2007'den Bugüne 92,262 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Korunan Dikkat ve Teyakkuz
MAKALE #14064 © Yazan Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ | Yayın Ocak 2015 | 3,319 Okuyucu
KORUNAN DİKKAT VE TEYAKKUZ

Psikolojide teyakkuz ve korunan dikkat ile ilgili ilk araştırmalar, radar görevlilerinin performanslarında ilk 30 dakikadan sonra meydana gelen düşüşlerin neden kaynaklandığının tespit edilmesi üzerine yapıldı. Yıl 1943. İngiliz Hava Kuvvetleri’ne bağlı olarak görev yapan radar çalışanları Alman U-Boot’larını tespit etmede yeterli performansı bir türlü gösteremiyorlar. Bu savaş sırasında büyük problemlere sebep oluyor. İngiliz Hava Kuvvetleri bu problemi çözmek için psikolog Mackwort’dan yardım istiyor. Radar çalışanlarının radar başında ne kadar durması gerektiği konusunda labaratuvar çalışması yapmasını istiyorlar(Taylor ve Sluckin 1982)

Mackwort öncelikle askeriyeden gelen raporları inceliyor, gelen raporlardan çalışanların işlerini yaparken kendilerini fazlasıyla zorladıkları buna rağmen radar başında ilk 30 dakikadan sonra performanslarının hızla düştüğü ve hatalı tespitler yapmaya başladıklarını fark ediyor. Bu sebeple araştırmasına radar çalışanlarının çalışma şartlarını inceleyerek başlıyor. Radar çalışanlarının görevi tam olarak şudur: İngiltere’nin güneybatı ucunda Atlantik okyanusunun ortasına kadar genişeyen alan içindeki Alman denizaltıları tespit etmek. İş güvenliği açısından en fazla 1 saat çalışmaları gerekirken çalışma saatleri 2 saate kadar uzayabiliyor. Çalışanlar süre uzadıkça yanlış alarmlar bildirmeye örneğin İspanyol balıkçı gemilerini kayıt ediyorlar ve yanlış alarm olduğu ancak keşif uçakları oraya gittiğinde anlaşılıyor. Uçuşu yapan pilot radar görevlisinden aldığı her alarmı araştırması gerektiğine karar verme şansı 1/8 iken o alarmın gerçek bir denizaltı tespit etme olasılığı 1/30a kadar düşüyor. Radar çalışanın çalışma ortamı tek başına çalıştığı küçük bir oda ve çalan bir telefon ve radarında düşman denizaltıları ne kadar doğru veya yanlış tepit ettiğine dair bir geribildirim alma şansı yok. Radar ekranında yaptığı iş ise diğer çelici noktalar arasında parlayan ve ekranda sadece saniye kadar kalan ışığı (1mm çapındaki küçük ışık) tespit etmek ve pilota bildirmek ki bunun için çok çabuk olması gerekiyor.

Mackwort radar görevlilerinin çalışma ortamına benzeyen bir labaratuvar ortamı hazırlar. Saat testi olarak bilinen bu labaratuvar düzenin üzerinde herhangi bir işaret, yelkovan ve akrep olmayan beyaz zeminli bir saat yüzeyi ile siyah rekli bir işaret kolundan ibarettir. Bu kol ara sıra fakat aslında 30 saniye içinde tam 12 kez hareket ettiği mesfenin tam 2 katı kadar hareket eden bir düzenek ve deneğin görevi bu ikili atlayışı tespit ettiğinde tepki düğmesine basmak. Denekler tecrübeli ve tecrübesiz radar çalışanları. Hemen hemen her iki grubunda yaklaşık 2 saatlik radar gözlemi sonucu performanslarının düştüğü göülmüş. İlk yarım saatte performan %85, 1 saat %77, ikinci saate doğru %72ye kadar düşmektedir. Süre artıkça performans düşmektedir. Mackwort yaptığı deneyler sonucu teyakkuz (uyanıklık) halinin bozulmasını ortadan kaldırmak için ara verme (mola), geri bildirim alma önerileri sunmuştur.

Mackwort teyakkuz halini şöyle tanımlar: Çevrede random zaman aralıklarında meydana gelen belli, özelleşmiş küçük değişimleri bulup onlara tepkide bulunma hali. Bu sebeple teyakkuzdaki performans düzeyi genellikle doğru sinyalin bulunmasında gecen sürenin ölçülmesiyle veya mevcut olmayan doğru sinyali yanlışlıkla tepkide bulunma, yanlış alarm verme sayısıyla değerlendirilir.

1960’lara kadar teyakkuz hali performansının ölçülmesinde bulma oranına ve bulmada geçen süreye bakılmış, yanlış alarmlar göz ardı edilmiş, giderek artan sayıda yapılan deneylerle yanlış alarmlarda araştırma kapsamına girmiştir. Sonuçta kişilik özelliklerinin teyakkuz halini etkilediği sonucuna varılmıştır. Şöyle düşünün, buldum demek için ince eleyen sık dokuyan bir denek ile gördüğü her sinyale buldum diyen bir denek aynı sayıda doğru sinyal yakalamış olabilir ama gevşek tepki veren daha fazla hata yapmıştır. Bununla beraber zaman artıkça doğru alarm bulmada gözlenen düşüş yani teyakkuz halindeki azalma, gözlemin algısal hassasiyetindeki artıştan doğabilir ki bu durum gözlemcinin doğru sinyalleri sinyal olmayanlardan ayırt etme kabiliyetinde düşüşe işaret eder ki bu teyakkuz halindeki gözlemcinin kendine koyduğu kıstasların katılaşmasından da kaynaklanabilir.

Teyakkuz halindeki düşüş, çoğunlukla algısal hassasiyetten ziyade gözlemcinin kendi kendine belirlediği tepki verme ölçütlerine atfedilir, özlem işi ilerledikçe gözlemcinin doğruluğundan emin olduğu tepki sayısı birkaç taneye düşer ve sinyal verildiğini söylemede daha tedbirli davranır.

Bununla beraber teyakkuz halinin duyumsal mahrumiyet yaşayan kişilerde de görüldüğü tespit edilmiştir; çünkü duyumsal mahrumiyet hız alısını doğrudan etkilemektedir. Deneyler duyumsal mahrumiyet uygulanan deneklerin nesnelerin hızlarını normal deneklere oranla daha yavaş algıladıkları görülmüştür ve bu denekler görsel ya da işitsel teyakkuz durumuna sokulduklarında duyumsal mahrumiyete uğramadan önceki teyakkuz performansları ile duyumsal mahrumiyete uğradıktan sonraki performansları arasında anlamlı ölçüde düşüşler gözlenmiştir. Mahrumiyete uğrayan denek grubunun sinyal sayısı testin başında çok az olduğu gibi süre arttıkça daha da düştüğü görülmüştür. Buna karşın mahrumiyete uğramayan deneklerin çok fazla sinyal yakalayabildikleri ve yarım saatlik test boyunca istikrarlı sonuçlar verdikleri örülmüştür. (Arık,1994)

Teyakkuz, doğabilecek tehlikeli bir durumda tehlikeyi önlemek için devamlı hazır vaziyette uyanık olmaktır. Tehlike veya düşmana karşı uyanık ve hazırlıklı olmak demektir ki bu durum sadece askeriye, zabıta veya depremi önceden haber veren cihazlar dışında da insanların hayatında elzem konulardandır; kişinin teyakkuzda olması gaflet etmemesi, uyanık kalmasıdır. İnsan psikolojisinde özellikle terapi sürecinde danışanların teyakkuzda olması elzemdir. Çünkü terapi bir değişim, olumlu yönde gelişim, bir tekamül sürecidir ve bu süreçte en sık karşılaşılan durum tanımadık zemine hareket etme motivasyonunu düşürecek eski alışkanlıklar, hastalıklı ve değişmeye mahkum algılardır… ancak teyakkuz halini koruyan bir danışan kendini sabote ettiği noktaları doğru tespit edebilir, düşman sadece dışarıda değildir. Günümüzün %80’ini kendimizle geçirdiğimiz düşünme yoluyla aslında kendimizle konuştuğumuz düşünülürse kendimize ve kendi düşünce, algı, tutumlarımızdan… kaynaklı bizi kötüye götüren düşünce kalıpları veya otomatik düşünceleri tespit etmede teyakkuzun ne denli öneme sahip olduğu anlaşılabilir. Bize zarar veren düşünce ve algılarımızı tespit etmek, onlara karşı uyanık olmakla mümkündür, çünkü kişinin kendine verdiği zararı kimse ona veremez, bu sebeple insan en çok kendine karşı uyanık olmalı ve emin adımlarla gittiği yolda kendini sabote ettiği tüm sinyalleri takip etmeli, farkına varmalı ve temizlemelidir.
Özellikle duygusal haller öfke, kızgınlık, sinirlilik, üzüntü, direnç, sevinç…kişinin uyanıklığını en çok etkileyen hallerdir. Bu ibi hallerde kişinin benlik farkındalığı azalır ki merkezden kaymış bir kişi genellikle en duygusal anlarında sergilediği davranış ve düşünüş şekillerine sonradan kendisi de şaşırır. Bu gibi anlarda teyakkuzun zayıfladığının bilgisine sahip olmak ve kişinin kendisine vereceği olumlu bir telkin örneğin “şu an öfkeliyim ve kendimi sabote edecek davranışlar içine girmem ve bunları fark etmem zor bu sebeple uyanık olduğum, bilincinde olduğum ana kadar davranışta bulunmayı, tepki vermeyi erteliyorum” vermesi, kişinin gaflette olsa bile kendini sabote etmesinden koruyacaktır. .” Öfkeyle kalkan zararla oturur” denmesinin sebebi de budur. Karar almak için önce dengede olmak gerekir bunun içinde teyakkumuzu koruyalım.

Arık İ.A. Motivasyon ve Heyecan Ders Notları 1994
Wladyslaw Sluckin,Ann Taylor Introducing Psychology (Penguin education) (1982)
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Korunan Dikkat ve Teyakkuz" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Tuğba DEMİRÖZ Fotoğraf
Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ
İstanbul
Uzman Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi244 kez tavsiye edildiİş Adresi Kayıtlı
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'ün Yazıları
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Korunan Dikkat ve Teyakkuz' başlığıyla benzeşen toplam 11 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Manüplasyon Ocak 2017
► Empati Kasım 2016
◊ Kıyamet Senaryoları Temmuz 2013
◊ Ticari Zeka Haziran 2013
◊ Hey Tuğba Naber? Nisan 2013
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


16:37
Top