Bebeklikten Yetişkinliğe Otizmin Özellikleri Nelerdir?
Otizm Nedir?[1]
Sosyal iletim alanında, otizimden etkilenen bireylerin toplumsal ve duygusal etkileşiminde kullanılan sözsüz iletişimsel davranışlar ile gelişimsel olarak uygun ilişkileri geliştirme ve korumada beceri eksiklikleri vardır. Bu bozukluk normal olan sosyal yaklaşımı ve diyalogları sürdürmede, diyaloglarda geriye dönmede bozukluklar şeklinde gözlemlenebilir. Sosyal etkileşimleri başlatmak ve ya yanıt vermekte başarısızlık olabilir. Sözsüz iletişim alanında, sözlü- sözsüz iletişime katılmakta zayıflık, normal olmayan göz kontağı ve vücut dili ile sözsüz iletişimi anlamak konusunda eksiklikleri olabilir. Yüz ifadeleri, mimik ve jestlerin kullanımında genel olarak zayıflık vardır. Diğerleri ile uygun iletişimi geliştirmesi ve sürdürmesi alanında, davranışları farklı sosyal durumlara göre uyarlamakta zorluk çekebilir. Paylaşmada zorlukları, yaratıcı oyunlarda ve arkadaş edinmede güçlükleri olabilir. Bazıları ise başkalarına karşı hiç ilgi duymayabilir.
Kısıtlayıcı ve tekrarlayıcı davranış alanında, aşağıdakilerden en az ikisini, yani tekrarlayan motor hareketleri, nesneleri ve ya konuşmayı kullanma ile ilgili rutinlere esnek olmayacak bir biçimde yapışma vardır. Aynı olan şeyleri yapma ve ya olmasında ısrarcılık gözlemlenebilir. Yüksek düzeyde kısıtlayıcı sabitleşmiş ilgileri vardır. Sürekli aynı şeye ilgi gösterme eğilimi olabilir. Bu ilgisi çok güçlü ve odaklanması normalden farklı olabilir. Azalmış veya artmış aktivite olabilir. Duyusal girdilere, çevredeki duyusal yönlere alışılmadık ilgi şeklinde de gözlemlenebilir (bazı sesleri aşırı sevme veya çok tepki gösterme gibi). Tıpkı sosyal iletişim alanında olduğu gibi bu farklılıkları tekrarlayan davranış ve ilgi kalıpları şeklinde ifade edebilir. Yenilenen motor hareketler, elleri sallama veya çırpma, nesneleri sıraya koyma veya döndürme gibi motor stereotipileri vardır. Ekolali veya tekrarlı konuşma ya da kendine özgü konuşma görülebilir.
Esnek olamama ve rutinlere bağlılık alanında, küçük değişikliklere aşırı tepki verme, etkinlikler arası geçişlerde zorluk, katı düşünme kalıpları, selamlaşma ile ilgili ritüellerde ısrar, aynı yemeği yeme konusunda ve aynı güzergâhı kullanma konusunda tuturukluluk gözlemlenebilir.
Sınırlı ve daralmış ilgi alanında, alışılmadık objelere karşı aşırı ilgi ve bağlılık olabilir. Konuşmak ve araştırmak için bireysel olarak çok zaman harcama, ilgilerinde aşırı derecede kısıtlık ve sınırlılık olabilir (Hep aynı şeyle ilgilenmek isteyebilir).
Duyusal alanda, ısıya ve acıya farklı tepkiler verebilir. Bazı seslere veya dokulara karşı çok olumsuz tepki olabilir. Bazı objelere aşırı dokunma ve koklama, ışıklı ve hareket eden şeylere karşı görsel bir hayranlık gözlemlenebilir.
Otizm spekturumu bir dizi farklı bozuklukların bir arada olduğu bir bozukluktur. Bu nedenle her bireyde farklı düzeylerde gözlemlenebilir. DSM-V’e göre;
- Düzeyde olan otistik bireylerin desteklenmesi gelişmesi için yeterlidir. Bu düzeydeki kişilerin özelliklerine bakıldığında sözlü iletişimi kullanırlar ancak başkalarıyla iletişime geçmede, diyalogu başlatmada ve sürdürmede güçlük çekerler. Başkalarıyla iletişime geçmeye az ilgi gösterebilirler. Kısıtlayıcı ve tekrarlayıcı davranışları bir veya daha fazla durumu yerine getirmekte onları olumsuz etkilerler.
- Düzeydeki kişi önemli miktarda desteğe ihtiyaç duyabilir. Sosyal alanda ciddi destek almasına rağmen hala zorlukları vardır. Kısıtlayıcı ve tekrarlayan davranışları dışarıdan bakan herkes tarafından fark edilir. Bu bağlamda kişinin günlük işleyişini olumsuz etkiler. Kısıtlamaya ve kesintiye neden olur.
- Düzeyde kişi için çok büyük destek gereklidir. Sözlü ve sözsüz iletişimde ciddi zorlukları vardır. Diğerleri ile ciddi sosyal diyaloga cevap vermede ve diyalogu başlatmada çok sınırlıdır. Sınırlı ve tekrarlayıcı davranış bütün bağlamların işleyişini bozar.
DSM V üzerinden uzmanlarca tanılama yapılır. Bunun için uzmanın gözlemleri, anne veya bakım sağlayan kişiden alınan bilgiler ve tıbbi-davranışsal özgeçmişi öğrenmek gereklidir. Alınan tüm bilgiler üzerinden tanı oluşturulur. Bazı genetik hastalıklar, işitme kaybı da benzer zorluklar oluşturur. Bu nedenle tıbbi bir araştırmanın yapılması gereklidir. Ayrıca kişinin nasıl bir hizmet alması gerektiğine de yardımcı olur.
Otizm Belirtileri Nelerdir?
- 6 aylığa kadar sıcak bir gülümseme, yüz ifadesi ve sıcak bir mimiğin bulunmaması, çok sevindiğini yüz ifadeleri ile gösterememesi,
- 9 aylığa kadar diğerlerine sesli gülümseme ve diğer yüz ifadelerini yapmaması ve onlarınkini taklit etmemesi,
- 12. Aya kadar babıldamanın olmaması,
- Diğerlerine işaret etme, gösterme, arama gibi davranışları yapmaması,
- 18. Aya kadar kelime çıkarmaması
- 24. Aya kadar anlamlı iki kelimeyi yan yana söyleyememesi,
Okul öncesi dönemde otizm belirtileri,
Bu dönemde konuşma gecikmesi olabilir veya farklı bir yolla iletişim kuruyor olabilir. Aileler bu dönemde yardım arayışına girerler. Genelde aileler gecikmiş konuşma, uygun olmayan davranışlar veya ağlama krizleri nedeniyle bu yardımı talep ederler.
Bu dönemde oyuncakları gereği gibi oynayamama gözlemlenebilir. Değişime karşı direnç gösterirler. Oyunlara ve diğer çocuklara karşı ilgileri azdır. Oyunların parçası olmaktan kaçınırlar. Diğerlerinin mimik ve jestlerine ilgileri zayıftır ve tam fark edemezler.
İlkokul döneminde otizm belirtileri,
Sosyal izolasyon ve gecikmiş konuşma gözlemlenebilir. Görevler ve etkinlikler arası geçişlerde zorlanır. Bu nedenle akademik zorluklar yaşayabilir. En yoğun gözlenen sosyal çekilme ve empati azlığıdır. Kelimelerin kullanımı açısından konuşmaları bazen yaşıtlarının üstünde olabilir.
Lise döneminde otizm belirtileri,
Bu dönemde sosyal ilişkiler konusunda zorlanmaktadırlar. Bu bozuklarının yanı sıra uyum zorlukları nedeniyle zorbalık, anksiyete, depresyon gibi ikincil zorluklarla da uğraşabilirler. Dersteki konuları hem yazma, hem dinleme de zorlanabilirler. Yazılı materyallerden daha fazla yararlanırlar, işitsel alanda daha çok zorlanırlar.
Yetişkinlik döneminde otizm,
Yetişkinlik dönemi için otistik bireyler hakkında fazlaca istatistik bilgiler yoktur. Ama çoğunlukla eğer üniversite eğitimi alabilirlerse matematik, mühendislik, fizik, biyoloji, kimya gibi sayısal alanları tercih etme eğilimleri vardır. %24 kadarı desteksiz olarak çalışabilmektedir. Büyük çoğunluğu yeteneklerine uygun olmayan alanlarda çalışmakta veya işsizlik yardımı almaktadır.
[1] Uzm. Ayfer SUMMERMATTER tarafından UC DAVIS Enstütisi (ABD) eğitim dokümanları faydalanarak oluşturulmuştur.
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Bebeklikten Yetişkinliğe Otizmin Özellikleri Nelerdir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Psk.Dnş.Ayfer SUMMERMATTER'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Psk.Dnş.Ayfer SUMMERMATTER'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni
Yazan Uzman
|
otizm, bebeklik döneminde otizm, çocukluk döneminde otizm, otizm tanı kriterleri, otizm özellikleri, otizmin özellikleri, otizmde belirtiler
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.