Sesletim Bozukluğunda Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü
Sesletim Bozukluğu
Sesletim, bireyin artikülatör organlarının düzenli ve doğru kullanımı ile dilin karakteristiğine uygun ifadelerin ortaya çıkmasıdır.*
Sesletim bozuklukları, seslerin çıkartılış yeri, şekli, hızı, zamanlaması ve basıncının yanlış sesletilmesine bağlı olarak ortaya çıkan ses üretim hatalarıdır.*Örneğin çocuğun /r/ sesinin sesletimi sırasında, artikülatör organlarını istenilen şekilde kullanaması sonucu, /r/ sesi yerine /y/,/l/,/v/ gibi seslere dönüştürmesi, ya da /k/ sesini /t/ gibi bir sese dönüştürmesi bir sesletim sorunudur. Bu durum konuşmanın anlaşılırlığını ve çocuğun özgüvenini etkileyebilen; aynı zamanda, sosyal, akademik, iletişim sorunları yaşamasına sebep olabildiği bilinmektedir.
Sesletim bozukluklarına yapısal nedenler dışında etki eden etkenler; yanlış öğrenme, konuşma rol modelinde var olan sorunlar ya da herhangi ölçülebilir, gözlenebilir bir sorun olmadan da ortaya çıkabilen durumlar sayılabilir. Bireylerin sesletim sorunu geliştirebilmesi yapısal bir soruna bağlı olmaksızın ortaya çıkabilmektedir. Böyle sorunu olan bireyler aileleri tarafından genellikle dil bağı olduğu, dilinde yapısal bir sorun olduğu, ameliyat olması gerektiği ya da hayatı boyunca böyle kalacağı düşüncelerine kapılmalarına sebep olduğu görülmektedir.
Sesletim bozukluğu yaratabilecek organik nedenler arasında; ortodontik anomaliler, dudak-damak yarıklığı, diğer ağız-yüz anomalileri, artikülatör organlardaki yapısal bozukluklar, işitme kaybı, zihin engeli, nörolojik kökenli bozukluklar yer almaktadır. Ancak Yanlış öğrenme, olumsuz bir rol modelin varlığı, işlevsel sorunların varlığı gibi sorunların sesletim sorunu çıkarma oranı daha yüksek olarak gözlenmiştir.
Sesletim bozukluğuna örnek oluşturabilecek bazı durumlar:
• /k/ ve /t/seslerinin yer değiştirmesi : /kapı/ yerine /tapı/ gibi,
• /ç/ sesinin /t/ sesine dönüştürülmesi: /çilek/ yerine /tilek/ gibi,
• /s/, /r/, /z/ sesleri yerine başka sesler koyma: /sarı/ yerine /tarı/ gibi,
• /k/ ve /g/ sesleri yerine /t/ ve /d/ seslerini kullanma
Artikülasyon bozukluğunda farklı biçimde üretilebilen ya da yanlış üretilen ses bireyin ses dağarcığında yer almaz. Bir sesin uygun tarzda üretilebilmesi, artikülatör organlarının doğru şekilde kullanılmasıyla mümkündür.*
Sesletim Bozukluğu: Çocuğun harfleri (sesleri) doğru şekilde üretememesi ya da yerine başka bir harf (ses) üretmesidir. Örneğin çocuk “ç” sesini sesletemediği için “çiçek” yerine “titek” diyerek; daha kolay seslettiği “t” sesini koyar. Ya da 's' sesini sesletemediği için 'susam' yerine 'tutam' diyerek sözcüğün anlaşılmamasına sebep olabilir. Bu durumlarda çocuğun dil ve konuşma terapisi alması yararlıdır.
Sesletim Bozukluğu Terapisi
Sesletim bozukluğu olan bireylerde konuşma terapistinin test ve değerlendirmeleri sonucunda bir terapi programı oluşturulur. Bireyin yanlış ürettiği sesler, hatalı kullanımlar, sesbilgisel hatalar tespit edilir. Seslerin özelliklerine ya da sesbilgisel sorunların varlığına göre bir program uygulanır ve seslerin doğal ortamlarda da kullanılması beklenir. Birey sesleri genellemeye başladığında terapi sonlandırılır. Belli sürelerle kontrol amaçlı olarak bireyler terapilere çağrılabilir. Sesletim bozukluğuna yönelik terapileri, üniversitelerin dil ve konuşma bozuklukları anabilim dallarında eğitim almış, dil ve konuşma terapistleri tarafından verilmelidir. Aksi halde çocukların akademik ve sosyal yaşamlarında kalıcı sorunlara sebep olacak sorunlar oluşabildiği gözlenmiştir.*
Çocuğun probleminin giderilmesi için doğru bir tanılama gerekir. Tanılama ile birlikte nedenlerin ortaya çıkarılması da önemlidir. Eğer çocukta sesletim bozukluğunun nedeni yapısal bir bozukluksa, çoğu tıbbı tedavi ile düzeltilebilir, neden işitme engeline bağlı ise uygun tedavi ve işitme aracı kullanılır, zeka düzeyi düşük çocuklarda zeka seviyesine göre terapinin düzenlenmesi ve çocuğun mevcut kapasitesinden en iyi şekilde yararlanılması gerekir, aile atmosferi ve duygusal uyumsuzluk gibi engeller için psikolojik çalışmalar yapılmalıdır.
Sesin düzeltilmesi, çocuğun probleminin farkına vardırmak ve terapiye istekli hale getirmesi, yeni sesin konuşmada kullanılır hale getirilmesi, yanlış sesletilen sesin doğrusunu işitsel uyaranla verilmesi, ses uyarımı, taklit, fonetik değiştirme ve sözcük içinde kullanarak öğretilebilir. Bu aşamalar izlenerek aile, öğretmen ve terapistin yardımı ile sesletim bozukluğu olduğuna karar verilen çocuklar konuşmayı daha kolay ve kısa zamanda kazanabilir.
Anne-Babalara Öneriler
• Çocuğunuzun nasıl söylediğine değil ne söylediğine odaklanın.
• Başkalarının önünde konuşan çocuğu, 'Düzgün konuş, tekrar söyle, yanlış söyledin.' şeklinde uyarmayın
• Çocuğun yanlış ürettiği sesi onunla baş başa çalışın. Sesi dış ortamda sesletmesi için ona makul bir zaman tanıyın.
• Çocuğunuzdan yanlış ürettiği yada üretemediği sesi her ortamda üretmesini istemeyin. Bu konuyla ilgili özel zamanlar ayırın.
• Çocuğun yanlış ürettiği yada üretemediği sesi üretmesi konusunda ısrar etmeyin. Bu durum çocukta direnç geliştirebilmektedir.*
• Yanlış üretim gerçekleştiğinde doğru model olun.
• Doğru işitsel uyarım verin.
• Konuşma tarzı hoşunuza gidiyorsa bu durumu pekiştirmeyin.
• Çevresel etkenleri kontrol etmeye çalışın.*
• Konuşmasını taklit etmeyin.*
• Çevresindeki diğer çocuklarla kıyaslamayın.*
• Çocuğunuzun artikülasyon bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız uzman dil ve konuşma terapistine danışmak için ilkokula başlamasını beklemeyin.*
• Güçlü dil becerileri başarılı akademik beceriler üretmektedir.*
• Okuma – yazma, sayısal beceriler, kavram becerileri, sosyal ve iletişim becerilerinin gelişiminde dil becerilerinin gelişiminin kritik önemi olduğu unutulmamalı ve çocuğun bu alandaki yetersizlikleri desteklenmelidir.*
KAYNAKÇA
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,*
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel gereksinimli
çocuklar ve özel eğitime girifl içinde (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).*
Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Sürecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
www.asha.org
http://www.dilkom.anadolu.edu.tr/
http://www.dkbud.org/
Sesletim, bireyin artikülatör organlarının düzenli ve doğru kullanımı ile dilin karakteristiğine uygun ifadelerin ortaya çıkmasıdır.*
Sesletim bozuklukları, seslerin çıkartılış yeri, şekli, hızı, zamanlaması ve basıncının yanlış sesletilmesine bağlı olarak ortaya çıkan ses üretim hatalarıdır.*Örneğin çocuğun /r/ sesinin sesletimi sırasında, artikülatör organlarını istenilen şekilde kullanaması sonucu, /r/ sesi yerine /y/,/l/,/v/ gibi seslere dönüştürmesi, ya da /k/ sesini /t/ gibi bir sese dönüştürmesi bir sesletim sorunudur. Bu durum konuşmanın anlaşılırlığını ve çocuğun özgüvenini etkileyebilen; aynı zamanda, sosyal, akademik, iletişim sorunları yaşamasına sebep olabildiği bilinmektedir.
Sesletim bozukluklarına yapısal nedenler dışında etki eden etkenler; yanlış öğrenme, konuşma rol modelinde var olan sorunlar ya da herhangi ölçülebilir, gözlenebilir bir sorun olmadan da ortaya çıkabilen durumlar sayılabilir. Bireylerin sesletim sorunu geliştirebilmesi yapısal bir soruna bağlı olmaksızın ortaya çıkabilmektedir. Böyle sorunu olan bireyler aileleri tarafından genellikle dil bağı olduğu, dilinde yapısal bir sorun olduğu, ameliyat olması gerektiği ya da hayatı boyunca böyle kalacağı düşüncelerine kapılmalarına sebep olduğu görülmektedir.
Sesletim bozukluğu yaratabilecek organik nedenler arasında; ortodontik anomaliler, dudak-damak yarıklığı, diğer ağız-yüz anomalileri, artikülatör organlardaki yapısal bozukluklar, işitme kaybı, zihin engeli, nörolojik kökenli bozukluklar yer almaktadır. Ancak Yanlış öğrenme, olumsuz bir rol modelin varlığı, işlevsel sorunların varlığı gibi sorunların sesletim sorunu çıkarma oranı daha yüksek olarak gözlenmiştir.
Sesletim bozukluğuna örnek oluşturabilecek bazı durumlar:
• /k/ ve /t/seslerinin yer değiştirmesi : /kapı/ yerine /tapı/ gibi,
• /ç/ sesinin /t/ sesine dönüştürülmesi: /çilek/ yerine /tilek/ gibi,
• /s/, /r/, /z/ sesleri yerine başka sesler koyma: /sarı/ yerine /tarı/ gibi,
• /k/ ve /g/ sesleri yerine /t/ ve /d/ seslerini kullanma
Artikülasyon bozukluğunda farklı biçimde üretilebilen ya da yanlış üretilen ses bireyin ses dağarcığında yer almaz. Bir sesin uygun tarzda üretilebilmesi, artikülatör organlarının doğru şekilde kullanılmasıyla mümkündür.*
Sesletim Bozukluğu: Çocuğun harfleri (sesleri) doğru şekilde üretememesi ya da yerine başka bir harf (ses) üretmesidir. Örneğin çocuk “ç” sesini sesletemediği için “çiçek” yerine “titek” diyerek; daha kolay seslettiği “t” sesini koyar. Ya da 's' sesini sesletemediği için 'susam' yerine 'tutam' diyerek sözcüğün anlaşılmamasına sebep olabilir. Bu durumlarda çocuğun dil ve konuşma terapisi alması yararlıdır.
Sesletim Bozukluğu Terapisi
Sesletim bozukluğu olan bireylerde konuşma terapistinin test ve değerlendirmeleri sonucunda bir terapi programı oluşturulur. Bireyin yanlış ürettiği sesler, hatalı kullanımlar, sesbilgisel hatalar tespit edilir. Seslerin özelliklerine ya da sesbilgisel sorunların varlığına göre bir program uygulanır ve seslerin doğal ortamlarda da kullanılması beklenir. Birey sesleri genellemeye başladığında terapi sonlandırılır. Belli sürelerle kontrol amaçlı olarak bireyler terapilere çağrılabilir. Sesletim bozukluğuna yönelik terapileri, üniversitelerin dil ve konuşma bozuklukları anabilim dallarında eğitim almış, dil ve konuşma terapistleri tarafından verilmelidir. Aksi halde çocukların akademik ve sosyal yaşamlarında kalıcı sorunlara sebep olacak sorunlar oluşabildiği gözlenmiştir.*
Çocuğun probleminin giderilmesi için doğru bir tanılama gerekir. Tanılama ile birlikte nedenlerin ortaya çıkarılması da önemlidir. Eğer çocukta sesletim bozukluğunun nedeni yapısal bir bozukluksa, çoğu tıbbı tedavi ile düzeltilebilir, neden işitme engeline bağlı ise uygun tedavi ve işitme aracı kullanılır, zeka düzeyi düşük çocuklarda zeka seviyesine göre terapinin düzenlenmesi ve çocuğun mevcut kapasitesinden en iyi şekilde yararlanılması gerekir, aile atmosferi ve duygusal uyumsuzluk gibi engeller için psikolojik çalışmalar yapılmalıdır.
Sesin düzeltilmesi, çocuğun probleminin farkına vardırmak ve terapiye istekli hale getirmesi, yeni sesin konuşmada kullanılır hale getirilmesi, yanlış sesletilen sesin doğrusunu işitsel uyaranla verilmesi, ses uyarımı, taklit, fonetik değiştirme ve sözcük içinde kullanarak öğretilebilir. Bu aşamalar izlenerek aile, öğretmen ve terapistin yardımı ile sesletim bozukluğu olduğuna karar verilen çocuklar konuşmayı daha kolay ve kısa zamanda kazanabilir.
Anne-Babalara Öneriler
• Çocuğunuzun nasıl söylediğine değil ne söylediğine odaklanın.
• Başkalarının önünde konuşan çocuğu, 'Düzgün konuş, tekrar söyle, yanlış söyledin.' şeklinde uyarmayın
• Çocuğun yanlış ürettiği sesi onunla baş başa çalışın. Sesi dış ortamda sesletmesi için ona makul bir zaman tanıyın.
• Çocuğunuzdan yanlış ürettiği yada üretemediği sesi her ortamda üretmesini istemeyin. Bu konuyla ilgili özel zamanlar ayırın.
• Çocuğun yanlış ürettiği yada üretemediği sesi üretmesi konusunda ısrar etmeyin. Bu durum çocukta direnç geliştirebilmektedir.*
• Yanlış üretim gerçekleştiğinde doğru model olun.
• Doğru işitsel uyarım verin.
• Konuşma tarzı hoşunuza gidiyorsa bu durumu pekiştirmeyin.
• Çevresel etkenleri kontrol etmeye çalışın.*
• Konuşmasını taklit etmeyin.*
• Çevresindeki diğer çocuklarla kıyaslamayın.*
• Çocuğunuzun artikülasyon bozukluğu olduğunu düşünüyorsanız uzman dil ve konuşma terapistine danışmak için ilkokula başlamasını beklemeyin.*
• Güçlü dil becerileri başarılı akademik beceriler üretmektedir.*
• Okuma – yazma, sayısal beceriler, kavram becerileri, sosyal ve iletişim becerilerinin gelişiminde dil becerilerinin gelişiminin kritik önemi olduğu unutulmamalı ve çocuğun bu alandaki yetersizlikleri desteklenmelidir.*
KAYNAKÇA
Acarlar, F., & Ege, P. Türkçe Kazanımda Kullanılan Fonolojik Süreçlerin İncelenmesi. Türk
Psikoloji Dergisi, 38, 35-43. (1996).
Aksan, D. Türkiye Türkçesi Gelişlmeli Sesbilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,*
451. (1978).
Guitar, B., Stuttering, An Integrated Approach to Its Nature and Treatment, Lippincott
Williams&Wilkins.,Baltimore, 14-16,112,117 (2006).
Jablon, D.A., Edited by Susan J. BEHRENS and Judith A. PARKER, 2010 Language in the
Real World (An Introduction to Linguistic).
Konrot, A., İletişim, Dil ve Konuşma Bozuklukları, Dil ve Kavram Gelişimi, S.Topbaş (Ed.),
Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
Konrot, A., İletiflim yetersizliği olan çocuklar. A. Ataman, (Ed.), Özel gereksinimli
çocuklar ve özel eğitime girifl içinde (263-289). Ankara: Gündüz E¤itim ve Yay. (2003).
Korkmaz, B., ve ark. 100 Soruda Dil ve Konuşma Bozuklukları, (2008).
Topbaş, S., Türkçe Sesletim–Sesbilgisi Testi: Geçerlik-Güvenirlik ve Standardizasyon
Çalışması, Türk Psikoloji Dergisi: 39-58, (Aralık, 2006).*
Topbaş, S., Konuşma Dilinin Evrim Sürecinde İletişim Dil-Konuşma Bağlantısı, Dil ve Kavram Gelişimi, S. Topbaş (Ed.), Kök Yayıncılık, Ankara, (2007).
www.asha.org
http://www.dilkom.anadolu.edu.tr/
http://www.dkbud.org/
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sesletim Bozukluğunda Dil ve Konuşma Terapistinin Rolü" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Engin OLGUN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Engin OLGUN'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
