Dil ve Konuşma Bozuklukları
Dil ve Konuşma Nedir?
İnsanlar günlük hayatlarında birbirleriyle farklı yollar aracılığıyla etkileşim içinde bulunurlar. Bu etkileşimleri, konuşma ve dil olmak üzere iki farklı boyutta incelenebilir. Dil ve konuşma bireylerin kendilerini ifade etme ve sosyal iletişim ve paylaşımlarda bulunmak için kullandıkları önemli araçlardır. Dil ve konuşma günlük hayatta sık sık birbirilerine karıştırılan iki farklı kavramdır. İki kelime birbiriyle eşanlamlı gibi kullanılsa da aslında dil kavramı konuşmanın yanı sıra yazma ve sembollerle ifade etmeyi de içeren daha geniş bir kavramdır. Konuşma ise seslerin fiziksel olarak üretilmesi ve dili kullanarak sözlü iletişim kurma yöntemidir.
Dil, sosyal olarak paylaşılan kurallar zincirinden oluşan ve iletişim kurmamızı sağlayan bir kod sistemidir. Dil anlam bilgisi, sesbilgisi, biçimbilgisi, sözdizimi ve kullanım bilgisi olmak üzere beş bileşenden oluşmaktadır.
Konuşma, sözel iletişim aracıdır ve dil bilgilerini iletmek için sesi kullanır. Konuşma, dili iletmek için bir araçtır ve aşağıdaki kavramları içerir:
1. Ses: Soluk borusundan yukarı çıkan hava, soluk borusu üzerine konumlanmış ses tellerini titreştirerek insan sesini oluşturur. Gırtlakta oluşan bu ham ses sonra boğaz boşluğu, ağız boşluğu ve burun boşluğunda tıpkı bir müzik aletinde olduğu gibi bir şekle girerek her insana özgü olan ses tonunu oluşturur. ( Sesin kötü kullanımı ses kısıklığına ya da kaybına neden olabilir)
2. Artikülasyon: Artikülatör dediğimiz konuşmaya yardımcı olan organlar ( ağız, dil, dişler, yumuşak damak, dudaklar) belli bir şekle girerek konuşma seslerini oluşturur.(Arabaya, ayaba demek artikülasyon bozukluğudur)
3. Akıcılık: konuşmanın ritmi ve akıcılığıdır (Kekemelik konuyşmanın akıcılığında görülen bir bozukluktur)
Dil ve konuşma bozukluğu nedir?
Dil ve konuşma gelişimini diğer gelişim alanlarından (zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal, psiko-motor, nörolojik, kas-sinir sistemi vs.) bağımsız düşünemeyiz. Bu alanlardan herhangi birinde yaşanan bir güçlük, sorun veya gecikme dil ve konuşma alanını da etkileyebilmektedir. Dil ve konuşma güçlükleri gelişimsel olabileceği gibi sonradan edinilmiş de olabilmekte veya başka bir özür grubuna eşlik edebilmektedir. Dil ve konuşmayla ilgili bozukluklar da birbirinden farklıdır. Bir kişi diğerlerini anlamakta, düşüncelerini paylaşmakta güçlük çekiyorsa bu dil bozukluğudur. Eğer bir kişi konuşma sesleri düzgün veya akıcı telaffuz edemiyorsa, konuşması akıcı değilse ya da sesiyle problemi, varsa bu konuşma bozukluğudur.
Dil ve konuşma güçlükleri ana hatlarıyla 5 grupta toplanmaktadır:
1. Sesletim ve Ses Bilgisi (Artikülasyon ve Fonoloji) Bozuklukları: Artikülasyon konuşma seslerinin üretiminin motor hareketlerini içerir. Artikülasyon sorunları, çocuğun belirli sesleri üretmekte güçlük çekmesi veya sesleri yanlış üretmesidir. Artikülasyon bozukluğunda birey konuştuğu dile ait bazı sesleri uygun şekilde üretemez; bu da konuşmanın başkaları tarafından anlaşılmasını etkiler. Örneğin /arı/ yerine [ayı], /kapı/ yerine [tapı] demesi gibi. Artikülasyon problemleri konuşmanın şekillendiği artikülatör bölgelerdeki anatomik-fizyolojik yetersizliklere dil, diş ve dudaklarda hafif derecedeki yapısal farklılıklar, dudak-damak yarıklığı gibi yapısal bir anomali, işitme engeli, dizartri gibi nörolojik kaynaklı problemler, oral kas sisteminin veya motor planlama sisteminin nörofizyolojik işlevinin bir şekilde aksaması sonucuna bağlı olarak gelişebildiği gibi her hangi bir yetersizlik olmaksızın yanlış öğrenmelere bağlı olarak da görülebilir. Ayrıca zeka engeli ya da psikolojik sorunlar, artikülasyon bozukluğuna eşlik edebilir. Artikülasyon bozukluğunda; tek tek seslerin üretiminde sorunlar görülür (ör: /r/ yerine /y/, /ş/ yerine /s/, /k/ yerine /t/ söylemek gibi). Söylenmesinde yanlışlıkların en sık yapıldığı sesler yaşla düzelmesi beklenen seslerdir. Bunlar (l,r,s,z,ş,j,c,ç) sesleridir. Artikülasyon bozukluğunda çocukların konuşmasındaki hatalar tutarlıdır. Bir sesi yanlış üretiyorsa bu sesi her üretiminde aynı hatayla üretir.
Fonoloji, bir dilde kullanılan konuşma sesleri ve bu seslerin birleştirilmesiyle ilgili kuralları içerir. Bir dildeki en küçük ses birimlerine “fonem” adı verilir ve fonemler bir dilde anlam değişmesine neden olan en küçük birimlerdir. Örneğin “bak” sözcüğünde /b/, /a/ ve /k/ olmak üzere 3 adet fonem bulunmaktadır. Fonolojik gelişim ise yetişkin fonolojik konuşma özelliklerini edinme anlamına gelmektedir. Fonolojik gelişim açısından çocuklar arasında belirgin bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda çeşitli konuşma seslerinin yer değiştirilmesi, düşürülmesi, sözcük öbeklerinin karışması ya da hatalı kullanımı görülmektedir. (ör: /kitap/ yerine /kipat/ /kamyon/ yerine /kaymon/ demek gibi). Aynı zamanda, heceler ve sözcükler içindeki seslerin sıralanma ve seçilme hatalarını da içerir. Bu probleme sahip çocukların konuşmasındaki hatalar tutarsızlık gösterebilir bir kelimede bir sesi üretirken bir başka kelimede aynı sesi yanlış üretebilir. Bu nedenle fonolojik bozukluğu olan çocukların konuşmasının anlaşılması son derece güçtür.
Fonolojik bozukluğu artikülasyon bozukluğundan ayıran en önemli fark; artikülasyon bozukluğunda çocukların yanlış ürettikleri sesler ses dağarcığında yer almazken fonolojik bozukluğu olan çocuklarda sesler ses dağarcığında bulunur fakat çocuk hedef sesin yerine farklı bir ses seçer ve bunu kullanır.
2. Akıcı Konuşma Bozuklukları: Konuşmada beklenenden farklı hız, ritim gözlemlenmesi, ses, hece, sözcük ya da sözcük öbeği tekrarları, uzatmalar veya bloklar biçiminde konuşma akışının kesintiye uğramasıdır. Kekemelik akıcı konuşma bozukluğuna örnektir.
3. Ses Bozuklukları: Bireyin yaşına ve cinsiyetine uygun olmayan ses üretimi ve/veya ses kalitesinin ton, şiddet, rezonans, ve/veya süre gibi özelliklerinde ortaya çıkan bozukluklardır.
4. Gelişimsel Dil Bozuklukları: Konuşma, yazı ve/veya diğer sembol sistemlerinin alıcı(algılanması-anlaşılması) ve/veya ifade edici (kullanılması) boyutlarında dilin biçim bilgisi (morfoloji), söz dizimi (sentaks), anlam bilgisi (semantik), edim bilgisi/kullanım bilgisi (pragmatik) alt sistemlerini kapsayan bozukluklardır. Bu bozukluklar doğuştan veya bebeklik/çocukluk çağında ortaya çıkan gelişimsel nitelik taşırlar. Gelişimsel dil bozuklukları zekâ geriliği, yaygın gelişimsel bozukluklar (otizm, asperger, vb.), işitme kaybı gibi sebeplere dayanabilir. Bunlar veya bunlara benzer herhangi bir sebebe bağlanamayan gecikmiş konuşma vakaları ‘Özgül Dil Bozuklukları’ olarak adlandırılmaktadır.
5. Edinilmiş Dil Bozuklukları: Bu bozukluklar dil kazanıldıktan sonra çoğunlukla ergenlik döneminde ya da yetişkin yaşlarda herhangi bir nedenle dil ve konuşmanın kaybı biçiminde görülür. Bu bağlamda konuşma, yazıve/veya diğer sembol sistemlerinin alıcı(algılanması-anlaşılması) ve/veya ifade edici (kullanılması) boyutlarında dilin biçim bilgisi (morfoloji), söz dizimi (sentaks), anlam bilgisi (semantik), edim bilgisi/kullanım bilgisi (pragmatik) alt sistemlerini kapsayan bozukluklardır.
Semra KESKİN
Uzm. Psikolojik Danışman
İnsanlar günlük hayatlarında birbirleriyle farklı yollar aracılığıyla etkileşim içinde bulunurlar. Bu etkileşimleri, konuşma ve dil olmak üzere iki farklı boyutta incelenebilir. Dil ve konuşma bireylerin kendilerini ifade etme ve sosyal iletişim ve paylaşımlarda bulunmak için kullandıkları önemli araçlardır. Dil ve konuşma günlük hayatta sık sık birbirilerine karıştırılan iki farklı kavramdır. İki kelime birbiriyle eşanlamlı gibi kullanılsa da aslında dil kavramı konuşmanın yanı sıra yazma ve sembollerle ifade etmeyi de içeren daha geniş bir kavramdır. Konuşma ise seslerin fiziksel olarak üretilmesi ve dili kullanarak sözlü iletişim kurma yöntemidir.
Dil, sosyal olarak paylaşılan kurallar zincirinden oluşan ve iletişim kurmamızı sağlayan bir kod sistemidir. Dil anlam bilgisi, sesbilgisi, biçimbilgisi, sözdizimi ve kullanım bilgisi olmak üzere beş bileşenden oluşmaktadır.
Konuşma, sözel iletişim aracıdır ve dil bilgilerini iletmek için sesi kullanır. Konuşma, dili iletmek için bir araçtır ve aşağıdaki kavramları içerir:
1. Ses: Soluk borusundan yukarı çıkan hava, soluk borusu üzerine konumlanmış ses tellerini titreştirerek insan sesini oluşturur. Gırtlakta oluşan bu ham ses sonra boğaz boşluğu, ağız boşluğu ve burun boşluğunda tıpkı bir müzik aletinde olduğu gibi bir şekle girerek her insana özgü olan ses tonunu oluşturur. ( Sesin kötü kullanımı ses kısıklığına ya da kaybına neden olabilir)
2. Artikülasyon: Artikülatör dediğimiz konuşmaya yardımcı olan organlar ( ağız, dil, dişler, yumuşak damak, dudaklar) belli bir şekle girerek konuşma seslerini oluşturur.(Arabaya, ayaba demek artikülasyon bozukluğudur)
3. Akıcılık: konuşmanın ritmi ve akıcılığıdır (Kekemelik konuyşmanın akıcılığında görülen bir bozukluktur)
Dil ve konuşma bozukluğu nedir?
Dil ve konuşma gelişimini diğer gelişim alanlarından (zihinsel, fiziksel, duygusal, sosyal, psiko-motor, nörolojik, kas-sinir sistemi vs.) bağımsız düşünemeyiz. Bu alanlardan herhangi birinde yaşanan bir güçlük, sorun veya gecikme dil ve konuşma alanını da etkileyebilmektedir. Dil ve konuşma güçlükleri gelişimsel olabileceği gibi sonradan edinilmiş de olabilmekte veya başka bir özür grubuna eşlik edebilmektedir. Dil ve konuşmayla ilgili bozukluklar da birbirinden farklıdır. Bir kişi diğerlerini anlamakta, düşüncelerini paylaşmakta güçlük çekiyorsa bu dil bozukluğudur. Eğer bir kişi konuşma sesleri düzgün veya akıcı telaffuz edemiyorsa, konuşması akıcı değilse ya da sesiyle problemi, varsa bu konuşma bozukluğudur.
Dil ve konuşma güçlükleri ana hatlarıyla 5 grupta toplanmaktadır:
1. Sesletim ve Ses Bilgisi (Artikülasyon ve Fonoloji) Bozuklukları: Artikülasyon konuşma seslerinin üretiminin motor hareketlerini içerir. Artikülasyon sorunları, çocuğun belirli sesleri üretmekte güçlük çekmesi veya sesleri yanlış üretmesidir. Artikülasyon bozukluğunda birey konuştuğu dile ait bazı sesleri uygun şekilde üretemez; bu da konuşmanın başkaları tarafından anlaşılmasını etkiler. Örneğin /arı/ yerine [ayı], /kapı/ yerine [tapı] demesi gibi. Artikülasyon problemleri konuşmanın şekillendiği artikülatör bölgelerdeki anatomik-fizyolojik yetersizliklere dil, diş ve dudaklarda hafif derecedeki yapısal farklılıklar, dudak-damak yarıklığı gibi yapısal bir anomali, işitme engeli, dizartri gibi nörolojik kaynaklı problemler, oral kas sisteminin veya motor planlama sisteminin nörofizyolojik işlevinin bir şekilde aksaması sonucuna bağlı olarak gelişebildiği gibi her hangi bir yetersizlik olmaksızın yanlış öğrenmelere bağlı olarak da görülebilir. Ayrıca zeka engeli ya da psikolojik sorunlar, artikülasyon bozukluğuna eşlik edebilir. Artikülasyon bozukluğunda; tek tek seslerin üretiminde sorunlar görülür (ör: /r/ yerine /y/, /ş/ yerine /s/, /k/ yerine /t/ söylemek gibi). Söylenmesinde yanlışlıkların en sık yapıldığı sesler yaşla düzelmesi beklenen seslerdir. Bunlar (l,r,s,z,ş,j,c,ç) sesleridir. Artikülasyon bozukluğunda çocukların konuşmasındaki hatalar tutarlıdır. Bir sesi yanlış üretiyorsa bu sesi her üretiminde aynı hatayla üretir.
Fonoloji, bir dilde kullanılan konuşma sesleri ve bu seslerin birleştirilmesiyle ilgili kuralları içerir. Bir dildeki en küçük ses birimlerine “fonem” adı verilir ve fonemler bir dilde anlam değişmesine neden olan en küçük birimlerdir. Örneğin “bak” sözcüğünde /b/, /a/ ve /k/ olmak üzere 3 adet fonem bulunmaktadır. Fonolojik gelişim ise yetişkin fonolojik konuşma özelliklerini edinme anlamına gelmektedir. Fonolojik gelişim açısından çocuklar arasında belirgin bireysel farklılıklar bulunmaktadır. Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda çeşitli konuşma seslerinin yer değiştirilmesi, düşürülmesi, sözcük öbeklerinin karışması ya da hatalı kullanımı görülmektedir. (ör: /kitap/ yerine /kipat/ /kamyon/ yerine /kaymon/ demek gibi). Aynı zamanda, heceler ve sözcükler içindeki seslerin sıralanma ve seçilme hatalarını da içerir. Bu probleme sahip çocukların konuşmasındaki hatalar tutarsızlık gösterebilir bir kelimede bir sesi üretirken bir başka kelimede aynı sesi yanlış üretebilir. Bu nedenle fonolojik bozukluğu olan çocukların konuşmasının anlaşılması son derece güçtür.
Fonolojik bozukluğu artikülasyon bozukluğundan ayıran en önemli fark; artikülasyon bozukluğunda çocukların yanlış ürettikleri sesler ses dağarcığında yer almazken fonolojik bozukluğu olan çocuklarda sesler ses dağarcığında bulunur fakat çocuk hedef sesin yerine farklı bir ses seçer ve bunu kullanır.
2. Akıcı Konuşma Bozuklukları: Konuşmada beklenenden farklı hız, ritim gözlemlenmesi, ses, hece, sözcük ya da sözcük öbeği tekrarları, uzatmalar veya bloklar biçiminde konuşma akışının kesintiye uğramasıdır. Kekemelik akıcı konuşma bozukluğuna örnektir.
3. Ses Bozuklukları: Bireyin yaşına ve cinsiyetine uygun olmayan ses üretimi ve/veya ses kalitesinin ton, şiddet, rezonans, ve/veya süre gibi özelliklerinde ortaya çıkan bozukluklardır.
4. Gelişimsel Dil Bozuklukları: Konuşma, yazı ve/veya diğer sembol sistemlerinin alıcı(algılanması-anlaşılması) ve/veya ifade edici (kullanılması) boyutlarında dilin biçim bilgisi (morfoloji), söz dizimi (sentaks), anlam bilgisi (semantik), edim bilgisi/kullanım bilgisi (pragmatik) alt sistemlerini kapsayan bozukluklardır. Bu bozukluklar doğuştan veya bebeklik/çocukluk çağında ortaya çıkan gelişimsel nitelik taşırlar. Gelişimsel dil bozuklukları zekâ geriliği, yaygın gelişimsel bozukluklar (otizm, asperger, vb.), işitme kaybı gibi sebeplere dayanabilir. Bunlar veya bunlara benzer herhangi bir sebebe bağlanamayan gecikmiş konuşma vakaları ‘Özgül Dil Bozuklukları’ olarak adlandırılmaktadır.
5. Edinilmiş Dil Bozuklukları: Bu bozukluklar dil kazanıldıktan sonra çoğunlukla ergenlik döneminde ya da yetişkin yaşlarda herhangi bir nedenle dil ve konuşmanın kaybı biçiminde görülür. Bu bağlamda konuşma, yazıve/veya diğer sembol sistemlerinin alıcı(algılanması-anlaşılması) ve/veya ifade edici (kullanılması) boyutlarında dilin biçim bilgisi (morfoloji), söz dizimi (sentaks), anlam bilgisi (semantik), edim bilgisi/kullanım bilgisi (pragmatik) alt sistemlerini kapsayan bozukluklardır.
Semra KESKİN
Uzm. Psikolojik Danışman
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Dil ve Konuşma Bozuklukları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Semra KESKİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Semra KESKİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
konuşma bozukluğu, konuşma gecikmesi, gecikmiş konuşma, dil bozukluğu, konuşma tedavisi, konuşma terapisi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
