Benlik Saygısı Tanımı ve Önemi
Benlik Saygısı Tanımı ve Önemi
Benlik kişinin kendisi hakkındaki durumları nasıl algıladığını göstermektedir. Bireyin kendini algılama biçimini nasıl değerlendirdiği ve algıladığına bağlı olarak kişiliğini biçimlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Bireyin psikolojik ve sosyal gelişimi ile ortaya çıkmaktadır. Kişinin kendini nasıl gördüğü ile alakalı olduğundan kişiliğin öznel yanıdır. Benlik zamanla bireyin yaşadığı olayların sonucunda ortaya çıkar ve bireyin özelliklerinin tamamını içerir (Gürler, 2017, Gözaydın, 2017).
Benlik saygısı alan yazınında benlik tasarımı ve özsaygı gibi birçok ifade ile tanımlanmaktadır. Kişiliğin temeli sayılan benlik saygısı öğrenilen bir olgudur ve bireyin yaptıklarını ve kişinin kendisini nasıl algıladığıdır. Başka bir deyişle bireyin kendi benliği sonucunda ortaya çıkan tutumudur. Benlik saygısının ergenlerin fizyolojik ve psikolojik durumlarının iyi olmasının üstünde büyük bir etkisi olduğu yapılmış çalışmalar ile ortaya konmuştur. Yapılan çalışmalar benlik saygısının ergenlerin yaşantıları üzerinde büyük bir etkisi olduğunu göstermiştir. Okul başarısı ve sosyal ilişkiler gibi farklı durumlar üzerinde yüksek benlik saygısı düzeyinin olumlu etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak benlik saygısının öznel oluşu ve ergenlerin gözlemci, rol model alma gibi özelliklerinden etkilenmesinden dolayı tam net bir sonuç ortaya koymamaktadır. (Kaya, 2017, Gözaydın, 2017, Vatansever, 2017, Eriş, 2013)
Benlik saygısı, kişinin kendini olumlu olarak algılama derecesi ve duygusal olarak değerlendirmesidir. Ergenlerde farklı durumlar ve özellikler için benlik saygısı düzeylerinin de farklılar olduğu alan yazınında yer alan araştırmalar sonucu elde edilmiştir. Ancak dış görünüşten memnun olma ya da olmama ergenler için benlik saygısının önemli bir bileşenidir. Benlik saygısının düşük olması durumu geçici olabildiği gibi bazı durumlarda depresyon, yeme bozuklukları (anoreksiya nervoza) gibi psikolojik problemlere yol açabilir (Vatansever, 2017).
Damon ve Hart (1992)’a göre benlik, bireyin biyolojik ve ruhsal özelliklerinin bütünü ve kendisiyle alakalı değerlendirmeleridir.
Bireyin özelliklerini bilip bunları reel olarak değerlendirmesiyle birlikte yetilerini içselleştirmesi, özüne yönelik sempati, itibar ve itimat hissetmesi ise, benlik saygısıdır. Benlik saygısı (self esteem) aynı zamanda öz saygı (self-respect), özgüven (self-confidence) ve kendilik kavramı (self-concept) şeklinde kavramlarla da ifade edilebilmektedir (Çuhadaroğlu, 1986).
Benlik saygısı benliğin duygusal tarafı ve benlik kavramındaki benlik imgesinin olumlu olarak kabul edilmesidir. Bireyin kendini sevmesi, kendisine saygı duyması benlik saygısı ile ilgili olmaktadır (Sarı, 2016).
Rosenberg benlik saygısının kişinin kendisiyle ilgili olumlu ve olumsuz tutumların toplamından oluştuğunu ve sosyal yeterlilik, kişisel değer ve beden algısı gibi alt bileşenlerinin olduğunu söylemiştir. Hem içsel hem dışsal faktörler benlik saygısının oluşumunda etkilidir. Benlik saygısı yüksek kişiler kendilerine karşı olumlu bir tutum içindeyken, benlik saygısı düşük kişiler kendilerine karşı olumsuz bir tutum içindelerdir (Rosenberg, 1965).
Dört elzem unsur benlik saygısının gelişimini sağlamaktadır. İlk unsur; bireyin hayatındaki önemli bulduğu kişilerden gördüğü alaka, saygı ve onaydır. İkinci unsur; muvaffakiyetleri ve o anki konumudur. Üçüncü unsur; başkalarının belirlediği ve kişinin onayladığı gayelere varmasıdır. Son unsur ise diğerleri tarafından yapılan kıymetlendirmelerle ilgili duruşu ve tepkileridir (Coopersmith, 1994).
Maslow’un oluşturduğu temel ihtiyaçlar sıralamasında, benlik saygısı dördüncü basamakta bulunur. Bu basamak başarıyı, kendine güvenmeyi ve değer yargılarımızı içerir. Bu sıralamaya bakıldığında kişinin kendini gerçekleştirebilmesinin en önemli şartı benlik saygısının yüksek olmasıdır (Tezcan, 2009).
Benlik saygısının gelişimine bakacak olursak, doğumdan hemen sonra gelişen bir süreç olduğunu görürüz. Bebekler yavaş yavaş kendi vücutlarının farkına varırlar ve bu durum kendini idrak edebilmenin temelinin oluşmasında yardımcı olmaktadır (Polat, 2007; Polat & Tufan, 2013).
Benlik saygısının oluşmasında ve gelişmesinde aile, sosyal çevre, yakın akrabalar büyük önem arz etmektedir. Benlik saygısı sosyal etkileşimin bir sonucudur ve çevresindeki önemli kişilerin çocuğa verdiği pozitif ya da negatif geri dönüşlerin sonucunda farklı farklı davranış ve tutumlardan etkilenebilir (Piskin, 1996).
Benlik saygısı, bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal öğeleri içermektedir. Kişinin kendi bedenini ve bedensel özelliklerini benimsemesi, toplum tarafından beğenilir hissetmesi, becerilerini ortaya koyabilmesi, kendini değerli hissetmesi, hedeflerini gerçekleştirebilmesi benlik saygısının gelişmesinde etkili olan faktörlerdendir (Yörükoğlu, 1985).
Rosenberg(1965), benlik saygısını tanımlarken, bireyin kendisine karşı gösterdiği olumlu ya da olumsuz davranışlar olarak tanımlamıştır. Kişi kendini değerlendirirken olumlu bir tutumda ise benlik saygısı yüksek, olumsuz bir tutumda ise benlik saygısının düşük olduğunu söylemiştir (Rosenberg, 1965). Düşük benlik saygısı, düşük yaşam doyumu, yalnızlık, depresyon, kaygı, alınganlık ve sinirlilikle ilişkilidir (Rosenberg, 1985).
Harter (1993)'a göre benlik saygısı, kişinin kendisini sevme ve itibar hissetmesiyle alakalıdır. William James (1890) ise benlik saygısını, kişinin iddiaları ile elde ettiği başarılarının oranı” olarak açıklar. C.HortonCooley (1986) benlik saygısını; bireyin çevresindeki değer verdiği kişilerin kendisi hakkında nasıl bir görünüşe sahip olduğuyla alakalı düşünceleri şeklinde açıklamıştır (Akt. Çakar ve Karataş, 2012).
Coopersmith önemliliğin, yeterlilik duygusunun, yeteneğin ve erdemin benlik saygısının ana unsurlarını oluşturduğunu, ayrıca kişinin hayatında önem arz eden kişilerden gördüğü onaylayıcı ve alakalı davranışların, kişinin başarıları ve şu anki statüsünün, kişinin kendisi için koyduğu hedeflere ulaşıp ulaşamamış olmasının ve kendisi hakkında yapılan yorumlara nasıl cevap verdiğinin, benlik saygısının gelişimine katkı sağlayan çok önemli unsurlar olduğunu belirtmiştir (Gür, 1996; Aktaran: Tekdemir, 2013).
Mental, fizyolojik, sosyal ve duygusal elemanlar benlik saygısını oluşturur. Kişinin hünerleri, kabiliyet ve birikimlerini ortaya koyabilmesi, başkaları tarafından cazip görülmesi, onay alıp sempati kazanması ve bedeninden hoşnut olması durumları, benlik saygısının artmasında etkendir (Türedi, 2015).
Benlik saygısı, kişinin kendini olumlu ve olumsuz tüm yönleriyle nasıl algıladığıdır, yani kendisini nasıl gördüğüdür. Geçtan (1996), benlik saygısını benliğin duygusal bir boyutu olarak açıklar. Gerçek ben ile ideal ben arasında yapılan karşılaştırma sonucunda kişinin kendini değerli ya da değersiz bulması ve kendini ne ölçüde değerli gördüğüdür. Birey, mutluluk yaşantıları ve hayal kırıklığı veren yaşantılarının sonucuna göre kendisine değer verme duygusunu geliştirir (Geçtan, 1996).
Kulaksızoğlu (1998), da benlik saygısının benliğin değerlendirilebilen duygusal boyutu olduğunu söyler. Bireyin kendine ilişkin yargıları olarak tanımlar. Kişi hayatta olduğu sürece kendisi hakkında değerlendirmeler yapar. Kendisi hakkında bir yargı taşır. Kendini ne kadar değerli hissettiği, güzel/yakışıklı olup olmadığı, yetenek ve becerilerini ne oranda ortaya koyabildiği, toplum tarafından ne kadar beğenilip takdir edildiği gibi konular bireyi sürekli olarak meşgul eder. Benlik saygısı, kişinin kendisini olduğu haliyle kabullenmesini ve özüne güvenmesini sağlayan olumlu bir ruh durumudur. Bireyin kendisi hakkındaki değerlendirmeleri sonucunda bireyin kendisine ne kadar güven ve saygı duyacağı belirlenir. Birey kendisini değerlendirirken olumlu bir tutum içindeyse benlik saygısı yüksek olacaktır; fakat birey olumsuz bir tutumla kendisini yargılarsa benlik saygısı düşecektir. Bireyin kendisine ilişkin bu algıları onun dünyayı ve diğer insanları algılama biçimini de etkileyecektir.
Coopersmith (1967), sağlıklı benlik saygısını, bireyin kendisini az ya da çok önemli hissetmeksizin, kendine hata yapabilme izni veren, kendinden hoşnutluk duyan, gerçekçi hedefleri olan ve bu hedeflere nasıl ulaşabileceğini bilen, davranışlarının sorumluluğunu taşıyan, kendini yönetebilen kişi olarak tanımlamaktadır.
Coopersmith (1967), benlik saygısının gelişiminde önemli olan dört faktörden söz eder. Bunlardan ilki kişinin yaşamında önemli olan kişiler ve onlardan gördüğü kabul eden saygılı davranışlar ve bu davranışların niceliği yani sıklığıdır. İkinci faktör statüdür, yani kişinin içinde olduğu pozisyondur. Statü, kişinin toplum içindeki konumu ve başarılarının göstergesidir. Benlik saygısının oluşumu için statü somut bir temeldir. Üçüncü faktör ise ulaşılan amaçlardır. Diğer insanlar tarafından konulan ve kişinin içselleştirdiği hedeflere ulaşmış olmak benlik saygısı için önemlidir. Birey böylece başarılarını kendi kriterleri açısından değerlendirebilir. Dördüncü faktör de kişin çevreden aldığı geri bildirimleri nasıl algılayıp bunlara nasıl yorum getirdiği ve nasıl tepki verdiğidir (Erim, 2001).
Coopersmith (1967), benlik saygısını gerçekçi ve savunucu olmak üzere ikiye ayırmaktadır. İçsel olarak kendisini değerli ve saygın olarak algılayanlar gerçek benlik saygısına sahipken kendilerini değerli olarak algılamayan ama bu algıyı kabul etmeyen bireylerde de savunucu benlik saygısı görülmektedir. Sağlıklı bir kişilik için gerekli olan benlik saygısı, bireyin toplumda etkin ve kalıcı olmasını dolayısıyla başarılı ve mutlu olmasını sağlar. Benlik saygısının yüksek ve düşük olmasına göre kişilerin geleceğe dönük beklentileri, kişiler arası ilişkileri ve stresle başa çıkma yolları farklılaşmaktadır (Güçray, 1989).
Benlik saygısı, kişinin bireysel becerisinin bir fonksiyonu olarak değerlendirilmektedir. Benlik saygısı, kendine saygı, kendine güven ve yeterlilik duygusunun bileşenidir. Benlik saygısı yeterlilik ve başarı algısından türer ve daha fazla başarıyı sağlar. Benlik saygısı kişinin yaptıklarının, düşündüklerinin hem kendisinin hem de çevresindekilerin hayatı üzerinde etkili olduğuna dair bir inançtır (Kaya ve Saçkes, 2005).
Psikanalitik Kurama göre benlik saygısının gelişimi süperegonun gelişimine bağlıdır. Yaşamın erken dönemlerinde bireyin kendinden memnun olması için sevilmek önemliyken yaşamın ilerleyen dönemlerinde doğru olanı yapmış olma duygusu önemli hale gelmektedir. Süperegonun vicdan tarafından verilen içsel cezası, benlik saygısının azalmasına sebep olmaktadır. Süperegonun gelişimi ile bireyin kendisini haklı olarak görmesi yetmez ve diğer kişilerin kendisi ile ilgili düşünceleri önemli hale gelir ve bu benlik saygısının düzeyini etkiler. Benlik saygısının iki temel kaynağı “ben” ve “diğerleri”dir. Birey için diğerlerinin saygısını kazanmak ve kişiliğinin sevilir olduğunu görmek önemlidir. Diğerlerinin sevgisinin azalması ve diğerleri tarafından başarısız görülmek benlik saygısının düşmesine sebep olmaktadır. Sevgi yeniden kazanılırsa ve kişi diğerleri tarafından beğenilip övülürse benlik saygısı yeniden artmaktadır (Ünüvar, 2007).
Fenichel (1945)’e göre süperego ile benlik saygısının gelişimi birbiriyle ilişkilidir. Süperego geliştikçe çevreden alınan değer yargıları, kurallar içselleştirilir ve birey kendi süzgecinden geçirdiği bu inanış ve ahlak kurallarından özgün bir yargıya ulaşır. Bu da vicdandır. Süperegonun daha az geliştiği zamanlarda sadece sevilir olmak birey için yeterliyken artık bu benlik saygısını korumak için yetmemeye başlar ve birey doğru olan onaylanan şeyleri yapmış olmak ister (Akt: Cebe, 2005).
Kişinin işindeki ve okulundaki beceri ve başarısı, stresle başa çıkabilme becerisi, sosyal ilişki geliştirebilmesi, mutluluk derecesi benlik saygısına göre değişebilmektedir. Benlik saygısının düşük ve yüksek olmasına göre insanların kapasiteleriyle ilgili beklentileri de şekillenir ve değişiklik gösterir. Benlik saygısı yüksek olan kişiler kapasitelerine güven duydukları için beklentileri de yüksektir ve kendileri hakkındaki tutumları da olumludur. Bu kişiler başarılarındaki katkılarını kabul eder buna inanırlar, bu yüzden farklı görüşler karşısında kendi görüşlerine sahip çıkıp onları savunabilir yeni fikirleri de dikkate alabilirler. Bu bireyler daha bağımsız, yaratıcı ve sosyal davranışlar konusunda daha gayretlidirler. Benlik saygısı düşük olan bireylerin, kendilerine duydukları güven düşüktür, bu yüzden kolayca umutsuzluğa düşüp, kararlarından, isteklerinden vazgeçerler. Fikirlerinin kabul görmeyeceğinden endişe duydukları için kendilerini ifade etme konusunda çekimser kalırlar. Bu kişiler bulundukları ortamların genel olarak seyircisi, dinleyicisidirler. Benlik saygısı seviyesi yüksek olan ve bunu sabit tutabilen kişiler daha canlı ve enerjikken, zayıf benlik saygısı olan bireyler enerjisini yitirmiş, kendisine güvenmeyen, utanç ve suçluluk hisleri taşıyan, çaresiz ve değersiz hisseden, başarı ve becerileri azalmış kişilerdir (Özkan, 1994).
Birey benlik saygısını arttırmak için çabalamaktadır çünkü yüksek benlik saygısı kişiyi stres ve olumsuz diğer duygulara karşı korumakta, kişinin olumlu duygu ve uyumunu arttırmaktayken düşük benlik saygısının depresyon, kaygı ve uyumsuzlukla ilişkisi vardır. Benlik saygısı ve depresyon arasında ters yönde bir ilişki vardır(Leary ve Kowalski, 1995).
Örgün (2000), benlik saygısının gelişmesinde aile ortamının önemine işaret etmiştir. Çocuğun benlik saygısının yüksek olması için özgüveni olan, sağlıklı iletişim kuran, çocuğa güven ve destek veren, hoşgörülü ve esnek yaklaşımı olan aile bireylerinden oluşan bir ortam gerekmektedir. Çocuğun aşırı baskılı ve otoriter bir ortamda yetişmesi çocuğun iç denetim mekanizmasının gelişmesini olumsuz etkilemektedir ve bu durum çocuğun benlik saygısını azaltıcı ya da yok edici bir faktör olmaktadır. Çocuk için fikirlerine değer verilen bir aile ortamı yüksek benlik saygısını için vazgeçilmezdir.
Benlik kişinin kendisi hakkındaki durumları nasıl algıladığını göstermektedir. Bireyin kendini algılama biçimini nasıl değerlendirdiği ve algıladığına bağlı olarak kişiliğini biçimlendirmesi olarak tanımlanmaktadır. Bireyin psikolojik ve sosyal gelişimi ile ortaya çıkmaktadır. Kişinin kendini nasıl gördüğü ile alakalı olduğundan kişiliğin öznel yanıdır. Benlik zamanla bireyin yaşadığı olayların sonucunda ortaya çıkar ve bireyin özelliklerinin tamamını içerir (Gürler, 2017, Gözaydın, 2017).
Benlik saygısı alan yazınında benlik tasarımı ve özsaygı gibi birçok ifade ile tanımlanmaktadır. Kişiliğin temeli sayılan benlik saygısı öğrenilen bir olgudur ve bireyin yaptıklarını ve kişinin kendisini nasıl algıladığıdır. Başka bir deyişle bireyin kendi benliği sonucunda ortaya çıkan tutumudur. Benlik saygısının ergenlerin fizyolojik ve psikolojik durumlarının iyi olmasının üstünde büyük bir etkisi olduğu yapılmış çalışmalar ile ortaya konmuştur. Yapılan çalışmalar benlik saygısının ergenlerin yaşantıları üzerinde büyük bir etkisi olduğunu göstermiştir. Okul başarısı ve sosyal ilişkiler gibi farklı durumlar üzerinde yüksek benlik saygısı düzeyinin olumlu etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. Ancak benlik saygısının öznel oluşu ve ergenlerin gözlemci, rol model alma gibi özelliklerinden etkilenmesinden dolayı tam net bir sonuç ortaya koymamaktadır. (Kaya, 2017, Gözaydın, 2017, Vatansever, 2017, Eriş, 2013)
Benlik saygısı, kişinin kendini olumlu olarak algılama derecesi ve duygusal olarak değerlendirmesidir. Ergenlerde farklı durumlar ve özellikler için benlik saygısı düzeylerinin de farklılar olduğu alan yazınında yer alan araştırmalar sonucu elde edilmiştir. Ancak dış görünüşten memnun olma ya da olmama ergenler için benlik saygısının önemli bir bileşenidir. Benlik saygısının düşük olması durumu geçici olabildiği gibi bazı durumlarda depresyon, yeme bozuklukları (anoreksiya nervoza) gibi psikolojik problemlere yol açabilir (Vatansever, 2017).
Damon ve Hart (1992)’a göre benlik, bireyin biyolojik ve ruhsal özelliklerinin bütünü ve kendisiyle alakalı değerlendirmeleridir.
Bireyin özelliklerini bilip bunları reel olarak değerlendirmesiyle birlikte yetilerini içselleştirmesi, özüne yönelik sempati, itibar ve itimat hissetmesi ise, benlik saygısıdır. Benlik saygısı (self esteem) aynı zamanda öz saygı (self-respect), özgüven (self-confidence) ve kendilik kavramı (self-concept) şeklinde kavramlarla da ifade edilebilmektedir (Çuhadaroğlu, 1986).
Benlik saygısı benliğin duygusal tarafı ve benlik kavramındaki benlik imgesinin olumlu olarak kabul edilmesidir. Bireyin kendini sevmesi, kendisine saygı duyması benlik saygısı ile ilgili olmaktadır (Sarı, 2016).
Rosenberg benlik saygısının kişinin kendisiyle ilgili olumlu ve olumsuz tutumların toplamından oluştuğunu ve sosyal yeterlilik, kişisel değer ve beden algısı gibi alt bileşenlerinin olduğunu söylemiştir. Hem içsel hem dışsal faktörler benlik saygısının oluşumunda etkilidir. Benlik saygısı yüksek kişiler kendilerine karşı olumlu bir tutum içindeyken, benlik saygısı düşük kişiler kendilerine karşı olumsuz bir tutum içindelerdir (Rosenberg, 1965).
Dört elzem unsur benlik saygısının gelişimini sağlamaktadır. İlk unsur; bireyin hayatındaki önemli bulduğu kişilerden gördüğü alaka, saygı ve onaydır. İkinci unsur; muvaffakiyetleri ve o anki konumudur. Üçüncü unsur; başkalarının belirlediği ve kişinin onayladığı gayelere varmasıdır. Son unsur ise diğerleri tarafından yapılan kıymetlendirmelerle ilgili duruşu ve tepkileridir (Coopersmith, 1994).
Maslow’un oluşturduğu temel ihtiyaçlar sıralamasında, benlik saygısı dördüncü basamakta bulunur. Bu basamak başarıyı, kendine güvenmeyi ve değer yargılarımızı içerir. Bu sıralamaya bakıldığında kişinin kendini gerçekleştirebilmesinin en önemli şartı benlik saygısının yüksek olmasıdır (Tezcan, 2009).
Benlik saygısının gelişimine bakacak olursak, doğumdan hemen sonra gelişen bir süreç olduğunu görürüz. Bebekler yavaş yavaş kendi vücutlarının farkına varırlar ve bu durum kendini idrak edebilmenin temelinin oluşmasında yardımcı olmaktadır (Polat, 2007; Polat & Tufan, 2013).
Benlik saygısının oluşmasında ve gelişmesinde aile, sosyal çevre, yakın akrabalar büyük önem arz etmektedir. Benlik saygısı sosyal etkileşimin bir sonucudur ve çevresindeki önemli kişilerin çocuğa verdiği pozitif ya da negatif geri dönüşlerin sonucunda farklı farklı davranış ve tutumlardan etkilenebilir (Piskin, 1996).
Benlik saygısı, bedensel, zihinsel, toplumsal ve duygusal öğeleri içermektedir. Kişinin kendi bedenini ve bedensel özelliklerini benimsemesi, toplum tarafından beğenilir hissetmesi, becerilerini ortaya koyabilmesi, kendini değerli hissetmesi, hedeflerini gerçekleştirebilmesi benlik saygısının gelişmesinde etkili olan faktörlerdendir (Yörükoğlu, 1985).
Rosenberg(1965), benlik saygısını tanımlarken, bireyin kendisine karşı gösterdiği olumlu ya da olumsuz davranışlar olarak tanımlamıştır. Kişi kendini değerlendirirken olumlu bir tutumda ise benlik saygısı yüksek, olumsuz bir tutumda ise benlik saygısının düşük olduğunu söylemiştir (Rosenberg, 1965). Düşük benlik saygısı, düşük yaşam doyumu, yalnızlık, depresyon, kaygı, alınganlık ve sinirlilikle ilişkilidir (Rosenberg, 1985).
Harter (1993)'a göre benlik saygısı, kişinin kendisini sevme ve itibar hissetmesiyle alakalıdır. William James (1890) ise benlik saygısını, kişinin iddiaları ile elde ettiği başarılarının oranı” olarak açıklar. C.HortonCooley (1986) benlik saygısını; bireyin çevresindeki değer verdiği kişilerin kendisi hakkında nasıl bir görünüşe sahip olduğuyla alakalı düşünceleri şeklinde açıklamıştır (Akt. Çakar ve Karataş, 2012).
Coopersmith önemliliğin, yeterlilik duygusunun, yeteneğin ve erdemin benlik saygısının ana unsurlarını oluşturduğunu, ayrıca kişinin hayatında önem arz eden kişilerden gördüğü onaylayıcı ve alakalı davranışların, kişinin başarıları ve şu anki statüsünün, kişinin kendisi için koyduğu hedeflere ulaşıp ulaşamamış olmasının ve kendisi hakkında yapılan yorumlara nasıl cevap verdiğinin, benlik saygısının gelişimine katkı sağlayan çok önemli unsurlar olduğunu belirtmiştir (Gür, 1996; Aktaran: Tekdemir, 2013).
Mental, fizyolojik, sosyal ve duygusal elemanlar benlik saygısını oluşturur. Kişinin hünerleri, kabiliyet ve birikimlerini ortaya koyabilmesi, başkaları tarafından cazip görülmesi, onay alıp sempati kazanması ve bedeninden hoşnut olması durumları, benlik saygısının artmasında etkendir (Türedi, 2015).
Benlik saygısı, kişinin kendini olumlu ve olumsuz tüm yönleriyle nasıl algıladığıdır, yani kendisini nasıl gördüğüdür. Geçtan (1996), benlik saygısını benliğin duygusal bir boyutu olarak açıklar. Gerçek ben ile ideal ben arasında yapılan karşılaştırma sonucunda kişinin kendini değerli ya da değersiz bulması ve kendini ne ölçüde değerli gördüğüdür. Birey, mutluluk yaşantıları ve hayal kırıklığı veren yaşantılarının sonucuna göre kendisine değer verme duygusunu geliştirir (Geçtan, 1996).
Kulaksızoğlu (1998), da benlik saygısının benliğin değerlendirilebilen duygusal boyutu olduğunu söyler. Bireyin kendine ilişkin yargıları olarak tanımlar. Kişi hayatta olduğu sürece kendisi hakkında değerlendirmeler yapar. Kendisi hakkında bir yargı taşır. Kendini ne kadar değerli hissettiği, güzel/yakışıklı olup olmadığı, yetenek ve becerilerini ne oranda ortaya koyabildiği, toplum tarafından ne kadar beğenilip takdir edildiği gibi konular bireyi sürekli olarak meşgul eder. Benlik saygısı, kişinin kendisini olduğu haliyle kabullenmesini ve özüne güvenmesini sağlayan olumlu bir ruh durumudur. Bireyin kendisi hakkındaki değerlendirmeleri sonucunda bireyin kendisine ne kadar güven ve saygı duyacağı belirlenir. Birey kendisini değerlendirirken olumlu bir tutum içindeyse benlik saygısı yüksek olacaktır; fakat birey olumsuz bir tutumla kendisini yargılarsa benlik saygısı düşecektir. Bireyin kendisine ilişkin bu algıları onun dünyayı ve diğer insanları algılama biçimini de etkileyecektir.
Coopersmith (1967), sağlıklı benlik saygısını, bireyin kendisini az ya da çok önemli hissetmeksizin, kendine hata yapabilme izni veren, kendinden hoşnutluk duyan, gerçekçi hedefleri olan ve bu hedeflere nasıl ulaşabileceğini bilen, davranışlarının sorumluluğunu taşıyan, kendini yönetebilen kişi olarak tanımlamaktadır.
Coopersmith (1967), benlik saygısının gelişiminde önemli olan dört faktörden söz eder. Bunlardan ilki kişinin yaşamında önemli olan kişiler ve onlardan gördüğü kabul eden saygılı davranışlar ve bu davranışların niceliği yani sıklığıdır. İkinci faktör statüdür, yani kişinin içinde olduğu pozisyondur. Statü, kişinin toplum içindeki konumu ve başarılarının göstergesidir. Benlik saygısının oluşumu için statü somut bir temeldir. Üçüncü faktör ise ulaşılan amaçlardır. Diğer insanlar tarafından konulan ve kişinin içselleştirdiği hedeflere ulaşmış olmak benlik saygısı için önemlidir. Birey böylece başarılarını kendi kriterleri açısından değerlendirebilir. Dördüncü faktör de kişin çevreden aldığı geri bildirimleri nasıl algılayıp bunlara nasıl yorum getirdiği ve nasıl tepki verdiğidir (Erim, 2001).
Coopersmith (1967), benlik saygısını gerçekçi ve savunucu olmak üzere ikiye ayırmaktadır. İçsel olarak kendisini değerli ve saygın olarak algılayanlar gerçek benlik saygısına sahipken kendilerini değerli olarak algılamayan ama bu algıyı kabul etmeyen bireylerde de savunucu benlik saygısı görülmektedir. Sağlıklı bir kişilik için gerekli olan benlik saygısı, bireyin toplumda etkin ve kalıcı olmasını dolayısıyla başarılı ve mutlu olmasını sağlar. Benlik saygısının yüksek ve düşük olmasına göre kişilerin geleceğe dönük beklentileri, kişiler arası ilişkileri ve stresle başa çıkma yolları farklılaşmaktadır (Güçray, 1989).
Benlik saygısı, kişinin bireysel becerisinin bir fonksiyonu olarak değerlendirilmektedir. Benlik saygısı, kendine saygı, kendine güven ve yeterlilik duygusunun bileşenidir. Benlik saygısı yeterlilik ve başarı algısından türer ve daha fazla başarıyı sağlar. Benlik saygısı kişinin yaptıklarının, düşündüklerinin hem kendisinin hem de çevresindekilerin hayatı üzerinde etkili olduğuna dair bir inançtır (Kaya ve Saçkes, 2005).
Psikanalitik Kurama göre benlik saygısının gelişimi süperegonun gelişimine bağlıdır. Yaşamın erken dönemlerinde bireyin kendinden memnun olması için sevilmek önemliyken yaşamın ilerleyen dönemlerinde doğru olanı yapmış olma duygusu önemli hale gelmektedir. Süperegonun vicdan tarafından verilen içsel cezası, benlik saygısının azalmasına sebep olmaktadır. Süperegonun gelişimi ile bireyin kendisini haklı olarak görmesi yetmez ve diğer kişilerin kendisi ile ilgili düşünceleri önemli hale gelir ve bu benlik saygısının düzeyini etkiler. Benlik saygısının iki temel kaynağı “ben” ve “diğerleri”dir. Birey için diğerlerinin saygısını kazanmak ve kişiliğinin sevilir olduğunu görmek önemlidir. Diğerlerinin sevgisinin azalması ve diğerleri tarafından başarısız görülmek benlik saygısının düşmesine sebep olmaktadır. Sevgi yeniden kazanılırsa ve kişi diğerleri tarafından beğenilip övülürse benlik saygısı yeniden artmaktadır (Ünüvar, 2007).
Fenichel (1945)’e göre süperego ile benlik saygısının gelişimi birbiriyle ilişkilidir. Süperego geliştikçe çevreden alınan değer yargıları, kurallar içselleştirilir ve birey kendi süzgecinden geçirdiği bu inanış ve ahlak kurallarından özgün bir yargıya ulaşır. Bu da vicdandır. Süperegonun daha az geliştiği zamanlarda sadece sevilir olmak birey için yeterliyken artık bu benlik saygısını korumak için yetmemeye başlar ve birey doğru olan onaylanan şeyleri yapmış olmak ister (Akt: Cebe, 2005).
Kişinin işindeki ve okulundaki beceri ve başarısı, stresle başa çıkabilme becerisi, sosyal ilişki geliştirebilmesi, mutluluk derecesi benlik saygısına göre değişebilmektedir. Benlik saygısının düşük ve yüksek olmasına göre insanların kapasiteleriyle ilgili beklentileri de şekillenir ve değişiklik gösterir. Benlik saygısı yüksek olan kişiler kapasitelerine güven duydukları için beklentileri de yüksektir ve kendileri hakkındaki tutumları da olumludur. Bu kişiler başarılarındaki katkılarını kabul eder buna inanırlar, bu yüzden farklı görüşler karşısında kendi görüşlerine sahip çıkıp onları savunabilir yeni fikirleri de dikkate alabilirler. Bu bireyler daha bağımsız, yaratıcı ve sosyal davranışlar konusunda daha gayretlidirler. Benlik saygısı düşük olan bireylerin, kendilerine duydukları güven düşüktür, bu yüzden kolayca umutsuzluğa düşüp, kararlarından, isteklerinden vazgeçerler. Fikirlerinin kabul görmeyeceğinden endişe duydukları için kendilerini ifade etme konusunda çekimser kalırlar. Bu kişiler bulundukları ortamların genel olarak seyircisi, dinleyicisidirler. Benlik saygısı seviyesi yüksek olan ve bunu sabit tutabilen kişiler daha canlı ve enerjikken, zayıf benlik saygısı olan bireyler enerjisini yitirmiş, kendisine güvenmeyen, utanç ve suçluluk hisleri taşıyan, çaresiz ve değersiz hisseden, başarı ve becerileri azalmış kişilerdir (Özkan, 1994).
Birey benlik saygısını arttırmak için çabalamaktadır çünkü yüksek benlik saygısı kişiyi stres ve olumsuz diğer duygulara karşı korumakta, kişinin olumlu duygu ve uyumunu arttırmaktayken düşük benlik saygısının depresyon, kaygı ve uyumsuzlukla ilişkisi vardır. Benlik saygısı ve depresyon arasında ters yönde bir ilişki vardır(Leary ve Kowalski, 1995).
Örgün (2000), benlik saygısının gelişmesinde aile ortamının önemine işaret etmiştir. Çocuğun benlik saygısının yüksek olması için özgüveni olan, sağlıklı iletişim kuran, çocuğa güven ve destek veren, hoşgörülü ve esnek yaklaşımı olan aile bireylerinden oluşan bir ortam gerekmektedir. Çocuğun aşırı baskılı ve otoriter bir ortamda yetişmesi çocuğun iç denetim mekanizmasının gelişmesini olumsuz etkilemektedir ve bu durum çocuğun benlik saygısını azaltıcı ya da yok edici bir faktör olmaktadır. Çocuk için fikirlerine değer verilen bir aile ortamı yüksek benlik saygısını için vazgeçilmezdir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Benlik Saygısı Tanımı ve Önemi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.İ.Nil BİREYŞOĞLU ÖZEN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.İ.Nil BİREYŞOĞLU ÖZEN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
benlik, benlik saygısı, benlik saygısı önemi, özgüven, kendine güven, güvenli, özgüvenli, güvenli bağlanma, güvenli kişilik
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
