Ebeveyn Tutumlarının Çocuğun Gelişimi Üzerindeki Etkileri
Bebek dünyaya geldiğinde ilk sosyal ilişkisini anne ya da bakıcı konumundaki kişiler ile kurar. Kendisine yabancı olan bu dünyada, yaşamını sürdürebileceği bilgi ve becerileri ilk olarak kendisine bakım veren kişiden öğrenir. Sağlıklı bireylerin yetişmesi onların sağlıklı bir çocukluk geçirmeleriyle yakından ilgilidir. Çocuğun gelişiminde, ruhsal ve fiziksel açıdan sağlıklı bir birey olarak yetişmesinde ebeveyn- çocuk ilişkisi ve bu ilişkinin kalitesi oldukça önemlidir. Çocukluktaki etkileşimler ve kazanımlar daha sonraki yaşantıların temelini oluşturmaktadır. Küçük yaşta aile içinde sıcak ve tutarlı ilişkilere sahip olmak çocuğun hem kendine hem de çevresindekilere karşı daha olumlu duygular beslemesine neden olmaktadır (Bowlby, 1982). Kendi ve diğerleriyle ilgili olumlu duygulara sahip olan çocuklar, yaşamlarının ileriki yıllarında da insanlara ve kendilerine güvenebilmekte ve daha sağlıklı arkadaş ve çift ilişkilerine sahip olmaktadırlar (Easterbrooksve Goldberg, 1990).
Bu açıdan, ebeveyn tutum ve davranışları, bebeğin dünyaya gözlerini açtığı andan yetişkin yaşamıda dahil kurduğu ilişkilerinde ve hayata bakışında önemli bir temel ve model oluşturmaktadır. Hayatı annesinin gözünden tanımaya başlayan çocukların, diğer kişiler ile kuracağı sosyal ilişkilerin şekillenmesinde “ebeveynler yada bakım veren kişi ” son derece önemlidir.
Davranışçı teorisyenler, ebeveyn tutumlarının çocukların davranışları üzerindeki önemine vurgu yapmışlardır. Sosyal öğrenme teorisinde temel faktör, bireyin başkasını gözlemleyerek kendi davranışını oluşturmasıdır. Bandura’ ya göre her şeyi yaparak öğrenmek gerekmez, başkalarının davranışları gözlemlenerek de öğrenilebilir.
Ebeveynin çevresi ile kurduğu sosyal ilişkisinde sergilediği davranış biçimi, tavır ve söylemleri çocuğun kendi çevresi ile kurduğu ilişkilerinde belirleyici role sahip olacaktır. Örneğin, ebeveyn -çocuk ilişkisinde, anne yada baba çocuğun herhangi bir problem davranışı ile karşılaştığında, problemi çözmek için öfkeli, saldırgan bir davranış ve tutum sergiler ise, aynı çocuk çevresi ile ilişkisinde benzer problemli bir durumla karşılaştığında, bu durum ile baş etmek için ebeveynin kullandığı çözüm yollarını kullanacak, öfkeli ve saldırganca tavır sergileyecektir.
Aynı şekilde, anne ve babasının her ay yoksullara gönüllü yemek bağışında bulunduğunu gören bir çocuk, anne ve babası kendisine böyle bir kuraldan hiç bahsetmemiş bile olsa, “başkasına yardım etmenin” önemine dair bir mesaj çıkarabilir. Cömert olmayı eşyalarını paylaşan ya da bağışta bulunan insanları görerek öğrenir. Dolayısıyla çocuk model alma yoluyla tutumlar, değerler, problem çözme yolları hatta kendini değerlendirme standartları edinebilir.
1920’li yıllardan itibaren ebeveynlik tarzları üzerinde daha fazla durulmaya ve araştırılmaya başlanmıştır. Ebeveynlik tarzları ile ilgili araştırmalar yapan Baumrind (1967,1971), anne-baba tutumlarını sınıflandırmak için okul öncesi dönemdeki çocukla¬rla ev ortamında yaptığı gözlemler ve laboratuar çalışmalarında otoriter, de¬mokratik ve izin verici olmak üzere üç çeşit anne-baba tutumu ortaya koymuştur.
Demokratik tutuma sahip ebeveynler, çocuklarının davranışlarını kontrol ederken ve disiplin yöntemlerini uygularken cezalandırıcı olmaktan ziyade destekleyicidir. Onların birey olduğunu kabul eder ve destekler. Bu ebeveynler, sosyal yönden daha yeterli, akademik yönden başarılı, kendini ifade edebilen ve kendi kararlarını verebilen çocuklar yetiştirmektedir.
Otoriter ebeveynler itaate önem verir ve cezalandırmayı kullanır. Çocuğun bireyselliğini ve kendisini ifade etmesini kısıtlar, çocuklarıyla pek fazla görüş alış verişinde bulunmaz, daha çok çocuklarının söyledikleri her şeyi sorgulamadan kabul etmelerini beklerler. Bu ebeveyn tutumu ile yetişen çocukların problem davranış gösterme riski yüksektir. Otoriter tutum ile yetişen çocuklarda yüksek düzeyde kaygı, düşük özgüven,içe kapanıklık, saldırganlık, düşmanlık gibi olumsuz davranış şekilleri görülmektedir.
Evdeki otoriter tutum arttıkça, çocuktaki davranış problemlerinde de artış görülmektedir (Baumrind, 1971).
İzin verici ebeveynler çocuklarına çok fazla özgürlük verir, çocuklarının davranışlarını kontrol etmezler. Bu çocuklar her eylemlerini kendi istekleri doğrultusunda gerçekleştirirler. Bu tip ebeveyn tutumu ile yetişen çocuklar, kendilerini denetleme yeteneğinden yoksun, itaatsiz ve bencildirler. Ne yapmak istediğine tam olarak karar verememiş, doyumsuz, kurallara uyum sağlayamayan, paylaşma gibi becerilerden yoksun çocuk olmaktadırlar . Evdeki izin verici tutum dış dünyada karşılık bulamadığında, bu ebeveyn tutumu ile yetişen çocuklar başarısızlıklar ve hayal kırıklıkları yaşar (Baumrind 1967, 1971; Maccoby ve Martin 1983).
Özetle, ebeveynin olumlu yada olumsuz davranış ve kabulü, çocuğun davranışlarının ne yönde gelişeceğini etkilemektedir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı demokratik tutumu, çocuğun kendini daha rahat, duygu ve düşüncelerini özgürce ifade etmesini sağlar. Çocuğun özgüveni artar, iletişim becerisi gelişir, kendi yeteneklerinin farkına varıp kendini gerçekleştirme fırsatı yakalayabilir.
Olumsuz ebeveyn tutum ve tavırlarının, çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koyan bir çok çalışma bulunmaktadır (Parker, 1983; Buri, Louiselle, Misikonis ve Muller, 1988; Tinkew-Bronte, Moore ve Carrano 2006; Pacheco, Gomes, Teixeira, 1999; Weber,Brondenburg ve Viezzar, 2003; Kim ve Kim, 2008). Yapılan araştırmalar, katı ebeveynlik tarzını benimseyen, otoriter ebeveyn stiline sahip anne ve babaların çocuklarının daha çok saldırgan davranışta bulundukları ve anti sosyal yönelimli olduklarını belirtmektedir (Laibe, Carlo, Torguati ve Ontai 2004; Aunola ve Nurmi, 2005; Haapasalo ve Pokela 1999; Landis ve Stone 1952).
Ebeveyn tutumları ilgili yapılan araştırmalar, ebeveyn tutumlarının çocukların benlik saygısı, okul başarısı, saldırganlık ve psikopatolojik bozuklukların oluşumunda belirleyici olduğunu göstermektedir.
20.yy’dan itibaren ebeveynlerin çocuk yetiştirme ile ilgili tutum ve davranışları üzerine yapılan çalışmaların sayısı artmıştır. Ebeveyn tutumları ile ilgili ortaya konan model ve çalışmaların ortak özelliği ise, ebeveyn tutumunun çocuğun davranışlarının şekillenmesi, sosyalleşmesi ve problem davranışların oluşumunda etkili olduğudur.
KAYNAKÇA
Aunola, K.,& Nurmi, J. E. (2005). The role of parenting styles in children’s problem behavior. Child Development, 76 (6), 1144-1159.
Baumrind, D. (1967). Child Care Practices Anteceding Three Patterns of Preschool Behavior, Genetic Psychology Monographs,75, 43-88.
Baumrind, D. (1971). Harmonious Parents And Their Preschool Children,Developmental Psychology, 4(1), 99-102.
Bronte-Tinkew, J., Moore, K., & Carrano, J. (2006). The father-child relationship, parenting styles, andadolescent risk behaviors in intact families.Journal of Family Issues,27(6), 850-881.
Buri, J. R., Louiselle, P. A., Misukanis, T. M., Mueller, R. A.(1988), Effects of Parental Authoritarianism and Authoritativeness on Self-esteem.Personality and Social Psychology Bulletin, 14, 271-282.
Haapasalo, J. & Pokela, E. (1999). Child rearing and child abuseantecedents of criminality. Agression and Violent Behavior, 4(1): 107-127.
Kim Hun-Soo- Kim Hyun-Sil .(2008). Juvenile delinquency and youth crime. New York: Nova Science.
Laibe, D., Carlo, G., Torquati, J., & Ontai, L. (2004). Children’s perception of family relationships as assessed in a doll story completion task: Links to parenting, social competence, and externalizing behavior. Social Development,13 (4), 551-569.
Landis, P.H. ve Stone, C.L.( 1952). The Relationship of Parental Authourity Pattens of Teenage Adjustments. State Collage of Washington.
Maccoby, E. E., Martin, J. A. (1983). Socialization in the Context of the Family: 111 Parent – Child Interaction. P. H. Mussen & E. M. Hetherington (Ed.), Handbook of Child Psychology: Socialization. Personality and Social Development. New York: Wiley.
Pacheco, J. T. B., Gomes, W., & Teixeira, M. A. P. (1999). Estilos parentais e
desenvolvimento de habilidades sociais na adolescencia [Parenting stylesand adolescent development of social skills]. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 15, 117-126.
Parker, G. B. (1983). Parental overprotection: A risk factor in psychosocial development. New York: Grune and Stratton.
Weber, L. N. D., Brandenburg, O. J., & Viezzer, A. P. (2003). A relationship between parentingstyle and children's optimism. PSICO-USF, 8, 71-79.
Bu açıdan, ebeveyn tutum ve davranışları, bebeğin dünyaya gözlerini açtığı andan yetişkin yaşamıda dahil kurduğu ilişkilerinde ve hayata bakışında önemli bir temel ve model oluşturmaktadır. Hayatı annesinin gözünden tanımaya başlayan çocukların, diğer kişiler ile kuracağı sosyal ilişkilerin şekillenmesinde “ebeveynler yada bakım veren kişi ” son derece önemlidir.
Davranışçı teorisyenler, ebeveyn tutumlarının çocukların davranışları üzerindeki önemine vurgu yapmışlardır. Sosyal öğrenme teorisinde temel faktör, bireyin başkasını gözlemleyerek kendi davranışını oluşturmasıdır. Bandura’ ya göre her şeyi yaparak öğrenmek gerekmez, başkalarının davranışları gözlemlenerek de öğrenilebilir.
Ebeveynin çevresi ile kurduğu sosyal ilişkisinde sergilediği davranış biçimi, tavır ve söylemleri çocuğun kendi çevresi ile kurduğu ilişkilerinde belirleyici role sahip olacaktır. Örneğin, ebeveyn -çocuk ilişkisinde, anne yada baba çocuğun herhangi bir problem davranışı ile karşılaştığında, problemi çözmek için öfkeli, saldırgan bir davranış ve tutum sergiler ise, aynı çocuk çevresi ile ilişkisinde benzer problemli bir durumla karşılaştığında, bu durum ile baş etmek için ebeveynin kullandığı çözüm yollarını kullanacak, öfkeli ve saldırganca tavır sergileyecektir.
Aynı şekilde, anne ve babasının her ay yoksullara gönüllü yemek bağışında bulunduğunu gören bir çocuk, anne ve babası kendisine böyle bir kuraldan hiç bahsetmemiş bile olsa, “başkasına yardım etmenin” önemine dair bir mesaj çıkarabilir. Cömert olmayı eşyalarını paylaşan ya da bağışta bulunan insanları görerek öğrenir. Dolayısıyla çocuk model alma yoluyla tutumlar, değerler, problem çözme yolları hatta kendini değerlendirme standartları edinebilir.
1920’li yıllardan itibaren ebeveynlik tarzları üzerinde daha fazla durulmaya ve araştırılmaya başlanmıştır. Ebeveynlik tarzları ile ilgili araştırmalar yapan Baumrind (1967,1971), anne-baba tutumlarını sınıflandırmak için okul öncesi dönemdeki çocukla¬rla ev ortamında yaptığı gözlemler ve laboratuar çalışmalarında otoriter, de¬mokratik ve izin verici olmak üzere üç çeşit anne-baba tutumu ortaya koymuştur.
Demokratik tutuma sahip ebeveynler, çocuklarının davranışlarını kontrol ederken ve disiplin yöntemlerini uygularken cezalandırıcı olmaktan ziyade destekleyicidir. Onların birey olduğunu kabul eder ve destekler. Bu ebeveynler, sosyal yönden daha yeterli, akademik yönden başarılı, kendini ifade edebilen ve kendi kararlarını verebilen çocuklar yetiştirmektedir.
Otoriter ebeveynler itaate önem verir ve cezalandırmayı kullanır. Çocuğun bireyselliğini ve kendisini ifade etmesini kısıtlar, çocuklarıyla pek fazla görüş alış verişinde bulunmaz, daha çok çocuklarının söyledikleri her şeyi sorgulamadan kabul etmelerini beklerler. Bu ebeveyn tutumu ile yetişen çocukların problem davranış gösterme riski yüksektir. Otoriter tutum ile yetişen çocuklarda yüksek düzeyde kaygı, düşük özgüven,içe kapanıklık, saldırganlık, düşmanlık gibi olumsuz davranış şekilleri görülmektedir.
Evdeki otoriter tutum arttıkça, çocuktaki davranış problemlerinde de artış görülmektedir (Baumrind, 1971).
İzin verici ebeveynler çocuklarına çok fazla özgürlük verir, çocuklarının davranışlarını kontrol etmezler. Bu çocuklar her eylemlerini kendi istekleri doğrultusunda gerçekleştirirler. Bu tip ebeveyn tutumu ile yetişen çocuklar, kendilerini denetleme yeteneğinden yoksun, itaatsiz ve bencildirler. Ne yapmak istediğine tam olarak karar verememiş, doyumsuz, kurallara uyum sağlayamayan, paylaşma gibi becerilerden yoksun çocuk olmaktadırlar . Evdeki izin verici tutum dış dünyada karşılık bulamadığında, bu ebeveyn tutumu ile yetişen çocuklar başarısızlıklar ve hayal kırıklıkları yaşar (Baumrind 1967, 1971; Maccoby ve Martin 1983).
Özetle, ebeveynin olumlu yada olumsuz davranış ve kabulü, çocuğun davranışlarının ne yönde gelişeceğini etkilemektedir. Ebeveynlerin çocuklarına karşı demokratik tutumu, çocuğun kendini daha rahat, duygu ve düşüncelerini özgürce ifade etmesini sağlar. Çocuğun özgüveni artar, iletişim becerisi gelişir, kendi yeteneklerinin farkına varıp kendini gerçekleştirme fırsatı yakalayabilir.
Olumsuz ebeveyn tutum ve tavırlarının, çocuklar üzerindeki olumsuz etkilerini ortaya koyan bir çok çalışma bulunmaktadır (Parker, 1983; Buri, Louiselle, Misikonis ve Muller, 1988; Tinkew-Bronte, Moore ve Carrano 2006; Pacheco, Gomes, Teixeira, 1999; Weber,Brondenburg ve Viezzar, 2003; Kim ve Kim, 2008). Yapılan araştırmalar, katı ebeveynlik tarzını benimseyen, otoriter ebeveyn stiline sahip anne ve babaların çocuklarının daha çok saldırgan davranışta bulundukları ve anti sosyal yönelimli olduklarını belirtmektedir (Laibe, Carlo, Torguati ve Ontai 2004; Aunola ve Nurmi, 2005; Haapasalo ve Pokela 1999; Landis ve Stone 1952).
Ebeveyn tutumları ilgili yapılan araştırmalar, ebeveyn tutumlarının çocukların benlik saygısı, okul başarısı, saldırganlık ve psikopatolojik bozuklukların oluşumunda belirleyici olduğunu göstermektedir.
20.yy’dan itibaren ebeveynlerin çocuk yetiştirme ile ilgili tutum ve davranışları üzerine yapılan çalışmaların sayısı artmıştır. Ebeveyn tutumları ile ilgili ortaya konan model ve çalışmaların ortak özelliği ise, ebeveyn tutumunun çocuğun davranışlarının şekillenmesi, sosyalleşmesi ve problem davranışların oluşumunda etkili olduğudur.
KAYNAKÇA
Aunola, K.,& Nurmi, J. E. (2005). The role of parenting styles in children’s problem behavior. Child Development, 76 (6), 1144-1159.
Baumrind, D. (1967). Child Care Practices Anteceding Three Patterns of Preschool Behavior, Genetic Psychology Monographs,75, 43-88.
Baumrind, D. (1971). Harmonious Parents And Their Preschool Children,Developmental Psychology, 4(1), 99-102.
Bronte-Tinkew, J., Moore, K., & Carrano, J. (2006). The father-child relationship, parenting styles, andadolescent risk behaviors in intact families.Journal of Family Issues,27(6), 850-881.
Buri, J. R., Louiselle, P. A., Misukanis, T. M., Mueller, R. A.(1988), Effects of Parental Authoritarianism and Authoritativeness on Self-esteem.Personality and Social Psychology Bulletin, 14, 271-282.
Haapasalo, J. & Pokela, E. (1999). Child rearing and child abuseantecedents of criminality. Agression and Violent Behavior, 4(1): 107-127.
Kim Hun-Soo- Kim Hyun-Sil .(2008). Juvenile delinquency and youth crime. New York: Nova Science.
Laibe, D., Carlo, G., Torquati, J., & Ontai, L. (2004). Children’s perception of family relationships as assessed in a doll story completion task: Links to parenting, social competence, and externalizing behavior. Social Development,13 (4), 551-569.
Landis, P.H. ve Stone, C.L.( 1952). The Relationship of Parental Authourity Pattens of Teenage Adjustments. State Collage of Washington.
Maccoby, E. E., Martin, J. A. (1983). Socialization in the Context of the Family: 111 Parent – Child Interaction. P. H. Mussen & E. M. Hetherington (Ed.), Handbook of Child Psychology: Socialization. Personality and Social Development. New York: Wiley.
Pacheco, J. T. B., Gomes, W., & Teixeira, M. A. P. (1999). Estilos parentais e
desenvolvimento de habilidades sociais na adolescencia [Parenting stylesand adolescent development of social skills]. Psicologia: Teoria e Pesquisa, 15, 117-126.
Parker, G. B. (1983). Parental overprotection: A risk factor in psychosocial development. New York: Grune and Stratton.
Weber, L. N. D., Brandenburg, O. J., & Viezzer, A. P. (2003). A relationship between parentingstyle and children's optimism. PSICO-USF, 8, 71-79.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ebeveyn Tutumlarının Çocuğun Gelişimi Üzerindeki Etkileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Aysun AKTAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Aysun AKTAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
4 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
