Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukluk çağının en sık görülen, aşırı hareketlilik, dürtüsellik, ve dikkat sorunları belirtileriyle ortaya çıkan, öğrenme, sosyal uyum ve duygusal gelişimi ciddi düzeyde etkileyen sıkıntılarından birisidir. Karşı gelme davranım bozukluğu, öğrenme bozukluğu, koordinasyon bozukluğu, anksiyete bozukluğu, tik ve depresyon ile bir arada görülebilir.
Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha sık rastlanır. Ergen ve yetişkinlik dönemindeki kişilerde daha hafif ve şekil değiştirmiş biçimiyle karşılaşılır. Çocuklar erişkinler göre daha canlı ve hareketlidir. Ancak bu durumun “hiperaktif” olarak nitelendirilebilmesi için çocuğun kendi yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında belirgin olarak fazla hareketli olması, bu davranışlarının oyun, anaokulu, okul ortamlarında, aile içi gibi birden çok ortamda belirgin ve sorun oluşturuyor olması gerekmektedir.
Ancak çoğu zaman dikkat eksikliği ve hiperaktivite sorunu olmayıp, sadece hareketli ve kinestetik zekası yüksek çocuklara da öğretmenleri ve çevrelerindeki kişilerce ne yazık ki “hiperaktif” teşhisi konmaktadır. Ancak bu konuda doğru teşhisi ancak bir uzman verebileceğinden mutlaka uzman bir psikoloğa veya çocuk psikiyatristine başvurmak gerekir.
Çocukta dikkat eksikliği olup olmadığını anlayabilmek için, çocuğun evdeki ve okuldaki davranışları, akran ilişkileri, akademik performansı gibi birçok alanda kapsamlı bir araştırma yapmak ve birtakım testler uygulamak gerekir. Zeka testi önemli ipuçları vermesi açısından çok sık uyguladığımız bir test olsa da tek başına yetersizdir ve bu amaç için düzenlenmiş bir test değildir. Öğrenme bozukluğu olan çocuklarda dikkat dağılması sık karşılaşılan bir tablo olduğu için öğrenme bozukluğu olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite tanısının koyulabilmesi için belirtilerin yedi yaşından önceden beri bulunması, altı ay’dan uzun sürmesi, çocuğun sosyal ve akademik yaşamını olumsuz yönde etkileyecek boyutta olması gereklidir.
Belirtiler
Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliğ, okul başarısızlığı, okulu sevmeme belirgindir ve tanı koyması güçtür. Kızlarda hiperaktivite daha azdır ve daha az sayıda davranış bozukluğu gösterirler.
Bu çocukların dikkatleri çok kolay dağılır, çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamazlar. Engellenmeye ve beklemeye tahammülleri yoktur(isteklerini erteleyememe, söz hakkı kendisine verilmeden konuşma, başkalarının sözünü kesme, sırasını bekleyememe, sorulan soru tamamlanmadan cevaplama). Uzun süre odaklanamadıkları için ders çalışmada sorun yaşarlar, çabuk sinirlenirler, çabuk incinirler, dikkatsizce hatalar yaparlar, unutkanlık, dağınıklık, organizeolamama gibi nedenlerden dolayı okulda başarısız olabilirler veya gerçek kapasitelerini gösteremeyebilirler. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünürler, çok konuşurlar, üzerlerine aldığı görevleri ve etkinlikleri sürdürmekte zorluk çekerler, mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınırlar, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdirler. Sık sık okul ödevlerini, kalemlerini, kitaplarını ya da araç-gereçlerini kaybedeler, Çoğu zaman hareket halindedir, dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır, sık sık uyarılırlar ve günlük etkinliklerde de çoğu zaman unutkandırlar. İlişkileri çabuk başlatır ama sürdüremezler, çocukluktan ergenliğe geçişte aile ilişkilerinde zorlanmalar, arkadaşların dışlaması ve uzaklaşması, kişilik ve benlik gelişiminde olumsuz etkiler belirginleşir.
Nedenler
DEHB´nin oluşumundan tek bir etkenin sorumlu olmadığı, biyolojik ve çevresel birçok etkenin biraraya gelmesiyle oluştuğu görülmektedir. Kalıtımsal geçiş, nörotransmitterler, annenin hamilelik sürecinde kullandığı sigara, bazı ilaçlar, zor doğum olması, bebeğin düşük ağırlıkta doğması, aile içi çelişkiler, anne-baba çatışması, negatif iletişim, çocuğa uygun olmayan disiplin belirtilen başlıca nedenlerdir.
Tedavi
Dikkat eksikliği, kronik bir durumdur ve tamamen tedavi edilmez. Son araştırmalar, bütüncül bir tedavi planının uygulanmasını salık verir. En etkin tedavi; aile becerileri eğitimi, kendini kontrol eğitimi, sosyal beceri ve ilişkileri geliştirmeye yönelik eğitim, sınıf içi müdahalelerini kapsayan kombine bir tedavi ve bazı gerekli durumlarda ilaç tedavisinden oluşmaktadır.
Erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha sık rastlanır. Ergen ve yetişkinlik dönemindeki kişilerde daha hafif ve şekil değiştirmiş biçimiyle karşılaşılır. Çocuklar erişkinler göre daha canlı ve hareketlidir. Ancak bu durumun “hiperaktif” olarak nitelendirilebilmesi için çocuğun kendi yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında belirgin olarak fazla hareketli olması, bu davranışlarının oyun, anaokulu, okul ortamlarında, aile içi gibi birden çok ortamda belirgin ve sorun oluşturuyor olması gerekmektedir.
Ancak çoğu zaman dikkat eksikliği ve hiperaktivite sorunu olmayıp, sadece hareketli ve kinestetik zekası yüksek çocuklara da öğretmenleri ve çevrelerindeki kişilerce ne yazık ki “hiperaktif” teşhisi konmaktadır. Ancak bu konuda doğru teşhisi ancak bir uzman verebileceğinden mutlaka uzman bir psikoloğa veya çocuk psikiyatristine başvurmak gerekir.
Çocukta dikkat eksikliği olup olmadığını anlayabilmek için, çocuğun evdeki ve okuldaki davranışları, akran ilişkileri, akademik performansı gibi birçok alanda kapsamlı bir araştırma yapmak ve birtakım testler uygulamak gerekir. Zeka testi önemli ipuçları vermesi açısından çok sık uyguladığımız bir test olsa da tek başına yetersizdir ve bu amaç için düzenlenmiş bir test değildir. Öğrenme bozukluğu olan çocuklarda dikkat dağılması sık karşılaşılan bir tablo olduğu için öğrenme bozukluğu olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite tanısının koyulabilmesi için belirtilerin yedi yaşından önceden beri bulunması, altı ay’dan uzun sürmesi, çocuğun sosyal ve akademik yaşamını olumsuz yönde etkileyecek boyutta olması gereklidir.
Belirtiler
Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliğ, okul başarısızlığı, okulu sevmeme belirgindir ve tanı koyması güçtür. Kızlarda hiperaktivite daha azdır ve daha az sayıda davranış bozukluğu gösterirler.
Bu çocukların dikkatleri çok kolay dağılır, çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevlerini tamamlayamazlar. Engellenmeye ve beklemeye tahammülleri yoktur(isteklerini erteleyememe, söz hakkı kendisine verilmeden konuşma, başkalarının sözünü kesme, sırasını bekleyememe, sorulan soru tamamlanmadan cevaplama). Uzun süre odaklanamadıkları için ders çalışmada sorun yaşarlar, çabuk sinirlenirler, çabuk incinirler, dikkatsizce hatalar yaparlar, unutkanlık, dağınıklık, organizeolamama gibi nedenlerden dolayı okulda başarısız olabilirler veya gerçek kapasitelerini gösteremeyebilirler. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünürler, çok konuşurlar, üzerlerine aldığı görevleri ve etkinlikleri sürdürmekte zorluk çekerler, mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınırlar, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdirler. Sık sık okul ödevlerini, kalemlerini, kitaplarını ya da araç-gereçlerini kaybedeler, Çoğu zaman hareket halindedir, dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır, sık sık uyarılırlar ve günlük etkinliklerde de çoğu zaman unutkandırlar. İlişkileri çabuk başlatır ama sürdüremezler, çocukluktan ergenliğe geçişte aile ilişkilerinde zorlanmalar, arkadaşların dışlaması ve uzaklaşması, kişilik ve benlik gelişiminde olumsuz etkiler belirginleşir.
Nedenler
DEHB´nin oluşumundan tek bir etkenin sorumlu olmadığı, biyolojik ve çevresel birçok etkenin biraraya gelmesiyle oluştuğu görülmektedir. Kalıtımsal geçiş, nörotransmitterler, annenin hamilelik sürecinde kullandığı sigara, bazı ilaçlar, zor doğum olması, bebeğin düşük ağırlıkta doğması, aile içi çelişkiler, anne-baba çatışması, negatif iletişim, çocuğa uygun olmayan disiplin belirtilen başlıca nedenlerdir.
Tedavi
Dikkat eksikliği, kronik bir durumdur ve tamamen tedavi edilmez. Son araştırmalar, bütüncül bir tedavi planının uygulanmasını salık verir. En etkin tedavi; aile becerileri eğitimi, kendini kontrol eğitimi, sosyal beceri ve ilişkileri geliştirmeye yönelik eğitim, sınıf içi müdahalelerini kapsayan kombine bir tedavi ve bazı gerekli durumlarda ilaç tedavisinden oluşmaktadır.
Dikkat Eksikliği Olan Çocuklar İçin Anne-Babalara Öneriler
- Öncelikle sabırlı ve dikkatli olmanız gerektiğini unutmayın
- Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite problemini tamamen ortadan kaldıracak mucizevi bir reçetenin olmadığını bilin.
- Yeni bir şeyleri öğretirken açık, net ve kısa cümlelerle, sık tekrarlara başvurarak anlatın
- Çevre ve koşullarını mümkün olduğunca kolaylaştırın
- Başkaları ile kıyaslamayın
- Ona destek olmanız çok önemli ama bunu size bağımlı olacak şekilde yapmamanız gerektiğini bilin ve bu mutlaka bir uzman desteği alın
- Derslerine çalışırken, ödevlerini yaparken nelerin onun dikkatini dağıttığını anlamaya çalışıp bu durumlarla baş edebilmesi için kendisine de farkındalık yaratın
- Unutkanlıklarını normal karşılayın ve bu durumla baş edebilmesi için stratejiler geliştirmesine yardımcı olun
- Göz teması ile iletişim kurun
- Dağınıklığı ile baş edebileceği yöntemler geliştirin
- Pozitif yönlerini ortaya çıkartmayı, takdir etmeyi ve ödüllendirmeyi unutmayın
- Öğrenci sayısının az olduğu bir sınıfa yazdırmayı unutmayın
- Öğrenmesi ve geliştirmesini istediğiniz yönleri için ona rol model olun.
- Evde kurallar, sınırlar ve sorumluluklar belirleyin.
- Günü ve yapılacakları önceden belirleyin
- Fiziksel cezalardan kaçının
- Çocuğunuzu arkadaş çevresi içinde gözlemleyin, ilişki kurmasına, sürdürmesine yardımcı ve destek olun. Sosyal becerilerini güçlendirmesi için gerekirse uzman bir psikologdan destek alın
Dikkat Eksikliği Olan Çocuklar İçin Öğretmenlere Öneriler
- Okul rehberlik bölümü ve öğrencinin velisi ile daima iletişim ve işbirliği içinde olun.
- Çalışmalar yaparken onlara fiziksel olarak yakın olmaya çalışın. Size en yakın noktaya oturtun ki dikkatlerini üzerinizde tutabilin ve her an dikkatinin dağılma eğilimini kontrol altında tutabilin.
- Sık sık göz temasını kullanarak, tekrarlar yaparak söylediğinizi anlayıp anlamadığını kontrol edin. Dikkati dağılan bir çocuğu göz teması ve fiziksel temas ile sınıfa geri getirebilirsiniz.
- Sık tekrarlar yapın. Bir kereden fazla duymak ihtiyacında olduklarını unutmayın
- Kuralları yazın ve görebilecekleri bir yere asın.
- Ceza vermenin etkileyici olmadığını unutmayın. Bunun yerine onu anlamaya çalıştığınızı ve sevdiğinizi hissettirin
- Çocuklara nasıl daha iyi öğrenebileceklerini sorun. Gözlemleyerek hangi yöntemle daha iyi anladıklarını ve öğrendiklerini anlamaya çalışın
- Düzenli ortamlara, listeye, yazılı amaç ve hedeflere, kısa, net ve açıkça belirlenmiş yönergelere, planlama yapmaya ihtiyaç duyduklarını unutmayın. Sizin yardımınız ve teşvikiniz ile bunları alışkanlık haline getirmeleri aynı zamanda dikkat dağınıklığı ve unutkanlıkla baş etme çalışmaları da olacaktır.
- Kitap okurken ve dinlerken not alma tekniklerini, önemli ksımların altını çizmeyi öğretin.
- Görsel öğretmeyi işitsel öğretme ile birlikte kullanın. Görsel olarak daha iyi öğrenebileceklerinden, yazarak, şekil çizerek, resimlerle göstererek öğretmek işe yarar ve kalıcı olacaktır.
- Pozitif yönlerini ortaya çıkartın ve takdir edin. Kendilerini diğer çocuklarla kıyaslayarak özgüven sıkıntısı yaşayabileceklerinden başarılarının ve pozitif yönlerinin fark edilip takdir edilmesi, içine kapanarak kendini soyutlamaması için önemlidir.
- Enerjisini sportif faaliyetlere yönlendirerek kullanmaya teşvik edin
- Sınıf arkadaşlarına dikkat eksikliği hakkında bilgi verin, normalize ederek dışlanmasını ve damgalanmasını engelleyin.
- Sınıfta ve evde yüksek sesle okumaya teşvik edin
- Arada bir kısa süreli olarak sınıftan çıkmasına izin vererek kendini izleme ve kontrol etmeyi öğretme fırsatı yaratın
- Yapılan çalışmalarda sürenin yeterli olup olmadığına dikkat edin.
- Farklı arkadaşlarla grup çalışmalarına teşvik edici ödevler ve çalışmalara teşvik edin.
- Tüm ödevleri, sorumlulukları, değişiklikleri, amaç ve hedefleri yazılı hale getirip sık tekrarlayın
- Büyük işler ve ödevler yapamama kaygısı ve bunun sonucunda öfke ve öğrenilmiş çaresizlik yaratabileceğinden küçük parçalara bölün.
- Sınavlarda zaman sınırı koymayın ancak zamanı iyi kullanabilmeyi öğreten aktiviteler yaptırın, dikkat oyunları oynayın, taktikler öğretin
- Sınıf içinde bireysel farklılıkları pozitif bir şekilde ortaya çıkartın
- Gelişimini belli aralıklarla değerlendirip kendisine de bire bir geri bildirimde bulunun. Ödevlerini günlük olarak kontrol edin.
- Hangi test biçiminde daha başarılı olduğunu gözlemleyip değerlendirme yapın.
- Diğer öğrencilerle kıyaslamayın
- Çocuğun neler öğrendiğini sık sık kontrol edin. Dikkat eksikliği olan çocuklar için bu tür kontroller çok yararlıdır; çalışmaya devam eder, kendilerinden neler beklendiğini bilir, hedeflerine ulaşıp ulaşmadıklarını gözlemleyebilir ve cesaretlenirler.
- Etkinliklere katılmasını sağlayın
- Okuduklarının ya da sınıfta yaptıklarınızın ana fikirlerini, altındaki mesajları fark etmeleri zor olacaktır. Bunu yapabilmeyi başarmaları için sık sık farkındalık yaratın.
- Sınıf arkadaşları ile ve grup çalışmalarında etkileşimlerini ve iletişimini gözlemleyin. İletişim kurma becerileri zayıf olabileceğinden sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olun.
- Uygun sorularla kendisini, davranışlarını, davranışlarının ne anlama geldiğini fark ettirip empati kurmayı öğretmeye çalışın
- Zorlandığında her zaman yardımcı olmaya hazır olduğunuzu sık sık hatırlatın
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Bahar ERDEN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Bahar ERDEN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
