Ses Nedir? Ses Nasıl Üretilir? Ses Bozukluklarının Terapiyle Düzeltilmesi Mümkün Müdür?
Ses Nedir? Ses Nasıl Üretilir? Ses Bozukluklarının Terapiyle Düzeltilmesi Mümkün Müdür?
Sesin Üretimi
Solunumun temel işlevi organizmanın yaşamsal oksijen gereksinimini sağlamaktır. Yaşamsal işlevinin yanı sıra ses üretimi için gereken enerjiyi sağlamak diğer önemli bir fonksiyonudur. Solunum sırasında trakea (soluk borusu) yoluyla akciğerlerden gırtlağa doğru hava akışı olur, bu hava ses tellerini titreştirir ve ses üretilir. Bu ses üretimine fonasyon denir. Ses tellerinin fonasyon sırasında santral sinir sistemi tarafından farklı frekanslara göre ayarlanması ve belli kuvvetteki soluk basıncının etkisiyle ses üretimi gerçekleşir. Bu hava akımı her oluştuğunda ses üretimi olmak zorunda değildir. Hava akımı oluşurken belli engellere çarpması ile ses oluşmaktadır. Hava akımı sırasında ses telleri kapanırsa, ses telleri titreşir ve ses üretilir.
Normal ses kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin benzer yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere göre benzer ve iletişimine uygun sestir.
Kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin benzer yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere göre farklılaşmaya başladığı durumlarda ses bozukluğu ortaya çıkar. Yapısal, fonksiyonel ya da her iki sebeple birden konuşucunun gırtlak mekanizmasının ses talebini karşılayamaması ses bozukluğunu akla getirmelidir.
Ses bozuklukları, organik, psikolojik, nörojenik, fonksiyonel olmak üzere dört farklı nedenden oluşmaktadır. Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından ilişkilidir. Ses telleri senkronize bir şekilde titreşirse, çıkan ses de kulağa hoş gelir. Ancak sert bir şekilde, zorlanarak bir araya gelirse, çıkan ses hoş olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir şekilde hasar görebilir.
On günü aşkın bir süredir soğuk algınlığı ya da alerji gibi bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa zamanda bir Kulak-Burun-Boğaz Hekimine başvurmalısınız. Doktorunuz, problemin çözümü için bir Dil ve Konuşma Terapistinin profesyonel yardımına ihtiyaç duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Nodüller ve Polipler: Nodüller ve polipler ses tellerinin orta bölümünde oluşan ve en sık görülen, iyi huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllere göre içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları tarafından beslenebilir. Boğuk ses, zorlamalı ses ve çabuk yorulma hem nodülün hem de polipin tipik belirtilerdir. Hem nodül hem de polip konuşma yada şarkı söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak oluşmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı, kafein, alerji, reflü, zararlı kimyasallara maruz kalma gibi faktörler de nodül ve polip oluşumunda etkili olmaktadır. Tedavide hijyen önerilerine ek olarak ses terapisi ilk aşamadır. Düzelmeyen vakalarda cerrahi yöntemler kullanılmaktadır.
Kistler: Ses tellerinde oluşan kistler, vücudun herhangi bir yerinde oluşan kistlerle aynıdır. İçi sıvı dolu ve deri tarafından sarmalanmış keseler halindedirler. Tek taraflı kistler ses tellerinin en fazla titreşime giren orta bölgesinde görülürler. Ses teli kistlerinin gerçek nedeni tam olarak bilinmemektedir. Tedavisi cerrahi yöntem ile olmaktadır. Cerrahhi müdahaleden sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Kas Gerilim Disfonisi: Bir yada birkaç kasın fazla kullanılması sonucu seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Tek başına ortaya çıksa da bazı durumlarda organik sorunlara eşlik edebilmektedir. Nedeni gırtlak kaslarında görülen aşırı aktivitedir. Ses terapisi tercih edilen sağaltım yöntemidir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon etkili olan yöntemlerdir.
Ses Teli Felci: Ses teli felci, ses tellerine giden bir ya da birkaç sinirin zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi durumudur. Çok nadir olarak ses tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın solunumu zorlaşmaktadır. Ses teli felcinin nedeni pek çok şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep grip ya da üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Diğer sebepler ise cerrahi girişimler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp sorunları ve nadiren tümör ya da beyin hasarlarıdır. Ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi yapılır. Yeterli olmadığı durumlarda cerrahi müdahale uygulanır.
Reinke Ödemi (Polipoid Dejenerasyon): Ses telleri boyunca görülen balon gibi şişliklerdir. Aşırı düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir. Sesini fazla kullanan sigara kullanan, aşırı alkol alan veya reflüsü olan kişilerde görülmektedir. Tedavi hastanın ihtiyacına ve sorunun dercesine göre yapılmaktadır. Eğer şişlik hava yolunu kapayacak düzeyde ise o zaman cerrahi müdahale gerekmektedir. Eğer şişlik hafifse o zaman ilk önce ses terapisi tercih edilmektedir.
Püberfoni (Mutasyonel Falsetto): Ergenlik döneminden sonra organik bir nedene bağlı olmaksızın ergenlik dönemine ait sesi kullanmada ısrar etme durumudur. İnce sesini kullanan erkeklerde daha çok görülmektedir. Bazen, çocuk sesi gibi sesini yüksek perdeden kullanan bayanlarda da görülmektedir. Nedeni bilinmemektedir. Tedavisi ses terapisi ile mümkündür.
Sulkus Vokalis: Ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Tiz ses ve seste güçsüzlük, yorgunluk gibi bozukluklara neden olmaktadır. Sulkus bazı vakalarda, kist alındığı durumlarda görülmektedir bazen de doğuştan olabilmektedir. Ses terapisi bazı belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da çoğunlukla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar: Çoğunlukla ses tellerinin arka kısmında oluşan damarlı dokulardır. Mide asidinin gırtlağın arka bölümünü tahriş etmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca düşük perdede ses üretimi, gırtlağın arka bölümünün aşırı kullanımı, tüberküloz, ya da HIV+ gibi birçok hastalıklara bağlı olarak da oluşabilmektedir. Tedavinin önemli bölümünü reflü tedavisi oluşturmaktadır. Eğer lezyon çok büyükse ve ilaç tedavisine yanıt alınamıyorsa cerrahi, ses terapisi ya da her ikisi birlikte yapılabilir.
Spazmodik Disfoni: Ses telleri konuşma sırasında düzensiz kasılarak sesin aniden kesilmesine neden olmaktadır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme gibi vejetatif işlevler ve hatta şarkı söyleme bile normal olabilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Tedavi yöntemi az miktarda tek ya da çift ses teline ya da onlara yakın olan kaslara “botulinum toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar sayesinde, tedavi edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Hemoraji: Ses telleri dokusunun içinde olan kanamalardır. Oluşum nedenlerinden biri aşırı yüksek ses kullanımıdır (örneğin bağırmak). Diğer sesi kötü kullanım koşulları ses tellerinde damar çatlamalarına neden olabilir. Tedavisi oluş nedenine göre değişmektedir. Eğer kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün ya da birkaç hafta tamamen ses istirahati ya da kanın emilmesi için ilaç tedavisi düzenlenebilmektedir. Gerekirse cerrahi müdahale gerçekleştirilmektedir.
Ses kısıklığı: Ses kısıklığı sesinizin tam veya kısmi kaybını içeren bir durumdur. Bu durumda kişi; daha ince, daha kaba, çatallı, çabuk yorulan, sürekli kısılabilen, fısıltı şeklinde olan, hatta bazı enfeksiyonlarda hiç çıkmayan bir sese sahiptir.
Ses kısıklığının nedenlerinin başlıca sebepleri şunlardır:
Sesin kötü ve yanlış kullanımı (Aşırı konuşma ya da bağırma, sigara, aşırı alkol ve kafein tüketimi, kirli havaya maruz kalma)
Larenjit (Bakteriyel, viral veya fungal)
Boğaz reflüsü
Ses tellerinde kalınlaşma
Ses tellerinde nodül veya polip
Nörolojik Bozukluklar (Örneğin: Multipl Skleroz, Parkinson Hastalığı)
Boyun veya göğüs cerrahisi sonrası laringeal sinir yaralanması
Bazı psikolojik sorunlar
Ses teli felci
Gırtlak kanseri
Ses kısıklığı en çok kimlerde görülür ve belirtileri nelerdir?
Aşağıdaki faktörler ses kısıklığı ihtimalini arttırır:
Gırtlak veya çevresinde cerrahi
Sesin aşırı kullanılması
Anksiyete bozukluğu
Gırtlak kanseri için yüksek risk taşıyan, sigara gibi ses telleri kötü etkileyen alışkanlıklara sahip olmak
Ses kısıklığı belirtileri nelerdir?
Eğer aşağıdaki belirtilerden herhangi birine sahipseniz ses kısıklığı sorununuz olma ihtimali yüksektir:
Konuşamama ya da fısıltıyla konuşabilme
Ses tellerinin kasılması
Boğaz ağrısı
Yutma güçlüğü
Ses teli iltihabı genel olarak ilaç ile tedavi edilir.
Ses teli felçleri bazen tümör gibi hastalıklara bazen de guatr ameliyatlarına bağlı olmaktadır. Eğer ses kısıklığı tümöre bağlıysa ilgili organın tedavisi gerekir.
Guatr ameliyatı sırasında bazen ses teli siniri kesilebilir. Bu durumda bazı sinir ve kas ameliyatları yapılabilmektedir.
Boğaz reflüsünden kaynaklanan ses kısıklığında hem ilaç tedavisi uygulanır, hem de hastaya beslenme başta olmak üzere bazı alışkanlıklarına dikkat etmesi önerilir.
Eğer ses kısıklığı gırtlağın kötü huylu bir tümörüne bağlıysa hasta ameliyatla tedavi edilir. Bu ameliyatta tümörün yaygınlığına göre gırtlağın bir kısmı veya tamamı çıkarılır. Ses fonksiyonu bu ameliyattan mutlaka etkilenir. Konuşma için bazı yardımcı yöntemler gerekebilir.
Ses kısıklığını önlemek için neler yapılabilir?
Ses kısıklığından korunmak için aşağıdaki adımları uygulanmalıdır:
Ses tellerinin yanlış ve aşırı kullanımından kaçının.
Sigaradan ve sigara içenlerden uzak durun.
Alkol ve kafein tüketimini sınırlayın.
Eğer sesinizi çok fazla kullanmak zorunda olduğunuz bir işte (ses sanatçılığı, öğretmenlik gibi) çalışıyorsanız, bir ses terapistinden ses kullanım teknikleri konusunda yardım alın.
Ses kısıklığı düzelene kadar mümkün olduğunca telefonla konuşmayın.
Klimadan uzak durun.
Tozlu ya da kimyasal kokuların olduğu alanları iyice havalandırın.
Bir bardak sıcak su içine, eczaneden alabileceğiniz bir buğuyu koyup, ağzınızdan dersin nefes alıp vererek soluyun.
Ses kısıklığının bir hastalık değil bir belirti olduğunu unutmayın ve kendinizi iyi gözlemleyip, fark ettiğiniz belirtileri doktorunuzla paylaşın.
Ses bozukluğuna yol açan etmenler
Ses üretim mekanizmasını etkileyecek, ses bozukluğuna neden olacak etmenler çok çeşitlidir. Ses suiistimalli konuşma alışkanlıkları (yüksek sesle konuşmak, bağırmak, sık sık boğaz temizlemek vb.), tıbbi sebepler (gırtlağın alınması, tiroid ameliyati, entübasyon, kalp ameliyatı vb.), kronik hastalıklar (solunum problemleri, hormonal sorunlar, mide sorunları, alerji vb.), alışkanlıklar (alkol, sigara tüketimi) ya da nörolojik bozukluklar ses bozukluklarının en önemli nedenleridir.
Ses bozukluklarının tedavisi/terapisi
Ses bozukluğu yaşandığında öncelikle hekim muayenesi gerekmektedir. Hekim, sizlere tanıda yardımcı olacaktır ve tıbbi tedavi gerektiğinde uygulayacaktır ya da ses terapisi gerektiğinde sizi bir dil ve konuşma terapistine yönlendirecektir; çünkü bazı ses hastalıklarının önlenmesi, düzelmesi ve yeniden oluşmaması için ses terapi tekniklerini dil ve konuşma terapistleri uygulamaktadır.
Ses terapisi nedir?
Hastalara ses sistemlerini kullanarak mümkün olan en iyi sesi nasıl üreteceklerini, zarardan ya da hastalıktan nasıl geri döneceklerini ve nasıl korunacaklarını öğretmeyi amaçlayan ve ses üretim fizyolojisinin dengesini teşvik eden, nefes koordinasyonuna yardım eden, ses üretimi ve ses tellerinin sağlığı için gerekli uygun perde, yükseklik ve ses kalitesini sağlamaya yönelik egzersizleri içeren bir programdır. Sese zarar verecek çevresel etkilerin ve davranışların azaltılması ya da yok edilmesi ile birlikte sesin sağlıklı kalması için gerekli kullanım ve bakımın sağlanması için rehabilitasyon programının bir parçası olarak koruyucu bir yaklaşımdır. Hastalığa ve semptomlarına göre uygulanan terapi teknikleri değişmektedir.
Ses Sağlığını Korumak Amaçlı Yapılabilecekler
• Gün içerisinde 8 – 10 bardak su tüketin.Yeterince su tüketmediğimizde her organımız gibi ses tellerimiz de ihtiyacı olan nemi karşılayamaz. Ses telleri kuru olduğu zaman boğazdaki salgılar kalınlaşır, bu durumda boğaz temizleme ya da öksürme ihtiyacı yaratır. Sabah uyandığınız zaman bir bardak, öğünler sırasında birer bardak, aralarda birer bardak, yatmadan önce bir bardak içebilirsiniz.
• Boğaz temizlemekten ve öksürmekten kaçının Boğaz temizlemek ve öksürmek ses tellerine zarar verebilir. Bunun yerine kuvvetlice yutkunabilir ya da ufak miktarlarda sıvı alabilirsiniz. Boğaz temizleme ve öksürük altta yatan başka bir sebepten (reflü gibi) kaynaklanabilir.
• Gece uykunuzu tam alın. Uykusuzluk ve yorgunluk ses kalitenizi olumsuz etkileyecektir.
• Mentollü/ naneli şeker, sakız, vb. tüketiminden kaçının. Bu tip tüketim maddeleri boğazınızın dolayısıyla ses tellerinizin kurumasına yol açar. Bu tüketim maddeleri yerine sıvı tüketebilir yada boğaz pastili alabilirsiniz.
• Uzun cümleler kurarak konuşmayın. Kısa cümleler ile konuşmak, nefes desteğini doğru kullanmanızı ve daha rahat konuşmanızı sağlar.
• Yüksek ses ile konuşmaktan kaçının. Bağırmayın, çağırmayın, seslenmeyin! Gürültülü bir ortam (araba/ otobüs içi, alışveriş merkezleri, cadde, konser, parti, restaurant, oyun parkı, inşaat alanı, trafik, sınıfa karşı konuşmak, vb.) içerisinde bulunmak, başka bir odada bulunan birine seslenmek sesimizi daha yüksek tondan ve perdeden kullanmamıza neden olur. Bunun sonucunda ses telleri zarar görür. Topluluk önünde konuşacağınız zaman mikrofon kullanabilirsiniz. Başka bir odada bulunan birine sesleneceğiniz zaman ıslık ya da zil çalmak gibi ses tellerinizi kullanmayacağınız aktivitelerde bulunabilirsiniz.
• Uzun süre telefonda konuşmayın. Telefonda konuşurken karşı tarafa sesinizi duyurmak için yüksek ses ile konuşabilirsiniz. Yüksek ses ile konuşmanın ses tellerinize zarar verebileceğini unutmayın.
• Kuru, dumanlı ve tozlu ortamlarda bulunmaktan kaçının. Bu tip ortamlar boğazınızın kurumasına ve tahriş olmasına sebep olur. Sigara içilmeyen ortamları tercih edin. Klimalı ortamlardan uzak durun. Ortamı nemlendirmek için çeşitli noktalara su dolu kaplar yerleştirebilirsiniz. Tozlu ortamlarda bulunmanız gerekiyorsa maske takabilirsiniz.
• Yorulduğunuzu hissettiğiniz zaman sesinizi kullanmaktan kaçının. Sesinizi kullanmaya devam ettiğiniz zaman ses tellerinize zarar verebileceğinizi unutmayın.
• Mide ve/veya boğaz reflünüz ile ilgili olarak doktorunuzun verdiği önerilere mutlaka uyun ve reflü yapan yiyecek-içeceklerden kaçının.Reflü ses tellerinizi olumsuz etkileyeceği için ses kaliteniz de etkilenecektir.
• Sesinizle ilgili 15 günden daha uzun süre sorun yaşıyorsunuz en yakın kulak burun boğaz doktoruna başvurun. 15 günden daha uzun süren ses kısıklıklarının altında bir sorun yatıyor olabilir.
Kaynakça
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel gereksinimli
çocuklar ve özel eğitime girifl içinde (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).
Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Sürecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
www.asha.org
http://www.dilkom.anadolu.edu.tr/
http://www.dkbud.org/
Sesin Üretimi
Solunumun temel işlevi organizmanın yaşamsal oksijen gereksinimini sağlamaktır. Yaşamsal işlevinin yanı sıra ses üretimi için gereken enerjiyi sağlamak diğer önemli bir fonksiyonudur. Solunum sırasında trakea (soluk borusu) yoluyla akciğerlerden gırtlağa doğru hava akışı olur, bu hava ses tellerini titreştirir ve ses üretilir. Bu ses üretimine fonasyon denir. Ses tellerinin fonasyon sırasında santral sinir sistemi tarafından farklı frekanslara göre ayarlanması ve belli kuvvetteki soluk basıncının etkisiyle ses üretimi gerçekleşir. Bu hava akımı her oluştuğunda ses üretimi olmak zorunda değildir. Hava akımı oluşurken belli engellere çarpması ile ses oluşmaktadır. Hava akımı sırasında ses telleri kapanırsa, ses telleri titreşir ve ses üretilir.
Normal ses kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin benzer yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere göre benzer ve iletişimine uygun sestir.
Kişinin ses kalitesinin, perdesinin ve şiddetinin benzer yaş, cinsiyet, kültürel geçmiş ve coğrafik yerleşimdeki bireylere göre farklılaşmaya başladığı durumlarda ses bozukluğu ortaya çıkar. Yapısal, fonksiyonel ya da her iki sebeple birden konuşucunun gırtlak mekanizmasının ses talebini karşılayamaması ses bozukluğunu akla getirmelidir.
Ses bozuklukları, organik, psikolojik, nörojenik, fonksiyonel olmak üzere dört farklı nedenden oluşmaktadır. Çıkardığımız sesin kalitesi, ses tellerinin ne kadar rahat (ya da eforla) hareket ettiğiyle yakından ilişkilidir. Ses telleri senkronize bir şekilde titreşirse, çıkan ses de kulağa hoş gelir. Ancak sert bir şekilde, zorlanarak bir araya gelirse, çıkan ses hoş olmamakla kalmaz, ses telleri kalıcı bir şekilde hasar görebilir.
On günü aşkın bir süredir soğuk algınlığı ya da alerji gibi bir sebebe bağlı olmaksızın ses kısıklığı, seste değişiklik ya da gırtlakta rahatsızlık hissi yaşamaktaysanız en kısa zamanda bir Kulak-Burun-Boğaz Hekimine başvurmalısınız. Doktorunuz, problemin çözümü için bir Dil ve Konuşma Terapistinin profesyonel yardımına ihtiyaç duyup duymayacağınızı belirleyecektir.
Nodüller ve Polipler: Nodüller ve polipler ses tellerinin orta bölümünde oluşan ve en sık görülen, iyi huylu oluşumlardır. Nodüller, ses telleri üzerinde oluşmuş nasırımsı yapılardır. Polipler, nodüllere göre içi sıvı dolu oluşumlardır. Görünmez kan damarları tarafından beslenebilir. Boğuk ses, zorlamalı ses ve çabuk yorulma hem nodülün hem de polipin tipik belirtilerdir. Hem nodül hem de polip konuşma yada şarkı söyleme sırasında oluşan ses teli travmasına bağlı olarak oluşmaktadır. Sigara ve alkol kullanımı, kafein, alerji, reflü, zararlı kimyasallara maruz kalma gibi faktörler de nodül ve polip oluşumunda etkili olmaktadır. Tedavide hijyen önerilerine ek olarak ses terapisi ilk aşamadır. Düzelmeyen vakalarda cerrahi yöntemler kullanılmaktadır.
Kistler: Ses tellerinde oluşan kistler, vücudun herhangi bir yerinde oluşan kistlerle aynıdır. İçi sıvı dolu ve deri tarafından sarmalanmış keseler halindedirler. Tek taraflı kistler ses tellerinin en fazla titreşime giren orta bölgesinde görülürler. Ses teli kistlerinin gerçek nedeni tam olarak bilinmemektedir. Tedavisi cerrahi yöntem ile olmaktadır. Cerrahhi müdahaleden sonra ise ses terapisi uygulanmaktadır.
Kas Gerilim Disfonisi: Bir yada birkaç kasın fazla kullanılması sonucu seste yorgunluk ve rahatsızlık hissedilmesidir. Tek başına ortaya çıksa da bazı durumlarda organik sorunlara eşlik edebilmektedir. Nedeni gırtlak kaslarında görülen aşırı aktivitedir. Ses terapisi tercih edilen sağaltım yöntemidir. Gırtlak masajı ve yumuşak fonasyon etkili olan yöntemlerdir.
Ses Teli Felci: Ses teli felci, ses tellerine giden bir ya da birkaç sinirin zayıf çalışması ve ses tellerinin hareket edememesi durumudur. Çok nadir olarak ses tellerinin açılmadığı görülmektedir. Bu durumda hastanın solunumu zorlaşmaktadır. Ses teli felcinin nedeni pek çok şeye bağlı olabilir. En sık rastlanılan sebep grip ya da üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Diğer sebepler ise cerrahi girişimler (göğüs, boyun ya da omuz), kalp sorunları ve nadiren tümör ya da beyin hasarlarıdır. Ses tellerinin kapanma kalitesini arttırmak için ses terapisi yapılır. Yeterli olmadığı durumlarda cerrahi müdahale uygulanır.
Reinke Ödemi (Polipoid Dejenerasyon): Ses telleri boyunca görülen balon gibi şişliklerdir. Aşırı düşük perdeden (özellikle bayanlarda) konuşma belirtisidir. Sesini fazla kullanan sigara kullanan, aşırı alkol alan veya reflüsü olan kişilerde görülmektedir. Tedavi hastanın ihtiyacına ve sorunun dercesine göre yapılmaktadır. Eğer şişlik hava yolunu kapayacak düzeyde ise o zaman cerrahi müdahale gerekmektedir. Eğer şişlik hafifse o zaman ilk önce ses terapisi tercih edilmektedir.
Püberfoni (Mutasyonel Falsetto): Ergenlik döneminden sonra organik bir nedene bağlı olmaksızın ergenlik dönemine ait sesi kullanmada ısrar etme durumudur. İnce sesini kullanan erkeklerde daha çok görülmektedir. Bazen, çocuk sesi gibi sesini yüksek perdeden kullanan bayanlarda da görülmektedir. Nedeni bilinmemektedir. Tedavisi ses terapisi ile mümkündür.
Sulkus Vokalis: Ses teli dokusu boyunca görülen oluklardır. Tiz ses ve seste güçsüzlük, yorgunluk gibi bozukluklara neden olmaktadır. Sulkus bazı vakalarda, kist alındığı durumlarda görülmektedir bazen de doğuştan olabilmektedir. Ses terapisi bazı belirtilerin ortadan kalkmasına yardımcı olsa da çoğunlukla cerrahi müdahale gerekmektedir.
Granülomlar: Çoğunlukla ses tellerinin arka kısmında oluşan damarlı dokulardır. Mide asidinin gırtlağın arka bölümünü tahriş etmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca düşük perdede ses üretimi, gırtlağın arka bölümünün aşırı kullanımı, tüberküloz, ya da HIV+ gibi birçok hastalıklara bağlı olarak da oluşabilmektedir. Tedavinin önemli bölümünü reflü tedavisi oluşturmaktadır. Eğer lezyon çok büyükse ve ilaç tedavisine yanıt alınamıyorsa cerrahi, ses terapisi ya da her ikisi birlikte yapılabilir.
Spazmodik Disfoni: Ses telleri konuşma sırasında düzensiz kasılarak sesin aniden kesilmesine neden olmaktadır. SD’de ses etkilenirken, öksürme, gülme gibi vejetatif işlevler ve hatta şarkı söyleme bile normal olabilir. Sebebi tam olarak bilinmemektedir. Tedavi yöntemi az miktarda tek ya da çift ses teline ya da onlara yakın olan kaslara “botulinum toksin” (botoks) enjeksiyonu yapılmasıdır. Bu enjeksiyonlar sayesinde, tedavi edilen ses teli güçsüzleştirilmiş ve kasılmalarda azalmış olmaktadır.
Hemoraji: Ses telleri dokusunun içinde olan kanamalardır. Oluşum nedenlerinden biri aşırı yüksek ses kullanımıdır (örneğin bağırmak). Diğer sesi kötü kullanım koşulları ses tellerinde damar çatlamalarına neden olabilir. Tedavisi oluş nedenine göre değişmektedir. Eğer kanama yeni ve yaygın ise, birkaç gün ya da birkaç hafta tamamen ses istirahati ya da kanın emilmesi için ilaç tedavisi düzenlenebilmektedir. Gerekirse cerrahi müdahale gerçekleştirilmektedir.
Ses kısıklığı: Ses kısıklığı sesinizin tam veya kısmi kaybını içeren bir durumdur. Bu durumda kişi; daha ince, daha kaba, çatallı, çabuk yorulan, sürekli kısılabilen, fısıltı şeklinde olan, hatta bazı enfeksiyonlarda hiç çıkmayan bir sese sahiptir.
Ses kısıklığının nedenlerinin başlıca sebepleri şunlardır:
Sesin kötü ve yanlış kullanımı (Aşırı konuşma ya da bağırma, sigara, aşırı alkol ve kafein tüketimi, kirli havaya maruz kalma)
Larenjit (Bakteriyel, viral veya fungal)
Boğaz reflüsü
Ses tellerinde kalınlaşma
Ses tellerinde nodül veya polip
Nörolojik Bozukluklar (Örneğin: Multipl Skleroz, Parkinson Hastalığı)
Boyun veya göğüs cerrahisi sonrası laringeal sinir yaralanması
Bazı psikolojik sorunlar
Ses teli felci
Gırtlak kanseri
Ses kısıklığı en çok kimlerde görülür ve belirtileri nelerdir?
Aşağıdaki faktörler ses kısıklığı ihtimalini arttırır:
Gırtlak veya çevresinde cerrahi
Sesin aşırı kullanılması
Anksiyete bozukluğu
Gırtlak kanseri için yüksek risk taşıyan, sigara gibi ses telleri kötü etkileyen alışkanlıklara sahip olmak
Ses kısıklığı belirtileri nelerdir?
Eğer aşağıdaki belirtilerden herhangi birine sahipseniz ses kısıklığı sorununuz olma ihtimali yüksektir:
Konuşamama ya da fısıltıyla konuşabilme
Ses tellerinin kasılması
Boğaz ağrısı
Yutma güçlüğü
Ses teli iltihabı genel olarak ilaç ile tedavi edilir.
Ses teli felçleri bazen tümör gibi hastalıklara bazen de guatr ameliyatlarına bağlı olmaktadır. Eğer ses kısıklığı tümöre bağlıysa ilgili organın tedavisi gerekir.
Guatr ameliyatı sırasında bazen ses teli siniri kesilebilir. Bu durumda bazı sinir ve kas ameliyatları yapılabilmektedir.
Boğaz reflüsünden kaynaklanan ses kısıklığında hem ilaç tedavisi uygulanır, hem de hastaya beslenme başta olmak üzere bazı alışkanlıklarına dikkat etmesi önerilir.
Eğer ses kısıklığı gırtlağın kötü huylu bir tümörüne bağlıysa hasta ameliyatla tedavi edilir. Bu ameliyatta tümörün yaygınlığına göre gırtlağın bir kısmı veya tamamı çıkarılır. Ses fonksiyonu bu ameliyattan mutlaka etkilenir. Konuşma için bazı yardımcı yöntemler gerekebilir.
Ses kısıklığını önlemek için neler yapılabilir?
Ses kısıklığından korunmak için aşağıdaki adımları uygulanmalıdır:
Ses tellerinin yanlış ve aşırı kullanımından kaçının.
Sigaradan ve sigara içenlerden uzak durun.
Alkol ve kafein tüketimini sınırlayın.
Eğer sesinizi çok fazla kullanmak zorunda olduğunuz bir işte (ses sanatçılığı, öğretmenlik gibi) çalışıyorsanız, bir ses terapistinden ses kullanım teknikleri konusunda yardım alın.
Ses kısıklığı düzelene kadar mümkün olduğunca telefonla konuşmayın.
Klimadan uzak durun.
Tozlu ya da kimyasal kokuların olduğu alanları iyice havalandırın.
Bir bardak sıcak su içine, eczaneden alabileceğiniz bir buğuyu koyup, ağzınızdan dersin nefes alıp vererek soluyun.
Ses kısıklığının bir hastalık değil bir belirti olduğunu unutmayın ve kendinizi iyi gözlemleyip, fark ettiğiniz belirtileri doktorunuzla paylaşın.
Ses bozukluğuna yol açan etmenler
Ses üretim mekanizmasını etkileyecek, ses bozukluğuna neden olacak etmenler çok çeşitlidir. Ses suiistimalli konuşma alışkanlıkları (yüksek sesle konuşmak, bağırmak, sık sık boğaz temizlemek vb.), tıbbi sebepler (gırtlağın alınması, tiroid ameliyati, entübasyon, kalp ameliyatı vb.), kronik hastalıklar (solunum problemleri, hormonal sorunlar, mide sorunları, alerji vb.), alışkanlıklar (alkol, sigara tüketimi) ya da nörolojik bozukluklar ses bozukluklarının en önemli nedenleridir.
Ses bozukluklarının tedavisi/terapisi
Ses bozukluğu yaşandığında öncelikle hekim muayenesi gerekmektedir. Hekim, sizlere tanıda yardımcı olacaktır ve tıbbi tedavi gerektiğinde uygulayacaktır ya da ses terapisi gerektiğinde sizi bir dil ve konuşma terapistine yönlendirecektir; çünkü bazı ses hastalıklarının önlenmesi, düzelmesi ve yeniden oluşmaması için ses terapi tekniklerini dil ve konuşma terapistleri uygulamaktadır.
Ses terapisi nedir?
Hastalara ses sistemlerini kullanarak mümkün olan en iyi sesi nasıl üreteceklerini, zarardan ya da hastalıktan nasıl geri döneceklerini ve nasıl korunacaklarını öğretmeyi amaçlayan ve ses üretim fizyolojisinin dengesini teşvik eden, nefes koordinasyonuna yardım eden, ses üretimi ve ses tellerinin sağlığı için gerekli uygun perde, yükseklik ve ses kalitesini sağlamaya yönelik egzersizleri içeren bir programdır. Sese zarar verecek çevresel etkilerin ve davranışların azaltılması ya da yok edilmesi ile birlikte sesin sağlıklı kalması için gerekli kullanım ve bakımın sağlanması için rehabilitasyon programının bir parçası olarak koruyucu bir yaklaşımdır. Hastalığa ve semptomlarına göre uygulanan terapi teknikleri değişmektedir.
Ses Sağlığını Korumak Amaçlı Yapılabilecekler
• Gün içerisinde 8 – 10 bardak su tüketin.Yeterince su tüketmediğimizde her organımız gibi ses tellerimiz de ihtiyacı olan nemi karşılayamaz. Ses telleri kuru olduğu zaman boğazdaki salgılar kalınlaşır, bu durumda boğaz temizleme ya da öksürme ihtiyacı yaratır. Sabah uyandığınız zaman bir bardak, öğünler sırasında birer bardak, aralarda birer bardak, yatmadan önce bir bardak içebilirsiniz.
• Boğaz temizlemekten ve öksürmekten kaçının Boğaz temizlemek ve öksürmek ses tellerine zarar verebilir. Bunun yerine kuvvetlice yutkunabilir ya da ufak miktarlarda sıvı alabilirsiniz. Boğaz temizleme ve öksürük altta yatan başka bir sebepten (reflü gibi) kaynaklanabilir.
• Gece uykunuzu tam alın. Uykusuzluk ve yorgunluk ses kalitenizi olumsuz etkileyecektir.
• Mentollü/ naneli şeker, sakız, vb. tüketiminden kaçının. Bu tip tüketim maddeleri boğazınızın dolayısıyla ses tellerinizin kurumasına yol açar. Bu tüketim maddeleri yerine sıvı tüketebilir yada boğaz pastili alabilirsiniz.
• Uzun cümleler kurarak konuşmayın. Kısa cümleler ile konuşmak, nefes desteğini doğru kullanmanızı ve daha rahat konuşmanızı sağlar.
• Yüksek ses ile konuşmaktan kaçının. Bağırmayın, çağırmayın, seslenmeyin! Gürültülü bir ortam (araba/ otobüs içi, alışveriş merkezleri, cadde, konser, parti, restaurant, oyun parkı, inşaat alanı, trafik, sınıfa karşı konuşmak, vb.) içerisinde bulunmak, başka bir odada bulunan birine seslenmek sesimizi daha yüksek tondan ve perdeden kullanmamıza neden olur. Bunun sonucunda ses telleri zarar görür. Topluluk önünde konuşacağınız zaman mikrofon kullanabilirsiniz. Başka bir odada bulunan birine sesleneceğiniz zaman ıslık ya da zil çalmak gibi ses tellerinizi kullanmayacağınız aktivitelerde bulunabilirsiniz.
• Uzun süre telefonda konuşmayın. Telefonda konuşurken karşı tarafa sesinizi duyurmak için yüksek ses ile konuşabilirsiniz. Yüksek ses ile konuşmanın ses tellerinize zarar verebileceğini unutmayın.
• Kuru, dumanlı ve tozlu ortamlarda bulunmaktan kaçının. Bu tip ortamlar boğazınızın kurumasına ve tahriş olmasına sebep olur. Sigara içilmeyen ortamları tercih edin. Klimalı ortamlardan uzak durun. Ortamı nemlendirmek için çeşitli noktalara su dolu kaplar yerleştirebilirsiniz. Tozlu ortamlarda bulunmanız gerekiyorsa maske takabilirsiniz.
• Yorulduğunuzu hissettiğiniz zaman sesinizi kullanmaktan kaçının. Sesinizi kullanmaya devam ettiğiniz zaman ses tellerinize zarar verebileceğinizi unutmayın.
• Mide ve/veya boğaz reflünüz ile ilgili olarak doktorunuzun verdiği önerilere mutlaka uyun ve reflü yapan yiyecek-içeceklerden kaçının.Reflü ses tellerinizi olumsuz etkileyeceği için ses kaliteniz de etkilenecektir.
• Sesinizle ilgili 15 günden daha uzun süre sorun yaşıyorsunuz en yakın kulak burun boğaz doktoruna başvurun. 15 günden daha uzun süren ses kısıklıklarının altında bir sorun yatıyor olabilir.
Kaynakça
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel gereksinimli
çocuklar ve özel eğitime girifl içinde (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).
Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Sürecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
www.asha.org
http://www.dilkom.anadolu.edu.tr/
http://www.dkbud.org/
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ses Nedir? Ses Nasıl Üretilir? Ses Bozukluklarının Terapiyle Düzeltilmesi Mümkün Müdür?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Engin OLGUN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Engin OLGUN'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
