SAĞLIKLI ÇOCUK KONTROLLERİ



“Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı”nın unvanından da anlaşılabileceği gibi pediatristlerin iki temel hizmeti vardır. Birincisi ve asıl olanı, çocuk sağlığını korumak ve desteklemektir. İkincisi ise hastalık oluştuğunda tedavi etmektir. Bu anlayışla sağlıklı çocuk izlemi, birinci basamak çocuk sağlığı ve hastalıkları hizmetlerinin temelini oluşturur. Bu hizmette; çocukların büyüme ve gelişmelerinin izlenir, sağlıklı olup olmadığının değerlendirilir, aşı ve sağlık eğitimi gibi koruyucu hekimlik uygulamalarının sunulur.

Sağlıklı çocuk kontrollerinin amacı; sağlıklılığını sürdürmek, hastalık ve sakatlıkları önlemek, hastalıkların erken tanı ve tedavisini sağlamak, bebek ve çocuk ölümlerini engellemek, çocuğun sağlıklı yetişmesi konusunda aileye destek olmaktır.

Kontrol sıklığı ve süresi; özel bir risk yoksa, ilk 48 saat içinde, 7. günde, 1, 2, 3, 4, 6, 9, 12. aylarda, ilk yıldan sonra 3 ayda bir, 2. yıldan itibaren 6 ayda bir, 6. yaştan sonra yılda bir şeklindedir. Son yıllarda özellikle gelişmiş ülkelerde, “doğum öncesi görüşme” adı altında, bebek bekleyen anne-babalarla pediatri uzmanın yaptığı görüşme de sağlıklı çocuk kontrollerine eklenmiştir.

Sağlıklı çocuk kontrollerinde yapılan işlemler:

*Anne-baba ve bebeğe bakan kişi ile detaylı görüşme,
*Hastalık ve sakatlık için risk faktörlerinin tespiti,
*Boy, ağırlık ve baş çevresinin tespiti ve yorumlanması,
*Ayrıntılı fizik muayene,
* Yaşına uygun tarama testlerinin yapılması,
*Aşılama,
*Aileye danışmanlık yapılması,
*Anne-babanın sorularının yanıtlanması.


Görüşme ve öykü alma

İlk başvuruda doğum öncesi, doğum bilgileri, aile bilgileri, ayrıntılı alınır. Güncel şikayetler, beslenme, aşı ve aşı yan etkileri, gelişim basamakları, ev ortamı gibi konular görüşülmelidir.

Risk faktörlerinin tespiti

Anne-baba ve kardeşlerde alerjik hastalıklar, evde sigara içimi, çocuk ihmali veya istismarı işaretleri, ailevi kalp hastalıkları, kalça çıkığı, doğuştan anomaliler varlığı tespit edilmelidir.

Büyüme tespiti ve yorumlama

Her kontrolde boy, ağırlık ve 18. aya kadar baş çevresi dikkatlice ölçülmelidir. Değerler çocuğa ait büyüme tablolarına işaretlenerek yorumlanmalı ve aile ile paylaşılmalıdır. Büyüme değerleri iyi ise sadece anne sütü ile beslenme altı aya kadar teşvik edilmelidir. Büyüme değerlerini, beslenme sorunları ve geçirilen hastalıklar etkileyebilir.

Fizik muayene

Sağlam çocuğun fizik muayenesi eksiksiz olmalı, şikayeti olup olmadığına bakılmaksızın her çocuğa her ziyarette tam bir fizik muayene yapılmalıdır. Unutulmamalıdır ki fizik muayene, konjenital anomaliler, kalp hastalıkları, kalça çıkığı, inmemiş testis gibi birçok hastalığın tarama yöntemidir.

Tarama testleri

Pek çok hastalık öykü, gözlem ve fizik muayene ile taranabilmektedir. Ayrıca belli yaşlarda düzenli tarama testleri de yapılmalıdır.
Rutin olarak yapılması gereken bazı tarama testleri şunlardır:
Hipotiroidi taraması: Hipotiroidi 3000 doğumda 1 görülen sık bir hastalıktır. Erken tanı ve tedavi son derece önemlidir. Tanı konup tedavi edilirse çocukta zihinsel ve fiziksel gelişim normal olmaktadır. Aksi takdirde ağır gelişme geriliği ve zeka geriliği ile sonuçlanmaktadır. Bir damla kan ile 2. günden itibaren tanısı konabilmektedir.
Fenilketonüri taraması: Fenilketonüri toplumumuzda 4500’de bir olarak görülmektedir. Erken tanının olmadığı durumlarda ağır zihinsel gerilik yapmaktadır. 5-7. günlerde topuktan alınan bir damla kanla tanısı konmaktadır.
Gelişimsel kalça displazisi taraması: Sıklık %1,5 gibi yüksek orandadır. Tüm yenidoğanlar bu yönden fizik muayene ile taranmalıdır. Yenidoğan döneminde gelişimsel kalça displazisi yönünden muayene negatif olsa dahi her muayenede kalça muayenesi tekrarlanmalıdır. 4. aydan önce şüphe halinde kalça ultrasonografisi, 6. aydan sonra ise kalça radyografisi başvurulacak tanı yöntemidir.
Görme ve işitme taraması: Görme ve işitme yollarının sağlam olması çocuğun zihinsel gelişiminde büyük önem taşır. İşitsel ve görsel uyarı alamayan bir çocuk doğal olarak yaşıtlarından geri kalacaktır. Her kontrolde görme ve işitme gerek öykü gerekse fizik muayene ile değerlendirilmelidir.
Demir eksikliği anemisi taraması: Ülkemizde demir eksikliği anemisi süt çocuklarında %40 civarındadır. Demir eksikliğinin önlenmesi çocuğun sağlıklı gelişimi için önemlidir. Anneden gelen demir depoları 4-6 ay yetmekte önlem alınmazsa 6. aydan sonra demir eksikliği anemisi gelişmektedir. Anne sütü ile beslenen ve miadında doğan bebeklerde 6-12 ay arasında hemoglobin taraması önerilmektedir.
İdrar yolu enfeksiyonu taraması: Kronik böbrek yetersizliğinin başlıca nedenlerinin birisi idrar yolu enfeksiyonunun zamanında tanı ve tedavisi son derece önemlidir. Özellikle risk faktörleri varsa ilk yaş içinde, beş yaş ve adolesan dönemde tarama yapılmalıdır. Taze idrarda stik testi önerilen yöntemdir.
Kan basıncı taraması: Bu tarama üç yaşından itibaren yılda bir kez önerilmektedir. Kan basıncının üç ayrı kontrolde cinse ve boya göre, kabul edilen üst sınırdan fazla olması hipertansiyon tanısını koydurur. Erken tanı kalp-damar sistemi, göz, beyin ve böbreklerin korunması için çok önemlidir.
Kan yağları taraması: Damar sertlikleri çocuklukta başlar. Özellikle ailede 55 yaşından önce koroner kalp hastalığı varsa iki yaşından sonra açlık lipit düzeylerine bakılmalıdır. Anne ya da babasında kolesterol düzeyi 240 mg/dl üzerinde olanlar veya hipertansiyon, obesite ve diyabet öyküsü olan çocuklar ya da sigara içme öyküsü olan ergenler yüksek riskli kabul edilir ve total kolesterol düzeyi ölçülmelidir.
Doğumsal kalp hastalıkları taraması: Bu hastalıkların en az yarısı Yenidoğan döneminde sadece fizik muayene ile tanınır. Tüm bebekler bu yönden dikkatle muayene edilerek taranmalıdır.
Diş taraması: Okul çocuklarında ülkemizde diş çürüğü oranı %88’dir. Her kontrolde dişler sayı, yerleşim ve çürük yönünden taranmalıdır. İçme suyunda flor eksikliği varsa desteği yapılmalıdır.

Aşılar

Kuşkusuz aşılama çocuk sağlığı hizmetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Her çocuğa uygun aşı programının uygulanması, geçersiz nedenlerle aşılamanın aksatılmaması ve ailelere aşıların gerekliliği ve yan etkileri konusunda bilgi verilmesi gereklidir.

Danışmanlık ve eğitim

Danışmanlık ve eğitim hastalıkların önlenmesinde etkili bir yöntemdir. Öneriler ailenin düzeyine uygun olmalıdır. Eğitimde bebek bakımı, sigara, aile planlaması, beslenme, vitamin ve demir desteği, diş bakımı, uyku, tuvalet eğitimi, hastalıkların belirtileri, kazalar üzerinde durulmalıdır.

Anne babanın sorularını yanıtlama
Bir sonraki kontrole kadar gerekli bilgiler verildikten sonra anne babanın soruları yanıtlanır. Yeni randevu tarihi belirlenir ve gerektiğinde hekime ulaşma yolları konusunda bilgi verilir.