Kontrol Edilemeyen Davranış: Tik
“Canım çok sıkkın, çok gerginim, kimse benimle ilgilenmiyor. Ne yapsam da ilgilerini çeksem? Düşündüklerimi okuyamıyorlar. Hislerimden haberleri yok. En iyisi içimde biriktirdiklerimi davranış olarak ortaya çıkarayım. Ne bileyim, ağzımı, yüzümü eğeyim işte… Hem arkadaşım da yapıyor, çok eğlenceli görünüyor. Herkes alay edercesine ona bakıyor, hoş değil. Ama olsun, herkes bana da baksın...”
Yukarıdaki cümleler, tahmin edeceğiniz üzere, bir ergenin dilinden… Çoğu zaman bu söylemler planlı değildir. Hatta dile gelmezler. Fakat tikler böyle stresli, sıkılgan düşüncelerle başlar…
Ve bizler “yapma” dedikçe artıyor. Çünkü dikkatimizi çektiğini fark ediyor, ilgiyi üstünde toplamayı başardığı için, amacına ulaşmış oluyor.
Peki ne yapalım? Görmezden gelince mi düzelecek…?
Tik Nedir
Tik, çocuklarda görülen; aniden kendisini gösteren ve belli özellikleri olan kas kasılmalarıdır.
Tik hareketi çoğu zaman çocuğun farkında olmadan tekrarlanır. Daha çok göz açıp kapama, göz kırma, burnu çekme, öksürme, omuz silkme gibi davranışlardır.
Hangi Yaşta Görülür
Sıklıkla 7-12 yaş aralığında görülen tik, 1 yıldan az sürerse geçici tik olarak adlandırılır, 1 yıldan fazla sürerse buna uzun süren tik bozukluğu adı verilir.
Tik, ergenliğin bitmesiyle birlikte son bulur. Fakat zaman zaman yetişkinlik döneminde de devam eder.
Çocukta Tik Neden Ortaya Çıkar
Nedeni tam olarak anlaşılmamış olup, temelde 2 nedenin tik oluşmasında rol oynadığı düşünülmektedir. Bunlardan biri genetik yapı ve diğeri de çevresel etkilerdir.
Eğer genlerden geliyorsa ve çocuğun yakın çevresinde varsa, çocukta görülme olasılığı sıktır.
Diğer bir sebep olan çevresel etkenlerde tik oluşumunu çok etkiler. Genellikle yüksek kaygı ve stresin sebep olduğu bilinmektedir. Tik belirtileri çoğunlukla gerginlik veren bir olaydan sonra artar.
Çocuğun ailesinin uyarılarda bulunması veya ailenin çocuğu cezalandırması, tik artışına sebep olur. Çünkü çocuk bilerek tik davranışında bulunmaz ve bunu engelleyemediği için gerginliği artar.
Öte yandan farklı psikolojik faktörlerde etkiler tik oluşumunu. Örneğin kardeş kıskançlığı, çocuğa ilgi ve sevginin az gösterilmesi, çocukla alay edilmesi, çocuğun hor görülmesi, çocuktan performansının üstünde beklentilerde bulunulması, aile içindeki huzursuzluklar, ebeveynin sürekli olarak çocuğun tiklerine dikkat çekmesi ve çocuğun ürkek, titiz, aşırı duygusal, endişeli olması gibi durumlar tik oluşumuna sebep oluyor.
Tik İle Takıntı Birbirinden Farklıdır Ama Birbirlerini Besler
Tik ile takıntı birbirinden farklıdır.
Takıntılar daha çok düşüncelerimizde olan ve bizi huzursuz eden dürtülerdir.
Takıntısı olan çocuğun tiki olmayabilir ama tiki olan çocuğun takıntısı olabilir. Bundan ötürü takıntı tiki besliyor diyebiliriz.
Unutmayalım ki bu bir döngüdür ve kaygı bulaşıcıdır.
Tik Çeşitleri Nelerdir
4 tip tik çeşidi vardır:
1. Gelip geçici tik; 1 yıldan daha az süren tiklerdir. Daha çok çevresel faktörler ve stresten ötürü ortaya çıkar. Çocuğun evde veya okulda yaşadığı gerginliğin yansımasıdır. Bu tiklerde, zaman zaman artış veya azalma görülür. Çocuktaki stres veya gerginlik geçtiğinde bu tiklerde kaybolma olur.
2. Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu;1 yıldan uzun süren tiklerdir. Tiklerin olmadığı dönem üç aydan daha azdır. Vokal tikler, burun çekme, boğaz temizleme gibi duyulabilen tikler iken, motor tikler kaş kaldırma, göz kırpma, baş sallama, omuz silkme gibi görülebilen tiklerdir.
3. Tourette bozukluğu; Çocukluk çağlarında (ortalama olarak 7-10 yaşlarında) başlayan bir bozukluktur. Bazen artar bazen de azalır. Motor (hareketle ilgili ) ve vokal tikler (ses çıkarma) birlikte görülebilir. Nedenleri arasında, genetik, nörobiyolojik ve çevresel etkenler sayılabilir.
4. Başka türlü adlandırılamayan tik bozukluğu; tanısı konamayan diğer tik çeşitleri olarak adlandırılır. 18 yaşından sonra başlamakta veya dört haftadan daha kısa sürmektedir.
Tiklerin Çocuk Üzerinde Etkisi
Tiklerin çocuklar üzerinde negatif etkileri vardır. Tikleri olan çocuk sosyal çevresi tarafından alay konusu olur, dışlanır ve sosyal ortamlarda istenmeyen kişi olur. Bu durum çocukta özgüven eksikliğine sebep olur. Baş etmekte çok güçlük çektiği bir stres oluşturur. Çocuğun sosyalleşmesinde azalma görülür, kendi içine kapanır. Hatta bu yaşadığı stres ve kaygıdan ötürü de tikleri artar. Bu durum onun eğitim hayatına da yansıyabilir. Derslerinde performansı düşebilir. Bu noktada ailesi daha dikkatli olmalıdır. Tikleri önemsiz bir şeymiş gibi görüp çocuğa baskı yapılmamalı. Maalesef ki sosyal çevresinden dışlansa da ailesi, çocuğa sevgisiyle destek olmalıdır. Her daim onun yanında olup koşulsuz kabullendiklerini hissettirmelidir.
Tik Şekilleri Nelerdir
Gırtlak temizlemek için yapılan hareketler, ağız ve dudak hareketleri, göz kırpmak, kaş oynatmak, burun çekmek, hızlı hızlı nefes almak, ses çıkarmak, boyun kaslarını kasmak, burun kanatlarını oynatmak, parmak çıtlatmak, kolları germek, omuz silkmek, baş oynatmak, baş sallamak, atlamak, sıçramak, karın kaslarını gerip bırakmak gibi şekilleri vardır.
Neler Yapmalı
Öncelikle şunu bilmek gerekir ki çocuğun yaptığı her davranış tik olmayabilir. Mesela sürekli genzini temizliyor, burun çekiyor veya öksürüyorsa bu alerjik bir durum olabilir. Ya da gözlerini kırpıştırmak ışığa karşı olan duyarlılıktan olabilir. Bunu anlamak için çocuğu iyi takip etmeli ve bir doktora götürmelidir.
Diğer yandan çocuğunuz tik yapıyorsa, istemsizce, stresten başladığını unutmayın. Hem dikkatinizi çekmekten hoşnut olabilir, hem de yanlış bir davranış sergilediğinin farkındalığı ile utanabilir. Onu zorlamadan, utandırmadan durumunu netleştirmelisiniz.
Eğer çocuktaki tik ise şunları yapmak faydalı olacaktır:
o Çocuğunuz yalnız başına bir eylem yaparken (TV seyrederken, ders çalışırken, bilgisayarda oynarken vb), onu fark ettirmeden izleyin. Ne sıklıkla yapıyor? Ne kadar zamandır yapıyor? Ne olunca artıyor (sınav zamanı, eve misafir gelince, sizinle konuşurken vb)?
o Yaptığı davranışın tik olduğuna emin olduktan sonra, onunla bunu konuşun. Kalıcı olabilme, toplumda onay görmeme gibi zararlarını anlatın. Nasıl yardımcı olabileceğinizi sorun. Neye ihtiyacı olduğunu anlamaya çalışın.
o Onunla daha çok vakit geçirin. Yaşına göre oyunlar oynayın, aktiviteler düzenleyin.
o Asla baskı yapmayın.
o Akranlarıyla kıyaslamayın, onu kimsenin yanında küçük düşürmeyin.
o Sosyalleşmesini sağlayın, içine kapanmak istediğinde onu motive edin.
o Her daim onu sevdiğinizi belli edin ve ona bunu söyleyin.
o Tiklerini yapmaması için ona şiddet uygulamayın.
o Öğretmeniyle etkili iletişim halinde olun.
o Yakınlarınızı da bu konuda bilgilendirin, çocuğa şaka yapılmamasını söyleyin.
o Tüm bunlarla sonlanmıyorsa, sorunun kaynağını anlamak için bir uzmandan destek alın.
Mutlu Aile Günlerinizin Olmasını Dilerim…
Sevgiyle…
Çisem Uzun – Uzm Psk & Eğitmen & Yazar
NOT: DSM 5’te İstençdışı Devinim (Tik) Bozuklukları;
Tourette Bozukluğu
A. Eş zamanlı olmaları gerekmese de, hastalığın gidişi sırasında bir zaman, hem çoğul devinsel, hem de bir ya da daha çok sesle ilgili istençdışı devinim (tik) olmuştur.
B. İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postrival ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
Süregiden (Süreğen) Devinsel ya da Sesle İlgili İstençdışı Devinim Bozukluğu
A. Hastalık sırasında tekil ya da çoğul devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devrimler olmuştur, ancak bunlar hem devinsel, hem de sesle ilgili olmamıştır.
B. İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
E. Tourette bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
Geçici İstençdışı Devinim Bozukluğu
A. Tekil ya da çoğul devinsel ve/ya da sesle ilgili istençdışı.
B. İstençdışı devinimler, ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
E. Tourette bozukluğu ya da süregiden (süreğen) devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devinim bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
Yukarıdaki cümleler, tahmin edeceğiniz üzere, bir ergenin dilinden… Çoğu zaman bu söylemler planlı değildir. Hatta dile gelmezler. Fakat tikler böyle stresli, sıkılgan düşüncelerle başlar…
Ve bizler “yapma” dedikçe artıyor. Çünkü dikkatimizi çektiğini fark ediyor, ilgiyi üstünde toplamayı başardığı için, amacına ulaşmış oluyor.
Peki ne yapalım? Görmezden gelince mi düzelecek…?
Tik Nedir
Tik, çocuklarda görülen; aniden kendisini gösteren ve belli özellikleri olan kas kasılmalarıdır.
Tik hareketi çoğu zaman çocuğun farkında olmadan tekrarlanır. Daha çok göz açıp kapama, göz kırma, burnu çekme, öksürme, omuz silkme gibi davranışlardır.
Hangi Yaşta Görülür
Sıklıkla 7-12 yaş aralığında görülen tik, 1 yıldan az sürerse geçici tik olarak adlandırılır, 1 yıldan fazla sürerse buna uzun süren tik bozukluğu adı verilir.
Tik, ergenliğin bitmesiyle birlikte son bulur. Fakat zaman zaman yetişkinlik döneminde de devam eder.
Çocukta Tik Neden Ortaya Çıkar
Nedeni tam olarak anlaşılmamış olup, temelde 2 nedenin tik oluşmasında rol oynadığı düşünülmektedir. Bunlardan biri genetik yapı ve diğeri de çevresel etkilerdir.
Eğer genlerden geliyorsa ve çocuğun yakın çevresinde varsa, çocukta görülme olasılığı sıktır.
Diğer bir sebep olan çevresel etkenlerde tik oluşumunu çok etkiler. Genellikle yüksek kaygı ve stresin sebep olduğu bilinmektedir. Tik belirtileri çoğunlukla gerginlik veren bir olaydan sonra artar.
Çocuğun ailesinin uyarılarda bulunması veya ailenin çocuğu cezalandırması, tik artışına sebep olur. Çünkü çocuk bilerek tik davranışında bulunmaz ve bunu engelleyemediği için gerginliği artar.
Öte yandan farklı psikolojik faktörlerde etkiler tik oluşumunu. Örneğin kardeş kıskançlığı, çocuğa ilgi ve sevginin az gösterilmesi, çocukla alay edilmesi, çocuğun hor görülmesi, çocuktan performansının üstünde beklentilerde bulunulması, aile içindeki huzursuzluklar, ebeveynin sürekli olarak çocuğun tiklerine dikkat çekmesi ve çocuğun ürkek, titiz, aşırı duygusal, endişeli olması gibi durumlar tik oluşumuna sebep oluyor.
Tik İle Takıntı Birbirinden Farklıdır Ama Birbirlerini Besler
Tik ile takıntı birbirinden farklıdır.
Takıntılar daha çok düşüncelerimizde olan ve bizi huzursuz eden dürtülerdir.
Takıntısı olan çocuğun tiki olmayabilir ama tiki olan çocuğun takıntısı olabilir. Bundan ötürü takıntı tiki besliyor diyebiliriz.
Unutmayalım ki bu bir döngüdür ve kaygı bulaşıcıdır.
Tik Çeşitleri Nelerdir
4 tip tik çeşidi vardır:
1. Gelip geçici tik; 1 yıldan daha az süren tiklerdir. Daha çok çevresel faktörler ve stresten ötürü ortaya çıkar. Çocuğun evde veya okulda yaşadığı gerginliğin yansımasıdır. Bu tiklerde, zaman zaman artış veya azalma görülür. Çocuktaki stres veya gerginlik geçtiğinde bu tiklerde kaybolma olur.
2. Kronik motor ya da vokal tik bozukluğu;1 yıldan uzun süren tiklerdir. Tiklerin olmadığı dönem üç aydan daha azdır. Vokal tikler, burun çekme, boğaz temizleme gibi duyulabilen tikler iken, motor tikler kaş kaldırma, göz kırpma, baş sallama, omuz silkme gibi görülebilen tiklerdir.
3. Tourette bozukluğu; Çocukluk çağlarında (ortalama olarak 7-10 yaşlarında) başlayan bir bozukluktur. Bazen artar bazen de azalır. Motor (hareketle ilgili ) ve vokal tikler (ses çıkarma) birlikte görülebilir. Nedenleri arasında, genetik, nörobiyolojik ve çevresel etkenler sayılabilir.
4. Başka türlü adlandırılamayan tik bozukluğu; tanısı konamayan diğer tik çeşitleri olarak adlandırılır. 18 yaşından sonra başlamakta veya dört haftadan daha kısa sürmektedir.
Tiklerin Çocuk Üzerinde Etkisi
Tiklerin çocuklar üzerinde negatif etkileri vardır. Tikleri olan çocuk sosyal çevresi tarafından alay konusu olur, dışlanır ve sosyal ortamlarda istenmeyen kişi olur. Bu durum çocukta özgüven eksikliğine sebep olur. Baş etmekte çok güçlük çektiği bir stres oluşturur. Çocuğun sosyalleşmesinde azalma görülür, kendi içine kapanır. Hatta bu yaşadığı stres ve kaygıdan ötürü de tikleri artar. Bu durum onun eğitim hayatına da yansıyabilir. Derslerinde performansı düşebilir. Bu noktada ailesi daha dikkatli olmalıdır. Tikleri önemsiz bir şeymiş gibi görüp çocuğa baskı yapılmamalı. Maalesef ki sosyal çevresinden dışlansa da ailesi, çocuğa sevgisiyle destek olmalıdır. Her daim onun yanında olup koşulsuz kabullendiklerini hissettirmelidir.
Tik Şekilleri Nelerdir
Gırtlak temizlemek için yapılan hareketler, ağız ve dudak hareketleri, göz kırpmak, kaş oynatmak, burun çekmek, hızlı hızlı nefes almak, ses çıkarmak, boyun kaslarını kasmak, burun kanatlarını oynatmak, parmak çıtlatmak, kolları germek, omuz silkmek, baş oynatmak, baş sallamak, atlamak, sıçramak, karın kaslarını gerip bırakmak gibi şekilleri vardır.
Neler Yapmalı
Öncelikle şunu bilmek gerekir ki çocuğun yaptığı her davranış tik olmayabilir. Mesela sürekli genzini temizliyor, burun çekiyor veya öksürüyorsa bu alerjik bir durum olabilir. Ya da gözlerini kırpıştırmak ışığa karşı olan duyarlılıktan olabilir. Bunu anlamak için çocuğu iyi takip etmeli ve bir doktora götürmelidir.
Diğer yandan çocuğunuz tik yapıyorsa, istemsizce, stresten başladığını unutmayın. Hem dikkatinizi çekmekten hoşnut olabilir, hem de yanlış bir davranış sergilediğinin farkındalığı ile utanabilir. Onu zorlamadan, utandırmadan durumunu netleştirmelisiniz.
Eğer çocuktaki tik ise şunları yapmak faydalı olacaktır:
o Çocuğunuz yalnız başına bir eylem yaparken (TV seyrederken, ders çalışırken, bilgisayarda oynarken vb), onu fark ettirmeden izleyin. Ne sıklıkla yapıyor? Ne kadar zamandır yapıyor? Ne olunca artıyor (sınav zamanı, eve misafir gelince, sizinle konuşurken vb)?
o Yaptığı davranışın tik olduğuna emin olduktan sonra, onunla bunu konuşun. Kalıcı olabilme, toplumda onay görmeme gibi zararlarını anlatın. Nasıl yardımcı olabileceğinizi sorun. Neye ihtiyacı olduğunu anlamaya çalışın.
o Onunla daha çok vakit geçirin. Yaşına göre oyunlar oynayın, aktiviteler düzenleyin.
o Asla baskı yapmayın.
o Akranlarıyla kıyaslamayın, onu kimsenin yanında küçük düşürmeyin.
o Sosyalleşmesini sağlayın, içine kapanmak istediğinde onu motive edin.
o Her daim onu sevdiğinizi belli edin ve ona bunu söyleyin.
o Tiklerini yapmaması için ona şiddet uygulamayın.
o Öğretmeniyle etkili iletişim halinde olun.
o Yakınlarınızı da bu konuda bilgilendirin, çocuğa şaka yapılmamasını söyleyin.
o Tüm bunlarla sonlanmıyorsa, sorunun kaynağını anlamak için bir uzmandan destek alın.
Mutlu Aile Günlerinizin Olmasını Dilerim…
Sevgiyle…
Çisem Uzun – Uzm Psk & Eğitmen & Yazar
NOT: DSM 5’te İstençdışı Devinim (Tik) Bozuklukları;
Tourette Bozukluğu
A. Eş zamanlı olmaları gerekmese de, hastalığın gidişi sırasında bir zaman, hem çoğul devinsel, hem de bir ya da daha çok sesle ilgili istençdışı devinim (tik) olmuştur.
B. İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postrival ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
Süregiden (Süreğen) Devinsel ya da Sesle İlgili İstençdışı Devinim Bozukluğu
A. Hastalık sırasında tekil ya da çoğul devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devrimler olmuştur, ancak bunlar hem devinsel, hem de sesle ilgili olmamıştır.
B. İstençdışı devinimlerin sıklığı artıp azalabilir ancak ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
E. Tourette bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
Geçici İstençdışı Devinim Bozukluğu
A. Tekil ya da çoğul devinsel ve/ya da sesle ilgili istençdışı.
B. İstençdışı devinimler, ilk başladığından beri, bir yıldan daha uzun sürmüştür.
C. On sekiz yaşından önce başlamıştır.
D. Bu bozukluk bir maddenin (örn. kokain) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. Huntington hastalığı, postviral ensefalit) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz.
E. Tourette bozukluğu ya da süregiden (süreğen) devinsel ya da sesle ilgili istençdışı devinim bozukluğu için tanı ölçütleri hiçbir zaman karşılanmamıştır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kontrol Edilemeyen Davranış: Tik" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Çisem UZUN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Çisem UZUN'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
gençlerde tik, ergenlerde tik, tik bozukluğu, tourette, tourette bozukluğu, kontrol edilemeyen davranış, yetişkinlerde tik, tikler, tik nedir
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
