Özel Eğitimde Materyal Kullanımı
Özel eğitim alanında çalışan eğitimcilerin materyal kullanımına çok önem verdiği bilinmektedir. Çünkü materyal destekli tüm çalışmalarda; yalnız uygun materyali seçmek değil, materyalin amaca uygun kullanımı da büyük önem taşımaktadır.
Çalıştığımız her alanda beceri kazandırma amaçlı çok çeşitli materyaller kullanmaktayız. Yine bu çeşitli materyalleri, birden fazla alana ve amaca hizmet edecek şekilde kullanabilmek mümkündür. Özellikle otizm ve hiperaktivite tanısı almış öğrencilerde beceriyi yapılandırmak çok önemli olduğundan, elimizdeki materyalin sunumu da büyük önem taşır. Bu yazımızda; araçlarımızın birden fazla amaca hizmet edecek şekilde kullanımına yönelik bazı örnekler ve ipuçları vermeye çalışacağız.
İnce motor becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalara değinecek olursak; öncelikle kullanımı en kolay olan hamurla ilgili çalışmalardan bahsetmemiz uygun olacaktır.
Hamurla ilgili bir sürü çalışma düzenleyebiliriz. Bunlardan en fazla bilinenler; hamuru sıkma, yuvarlama, top yapma gibi çalışmalardır. Hamurla oluşturulan 2-3 parçalı figürleri kopya edebilme ve kalıp çıkarabilme gibi; hem taklit, hem ince motor, hem de görsel motor becerileri geliştirmeye yönelik bir sürü çalışma kolaylıkla düzenlenebilir.
Ancak bunların yanı sıra üretebilecek başka çalışmalar da bulunmaktadır. Örneğin; hamuru yuvarlayarak iki adet uzun çubuk üretilebilir ve bu çubuklardan yol yapılabilir. Bu yolun iki tarafına da biri yerleştirilecek olursa (bir tarafta eğitimci, diğer yanda öğrenci), bu çalışma işlevsel bir "top yuvarlama-karşılıklı araba sürme" becerisine dönüştürülebilir. Yolun içinde pinpon topu yuvarlanabilir ya da üfleyerek karşıya ulaştırma becerisi de çalışılabilir. Böylece üfleme çalışması da, top yuvarlama çalışması da hamur kullanılarak yapılandırılmış olur. Bu elbette ki başka materyallerle de yapılabilir ancak, amacımız hamur kullanımı becerilerini geliştirmek ise; öğrencinin hamurun farklı kullanımlarını da görmesi ve hamuru uygun şekilde yuvarlayıp şekil verebilmesi amaçlı, bu çalışmanın etkili olacağı düşünülmektedir. Aynı zamanda eğitimcinin de yardımıyla hamurla daha kıvrımlı bir yol yapılabilir ve labirent oluşturulabilir. Yolun içinde araba sürülerek labirent-takip çalışmasını somut olarak düzenlemek mümkündür. Bu çalışma sonraki aşamalarda geliştirilebilir ve araba yerine, hamurla çizilen yolun içinden kalemle takip de çalışılabilir.
Hamurla yapılabilecek bir başka çalışma da, şablon içi boyama çalışmasıdır. Çizilen kare, üçgen, daire ya da herhangi bir şeklin üzerine hamurdan yapılan çubuklar yerleştirilerek sınır oluşturulur ve içini boyama çalışılabilir.
Hamurla daha bir sürü çalışma üretmek mümkündür. Bu çalışmalar; eğitimcinin duruma dair üretkenliğine ve her zamanki gibi, öğrencinin düzeyine bağlı şekillenecektir.
Kaba motor becerileri geliştirmeye yönelik çalışmalara değinecek olursak; öncelikle hortum parçaları ile yapılacak çalışmalardan bahsetmek uygun olacaktır.
Hortum parçalarını daire şeklinde kıvırıp birleştirebilir; yaklaşık 35 cm çapında küçük daireler elde edebiliriz. Bu dairelerle bir çok çalışma üretebilmek mümkündür.
Örneğin; daireleri arka arkaya dizerek, ileriye ve geriye doğru zıplama çalışabileceğimiz gibi, içine sayılar yapıştırarak ve sırayla içlerine basıp yürüyerek; ileriye ve geriye doğru sayma çalışmaları da düzenleyebiliriz. Böylece hem akademik hem de kaba motor becerileri bir arada çalışmış oluruz. Ayrıca bu daireleri bazı çalışmaları yapılandırmak amaçlı da kullanabiliriz. Örneğin; bowling oynarken, (özellikle de öğrenci hareketli ise ve bekleme sıkıntısı yaşıyorsa) öğrencinin bu daire içinde sabit durmasını sağlayabiliriz. Ya da ayakta oynanan diğer top oyunlarında öğrencinin bu daire içinde durarak oyunu sürdürmesini sağlayabiliriz. Özellikle yaygın gelişimsel bozukluk ve hiperaktivite tanısı alan öğrencilerimizde, bu yapılandırma etkili olacaktır.
Hem ince motor hem de bilişsel becerileri aynı anda çalışabileceğimiz materyallere değinecek olursak; renkli düğmeler, boncuklar ve renkli-plastik çivilerle yapabileceğimiz çalışmalardan bahsetmek uygun olacaktır.
Renkli boncuklarla sayma-sıralama çalışmaları düzenleyebiliriz. Nesne sayma, istenen sayıda nesne verme, istenen renk ve sayıda nesne verme gibi çalışmaların yanı sıra; örüntü kopya, örüntü takibi gibi çalışmalar da planlanabilir.
Bir diğer çalışma örneğini de yine bilişsel alan becerilerine yönelik verecek olursak; dikkat ve algı çalışmalarını yapılandırmaktan bahsetmemiz uygun olacaktır. Özellikle bazı beceriler yapılandırıldığında, öğrencinin dikkat süresi ve katılım düzeyinde artış gözlenmektedir.
Bu becerilerden biri; sıralı kartlarla yapılan çalışmalardır. Sıralı öykü kartlarını sıralama ve anlatma için; en az 3 eşit parçaya bölünmüş bir zemin (dikdörtgen şeklinde bir karton olabilir) masaya yapıştırılıp çalışıldığında, öğrenci sıralamayı daha rahat kavramakta ve beceri organize edildiği için, öğrenme hızı artmaktadır.
Bir diğer beceri de; yine aynı yapılandırılmış zeminle çalışılabilecek olan, görsel belleği geliştirmeye yönelik düzenlenen çalışmadır. Bu çalışmada; hazırlanan zeminin üzerine (bu zemin öğrencinin düzeyine göre yalnız 3’e değil, daha fazla bölmeye de ayrılabilir) birbiriyle ilgili ya da ilgisiz nesne veya resimler yerleştirilir ve bunlar kaldırıldığında öğrencinin anımsaması istenebilir. Bu çalışmayı tamamen öğrenci özelinde yapılandırmak gerekmektedir. Öğrenci anımsadığı ismi söyledikçe, hatırladığı nesne ya da resim, zeminde daha önceki yerine yerleştirilir ve öğrenci kaç nesneyi daha anımsaması gerektiğini daha rahat görebilir. Bu yapılandırma, beceriye başlangıçta etkili olacaktır. Daha sonraki aşamalarda, öğrenci zemin olmadan da anımsayabilir duruma gelecektir. Bu yöntemin, bellek becerilerini geliştirmede etkili olduğu bilinmektedir.
Bu örnekler ve ipuçlarından sonra, sıkça sorulan bir sorunun yanıtlanması uygun olacaktır.
"Çalışmaları bu şekilde yapılandırmazsak ne olur?" sorusuna sıklıkla rastlamaktayız.
Herhangi bir zemin olmadan da kartları sıralayabiliriz.Ya da materyali sadece üretim amacıyla da kullanabiliriz.Ancak daha önce de söz edildiği gibi; bazı becerileri kavramakta güçlük çeken ve organizasyon becerilerinde sıkıntı yaşayan öğrencilerin çok daha kolay öğrenmesi amaçlı, çalışmaları yapılandırmak gerekmektedir.
Ayrıca, özellikle de otizmli öğrencilerimizin materyallerin farklı kullanımlarına da alışmaları gerekmektedir. Becerilerin farklı şekillerdeki sunumu, öğrencilerimizin değişikliğe toleransını arttıracaktır. Ancak unutulmamalıdır ki; aşamaları ve değişiklikleri öğrencinin tolere edemeyeceği hızda yaparsak, hem kafa karışıklığına neden oluruz, hem de çalışmalardan verim alamayız. Öğrencinin öğrenme hızına, adaptasyonuna ve toleransına göre geçişler yapmamız uygun olacaktır. Kimi öğrencimizde yapılandırmayı kolaylıkla değiştirebileceğimiz gibi, kimi öğrencimizde de aşamaları yavaş geçmek etkili olmaktadır. Bu karar da öğrenci özelinde verilmelidir.
Tüm bu yapılandırma çalışmaları, öğrencilerimizin becerileri daha rahat kavramasına ve kalıcı öğrenmenin sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi, yukarıda verilen örnekler genel çalışmalardır. Öğrencinin düzeyi, bu çalışmaların kişiye özel düzenlenmesini gerektirmektedir. Çalışmalar sırasında verilecek ipuçları, kullanılacak nesnelerin sayısı ve niteliği, konumlandırma ve ödüllendirme, öğrencinin bireysel özelliklerine uygun seçilmelidir. Yeni materyaller üretmek ya da var olan materyali amaca uygun kullanmak önemlidir ve eğitimcinin üretkenliğine bağlıdır. Bu nedenle bilgi paylaşımı ve aktarımının, ayrıca eğitim alanındaki gelişmeleri takip etmenin, yapılacak tüm çalışmaları düzenlemekteki yeri ve önemi tartışılmazdır.
Eğitim Danışmanı
Değer Çağlı METE
Çalıştığımız her alanda beceri kazandırma amaçlı çok çeşitli materyaller kullanmaktayız. Yine bu çeşitli materyalleri, birden fazla alana ve amaca hizmet edecek şekilde kullanabilmek mümkündür. Özellikle otizm ve hiperaktivite tanısı almış öğrencilerde beceriyi yapılandırmak çok önemli olduğundan, elimizdeki materyalin sunumu da büyük önem taşır. Bu yazımızda; araçlarımızın birden fazla amaca hizmet edecek şekilde kullanımına yönelik bazı örnekler ve ipuçları vermeye çalışacağız.
İnce motor becerilerini geliştirmeye yönelik çalışmalara değinecek olursak; öncelikle kullanımı en kolay olan hamurla ilgili çalışmalardan bahsetmemiz uygun olacaktır.
Hamurla ilgili bir sürü çalışma düzenleyebiliriz. Bunlardan en fazla bilinenler; hamuru sıkma, yuvarlama, top yapma gibi çalışmalardır. Hamurla oluşturulan 2-3 parçalı figürleri kopya edebilme ve kalıp çıkarabilme gibi; hem taklit, hem ince motor, hem de görsel motor becerileri geliştirmeye yönelik bir sürü çalışma kolaylıkla düzenlenebilir.
Ancak bunların yanı sıra üretebilecek başka çalışmalar da bulunmaktadır. Örneğin; hamuru yuvarlayarak iki adet uzun çubuk üretilebilir ve bu çubuklardan yol yapılabilir. Bu yolun iki tarafına da biri yerleştirilecek olursa (bir tarafta eğitimci, diğer yanda öğrenci), bu çalışma işlevsel bir "top yuvarlama-karşılıklı araba sürme" becerisine dönüştürülebilir. Yolun içinde pinpon topu yuvarlanabilir ya da üfleyerek karşıya ulaştırma becerisi de çalışılabilir. Böylece üfleme çalışması da, top yuvarlama çalışması da hamur kullanılarak yapılandırılmış olur. Bu elbette ki başka materyallerle de yapılabilir ancak, amacımız hamur kullanımı becerilerini geliştirmek ise; öğrencinin hamurun farklı kullanımlarını da görmesi ve hamuru uygun şekilde yuvarlayıp şekil verebilmesi amaçlı, bu çalışmanın etkili olacağı düşünülmektedir. Aynı zamanda eğitimcinin de yardımıyla hamurla daha kıvrımlı bir yol yapılabilir ve labirent oluşturulabilir. Yolun içinde araba sürülerek labirent-takip çalışmasını somut olarak düzenlemek mümkündür. Bu çalışma sonraki aşamalarda geliştirilebilir ve araba yerine, hamurla çizilen yolun içinden kalemle takip de çalışılabilir.
Hamurla yapılabilecek bir başka çalışma da, şablon içi boyama çalışmasıdır. Çizilen kare, üçgen, daire ya da herhangi bir şeklin üzerine hamurdan yapılan çubuklar yerleştirilerek sınır oluşturulur ve içini boyama çalışılabilir.
Hamurla daha bir sürü çalışma üretmek mümkündür. Bu çalışmalar; eğitimcinin duruma dair üretkenliğine ve her zamanki gibi, öğrencinin düzeyine bağlı şekillenecektir.
Kaba motor becerileri geliştirmeye yönelik çalışmalara değinecek olursak; öncelikle hortum parçaları ile yapılacak çalışmalardan bahsetmek uygun olacaktır.
Hortum parçalarını daire şeklinde kıvırıp birleştirebilir; yaklaşık 35 cm çapında küçük daireler elde edebiliriz. Bu dairelerle bir çok çalışma üretebilmek mümkündür.
Örneğin; daireleri arka arkaya dizerek, ileriye ve geriye doğru zıplama çalışabileceğimiz gibi, içine sayılar yapıştırarak ve sırayla içlerine basıp yürüyerek; ileriye ve geriye doğru sayma çalışmaları da düzenleyebiliriz. Böylece hem akademik hem de kaba motor becerileri bir arada çalışmış oluruz. Ayrıca bu daireleri bazı çalışmaları yapılandırmak amaçlı da kullanabiliriz. Örneğin; bowling oynarken, (özellikle de öğrenci hareketli ise ve bekleme sıkıntısı yaşıyorsa) öğrencinin bu daire içinde sabit durmasını sağlayabiliriz. Ya da ayakta oynanan diğer top oyunlarında öğrencinin bu daire içinde durarak oyunu sürdürmesini sağlayabiliriz. Özellikle yaygın gelişimsel bozukluk ve hiperaktivite tanısı alan öğrencilerimizde, bu yapılandırma etkili olacaktır.
Hem ince motor hem de bilişsel becerileri aynı anda çalışabileceğimiz materyallere değinecek olursak; renkli düğmeler, boncuklar ve renkli-plastik çivilerle yapabileceğimiz çalışmalardan bahsetmek uygun olacaktır.
Renkli boncuklarla sayma-sıralama çalışmaları düzenleyebiliriz. Nesne sayma, istenen sayıda nesne verme, istenen renk ve sayıda nesne verme gibi çalışmaların yanı sıra; örüntü kopya, örüntü takibi gibi çalışmalar da planlanabilir.
Bir diğer çalışma örneğini de yine bilişsel alan becerilerine yönelik verecek olursak; dikkat ve algı çalışmalarını yapılandırmaktan bahsetmemiz uygun olacaktır. Özellikle bazı beceriler yapılandırıldığında, öğrencinin dikkat süresi ve katılım düzeyinde artış gözlenmektedir.
Bu becerilerden biri; sıralı kartlarla yapılan çalışmalardır. Sıralı öykü kartlarını sıralama ve anlatma için; en az 3 eşit parçaya bölünmüş bir zemin (dikdörtgen şeklinde bir karton olabilir) masaya yapıştırılıp çalışıldığında, öğrenci sıralamayı daha rahat kavramakta ve beceri organize edildiği için, öğrenme hızı artmaktadır.
Bir diğer beceri de; yine aynı yapılandırılmış zeminle çalışılabilecek olan, görsel belleği geliştirmeye yönelik düzenlenen çalışmadır. Bu çalışmada; hazırlanan zeminin üzerine (bu zemin öğrencinin düzeyine göre yalnız 3’e değil, daha fazla bölmeye de ayrılabilir) birbiriyle ilgili ya da ilgisiz nesne veya resimler yerleştirilir ve bunlar kaldırıldığında öğrencinin anımsaması istenebilir. Bu çalışmayı tamamen öğrenci özelinde yapılandırmak gerekmektedir. Öğrenci anımsadığı ismi söyledikçe, hatırladığı nesne ya da resim, zeminde daha önceki yerine yerleştirilir ve öğrenci kaç nesneyi daha anımsaması gerektiğini daha rahat görebilir. Bu yapılandırma, beceriye başlangıçta etkili olacaktır. Daha sonraki aşamalarda, öğrenci zemin olmadan da anımsayabilir duruma gelecektir. Bu yöntemin, bellek becerilerini geliştirmede etkili olduğu bilinmektedir.
Bu örnekler ve ipuçlarından sonra, sıkça sorulan bir sorunun yanıtlanması uygun olacaktır.
"Çalışmaları bu şekilde yapılandırmazsak ne olur?" sorusuna sıklıkla rastlamaktayız.
Herhangi bir zemin olmadan da kartları sıralayabiliriz.Ya da materyali sadece üretim amacıyla da kullanabiliriz.Ancak daha önce de söz edildiği gibi; bazı becerileri kavramakta güçlük çeken ve organizasyon becerilerinde sıkıntı yaşayan öğrencilerin çok daha kolay öğrenmesi amaçlı, çalışmaları yapılandırmak gerekmektedir.
Ayrıca, özellikle de otizmli öğrencilerimizin materyallerin farklı kullanımlarına da alışmaları gerekmektedir. Becerilerin farklı şekillerdeki sunumu, öğrencilerimizin değişikliğe toleransını arttıracaktır. Ancak unutulmamalıdır ki; aşamaları ve değişiklikleri öğrencinin tolere edemeyeceği hızda yaparsak, hem kafa karışıklığına neden oluruz, hem de çalışmalardan verim alamayız. Öğrencinin öğrenme hızına, adaptasyonuna ve toleransına göre geçişler yapmamız uygun olacaktır. Kimi öğrencimizde yapılandırmayı kolaylıkla değiştirebileceğimiz gibi, kimi öğrencimizde de aşamaları yavaş geçmek etkili olmaktadır. Bu karar da öğrenci özelinde verilmelidir.
Tüm bu yapılandırma çalışmaları, öğrencilerimizin becerileri daha rahat kavramasına ve kalıcı öğrenmenin sağlanmasına yardımcı olmaktadır. Daha önce de bahsedildiği gibi, yukarıda verilen örnekler genel çalışmalardır. Öğrencinin düzeyi, bu çalışmaların kişiye özel düzenlenmesini gerektirmektedir. Çalışmalar sırasında verilecek ipuçları, kullanılacak nesnelerin sayısı ve niteliği, konumlandırma ve ödüllendirme, öğrencinin bireysel özelliklerine uygun seçilmelidir. Yeni materyaller üretmek ya da var olan materyali amaca uygun kullanmak önemlidir ve eğitimcinin üretkenliğine bağlıdır. Bu nedenle bilgi paylaşımı ve aktarımının, ayrıca eğitim alanındaki gelişmeleri takip etmenin, yapılacak tüm çalışmaları düzenlemekteki yeri ve önemi tartışılmazdır.
Eğitim Danışmanı
Değer Çağlı METE
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Özel Eğitimde Materyal Kullanımı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Değer ÇAĞLI METE'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Değer ÇAĞLI METE'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
