Sosyal Fobi Nedir? Tedavisi Nasıldır?
“Sosyal fobi” kavramını birçok yerden, farklı şekillerde duymuş olabilirsiniz. Kişinin sosyalleşmesinin önündeki güçlü engellerden biri olan sosyal fobinin gerçekte ne olduğunu konuşalım isterim bugün. Sosyal fobi, utangaçlık olarak algılanıyor ama aslında durum tam olarak öyle değil. Buna yazının devamında yeniden değineceğim; ama sosyal fobi hakkında derinleşmeden önce, kısaca fobinin ne olduğunu açıklayacağım.
Normal şartlar altında korkuya sebep olmayacak bir durum veya nesneye karşı duyulan yoğun korkuya ve bu korkudan dolayı bir takım kaçınma davranışlarının geliştirilmesine “fobi” denir. Fobisi olan kişi, korkusunun ve kaçınmalarının aşırı olduğunun farkında olsa da; engelleyemez. Fobiler beraberinde getirdikleri kaçınma davranışlarından ötürü, fobik kişinin gündelik yaşantısını olumsuz yönde etkiler. Fobilerin nedenleri ile ilgili kesin bir söylemde bulunmak doğru olmaz; ancak genel itibariyle genetik, biyolojik ve/veya çevresel olabileceğini söylemek mümkündür.
Kaygı yaratan durum karşısında, vücutta paniğe işaret eden tepkiler meydana gelir. Bu tepkilere yüz kızarmasını, ellerin titremesini, kalp çarpıntısını, ağız kuruluğunu örnek olarak gösterebiliriz.
Fobi karşısında meydana gelen bedensel tepkiler, fobinin panik bozuklukla karışmasına sebep olabiliyor. Fobiyi, panik bozukluktan ayıran en temel şey; fobik durumdan kaynaklanan tepkilerin belli bir nesneden ve/veya durumdan kaynaklanıyor olmasıdır. Fobik bozukluğu olan kişi, hangi durumlarda panik atak geleceğini bilir; ancak panik bozuklukta atağın ne zaman geleceğini kestirmek zordur.
Fobiden kısaca bahsettik. Şimdi esas konumuz olan sosyal fobiye dönelim;
Yazıya başlarken, sosyal fobinin utangaçlık olarak algılandığından; ama bunun doğru olmadığından bahsetmiştim. Sosyal fobi, utangaçlıktan ziyade; utanmaktan korkmakla ilgilidir. Sosyal fobisi olan kişi utanç verici bir duruma düşmekten, “rezil olmak”tan, onaylanmamaktan ve etrafındakiler tarafından eleştirilmekten korkar.
Sosyal fobik olan kişi, diğer insanlarla etkileşim halinde olması gereken ortamlara girince yoğun bir kaygı duyar. Bu kaygıdan dolayı, bedensel olarak; -fobiyi anlatırken değindiğim- panik tepkileri verir.
Sosyal ortamlarda bulununca kaygılanan kişi, bu kaygıyı ve kaygıdan kaynaklı panik belirtilerini yaşamamak için sosyalleşmekten kaçar. Kaçınma davranışları geliştirir ve bu kaçınmalar çok belirgindir. Mesela, kalabalık arkadaş gruplarıyla vakit geçirince kaygıdan dolayı yüzü kızaran, sesi titreyen kişi; bu kaygıyı yaşamamak için kalabalık arkadaş gruplarından kendisini soyutlar. Çünkü, kızardığı için ya da sesi titrediği için rezil olacağını düşünür. Kendisini gülünecek duruma düşürmemek düşüncesiyle insanlarla iletişime geçmez.
Sosyal fobinin altında, bireyin kendine yönelik bazı düşünceleri yatıyor olabilir. Örneğin; yetersizim, çirkinim, başarısızım, şişmanım, çok zayıfım, mükemmel olmalıyım, başarısızım, hata yapmamalıyım, insanlar kaygılı olduğumu anlamamalı, vs.
Sosyal fobik insanların korktukları durumları iki grupta inceleyebiliriz. Bunlardan ilki sosyal etkileşim gerektiren durumlar, ikincisi ise sosyal performans gerektiren durumlardır. Sosyal etkileşim gerektiren durumlar; diğer insanlarla birebir girilecek olan muhabbetleri kapsarken sosyal performans gerektiren durumlara örnek olarak sunum yapmayı gösterebiliriz.
Sosyal fobisi olan kişilerde panik belirtilerin meydana gelmesine sebep olacak bazı durumlar şunlardır: topluluk önünde konuşmak, yeni birisiyle tanışmak, kalabalık ortamlarda yemek yemek, çalışırken başkası tarafından izlenmek, göz teması kurmak, ilgi odağı olmak, vs.
Fobiyi, sosyal fobiyi konuştuk; bilgilendik. İyi hoş; ama nasıl kurtulacağım bu durumdan? diye soruyor olabilirsiniz. Bu durumdan mustarip olanlarınız için tedavisine değinmeden bitirmeyeceğim yazımı elbette; ancak öncelikle belirtmek istediğim bir şey var. Sosyal fobiyi genel olarak ele aldığım gibi tedavisinden de genel olarak bahsedeceğim. Sosyal fobinin belirtilerinin varlığı kadar ne zaman başladığı, başlamasında neyin tetikleyici olduğu da önemlidir. Her insanın hastalık öyküsü farklı olduğu için, tedavi planı da kişiye özgü olarak yapılır. Yazının devamını bunu göz önünde bulundurarak okumanızı tavsiye ederim.
Sosyal fobi, tedaviye iyi cevap veren bir rahatsızlıktır. Kaygı ve kaçınmanın yoğunluğuna göre ilaç tedavisi gerekebilir; ancak ilaç kullanmak tek başına yeterli olmayacaktır. Psikoterapi ile desteklenmesi çok daha faydalı ve kesin bir çözüm sağlayacaktır.
Sosyal fobinin tedavisinde yaygın olarak bilişsel davranışçı psikoterapiler, gevşeme egzersizleri kullanılır. Bilişsel davranışçı terapi ekolünde; kişide kaygı yaratan işlevsiz düşünceler belirlenir, bu düşüncelerden kaynaklanan duygulara bakılır, ve kişinin kaygıyı önlemek için başvurduğu kaçınma davranışları belirlenir. Rahatsızlığın öyküsü detaylı bir şekilde alındıktan sonra; tedavi planı danışan ile iş birliği halinde uygulanmaya. Süreç boyunca danışanın aktif katılımı önemlidir. Terapist danışana, birlikte belirledikleri çerçeve dahilinde ödevler verir. Bu ödevler bilişsel davranışçı terapinin, davranışçı ayağını oluşturan oldukça önemli noktalarından biridir. Danışanın ödevleri yapması ve terapistiyle birlikte değerlendirmesi hem kaçınma davranışlarının azalması hem de danışanın kendisindeki değişimi görmesi açısından gerekli ve önemlidir.
Henüz tedavi için gerekli adımı atmaya hazır olmayan okurlarım için birkaç öneride bulunarak yazımı sonlandırıyorum:
- Hangi durumlarda kaygı yaşadığınızı tespit edin.
- Kaygılı durumların, hayatınıza nasıl yansıdığını gözlemleyin.
- Kaygılanmamak için yapmaktan kaçındığınız aktivitelerden oluşan bir liste hazırlayın.
- Hazırladığınız listedeki maddeleri, uygulaması en kolay olandan en zor olanına doğru sıralayın.
- Listede bulunan maddeleri tek tek uygulamaya çalışın. Listedeki ilk maddeyi, yani diğer maddelere nazaran en kolay olduğunu düşündüğünüz eylemi, gerçekleştirmeye çalışın.
- Her maddeyi ilk denemede tamamlamak zorunda değilsiniz. Zorlanabilir, pes edebilirsiniz. Sabırla denemeye devam edin. İlk maddeyi başarıyla uygulayabildikten sonra sırasıyla diğer maddeleri uygulamaya devam ederek listeyi tamamlamaya çalışın.
Fazla teknik ve mekanik bir tavsiye olduğunun farkındayım ancak yazı dilinde elimden ancak bu kadarı geliyor. Aklınıza takılan bir şey olursa sorabilirsiniz.
Sevgiler,
Psikolog Nazlı DİNÇ
Normal şartlar altında korkuya sebep olmayacak bir durum veya nesneye karşı duyulan yoğun korkuya ve bu korkudan dolayı bir takım kaçınma davranışlarının geliştirilmesine “fobi” denir. Fobisi olan kişi, korkusunun ve kaçınmalarının aşırı olduğunun farkında olsa da; engelleyemez. Fobiler beraberinde getirdikleri kaçınma davranışlarından ötürü, fobik kişinin gündelik yaşantısını olumsuz yönde etkiler. Fobilerin nedenleri ile ilgili kesin bir söylemde bulunmak doğru olmaz; ancak genel itibariyle genetik, biyolojik ve/veya çevresel olabileceğini söylemek mümkündür.
Kaygı yaratan durum karşısında, vücutta paniğe işaret eden tepkiler meydana gelir. Bu tepkilere yüz kızarmasını, ellerin titremesini, kalp çarpıntısını, ağız kuruluğunu örnek olarak gösterebiliriz.
Fobi karşısında meydana gelen bedensel tepkiler, fobinin panik bozuklukla karışmasına sebep olabiliyor. Fobiyi, panik bozukluktan ayıran en temel şey; fobik durumdan kaynaklanan tepkilerin belli bir nesneden ve/veya durumdan kaynaklanıyor olmasıdır. Fobik bozukluğu olan kişi, hangi durumlarda panik atak geleceğini bilir; ancak panik bozuklukta atağın ne zaman geleceğini kestirmek zordur.
Fobiden kısaca bahsettik. Şimdi esas konumuz olan sosyal fobiye dönelim;
Yazıya başlarken, sosyal fobinin utangaçlık olarak algılandığından; ama bunun doğru olmadığından bahsetmiştim. Sosyal fobi, utangaçlıktan ziyade; utanmaktan korkmakla ilgilidir. Sosyal fobisi olan kişi utanç verici bir duruma düşmekten, “rezil olmak”tan, onaylanmamaktan ve etrafındakiler tarafından eleştirilmekten korkar.
Sosyal fobik olan kişi, diğer insanlarla etkileşim halinde olması gereken ortamlara girince yoğun bir kaygı duyar. Bu kaygıdan dolayı, bedensel olarak; -fobiyi anlatırken değindiğim- panik tepkileri verir.
Sosyal ortamlarda bulununca kaygılanan kişi, bu kaygıyı ve kaygıdan kaynaklı panik belirtilerini yaşamamak için sosyalleşmekten kaçar. Kaçınma davranışları geliştirir ve bu kaçınmalar çok belirgindir. Mesela, kalabalık arkadaş gruplarıyla vakit geçirince kaygıdan dolayı yüzü kızaran, sesi titreyen kişi; bu kaygıyı yaşamamak için kalabalık arkadaş gruplarından kendisini soyutlar. Çünkü, kızardığı için ya da sesi titrediği için rezil olacağını düşünür. Kendisini gülünecek duruma düşürmemek düşüncesiyle insanlarla iletişime geçmez.
Sosyal fobinin altında, bireyin kendine yönelik bazı düşünceleri yatıyor olabilir. Örneğin; yetersizim, çirkinim, başarısızım, şişmanım, çok zayıfım, mükemmel olmalıyım, başarısızım, hata yapmamalıyım, insanlar kaygılı olduğumu anlamamalı, vs.
Sosyal fobik insanların korktukları durumları iki grupta inceleyebiliriz. Bunlardan ilki sosyal etkileşim gerektiren durumlar, ikincisi ise sosyal performans gerektiren durumlardır. Sosyal etkileşim gerektiren durumlar; diğer insanlarla birebir girilecek olan muhabbetleri kapsarken sosyal performans gerektiren durumlara örnek olarak sunum yapmayı gösterebiliriz.
Sosyal fobisi olan kişilerde panik belirtilerin meydana gelmesine sebep olacak bazı durumlar şunlardır: topluluk önünde konuşmak, yeni birisiyle tanışmak, kalabalık ortamlarda yemek yemek, çalışırken başkası tarafından izlenmek, göz teması kurmak, ilgi odağı olmak, vs.
Fobiyi, sosyal fobiyi konuştuk; bilgilendik. İyi hoş; ama nasıl kurtulacağım bu durumdan? diye soruyor olabilirsiniz. Bu durumdan mustarip olanlarınız için tedavisine değinmeden bitirmeyeceğim yazımı elbette; ancak öncelikle belirtmek istediğim bir şey var. Sosyal fobiyi genel olarak ele aldığım gibi tedavisinden de genel olarak bahsedeceğim. Sosyal fobinin belirtilerinin varlığı kadar ne zaman başladığı, başlamasında neyin tetikleyici olduğu da önemlidir. Her insanın hastalık öyküsü farklı olduğu için, tedavi planı da kişiye özgü olarak yapılır. Yazının devamını bunu göz önünde bulundurarak okumanızı tavsiye ederim.
Sosyal fobi, tedaviye iyi cevap veren bir rahatsızlıktır. Kaygı ve kaçınmanın yoğunluğuna göre ilaç tedavisi gerekebilir; ancak ilaç kullanmak tek başına yeterli olmayacaktır. Psikoterapi ile desteklenmesi çok daha faydalı ve kesin bir çözüm sağlayacaktır.
Sosyal fobinin tedavisinde yaygın olarak bilişsel davranışçı psikoterapiler, gevşeme egzersizleri kullanılır. Bilişsel davranışçı terapi ekolünde; kişide kaygı yaratan işlevsiz düşünceler belirlenir, bu düşüncelerden kaynaklanan duygulara bakılır, ve kişinin kaygıyı önlemek için başvurduğu kaçınma davranışları belirlenir. Rahatsızlığın öyküsü detaylı bir şekilde alındıktan sonra; tedavi planı danışan ile iş birliği halinde uygulanmaya. Süreç boyunca danışanın aktif katılımı önemlidir. Terapist danışana, birlikte belirledikleri çerçeve dahilinde ödevler verir. Bu ödevler bilişsel davranışçı terapinin, davranışçı ayağını oluşturan oldukça önemli noktalarından biridir. Danışanın ödevleri yapması ve terapistiyle birlikte değerlendirmesi hem kaçınma davranışlarının azalması hem de danışanın kendisindeki değişimi görmesi açısından gerekli ve önemlidir.
Henüz tedavi için gerekli adımı atmaya hazır olmayan okurlarım için birkaç öneride bulunarak yazımı sonlandırıyorum:
- Hangi durumlarda kaygı yaşadığınızı tespit edin.
- Kaygılı durumların, hayatınıza nasıl yansıdığını gözlemleyin.
- Kaygılanmamak için yapmaktan kaçındığınız aktivitelerden oluşan bir liste hazırlayın.
- Hazırladığınız listedeki maddeleri, uygulaması en kolay olandan en zor olanına doğru sıralayın.
- Listede bulunan maddeleri tek tek uygulamaya çalışın. Listedeki ilk maddeyi, yani diğer maddelere nazaran en kolay olduğunu düşündüğünüz eylemi, gerçekleştirmeye çalışın.
- Her maddeyi ilk denemede tamamlamak zorunda değilsiniz. Zorlanabilir, pes edebilirsiniz. Sabırla denemeye devam edin. İlk maddeyi başarıyla uygulayabildikten sonra sırasıyla diğer maddeleri uygulamaya devam ederek listeyi tamamlamaya çalışın.
Fazla teknik ve mekanik bir tavsiye olduğunun farkındayım ancak yazı dilinde elimden ancak bu kadarı geliyor. Aklınıza takılan bir şey olursa sorabilirsiniz.
Sevgiler,
Psikolog Nazlı DİNÇ
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sosyal Fobi Nedir? Tedavisi Nasıldır?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Nazlı DİNÇ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Nazlı DİNÇ'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
