Evlilik Uyumu;evlilik Doyumu
MAKALE #1111 © Yazan Psk.Dnş.Zuhal YEŞİLOVA | Yayın Mayıs 2008 | 16,313 Okuyucu
Evlilikte Uyum Ölçeğinin (EUÖ) güvenirlik ve geçerlik çalışması
Şennur Tutarel-Kışlak
Özet
Amaç: Bu çalışmanın amacı, Locke ve Wallace tarafından geliştirilen Evlilikte Uyum Ölçeği-EUÖ (Marital Adjustment Test) 'nin evli kişiler için güvenirlik ve geçerliğini saptamaktır. Yöntem: Evli 149 kadın ve evli 162 erkeğe Evlilikte Uyum Ölçeği uygulanmış ve ölçüt-bağımlı geçerlik için Kişilerarası İlişkiler Ölçeği ile İlişkilerde Yükleme Ölçeği'nden yararlanılmıştır. Bulgular: İç tutarlık, iki yarım ıesı, test-tekrar test, madde analizi, faktör yapısı, ölçüt-bağımlı geçerlik analizleri yapılmış ve EUÖ'nin güvenilir ve geçerli olduğu bulunmuştur. Hunt'ın ve Freeston ile Plechaty'nin alternatifpuanlama sistemleri değerlendirilmiş ve kesim noktası hesaplanmıştır. Tartışma:
Yaklaşık 30 yıldır kullanılan ölçeğin, güvenilir ve geçerli olduğu belirlenmiş, evlilik uyumunu ölçen kısa ve hızlı bir ölçek olarak Türk kültürüne kazandırılmıştı~
Anahtar sözcükler: Evlilikte Uyum Ölçeği, güvenirlik, geçerlik.
Dr. Şennur Tutarel-Kışlak Psk., Ankara Universitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara
50
Summary
Reliability and validity of the Marital Adjustment Test (MAT)
Objective: The purpose of this study was to investigate the reliability and validity of The Marital Adjustment Tesı-MATfor married people developed by Locke and Wallace. Method: The Marital Adjustment Test was administered to 149 married women and 162 married men and The Interpersonal Relationship Test and The Relationship Attribution Measure were usedfor the criterion-related validity. Results: The analysis (internal reliability, split-half, test-retest stability, item analyses, factor structure, criterion-related validity) revealed that the MAT was a reliable and valid instrumentjor Turkish samples. The data were analiyzed according to the alternative scoring systems proposed by Hunt and Freeston and Plechaty and a cut-score was identifıed. Conclusion: The test which has been in use for over 30 years was identifıed as a reliable and a valid instrument. Thus, the test can be used in Turkish as a short and rapid measure of marital adjustment.
Key words: Marital Adjustment Test, reliability, validity.
Evlilik resmi, duygusal, davranışsal ve biyolojik yönleri olan bir sosyal sistemdir. Aile, en güçlü sevgilerimizi, nefretlerimizi yaşadığımız, en derin doyumlarımızı aldığımız, acı veren hayal kırıklıklarımızı yaşadığımız bir gruptur. Eşler ise çekirdek ailenin önemli alt sistemini oluşturmaktadır!.
Evlilik çeşitli kültürlerde farklı şekillerde anlamlandmlmıştır. Bugün modern evlilik, eş seçiminde ve ilişkide özgürlük, cinsellikte eşitlik ve yakın ilişki gibi özelliklerle tanımlanmaktadır. Evlilik gitgide bireyselleşmekte ve eşler bu ilişkide kimin ne yapacağını önceden belirlemek istemektedirler. Ancak, ailelerinin önerisini mi, yoksa arkadaşlarının yaptıklarını mı ölçüt olarak alacaklarını bilemediklerinden, ikilem yaşamakta ve kaygıları artmaktadır. Günümüzde pek çok eş 'ne pahasına olursa olsun kazanma, güçlü olma'
3P DERGİsİ ı999; 7 (1)
.,
zihniyeti geliştirmektedir, ancak bu uzun vadede başarısız olmakta ve evlilik uyumları bozulmaktadır!. Evlilik uyumu, bir evliliğin zorunlu ve gönüllü niteliklerinin bir dengeye ulaşmasıdır. Mutlu eşler ne denli birbirlerini istedikleri için evlendiklerini belirtseler de, her evlilikte gelenek, görenek ve yasalara bağlı bazı zorunluluklar vardır. Bir evlilik tümüyle gönüllü veya tümüyle zorunlu bir ilişki haline gelmişse, bu evlilikte uyurnun bozulması, sorunların çıkması kaçınılmaz olur. Böylece, evliliğin tüm heyecanı ortadan kalkmaya ve eşler arasında çatışmalar çıkmaya başlar2.
İnsanların evliliklerinde yaşadıkları söz konusu çatışmalar, uyumsuzluklar nedeniyle, sıklıkla psikolojik rahatsızlık gösterdikleri ve psikolojik yardım için başvurdukları görülmektedir. Amerika'da ı987'de, evlenenlerin yarısı kadar da boşanma gerçekleşmiştir. Ancak, boşanma oranının yüksekliğine karşın, evlilik hala istenen ve gerçekleştirilen bir kurum olarak varlığını sürdürmektedir3-5. Devlet İstatistik Enstitüsünün elde ettiği araştırma sonuçlarına göre6, Türkiye' de evlilik ve boşanma ile ilgili yüzdeler ise şöyledir. Toplam nüfusun yüzde 6ı'i evli olup, yüzde .50 ' si boşanmış ve yüzde . ı 7' si ise ayrı yaşamaktadır. Boşananların yüzde 80'e ve ayrı yaşayanların yüzde 65'e yakını kentte olup, boşanmanın 25-44 yaşlar arasında daha yoğun olduğu görülmektedir. Boşanmış nüfus oranı üniversite ve lisansüstü mezunu olanlar arasında daha fazla (% 2.9 ı), ayrı yaşama oranı ise okur-yazar olmayan nüfus için % .30 ile en yüksek bulunmuştur. Bu bulgular ülkemizde boşanma oranının çok yüksek olmadığını gösterse de, eğitim düzeyi yüksek ve kentte yaşayanlar için evlilikte yaşanan uyumsuzluk ile boşanmanın bir problem olarak karşımıza çıkmakta olduğu ve kentleşme ile eğitim düzeyinin artması sonucu bu oranlarda da artış olacağı kaçınılmaz gibi görünmektedir. Geleneksel ve eğitim düzeyi düşük ailelel'de boşanma hoş karşılanmadığından, bu kesimde boşanma yerine şimdilik ayrı yaşamanın görüldüğü söylenebilir.
Günümüzde, söz konusu nedenlerle evlilik ilişkileri üzerinde çalışmak, hem kuramsal hem de klinik amaçlar açısından önem kazanmıştır. Literatürü gözden geçirdiği'mizde, evlilik uyumu ile doğrudan ilişkili, eş seçimi, rol beklentileri, olumlu ve olumsuz eş davranışları, problem çözme etkileşimleri, evlilikle ilgili işlevselolmayan inançlar, olaylarla ilgili eşlerin yaptığı yüklemeler gibi konularda çalışmaların yapıldığı görülmektedir4. Dolayısıyla, araştırmalarda araştırma hipotezi ile ilişkili değişkenlerin ölçümüne; kliniklerde ise hızlı değerlendirme araçlarına ihtiyaç duyulmuştur. Batı kültüründe evlilik ilişkilerini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş çeşitli ölçekler vardır7• Ancak,
3P DERGİsİ ı999; 7 (ı)
evlilik üzerine varolan ölçeklerden sadece dördü, hızlı değerlendirme ölçütlerine uymaktadırlar. Bunlar, orijinal adlarıyla 'Locke ve Wallace Marital Adjustment Test', 'Index of Marital Satisfaction', , Quality Marriage Index ve Kansas Marital Satisfaction Scale'dir. 'Dyadic Adjustment Scale', bu ölçüte göre biraz daha uzun kalmaktadır. Ölçeğin uzunluğu dışında, ölçmek istenilen yapıyı yeterli biçimde ölçüp ölçmediği de önemlidir. Locke ve Wallace Marital Adjustment Test, Index of Marital Satisfaction, Dyadic Adjustment Scale, cinsel ilişki, anlaşma, eşe duyulan güven gibi tutumları değerlendirmektedir. Quality Marriage Index ve Kansas Marital Satisfaction Scale ise ilişkideki genel doyumu ölçmektedirs. Locke ve Wallace Evlilikte Uyum Ölçeği: EUÖ (Marital Adjustment Test: MAT)9, evliliğin niteliğini ölçmek amacıyla geliştirilmiş, en temel ve ayırdedici sorulardan oluşmuş bir ölçek olup, son 30 yıldır pek çok araştırmada, geçerli ve güvenilir olarak kabul edilerek kullanılmış ve bugün de kullanılmaktadırıo'23.
EUÖ'nin ı5 maddelik olması, ayrıca farklı maddelerin eşit olmayan ağırlıklarına rağmen puanlanmasının ve uygulanmasının kolayolması nedenleriyle kullanımı sürmektedir. Ölçek, hem genel evlilik doyumunu ya da niteliğini ölçmekte, hem de çeşitli konularda (aile bütçesi, duyguların ifadesi, arkadaşlar, cinsellik, toplumsal kurallar, yaşam felsefesi) anlaşma ya da anlaşmama ile ilişki tarzını (boş zaman, ev d~şı etkinlikler, çatışma çözme, güven) ölçmektedir. EUO, 'Quality Marriage Index' ile kısmen, 'Kansas Marital Satisfaction Scale'in ise tüm maddeleri ile uzlaşıcı bir ölçüme sahiptir. Aynı zamanda, 'Dyadic Adjustment Scale' ve 'Marital Satisfaction Scale'de ayrıntılı olarak yer alan, 'Marital Satisfaction Index'te ise çok ayrıntılı biçimde yer alan durumları kısaca içermektedirs.
Orijinal haliyle EUÖ, on farklı madde ağırlığı olan karmaşık bir puanlama sistemine sahip olup, pratikte sıkıntı yaratmaktadır. Hunt24 söz konusu puanlamayı basitleştirerek, ı:58 olan toplam puanı 60'a indil'miştir. Bu durumda en düşük uyum puanı ı, en yüksek uyum puanı ise 60'dır. Yeni ölçek ile orijinali arasındaki korelasyon değerleri erkekler için .94, kadınlar için
ise .92 bulunmuştur. _
Son yirmi yıldır, ölçek içeriğine ve yapısına yönelik olarak eleştirilmektedir. Psikometrik açıdan da eleştiri almakta, fakat bu konuda pek az ampirik değerlendirme bulunmaktadır. Ölçeğin faktör yapısı iyi incelenmemiş, alt ölçekleri belirlenmemiştiı's. Freeston ve Plechary8 ampirik veriler elde etmek amacıyla, EUÖ'ni hem orijinal puanlaması ile hem de Hunt'ın puanlamasıyla tekrar değerlendirmeye almışlardır. Yapılan değerlendirmeler (iç tutarlık, test-tekrar test, ölçüt geçerliği, faktör analizi, madde-test analizi, kesme
5 !
Tablo 1 : EUÖ 'nin puanlama sistemi (Hunt 1987)
esas olmak üzere, Kişilerarası İlişkiler Ölçeği29 ile Fincham ve Bradbury' nin 19 geliştirdiği ve geçerlik ile güvenirliği test edilmiş28, İlişkilerde Yükleme Ölçeği (Relationship Attribution Measure: RAM) kullanılmıştır. Deneklere ilişkin çeşitli demografik bilgileri almaya yönelik olarak da Kişisel Bilgi Formu uygulanmıştır.
Locke ve Wallace'ın geliştirdiği EUÖ, evliliğin niteliğini ölçen 15 maddelik bir ölçektir. EUÖ'deki puanlar, uyumsuzluktan uyumluluğa doğru artmaktadır. Bu durumda en düşük uyum puanı 2, en yüksek uyum puanı ise 158 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin orijinalinin geçerlik ve güvenirlik çalışmasının yapıldığı örneklem, birbiriyle evli olmayan 118 evli erkek ve 118 evli kadından oluşmuştur. Geçerlik çalışması için, boşanmış, ayrı yaşayan ya da evlilik terapisi gören 22 erkek ve 26 kadın ile yakınları tarafından uyumlu olarak tanımlanan 48 kişinin uyum puanları karşılaştırılmıştır. Ölçeğin uyumlu ve uyumsuz grubu anlamlı olarak birbirinden ayırdettiği anlaşılmıştır. Klinik görüşmeler sonucu, uyumsuz olarak belirlenen grubun sadece %lTsi, uyumlu grubun ise %96'sı evlilik uyumunu ifade eden 100 ve üzeri puan almışlardır. Ölçeğin iç tutarlık katsayısı ise .90 olarak bulunmuştur. Ancak, test-tekrar test güvenirliğine bakılamamıştır9• Eşlerin ölçekten aldıkları puanlar ile, evlilikteki anlaşmazlıklarla ilgilenen klinisyenlerin kararlarının birbiriyle ilişkili olduğu da belirlenmiştirıo.
EUÖ'nin değerlendirilmesinde, giriş bölümünde de yer verilen Hunt'ın24 puanlama sistemi dikkate alınmış, daha sonra Freeston ve Plechaty'nin8 önerileri doğrultusunda 10. ve 12. maddelerin puanları değiştirilerek, ölçek tekrar değerlendirilmiştir. Hunt'ın basitleştirilmiş puanlama sistemi Tablo l' de gösterilmiştir.
noktası gibi) sonucunda, araştırıcılar ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini bugün de ortaya koymuşlardır. Hunt'ın 43 olarak belirlediği kesim noktası da doğrulanmıştır. Ancak, Freeston ve Plechaty EUÖ'nin 10. ve 12. maddelerini eleştirmiş ve bu maddeler için yeni puanlar önermişlerdir. Araştırmalarında, yeni puanlama ile kesim noktası 43'den 42'ye, toplam puan ise 60'dan 58'e inmiş, güvenirlik üzerinde ise önemli bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.
Evlilik ilişkisini belirlemede kullanılan bazı ölçeklerin, ülkemizde de kullanılabilir hale gelmesi için geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Bunlara Çift Uyum Ölçeği25 (Dyadic Adjustment Scale) , Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği26 (Marital Comparison Level Index), Birtchnell Eş Değerlendirme Ölçeği27 (Birtchnell Partner Evaluation Scale) örnek verilebilir. Bu çalışmada ise, EUÖ'nin, ülkemizdeki evlilikle ilgili çalışmalarda kullanılabilecek uygun bir başka ölçek olduğu düşünülerek, yazar tarafından ilk geçerlik-güvenirlik çalışması yapılan28 ölçeğin, kültürümüzde kullanılabilirliğini belirlemek için, daha büyük bir örneklem ile güvenirlik ve geçerlik çalışması yapmak amaçlanmıştır. Bunun için öncelikle, Hunt'ın ve ardından Freeston ve Plechaty'nin puanlama sistemi değerlendirmeye alınmıştır.
Yöntem
Denekler
Araştırmada 149'u kadın ve 162'si erkek olmak üzere, Ankara, İstanbul ve İzmir ile bu şehirlerin ilçelerinden toplam 311 gönüllü, evli denek kullanılmıştır. Evliliklerinin birinci yılını doldurmamış olanlar örnekleme alınmamışlardır. Denekler yaklaşık olarak, değişik yaş gruplarından ve eğitim düzeylerinden seçilmeye çalışılmıştır. Araştırmaya katılan deneklerin yaş ortalaması 33 yıl (ranj=20-61), evlilik yılı ortalaması ise 9 yıl (ranj=1-36) olarak belirlenmiştir. Deneklerin ortalama bir çocukları vardır (ranj=0-7). Deneklerin %28.3'ü ilköğretim mezunu, %35'i lise mezunu ve %36.6'sı üniversite mezunudur. Deneklerin gelir ortalaması 87 milyondur (ranj=13350 milyon, 1996-97 yılları için). Deneklerin %42.1'i görücü usulü ile %57.9'u flört ederek evlenmişlerdir. Kadın ve erkek deneklerin evlilik uyum puanları arasında anlamlı bir fark yoktur (t=.99, p>.05). Ayrıca çalışan kadın (n=85) ile çalışmayan kadınlar (n=64) arasında da evlilik uyumu açısından anlamlı fark bulunamamıştır (t= -1.16, p>.05).
Araçlar
Araştırmada EUÖ yanında, geçerlik çalışmasına
52
Madde
1
2 ile 9 arası . ..-10
II
12
3
4
5
(Toplam puan 60)
Puanlama
0,1,2,3,4,5,6 5,4,3,2,1/0 0,1,2
3,2,1,0 anlaşmazlık: O
dışarıda birşeyler yapmak: 1 evde oturmak: 2
0,1,2,3
2,1,0
0,1,2,2
3P DERGİsİ ı999; 7 (l j
::if
Freeston ve Plechaty, çatışma çözümü ile ilgili olan 10. maddede, uyumsuzlukların erkeğin susması ile sonuçlanması durumunda daha düşük puan alınmasını uygun bulmamaktadırlar. Bu nedenle, puanlamada, erkeğin ve kadının susması durumunun O ile, karşılıklı anlaşma durumunun ise 1 ile (0,1-,2 yerine) değiştirilmesini önermişlerdir. 12. madde ise Fredman ve Sherman 7 tarafından şöyle eleştirilmiştir: 'Birlikte evde oturmaktansa, birlikte dışarıya çıkmak isteyen çiftler daha uyumsuz mu olacaklardır? Freeston ve Plechaty, bu maddenin puanlanmasının da anlaşma durumu 1, anlaşamama durumu O şeklinde (0,1,2 yerine) değiştirilmesini önermişlerdir. Bu çalışmada, ölçek için önerilen her iki puanlama sistemiyle de değerlendirme yapılmıştır.
Ölçüt geçerliğinde yararlanılan ölçeklerin özellikleri:
Kişilerarası İlişkiler Ölçeği 31 maddelik bir ölçektir. 'Stres Management: A Positive Strategy' isimli bir video paket programının el kitabında bulunan 53 maddelik bir davranışlar listesinden esinlenerek hazırlanmıştır29. Söz konusu çalışmanın bulgularına göre, ölçeğin iç tutarlık değeri .79, iki yarım test güvenirliği r=.63, madde-test korelasyon değerleri ise r=. 1 O ile .4S arasındadır. Yapı geçerliği çalışmasıyla ölçek iki (besleyici ve zehirleyici ilişki tarzları) faktöre indirgenmiştir. Ö.~çüt bağımlı geçerliği için kullanılan UCLA Yalnızlık Olçeği puanı ile besleyici tarz puanı arası korelasyon değeri -.22, zehirleyici tarz puanı ile olan korelasyon değeri ise. 16'dır. Yine ölçüt geçerliği için kullanılan Offer Yalnızlık Ölçeği puanı ile besleyici tarz puanı arası korelasyon değeri .23, zehirleyici tarz puanı ile olan korelasyon değeri ise -.23'dür.
İlişkilerde Yükleme Ölçeği 24 maddelik bir ölçektirl9. Yüklernelerin kısa ve somut bir ölçümü olarak geliştirilmiştir. Ölçekte yüklerneler dört olumsuz hipotetik eş davranışı ile değerlendirilmekte ve herbir davranış altı farklı ifade içermektedir. İfadelerin üçü nedensellik yükleme boyutunu, kalan diğer üç ise sorumluluk boyutunu içermektedir. Herbir davranış sırasıyla 1 ile 6 arasında puan almaktadır.
Ölçeğin orijinalinin güvenirlik ve geçerlik çalışma sonuçları şöyledir: Toplam yükleme boyutlarının iç tutarlık katsayıları .SO'in üzerindedir. Her bir yükleme boyutu ile ilgili test-tekrar test değerleri de anlamlıdır. Ölçüt-bağımlı geçerlik çalışmasıyla, EUÖ ile İYö
. arasındaki negatif yönde ilişki belirlenmiştir. Hipotetik olaylara ve evlilikte yaşanan gerçek olaylara yapılan yüklemelerle ilgili puanlar arası korelasyonlar da her bir yükleme boyutu için anlamlıdır.
Tutarel-Kışlak'ın28ilk geçerlik çalışmasında, ölçeğin nedensellik yüklernesi ile ilgili olan; odak, genellik ve
3P DERGİsİ ı999; 7 (1)
istikrarlılık boyutlarına ilişkin toplam puanlar arasındaki korelasyon değerleri ile sorumluluk yüklernesi ile ilgili olan; niyet, güdü ve suçlama boyutlarına ilişkin toplam puanlar arasındaki korelasyon değerleri hesaplanmıştır (odak ve istikrarlılık : .46, odak ve genellik: .34, genellik ve istikrarlılık: .59; niyet ve güdü:.79, niyet ve suçlama:.69, güdü ve suçlama:.72, p<.05). Aile Yapısını Değerlendirme Aracı: AYDAstr kullanılarak elde edilen ölçüt geçerliği değeri -.66' dır. Ölçeğin yeni bir güvenirlik ve geçerlik çalışması, daha büyük bir örneklem üzerinde araştırıcı tarafından sürdürülmektedir.
Evlilikte Uyum Ölçeği/nin Çeviri Çalışması:
Ölçeğin çeviri işleminde Savaşır'ın31 önerdiği yollar izlenmiştir. Öncelikle EUÖ'nin çevirisi araştırmacı tarafından gerçekleştiriImiş ve iki kişi ile birlikte gözden geçirilmiştir. Daha sonra çeviri, ABD' de eğitimini tamamlamış 5 uzman psikolog ve bir de yabancı dil uzmanından oluşan yargıcılar tarafından orijinaliyle karşılaştırılmış ve düzeltilmiştir. Çeviri bu haliyle, diğer bir yabancı dil uzmanınca tekrar İngilizceye çevrilerek kontrol edilmiştir. Sonuçta, uzmanların uzlaştığı şekilde düzenlemeler yapılarak çevirilere son şekli verilmiştir. Çeviri ilk güvenirlik-geçerlik çalışmasında denenmiş ve 12. maddede yaşanan sorunun çeviriden kaynaklandığı tespit edilerek, bu maddenin çevirisi tekrar gözden geçirtilmiş ve maddetest korelasyonu daha yüksek bulunmuştur.
İşlem
Araştırmada evli kişilere uygulanmak üzere, Kişisel Bilgi Formu, Evlilikte Uyum Ölçeği, Kişilerarası İlişkiler Ölçeği ve İlişkilerde Yükleme Ölçeği bir araya getirilmiştir. Ölçekler bir zarf içine yerleştirilmiş ve yönergede deneklerden isim yazmamaları, testleri cevapladıklarında, zarfa koyup kapatarak geri iletmeleri belirtilmiştir.
Ayrıca, eşlerin birbirlerine göstermemeleri ve puanlama üzerinde tartışmamaları gerektiği vurgulanarak, evlilik konusunda doğru bilgi alma olasılığı arttırılmaya çalışılmıştır.
Çalışma yaklaşık 25 dakikalık bir süreyi kapsamaktadır. DTCF Psikoloji Bölümü son sınıf öğrencilerinin bir kısmı farklı şehir ve ilçelerdeki evli çiftlere ulaşarak, çalışmaya yardımcı olmuşlardır. Test-tekrar test güvenirliği için, yaklaşık 15 gün sonra 36 kişiden oluşan birbiriyle evli kişilere uygulama tekrarlanmıştır. Verilerin çözümünde SPSS for Windows programı kullanılmıştır.
53
Bulgular
Araştırma için birbiriyle evli 380 kişiden veriler toplanmıştır. Çalışmayla ilgili analizlere geçmeden önce, verilerin girişinin doğruluğunu, kayıp değerleri ve bunların dağılımları ile çok değişkenli analiz varsayımları arasındaki uygunluğu sınamak amacıyla Evlilikte Uyum Ölçeği ve Kişilerarası İlişkiler Ölçeğinin kapsadığı tüm değişkenler incelenmiştir32• Önemli sayıda maddeler boş bırakıldığı için kayıp (missing) değerler çıkarılmış ve kuyruk ve tepe (skewness and kurtosis) analizleri sonucu değerlerin dağılımın normalliği varsayımı doğrultusuna uyup uymadığı incelenmiştir. Bunun için puanlar z puana çevrilerek, +3.23 değeıinin üzerindeki puanlar tek yönlü aşırı değer olarak kabul edilmiş ve bu varsayıma uymayan denekler çıkartılmıştır. Ayrıca, mahalonobis aralığı yoluyla da çok yönlü aşırı değer taşıyan denekler silinmiştir. Toplam 69 kişi çıkarılmış ve çiftlerden oluşan örneklem değiştiğinden, analizlere geri kalan 311 evli kişi ile devam edilmiştir. Ölçeğin orijinalinin güvenirlik ve geçerlik çalışması da evli kişilerden oluşmaktadır
Güvenirlik hesaplanması:
Araştırmada EUÖ'nin güvenirliğini belirlemek amacıyla, iç tutarlık katsayısı, iki yarım test güvenirliği, test-tekrar test güvenirliği ve tüm denekler için maddetest korelasyonları hesaplanmıştır. Bu değerlendirmeye ilişkin, ölçeğin iç tutarlık (Cronbach Alpha) katsayısı .84 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer kadınlar için .85, erkekler için ise .83' dür. Daha önce belirtildiği gibi, ölçeğin örijinalinin iç tutarlık güvenirliği ise .90'dır.
Ölçeğin ilk yarısı ve son yarısındaki puanlamalar birbirinden farklı olduğundan, numarası tek olan ve çift olan maddeler karşılaştırılmıştır. Buna göre iki yarım test güvenirliği (split-half) r= .84 olarak bulunmuştur. Kadınlar için iki yarım test güvenirliği, r= .84, erkekler için ise r= .83 'dür.
Test-tekrar test tekniği ile güvenirlik hesaplaması ise, 311 kişi dışındaki 36 birbiriyle evli kişi üzerinde yapılmıştır. Ortalama 15 gün aralıkla ölçek tekrar uygulanmıştır. iki uygulamadan elde edilen puanlar için saptanan Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon katsayısı .57 olup, .01 düzeyinde anlamlıdır.
EUÖ'nin ayırdedici ve homojen maddelerden oluşmasını sağlamak amacıyla madde-test korelasyonları hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 2'de gösterilmiştir. Arıaliz sonucu 15 maddeden 14'ü homojen ve ayırd edicilik özelliklerini taşırken, sadece 10. maddenin korelasyon katsayısı .09 olup anlamlı bulunmamıştır.
54
Tablo 2: EUÖ madde-test korelasyon değerleri
Madde
1
4.50
.60*
2
3.84
.46*
3
3.51
.57*
4
3.69
.55*
5
3.70
.53*
6
4.06
.59*
7
3.83
.53*
8
3.67
.70*
9
3.57
.43*
LO
1.65
.09
II
1.96
.35*
12
.90
.28*
13
2.15
.51 *
14
1.70
.46*
15
1.91
.30*
* (p<.05)
Bu durumda, Freeston ve Plechaty'nin8 önerileri dikkate alınarak, 10. maddenin (0,1,2) biçiminde olan eski puanlaması, (0,0,1) olarak değiştirilmiştir. 12. maddenin (anlaşmazlık:O, dışarıda birşeyler yapmak: 1, evde oturmak: 2) biçiminde olan puanlaması ise (0,1,1) olarak değiştirilmiştir. Bu durumda toplam puan 60'dan 58'e inmiştir. Yeni puanlamaya göre, maddetest korelasyonu tekrar hesaplanmış ve 10. ve 12. maddelerin korelasyon değerleri anlamlı bulunmuştur (lO. madde: r=.12 ve 12. madde: r= .21, p<.05). Ölçeğin iç tutarlık katsayı değeri ise değişmemiştir.
EUÖ üzerinde daha önceden çalışmış olan araştırıcılar8.24, ölçekle ilgili kesme noktalarını belidemişlerdir. Bu çalışmada da, Guilford'ın33 kesme noktasını belirlemek için önerdiği formül kullanılmıştır. Hesaplamada ortalamanın altında ve üstünde puan alanların ortalamasından, standart kaymadan, ortalamanın üzerindeki puanların yüzdesinden vb. yararlanılmıştır. Yeni puanlamaya göre, uyumlu ve uyumsuz evli kişiler ayırdetmesini sağlayan puan değerinin 43.5 olduğu belirlenmiştir.
Geçerliğin hesaplanması:
EUÖ'nin ölçüt bağımlı geçerliğinin saptanmasında, Kişilerarası ilişkiler Ölçeği ile ilişkilerde Yükleme Ölçeğinden yararlanılmıştır. EUÖ ile Kişilerarası ilişkiler Ölçeğinin toplam puanları arasındaki korelasyon katsayısı r=.12 (p<.05) olarak bulunmuştur. EUÖ ile ilişkilerde Yükleme Ölçeği toplam puanları arasında ise negatif korelasyon beklenmiştir. Nitekim elde edilen korelasyon katsayısı -.54' d ür ve bu değer. Old üzeyinde anlamlıdır.
Freeston ve Plechaty'nin8 önerisi doğrultusunda,
3P DERGİsİ ı 999; 7 (1)
10. ve 12. maddelerin puanlarının değiştirilmesinden sonra yapılan analiz sonuçlarına göre, ölçeğin ölçüt geçerlik değeri ise aynı kalmıştır.
Geçerlik çalışmasına ek olarak, evlilik terapisin.e ve boşanmak için avukata başvurmuş 10 kişiye EUO uygulanmış ve bu grubun ölçekten aldıkları puanların 43'ün altında olduğu belirlenmiştir.
Ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek amacıyla veriler üzerinde ana bileşenler (principal components) yöntemi ve varimax dönüştürmesine göre maddeler düzeyinde bir faktör analizi uygulanmış ve üç faktör bulunmuştur. Ancak, scree test uygulamasıyla ve kuramsal yorumlanabilme durumuna göre bunların iki faktöre indirgenebileceği düşünülerek, veriler iki faktörlü çözüme zorlanmıştır. Elde edilen bulgular, literatürde ve giriş bölümünde belirtildiği gibi, ölçeği anlaşma ya da anlaşmama durumları ve ilişki tarzını içeren iki yapıya ayırmıştır. Birinci faktör ilk 9 maddeden oluşmuştur. Söz konusu maddeler incelendiğinde, genel uyum ve duygu, cinsellik, toplumsal kurallar gibi durumlardaki anlaşmayla ilgili oldukları görülmektedir. İkinci faktörde yer alan son 6 madde ise, boş zaman etkinlikleri, çatış!.l1a çözme, güven gibi ilişki tarzı ile ilgili maddelerdir. Olçeğin yapı geçerliği, 311 kişilik örneklem içinde yer alan birbirleriyle evli 92 çift üzerinde de test edilmiştir. Ana bileşenleryöntemi ve varimax dönüştürmesi sonucu aynı faktör yapısı elde edilmiştir. Her iki gruba ait bulgular Tablo 3'de görülmektedir.
J
1. grup (n=311) *
Tablo 3.' Faktör analizleri sonuçlan (maddelerin faktör yükleri)
2. grup (n=184)**
Madde
1 2 3 4 5 6 7 8 9 LO II 12 13 14 15
.53 .45 .58 .64 .70 .72 .70 . 75 .51
.63 .45 .29 .60 .55 .53
* evli kişiler **çiftler
3P DERGİsİ ı999; 7 (ı)
.69 .46 .64 .74 .67 .77 .65 .81 .57
.71 .59 .43 .47 .39 .57
Tartışma
311 evli kişiden ve 92 çiftten oluşan her iki gruptaki kadınların evlilik uyum puanları (.43) ile erkeklerin evlilik uyum puanları (.44) aynıdır. Her iki gruptaki kadın ve erkeklerin evlilik uyum puanları arasında fark yoktur. 92 çiftten oluşan grubun evlilik uyum puanlarıyla ilgili iç tutarlık katsayısı da belirlenmiş ve .93 bulunmuştur.
EUÖ'nin kullanılabilirliğine ilişkin tartışmaya kültürlerarası bir yön kazandırmak ve bu ölçeğin ülkemizdeki araştırmalarda da kullanılabilmesinin sağlanması amacıyla yapılan bu çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular, ölçeğin güvenirliğine ve geçerliğine kanıt sayılabilecek niteliktedir. Ölçeğin güvenirliği ile ilgili bulgulara bakıldığında psikometrik özellikler yönünden yeterli düzeyde olduğu görülmektedir. İç tutarlık katsayısının orijinaline yakın bir yükseklikte oluşu, iki yarım ile test-tekrar test güvenirliğinin olması, ölçeğin toplumumuzda kullanılabilecek güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir.
Tutarel-Kışlak28tarafından yapılan ilk geçerlikgüvenirlik çalışmasında, ölçüt-bağımlı geçerliğin saptanmasında kullanılan Aile Yapısını Değerlendirme Aracı (AYDA) ile EUÖ toplam puanları arası korelasyon değeri ise .66 (p<.OI) olarak bulunmuştu. Bu çalışmada, temelde evliliğin iki kişi arasındaki ilişkiyi içerdiği düşünülerekjIk ölçüt olarak Kişilerarası İlişkiler Ölçeği kullanılmıştır. EUÖ ile sözkonusu ölçek toplam puanları arasında anlamlı, ancak daha düşük düzeyde korelasyon değeri bulunmuştur. İkinci ölçüt olarak kullanılan İlişkilerde Yükleme Ölçeği ile EUÖ toplam puanları arasındaki negatif korelasyon değeri ise daha yüksek çıkmıştır. Sonuç olarak, eşlerin birbirlerinin olumsuz davranışlarına yaptıkları yüklemeler arttıkça evlilik uyumları azalmaktadır. Bu durumda, EUÖ'nin ölçüt geçerliği için, doğrudan evlilikle ilgili olan İYö ve AYDA kullanılarak yapılan çalışma sonuçlarının dikkate alınması daha uygun görülmektedir.
Araştırmanın denekleri dışında yer alan, evlilik terapisi ve boşanmak için başvuran 10 kişinin ölçekten aldıkları puanların da 43'ün altında olması, ölçeğin uyumsuz grubu ayırdedebildiğine işaret etmektedir .
Evlilik üzerine yapılan çalışmalarda, eş karşılaştırmasının yapılıp yapılmayacağı araştırmanın amacıyla doğrudan bağlantılıdır. Ölçeğin orijinal çalışmasında da evli kişilerden yararlanılmıştır. Bu çalışmaya evli çiftlerle başlanmış, ancak veri temizleme aşaması ardından deneklerin bazıları çıkarılmış ve örneklem evli kişilere dönüşmüştür. Bu durumda, pratik nedenler söz konusu olduğu gibi, ayrıca iki grup arasında fark olmadığı da varsayılmıştır.
Şennur Tutarel-Kışlak
Özet
Amaç: Bu çalışmanın amacı, Locke ve Wallace tarafından geliştirilen Evlilikte Uyum Ölçeği-EUÖ (Marital Adjustment Test) 'nin evli kişiler için güvenirlik ve geçerliğini saptamaktır. Yöntem: Evli 149 kadın ve evli 162 erkeğe Evlilikte Uyum Ölçeği uygulanmış ve ölçüt-bağımlı geçerlik için Kişilerarası İlişkiler Ölçeği ile İlişkilerde Yükleme Ölçeği'nden yararlanılmıştır. Bulgular: İç tutarlık, iki yarım ıesı, test-tekrar test, madde analizi, faktör yapısı, ölçüt-bağımlı geçerlik analizleri yapılmış ve EUÖ'nin güvenilir ve geçerli olduğu bulunmuştur. Hunt'ın ve Freeston ile Plechaty'nin alternatifpuanlama sistemleri değerlendirilmiş ve kesim noktası hesaplanmıştır. Tartışma:
Yaklaşık 30 yıldır kullanılan ölçeğin, güvenilir ve geçerli olduğu belirlenmiş, evlilik uyumunu ölçen kısa ve hızlı bir ölçek olarak Türk kültürüne kazandırılmıştı~
Anahtar sözcükler: Evlilikte Uyum Ölçeği, güvenirlik, geçerlik.
Dr. Şennur Tutarel-Kışlak Psk., Ankara Universitesi
Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Psikoloji Bölümü, Ankara
50
Summary
Reliability and validity of the Marital Adjustment Test (MAT)
Objective: The purpose of this study was to investigate the reliability and validity of The Marital Adjustment Tesı-MATfor married people developed by Locke and Wallace. Method: The Marital Adjustment Test was administered to 149 married women and 162 married men and The Interpersonal Relationship Test and The Relationship Attribution Measure were usedfor the criterion-related validity. Results: The analysis (internal reliability, split-half, test-retest stability, item analyses, factor structure, criterion-related validity) revealed that the MAT was a reliable and valid instrumentjor Turkish samples. The data were analiyzed according to the alternative scoring systems proposed by Hunt and Freeston and Plechaty and a cut-score was identifıed. Conclusion: The test which has been in use for over 30 years was identifıed as a reliable and a valid instrument. Thus, the test can be used in Turkish as a short and rapid measure of marital adjustment.
Key words: Marital Adjustment Test, reliability, validity.
Evlilik resmi, duygusal, davranışsal ve biyolojik yönleri olan bir sosyal sistemdir. Aile, en güçlü sevgilerimizi, nefretlerimizi yaşadığımız, en derin doyumlarımızı aldığımız, acı veren hayal kırıklıklarımızı yaşadığımız bir gruptur. Eşler ise çekirdek ailenin önemli alt sistemini oluşturmaktadır!.
Evlilik çeşitli kültürlerde farklı şekillerde anlamlandmlmıştır. Bugün modern evlilik, eş seçiminde ve ilişkide özgürlük, cinsellikte eşitlik ve yakın ilişki gibi özelliklerle tanımlanmaktadır. Evlilik gitgide bireyselleşmekte ve eşler bu ilişkide kimin ne yapacağını önceden belirlemek istemektedirler. Ancak, ailelerinin önerisini mi, yoksa arkadaşlarının yaptıklarını mı ölçüt olarak alacaklarını bilemediklerinden, ikilem yaşamakta ve kaygıları artmaktadır. Günümüzde pek çok eş 'ne pahasına olursa olsun kazanma, güçlü olma'
3P DERGİsİ ı999; 7 (1)
.,
zihniyeti geliştirmektedir, ancak bu uzun vadede başarısız olmakta ve evlilik uyumları bozulmaktadır!. Evlilik uyumu, bir evliliğin zorunlu ve gönüllü niteliklerinin bir dengeye ulaşmasıdır. Mutlu eşler ne denli birbirlerini istedikleri için evlendiklerini belirtseler de, her evlilikte gelenek, görenek ve yasalara bağlı bazı zorunluluklar vardır. Bir evlilik tümüyle gönüllü veya tümüyle zorunlu bir ilişki haline gelmişse, bu evlilikte uyurnun bozulması, sorunların çıkması kaçınılmaz olur. Böylece, evliliğin tüm heyecanı ortadan kalkmaya ve eşler arasında çatışmalar çıkmaya başlar2.
İnsanların evliliklerinde yaşadıkları söz konusu çatışmalar, uyumsuzluklar nedeniyle, sıklıkla psikolojik rahatsızlık gösterdikleri ve psikolojik yardım için başvurdukları görülmektedir. Amerika'da ı987'de, evlenenlerin yarısı kadar da boşanma gerçekleşmiştir. Ancak, boşanma oranının yüksekliğine karşın, evlilik hala istenen ve gerçekleştirilen bir kurum olarak varlığını sürdürmektedir3-5. Devlet İstatistik Enstitüsünün elde ettiği araştırma sonuçlarına göre6, Türkiye' de evlilik ve boşanma ile ilgili yüzdeler ise şöyledir. Toplam nüfusun yüzde 6ı'i evli olup, yüzde .50 ' si boşanmış ve yüzde . ı 7' si ise ayrı yaşamaktadır. Boşananların yüzde 80'e ve ayrı yaşayanların yüzde 65'e yakını kentte olup, boşanmanın 25-44 yaşlar arasında daha yoğun olduğu görülmektedir. Boşanmış nüfus oranı üniversite ve lisansüstü mezunu olanlar arasında daha fazla (% 2.9 ı), ayrı yaşama oranı ise okur-yazar olmayan nüfus için % .30 ile en yüksek bulunmuştur. Bu bulgular ülkemizde boşanma oranının çok yüksek olmadığını gösterse de, eğitim düzeyi yüksek ve kentte yaşayanlar için evlilikte yaşanan uyumsuzluk ile boşanmanın bir problem olarak karşımıza çıkmakta olduğu ve kentleşme ile eğitim düzeyinin artması sonucu bu oranlarda da artış olacağı kaçınılmaz gibi görünmektedir. Geleneksel ve eğitim düzeyi düşük ailelel'de boşanma hoş karşılanmadığından, bu kesimde boşanma yerine şimdilik ayrı yaşamanın görüldüğü söylenebilir.
Günümüzde, söz konusu nedenlerle evlilik ilişkileri üzerinde çalışmak, hem kuramsal hem de klinik amaçlar açısından önem kazanmıştır. Literatürü gözden geçirdiği'mizde, evlilik uyumu ile doğrudan ilişkili, eş seçimi, rol beklentileri, olumlu ve olumsuz eş davranışları, problem çözme etkileşimleri, evlilikle ilgili işlevselolmayan inançlar, olaylarla ilgili eşlerin yaptığı yüklemeler gibi konularda çalışmaların yapıldığı görülmektedir4. Dolayısıyla, araştırmalarda araştırma hipotezi ile ilişkili değişkenlerin ölçümüne; kliniklerde ise hızlı değerlendirme araçlarına ihtiyaç duyulmuştur. Batı kültüründe evlilik ilişkilerini değerlendirmek amacıyla geliştirilmiş çeşitli ölçekler vardır7• Ancak,
3P DERGİsİ ı999; 7 (ı)
evlilik üzerine varolan ölçeklerden sadece dördü, hızlı değerlendirme ölçütlerine uymaktadırlar. Bunlar, orijinal adlarıyla 'Locke ve Wallace Marital Adjustment Test', 'Index of Marital Satisfaction', , Quality Marriage Index ve Kansas Marital Satisfaction Scale'dir. 'Dyadic Adjustment Scale', bu ölçüte göre biraz daha uzun kalmaktadır. Ölçeğin uzunluğu dışında, ölçmek istenilen yapıyı yeterli biçimde ölçüp ölçmediği de önemlidir. Locke ve Wallace Marital Adjustment Test, Index of Marital Satisfaction, Dyadic Adjustment Scale, cinsel ilişki, anlaşma, eşe duyulan güven gibi tutumları değerlendirmektedir. Quality Marriage Index ve Kansas Marital Satisfaction Scale ise ilişkideki genel doyumu ölçmektedirs. Locke ve Wallace Evlilikte Uyum Ölçeği: EUÖ (Marital Adjustment Test: MAT)9, evliliğin niteliğini ölçmek amacıyla geliştirilmiş, en temel ve ayırdedici sorulardan oluşmuş bir ölçek olup, son 30 yıldır pek çok araştırmada, geçerli ve güvenilir olarak kabul edilerek kullanılmış ve bugün de kullanılmaktadırıo'23.
EUÖ'nin ı5 maddelik olması, ayrıca farklı maddelerin eşit olmayan ağırlıklarına rağmen puanlanmasının ve uygulanmasının kolayolması nedenleriyle kullanımı sürmektedir. Ölçek, hem genel evlilik doyumunu ya da niteliğini ölçmekte, hem de çeşitli konularda (aile bütçesi, duyguların ifadesi, arkadaşlar, cinsellik, toplumsal kurallar, yaşam felsefesi) anlaşma ya da anlaşmama ile ilişki tarzını (boş zaman, ev d~şı etkinlikler, çatışma çözme, güven) ölçmektedir. EUO, 'Quality Marriage Index' ile kısmen, 'Kansas Marital Satisfaction Scale'in ise tüm maddeleri ile uzlaşıcı bir ölçüme sahiptir. Aynı zamanda, 'Dyadic Adjustment Scale' ve 'Marital Satisfaction Scale'de ayrıntılı olarak yer alan, 'Marital Satisfaction Index'te ise çok ayrıntılı biçimde yer alan durumları kısaca içermektedirs.
Orijinal haliyle EUÖ, on farklı madde ağırlığı olan karmaşık bir puanlama sistemine sahip olup, pratikte sıkıntı yaratmaktadır. Hunt24 söz konusu puanlamayı basitleştirerek, ı:58 olan toplam puanı 60'a indil'miştir. Bu durumda en düşük uyum puanı ı, en yüksek uyum puanı ise 60'dır. Yeni ölçek ile orijinali arasındaki korelasyon değerleri erkekler için .94, kadınlar için
ise .92 bulunmuştur. _
Son yirmi yıldır, ölçek içeriğine ve yapısına yönelik olarak eleştirilmektedir. Psikometrik açıdan da eleştiri almakta, fakat bu konuda pek az ampirik değerlendirme bulunmaktadır. Ölçeğin faktör yapısı iyi incelenmemiş, alt ölçekleri belirlenmemiştiı's. Freeston ve Plechary8 ampirik veriler elde etmek amacıyla, EUÖ'ni hem orijinal puanlaması ile hem de Hunt'ın puanlamasıyla tekrar değerlendirmeye almışlardır. Yapılan değerlendirmeler (iç tutarlık, test-tekrar test, ölçüt geçerliği, faktör analizi, madde-test analizi, kesme
5 !
Tablo 1 : EUÖ 'nin puanlama sistemi (Hunt 1987)
esas olmak üzere, Kişilerarası İlişkiler Ölçeği29 ile Fincham ve Bradbury' nin 19 geliştirdiği ve geçerlik ile güvenirliği test edilmiş28, İlişkilerde Yükleme Ölçeği (Relationship Attribution Measure: RAM) kullanılmıştır. Deneklere ilişkin çeşitli demografik bilgileri almaya yönelik olarak da Kişisel Bilgi Formu uygulanmıştır.
Locke ve Wallace'ın geliştirdiği EUÖ, evliliğin niteliğini ölçen 15 maddelik bir ölçektir. EUÖ'deki puanlar, uyumsuzluktan uyumluluğa doğru artmaktadır. Bu durumda en düşük uyum puanı 2, en yüksek uyum puanı ise 158 olarak belirlenmiştir. Ölçeğin orijinalinin geçerlik ve güvenirlik çalışmasının yapıldığı örneklem, birbiriyle evli olmayan 118 evli erkek ve 118 evli kadından oluşmuştur. Geçerlik çalışması için, boşanmış, ayrı yaşayan ya da evlilik terapisi gören 22 erkek ve 26 kadın ile yakınları tarafından uyumlu olarak tanımlanan 48 kişinin uyum puanları karşılaştırılmıştır. Ölçeğin uyumlu ve uyumsuz grubu anlamlı olarak birbirinden ayırdettiği anlaşılmıştır. Klinik görüşmeler sonucu, uyumsuz olarak belirlenen grubun sadece %lTsi, uyumlu grubun ise %96'sı evlilik uyumunu ifade eden 100 ve üzeri puan almışlardır. Ölçeğin iç tutarlık katsayısı ise .90 olarak bulunmuştur. Ancak, test-tekrar test güvenirliğine bakılamamıştır9• Eşlerin ölçekten aldıkları puanlar ile, evlilikteki anlaşmazlıklarla ilgilenen klinisyenlerin kararlarının birbiriyle ilişkili olduğu da belirlenmiştirıo.
EUÖ'nin değerlendirilmesinde, giriş bölümünde de yer verilen Hunt'ın24 puanlama sistemi dikkate alınmış, daha sonra Freeston ve Plechaty'nin8 önerileri doğrultusunda 10. ve 12. maddelerin puanları değiştirilerek, ölçek tekrar değerlendirilmiştir. Hunt'ın basitleştirilmiş puanlama sistemi Tablo l' de gösterilmiştir.
noktası gibi) sonucunda, araştırıcılar ölçeğin geçerlik ve güvenirliğini bugün de ortaya koymuşlardır. Hunt'ın 43 olarak belirlediği kesim noktası da doğrulanmıştır. Ancak, Freeston ve Plechaty EUÖ'nin 10. ve 12. maddelerini eleştirmiş ve bu maddeler için yeni puanlar önermişlerdir. Araştırmalarında, yeni puanlama ile kesim noktası 43'den 42'ye, toplam puan ise 60'dan 58'e inmiş, güvenirlik üzerinde ise önemli bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.
Evlilik ilişkisini belirlemede kullanılan bazı ölçeklerin, ülkemizde de kullanılabilir hale gelmesi için geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır. Bunlara Çift Uyum Ölçeği25 (Dyadic Adjustment Scale) , Evlilik İçin Karşılaştırma Düzeyi Ölçeği26 (Marital Comparison Level Index), Birtchnell Eş Değerlendirme Ölçeği27 (Birtchnell Partner Evaluation Scale) örnek verilebilir. Bu çalışmada ise, EUÖ'nin, ülkemizdeki evlilikle ilgili çalışmalarda kullanılabilecek uygun bir başka ölçek olduğu düşünülerek, yazar tarafından ilk geçerlik-güvenirlik çalışması yapılan28 ölçeğin, kültürümüzde kullanılabilirliğini belirlemek için, daha büyük bir örneklem ile güvenirlik ve geçerlik çalışması yapmak amaçlanmıştır. Bunun için öncelikle, Hunt'ın ve ardından Freeston ve Plechaty'nin puanlama sistemi değerlendirmeye alınmıştır.
Yöntem
Denekler
Araştırmada 149'u kadın ve 162'si erkek olmak üzere, Ankara, İstanbul ve İzmir ile bu şehirlerin ilçelerinden toplam 311 gönüllü, evli denek kullanılmıştır. Evliliklerinin birinci yılını doldurmamış olanlar örnekleme alınmamışlardır. Denekler yaklaşık olarak, değişik yaş gruplarından ve eğitim düzeylerinden seçilmeye çalışılmıştır. Araştırmaya katılan deneklerin yaş ortalaması 33 yıl (ranj=20-61), evlilik yılı ortalaması ise 9 yıl (ranj=1-36) olarak belirlenmiştir. Deneklerin ortalama bir çocukları vardır (ranj=0-7). Deneklerin %28.3'ü ilköğretim mezunu, %35'i lise mezunu ve %36.6'sı üniversite mezunudur. Deneklerin gelir ortalaması 87 milyondur (ranj=13350 milyon, 1996-97 yılları için). Deneklerin %42.1'i görücü usulü ile %57.9'u flört ederek evlenmişlerdir. Kadın ve erkek deneklerin evlilik uyum puanları arasında anlamlı bir fark yoktur (t=.99, p>.05). Ayrıca çalışan kadın (n=85) ile çalışmayan kadınlar (n=64) arasında da evlilik uyumu açısından anlamlı fark bulunamamıştır (t= -1.16, p>.05).
Araçlar
Araştırmada EUÖ yanında, geçerlik çalışmasına
52
Madde
1
2 ile 9 arası . ..-10
II
12
3
4
5
(Toplam puan 60)
Puanlama
0,1,2,3,4,5,6 5,4,3,2,1/0 0,1,2
3,2,1,0 anlaşmazlık: O
dışarıda birşeyler yapmak: 1 evde oturmak: 2
0,1,2,3
2,1,0
0,1,2,2
3P DERGİsİ ı999; 7 (l j
::if
Freeston ve Plechaty, çatışma çözümü ile ilgili olan 10. maddede, uyumsuzlukların erkeğin susması ile sonuçlanması durumunda daha düşük puan alınmasını uygun bulmamaktadırlar. Bu nedenle, puanlamada, erkeğin ve kadının susması durumunun O ile, karşılıklı anlaşma durumunun ise 1 ile (0,1-,2 yerine) değiştirilmesini önermişlerdir. 12. madde ise Fredman ve Sherman 7 tarafından şöyle eleştirilmiştir: 'Birlikte evde oturmaktansa, birlikte dışarıya çıkmak isteyen çiftler daha uyumsuz mu olacaklardır? Freeston ve Plechaty, bu maddenin puanlanmasının da anlaşma durumu 1, anlaşamama durumu O şeklinde (0,1,2 yerine) değiştirilmesini önermişlerdir. Bu çalışmada, ölçek için önerilen her iki puanlama sistemiyle de değerlendirme yapılmıştır.
Ölçüt geçerliğinde yararlanılan ölçeklerin özellikleri:
Kişilerarası İlişkiler Ölçeği 31 maddelik bir ölçektir. 'Stres Management: A Positive Strategy' isimli bir video paket programının el kitabında bulunan 53 maddelik bir davranışlar listesinden esinlenerek hazırlanmıştır29. Söz konusu çalışmanın bulgularına göre, ölçeğin iç tutarlık değeri .79, iki yarım test güvenirliği r=.63, madde-test korelasyon değerleri ise r=. 1 O ile .4S arasındadır. Yapı geçerliği çalışmasıyla ölçek iki (besleyici ve zehirleyici ilişki tarzları) faktöre indirgenmiştir. Ö.~çüt bağımlı geçerliği için kullanılan UCLA Yalnızlık Olçeği puanı ile besleyici tarz puanı arası korelasyon değeri -.22, zehirleyici tarz puanı ile olan korelasyon değeri ise. 16'dır. Yine ölçüt geçerliği için kullanılan Offer Yalnızlık Ölçeği puanı ile besleyici tarz puanı arası korelasyon değeri .23, zehirleyici tarz puanı ile olan korelasyon değeri ise -.23'dür.
İlişkilerde Yükleme Ölçeği 24 maddelik bir ölçektirl9. Yüklernelerin kısa ve somut bir ölçümü olarak geliştirilmiştir. Ölçekte yüklerneler dört olumsuz hipotetik eş davranışı ile değerlendirilmekte ve herbir davranış altı farklı ifade içermektedir. İfadelerin üçü nedensellik yükleme boyutunu, kalan diğer üç ise sorumluluk boyutunu içermektedir. Herbir davranış sırasıyla 1 ile 6 arasında puan almaktadır.
Ölçeğin orijinalinin güvenirlik ve geçerlik çalışma sonuçları şöyledir: Toplam yükleme boyutlarının iç tutarlık katsayıları .SO'in üzerindedir. Her bir yükleme boyutu ile ilgili test-tekrar test değerleri de anlamlıdır. Ölçüt-bağımlı geçerlik çalışmasıyla, EUÖ ile İYö
. arasındaki negatif yönde ilişki belirlenmiştir. Hipotetik olaylara ve evlilikte yaşanan gerçek olaylara yapılan yüklemelerle ilgili puanlar arası korelasyonlar da her bir yükleme boyutu için anlamlıdır.
Tutarel-Kışlak'ın28ilk geçerlik çalışmasında, ölçeğin nedensellik yüklernesi ile ilgili olan; odak, genellik ve
3P DERGİsİ ı999; 7 (1)
istikrarlılık boyutlarına ilişkin toplam puanlar arasındaki korelasyon değerleri ile sorumluluk yüklernesi ile ilgili olan; niyet, güdü ve suçlama boyutlarına ilişkin toplam puanlar arasındaki korelasyon değerleri hesaplanmıştır (odak ve istikrarlılık : .46, odak ve genellik: .34, genellik ve istikrarlılık: .59; niyet ve güdü:.79, niyet ve suçlama:.69, güdü ve suçlama:.72, p<.05). Aile Yapısını Değerlendirme Aracı: AYDAstr kullanılarak elde edilen ölçüt geçerliği değeri -.66' dır. Ölçeğin yeni bir güvenirlik ve geçerlik çalışması, daha büyük bir örneklem üzerinde araştırıcı tarafından sürdürülmektedir.
Evlilikte Uyum Ölçeği/nin Çeviri Çalışması:
Ölçeğin çeviri işleminde Savaşır'ın31 önerdiği yollar izlenmiştir. Öncelikle EUÖ'nin çevirisi araştırmacı tarafından gerçekleştiriImiş ve iki kişi ile birlikte gözden geçirilmiştir. Daha sonra çeviri, ABD' de eğitimini tamamlamış 5 uzman psikolog ve bir de yabancı dil uzmanından oluşan yargıcılar tarafından orijinaliyle karşılaştırılmış ve düzeltilmiştir. Çeviri bu haliyle, diğer bir yabancı dil uzmanınca tekrar İngilizceye çevrilerek kontrol edilmiştir. Sonuçta, uzmanların uzlaştığı şekilde düzenlemeler yapılarak çevirilere son şekli verilmiştir. Çeviri ilk güvenirlik-geçerlik çalışmasında denenmiş ve 12. maddede yaşanan sorunun çeviriden kaynaklandığı tespit edilerek, bu maddenin çevirisi tekrar gözden geçirtilmiş ve maddetest korelasyonu daha yüksek bulunmuştur.
İşlem
Araştırmada evli kişilere uygulanmak üzere, Kişisel Bilgi Formu, Evlilikte Uyum Ölçeği, Kişilerarası İlişkiler Ölçeği ve İlişkilerde Yükleme Ölçeği bir araya getirilmiştir. Ölçekler bir zarf içine yerleştirilmiş ve yönergede deneklerden isim yazmamaları, testleri cevapladıklarında, zarfa koyup kapatarak geri iletmeleri belirtilmiştir.
Ayrıca, eşlerin birbirlerine göstermemeleri ve puanlama üzerinde tartışmamaları gerektiği vurgulanarak, evlilik konusunda doğru bilgi alma olasılığı arttırılmaya çalışılmıştır.
Çalışma yaklaşık 25 dakikalık bir süreyi kapsamaktadır. DTCF Psikoloji Bölümü son sınıf öğrencilerinin bir kısmı farklı şehir ve ilçelerdeki evli çiftlere ulaşarak, çalışmaya yardımcı olmuşlardır. Test-tekrar test güvenirliği için, yaklaşık 15 gün sonra 36 kişiden oluşan birbiriyle evli kişilere uygulama tekrarlanmıştır. Verilerin çözümünde SPSS for Windows programı kullanılmıştır.
53
Bulgular
Araştırma için birbiriyle evli 380 kişiden veriler toplanmıştır. Çalışmayla ilgili analizlere geçmeden önce, verilerin girişinin doğruluğunu, kayıp değerleri ve bunların dağılımları ile çok değişkenli analiz varsayımları arasındaki uygunluğu sınamak amacıyla Evlilikte Uyum Ölçeği ve Kişilerarası İlişkiler Ölçeğinin kapsadığı tüm değişkenler incelenmiştir32• Önemli sayıda maddeler boş bırakıldığı için kayıp (missing) değerler çıkarılmış ve kuyruk ve tepe (skewness and kurtosis) analizleri sonucu değerlerin dağılımın normalliği varsayımı doğrultusuna uyup uymadığı incelenmiştir. Bunun için puanlar z puana çevrilerek, +3.23 değeıinin üzerindeki puanlar tek yönlü aşırı değer olarak kabul edilmiş ve bu varsayıma uymayan denekler çıkartılmıştır. Ayrıca, mahalonobis aralığı yoluyla da çok yönlü aşırı değer taşıyan denekler silinmiştir. Toplam 69 kişi çıkarılmış ve çiftlerden oluşan örneklem değiştiğinden, analizlere geri kalan 311 evli kişi ile devam edilmiştir. Ölçeğin orijinalinin güvenirlik ve geçerlik çalışması da evli kişilerden oluşmaktadır
Güvenirlik hesaplanması:
Araştırmada EUÖ'nin güvenirliğini belirlemek amacıyla, iç tutarlık katsayısı, iki yarım test güvenirliği, test-tekrar test güvenirliği ve tüm denekler için maddetest korelasyonları hesaplanmıştır. Bu değerlendirmeye ilişkin, ölçeğin iç tutarlık (Cronbach Alpha) katsayısı .84 olarak bulunmuştur. Söz konusu değer kadınlar için .85, erkekler için ise .83' dür. Daha önce belirtildiği gibi, ölçeğin örijinalinin iç tutarlık güvenirliği ise .90'dır.
Ölçeğin ilk yarısı ve son yarısındaki puanlamalar birbirinden farklı olduğundan, numarası tek olan ve çift olan maddeler karşılaştırılmıştır. Buna göre iki yarım test güvenirliği (split-half) r= .84 olarak bulunmuştur. Kadınlar için iki yarım test güvenirliği, r= .84, erkekler için ise r= .83 'dür.
Test-tekrar test tekniği ile güvenirlik hesaplaması ise, 311 kişi dışındaki 36 birbiriyle evli kişi üzerinde yapılmıştır. Ortalama 15 gün aralıkla ölçek tekrar uygulanmıştır. iki uygulamadan elde edilen puanlar için saptanan Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon katsayısı .57 olup, .01 düzeyinde anlamlıdır.
EUÖ'nin ayırdedici ve homojen maddelerden oluşmasını sağlamak amacıyla madde-test korelasyonları hesaplanmış ve sonuçlar Tablo 2'de gösterilmiştir. Arıaliz sonucu 15 maddeden 14'ü homojen ve ayırd edicilik özelliklerini taşırken, sadece 10. maddenin korelasyon katsayısı .09 olup anlamlı bulunmamıştır.
54
Tablo 2: EUÖ madde-test korelasyon değerleri
Madde
X
s
r
4.50
1.39
2
3.84
.92
3
3.51
.99
4
3.69
.88
5
3.70
.93
6
4.06
.97
7
3.83
.97
8
3.67
1.04
9
3.57
1.26
LO
1.65
.66
II
1.96
.81
12
.90
.85
13
2.15
.87
14
1.70
.66
15
1.91
.29
* (p<.05)
Bu durumda, Freeston ve Plechaty'nin8 önerileri dikkate alınarak, 10. maddenin (0,1,2) biçiminde olan eski puanlaması, (0,0,1) olarak değiştirilmiştir. 12. maddenin (anlaşmazlık:O, dışarıda birşeyler yapmak: 1, evde oturmak: 2) biçiminde olan puanlaması ise (0,1,1) olarak değiştirilmiştir. Bu durumda toplam puan 60'dan 58'e inmiştir. Yeni puanlamaya göre, maddetest korelasyonu tekrar hesaplanmış ve 10. ve 12. maddelerin korelasyon değerleri anlamlı bulunmuştur (lO. madde: r=.12 ve 12. madde: r= .21, p<.05). Ölçeğin iç tutarlık katsayı değeri ise değişmemiştir.
EUÖ üzerinde daha önceden çalışmış olan araştırıcılar8.24, ölçekle ilgili kesme noktalarını belidemişlerdir. Bu çalışmada da, Guilford'ın33 kesme noktasını belirlemek için önerdiği formül kullanılmıştır. Hesaplamada ortalamanın altında ve üstünde puan alanların ortalamasından, standart kaymadan, ortalamanın üzerindeki puanların yüzdesinden vb. yararlanılmıştır. Yeni puanlamaya göre, uyumlu ve uyumsuz evli kişiler ayırdetmesini sağlayan puan değerinin 43.5 olduğu belirlenmiştir.
Geçerliğin hesaplanması:
EUÖ'nin ölçüt bağımlı geçerliğinin saptanmasında, Kişilerarası ilişkiler Ölçeği ile ilişkilerde Yükleme Ölçeğinden yararlanılmıştır. EUÖ ile Kişilerarası ilişkiler Ölçeğinin toplam puanları arasındaki korelasyon katsayısı r=.12 (p<.05) olarak bulunmuştur. EUÖ ile ilişkilerde Yükleme Ölçeği toplam puanları arasında ise negatif korelasyon beklenmiştir. Nitekim elde edilen korelasyon katsayısı -.54' d ür ve bu değer. Old üzeyinde anlamlıdır.
Freeston ve Plechaty'nin8 önerisi doğrultusunda,
3P DERGİsİ ı 999; 7 (1)
10. ve 12. maddelerin puanlarının değiştirilmesinden sonra yapılan analiz sonuçlarına göre, ölçeğin ölçüt geçerlik değeri ise aynı kalmıştır.
Geçerlik çalışmasına ek olarak, evlilik terapisin.e ve boşanmak için avukata başvurmuş 10 kişiye EUO uygulanmış ve bu grubun ölçekten aldıkları puanların 43'ün altında olduğu belirlenmiştir.
Ölçeğin yapı geçerliğini belirlemek amacıyla veriler üzerinde ana bileşenler (principal components) yöntemi ve varimax dönüştürmesine göre maddeler düzeyinde bir faktör analizi uygulanmış ve üç faktör bulunmuştur. Ancak, scree test uygulamasıyla ve kuramsal yorumlanabilme durumuna göre bunların iki faktöre indirgenebileceği düşünülerek, veriler iki faktörlü çözüme zorlanmıştır. Elde edilen bulgular, literatürde ve giriş bölümünde belirtildiği gibi, ölçeği anlaşma ya da anlaşmama durumları ve ilişki tarzını içeren iki yapıya ayırmıştır. Birinci faktör ilk 9 maddeden oluşmuştur. Söz konusu maddeler incelendiğinde, genel uyum ve duygu, cinsellik, toplumsal kurallar gibi durumlardaki anlaşmayla ilgili oldukları görülmektedir. İkinci faktörde yer alan son 6 madde ise, boş zaman etkinlikleri, çatış!.l1a çözme, güven gibi ilişki tarzı ile ilgili maddelerdir. Olçeğin yapı geçerliği, 311 kişilik örneklem içinde yer alan birbirleriyle evli 92 çift üzerinde de test edilmiştir. Ana bileşenleryöntemi ve varimax dönüştürmesi sonucu aynı faktör yapısı elde edilmiştir. Her iki gruba ait bulgular Tablo 3'de görülmektedir.
i r
i i
1. grup (n=311) *
Tablo 3.' Faktör analizleri sonuçlan (maddelerin faktör yükleri)
2. grup (n=184)**
Madde
Faktör 1 Açık.var. %32.4
Faktör 2 Açık. var % 8.4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 LO II 12 13 14 15
.53 .45 .58 .64 .70 .72 .70 . 75 .51
.63 .45 .29 .60 .55 .53
* evli kişiler **çiftler
3P DERGİsİ ı999; 7 (ı)
Faktör 1 Açık. var. % 35
.69 .46 .64 .74 .67 .77 .65 .81 .57
Faktör 2 Açık. var. % 9.4
.71 .59 .43 .47 .39 .57
Tartışma
311 evli kişiden ve 92 çiftten oluşan her iki gruptaki kadınların evlilik uyum puanları (.43) ile erkeklerin evlilik uyum puanları (.44) aynıdır. Her iki gruptaki kadın ve erkeklerin evlilik uyum puanları arasında fark yoktur. 92 çiftten oluşan grubun evlilik uyum puanlarıyla ilgili iç tutarlık katsayısı da belirlenmiş ve .93 bulunmuştur.
EUÖ'nin kullanılabilirliğine ilişkin tartışmaya kültürlerarası bir yön kazandırmak ve bu ölçeğin ülkemizdeki araştırmalarda da kullanılabilmesinin sağlanması amacıyla yapılan bu çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular, ölçeğin güvenirliğine ve geçerliğine kanıt sayılabilecek niteliktedir. Ölçeğin güvenirliği ile ilgili bulgulara bakıldığında psikometrik özellikler yönünden yeterli düzeyde olduğu görülmektedir. İç tutarlık katsayısının orijinaline yakın bir yükseklikte oluşu, iki yarım ile test-tekrar test güvenirliğinin olması, ölçeğin toplumumuzda kullanılabilecek güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir.
Tutarel-Kışlak28tarafından yapılan ilk geçerlikgüvenirlik çalışmasında, ölçüt-bağımlı geçerliğin saptanmasında kullanılan Aile Yapısını Değerlendirme Aracı (AYDA) ile EUÖ toplam puanları arası korelasyon değeri ise .66 (p<.OI) olarak bulunmuştu. Bu çalışmada, temelde evliliğin iki kişi arasındaki ilişkiyi içerdiği düşünülerekjIk ölçüt olarak Kişilerarası İlişkiler Ölçeği kullanılmıştır. EUÖ ile sözkonusu ölçek toplam puanları arasında anlamlı, ancak daha düşük düzeyde korelasyon değeri bulunmuştur. İkinci ölçüt olarak kullanılan İlişkilerde Yükleme Ölçeği ile EUÖ toplam puanları arasındaki negatif korelasyon değeri ise daha yüksek çıkmıştır. Sonuç olarak, eşlerin birbirlerinin olumsuz davranışlarına yaptıkları yüklemeler arttıkça evlilik uyumları azalmaktadır. Bu durumda, EUÖ'nin ölçüt geçerliği için, doğrudan evlilikle ilgili olan İYö ve AYDA kullanılarak yapılan çalışma sonuçlarının dikkate alınması daha uygun görülmektedir.
Araştırmanın denekleri dışında yer alan, evlilik terapisi ve boşanmak için başvuran 10 kişinin ölçekten aldıkları puanların da 43'ün altında olması, ölçeğin uyumsuz grubu ayırdedebildiğine işaret etmektedir .
Evlilik üzerine yapılan çalışmalarda, eş karşılaştırmasının yapılıp yapılmayacağı araştırmanın amacıyla doğrudan bağlantılıdır. Ölçeğin orijinal çalışmasında da evli kişilerden yararlanılmıştır. Bu çalışmaya evli çiftlerle başlanmış, ancak veri temizleme aşaması ardından deneklerin bazıları çıkarılmış ve örneklem evli kişilere dönüşmüştür. Bu durumda, pratik nedenler söz konusu olduğu gibi, ayrıca iki grup arasında fark olmadığı da varsayılmıştır.
Beğenin 
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
