İntihar (Suisid) Nedenleri ve Terapisi Üzerine...
Shneidman, intiharı dayanılmaz acıları, ağır sorunları olan şaşırmış, bozulmuş ve gücü azalmış benliğin çözüm arayıcı bir eylemi olarak tanımlar. İntihar, insanın bilerek ve isteyerek yaşamına son vermesidir. Dünya sağlık örgütü verilerine göre her gün yaklaşık 3000 kişi intihar sonucu ölmektedir. Bu da yaklaşık her 30 saniyede bir ölüme denk gelmektedir.
Dünya Sağlık Örgütü intiharları ‘Gerçek İntiharlar’ ve ‘İntihar Girişimleri’ olarak ikiye ayırır.
1. İNTİHAR: Bireyin; duygusal, ruhsal ve sosyal nedenlerin etkisiyle öz benliğine bir saldırganlık ve yok etme eylemi olup, bireyin yaşamına istemli olarak son vermesidir.
2. İNTİHAR GİRİŞİMİ: Bireyin kendini yok etmek, kendine zarar vermek amacıyla gerçekleştirdiği intihara yönelik, ölümcül olmayan tüm istemli girişimleridir.
İNTİHAR EDENLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ:
1) İntihar etmekten bahsederler. (İntihar eden her 10 kişiden 8’i İntihardan birkaç ay önce belirgin uyarı ve ipuçları verir.)
2) Kendilerini dayanılmaz acılar içinde hissederler.
3) Umutsuzluk ve çaresizlik içindedir ve her hangi bir intihar girişiminde bulunup bulunmama konusunda ikircikli duygular yaşarlar.
4) Bir yandan hiçbir şeyi bilmek, görmek ve düşünmek istemezken diğer yandan bir çözüm arayışı içindedirler.
5) Genellikle yüksek standartları olan, mükemmeliyetçi, yanlış yapmaktan korkan, kendini sıkça eleştiren kişilerdir.
İNTİHARIN NEDENLERİ:
1. Ruhsal bir rahatsızlığın bulunması (İntihar edenlerin %70’ine DEPRESYON teşhisi konmuştur.)
2. Alkol yada diğer maddelerin aşırı kullanımı ve bağımlılık.
3. Kaldırabileceğinizden daha fazla acı çektiğiniz anlamına gelir.
4. Ailede intihar edenlerin bulunması.
5. Bir aile üyesinin yada çok yakın birinin kaybı.
6. Yakın zamanda bitmiş çok yakın bir ilişki.
7. Büyük zorlamalar getiren yaşantılar (İhmal, istismar, taciz, başarısızlık, travmatik yaşantılar vb. gibi).
8. Kişinin tamir edilemeyecek bir hatanın kefaretini bu şekilde ödeyeceğini düşünmesi.
9. Uzun süreli ölümcül hastalık.
10. Kişinin yaşam güçlükleri karşısında yalnız bırakılması, hissettiği kaygı ve güvensizliği tek başına yaşamak zorunda kalması. (Sosyal destekten yoksunluk.)
11. İntiharı romantik, mistik bir eylem olarak yücelten kitap, müzik ve programlar.
12. Silah ve ilaçlara kolay ulaşılabimek.
İntihar Girişimi Açısından Risk Grupları
Ergenler, yeni boşanmış kişiler, yalnız yaşayanlar, ani ve ciddi yaşam değişikliği geçirenler, kronik (ciddi) hastalığı olanlar, ruhsal bozukluğu olanlar (Depresyon,Şizofren) madde bağımlılığı olanlar, travmatik olaylara maruz kalanlar (savaş, kaza, tecavüz..vb.) risk grubundaki kişilerdir.
İntihar Girişimi Açısından İpuçlarına dikkat etmek gerekir. Bu ipuçları şunlardır;
Yakın çevre, aile ve arkadaşlardan uzaklaşma,
Yalnızlık duygusu,ümitsizlik
Üzgün ve endişeli görünüş,
Gündelik işlere karşı ilgi kaybı,
Okul performansında belirgin azalma,
Gelişigüzel de olsa sık sık ölümden,intihardan, kaybolmaktan bahsetme,
İntiharı düşünen kişi, “Artık benim için endişelenmeniz gerekmeyecek” veya “Yakında hayatınızdan tamamen çıkacağım” gibi sözler söyleyebilir. Kişi hangi yaşta olursa olsun bu tür konuşmalar her zaman ciddiye alınmalıdır.
Sevdiği eşyaları eşe-dosta dağıtma
Not bırakma
Son zamanlarda duygusal ilişkilerde azalma
Cinsellikle ilgilenmemek
Günlük rol ve sorumluluklara ilgisizlik
Sosyal etkileşimlerden geri çekilme
İntihar konusu çok ciddi bir konu olduğu ve en ufak ihmale yer olmadığı için burada bahsedilen ipuçlarından bir veya birkaçını fark ettiğimizde bir uzmandan mutlaka yardım istenmelidir.
İntihar vakalarında en önemli etkenler umutsuzluk, karamsarlık, yalnızlık, utanç, suçluluk, sevileni cezalandırma, aşkı ifade etme ve çaresizlik duygularıdır. Umutsuzluk düzeyi intihar riski için çok büyük önem taşıdığından Beck’in umutsuzluk ölçeği testi uygulanıp değerlendirilmelidir.
Romantik bir ilişkinin bitmiş olması, hamilelik, travma sonrası stres bozukluğu, Yakın bir aile üyesinin veya arkadaşının ölümü veya intiharı intihar riskini arttırır.
İntiharla bilişsel (düşünce) çarpıtmaları arasında kuvvetli ilişki vardır. Yine depresyon ile umutsuzluk ve çaresizlik düşünceleri ile intihar arasında güçlü bir bağ vardır. Depresyonlu insanlar, kendilerini zayıf, güçsüz, zayıf, aciz olarak görürler. Olayları ve durumları da buna göre çarpıtarak yorumlarlar. En çok kullandıkları düşünce çarpıtmalarının başında da korkunçlaştırma, felaketleştirme, büyütme, aşırı genelleme yer alır. Bu gibi durumlarda insanlar, intiharı çaresiz yaşamından tek çıkış, tek çözüm olarak görürler.
İntihar eyleminde bulunan veya intihar düşünen insanlarda görülen en tipik sorun; depresif ruh halinin verdiği bitip tükenmeyen ruhsal acı ve baskıdır. İnsanlar, intihar ederek bu yoğun ruhsal acıdan kurtulmayı isterler. Depresyonda en sık görülen intihar tipi budur. Bazı insanlar da kendi sorunlarını çok abartırlar ve sorunlarına çözüm bulunmayacağını düşünürler. Bu sorunlar maddi, manevi olabileceği gibi, insani ilişkilerle ilgili de olabilir, sağlık, okul, iş sorunlarıyla da ilgili olabilir. Mesela sınavı kazanamayan öğrencinin intihara teşebbüs etmesi gibi, ya da işi iyi gitmeyen, iflas eden iş adamının intihar etmesi gibi.
İnsanları intihara götüren iki neden vardır. Birincisi umutsuzluk duygularıyla beraber yaşadığı acıya dayanamayacağını düşünmesi, sanki o acıyı hiç dinmeyecekmiş gibi yaşarlar. İkincisi; kendilerini değersiz görmeleridir. (Benlik saygılarını yitirmiş olmaları gelmektedir.) Kendilerini ölmeyi hak etmiş, değersiz, pislik, bir zavallı olarak görürler. Bu insanlar intiharı bir sorun olarak değil, bir kurtuluş olarak görürler. İntihar adeta onlar için bir çıkış kapısıdır. İntihara baş vuran kişi dayanılmaz acılara katlanmak yerine, sabretmek yerine hayatını sonlandırmayı tercih eder.
İntihar, işten, eşten, evden, sevgiliden, arkadaştan, dosttan ayrılıştan farklıdır. Dönüşü olmayan bir ayrılıştır. Onun için tüm çocuklarda, ergenlerde, yetişkinlerde intihar düşüncesi ve eylemi ciddiyetle değerlendirilmelidir.
İntihar düşüncesini çok sık düşünen kişiler ölüm ya da kalım arasında sıkışan kişilerdir. Ambivalans duygular içindedirler. Bir yandan damarlarını keser ama bir yandan da insanların kendisine yardım etmesini bekler. Acısının, sıkıntılarının, yalnızlık duygularının anlaşılmasını bekler, aslında beni önemseyin beni fark edin, bana yardım edin, beni duyun feryadıdır. İmdat çığlığıdır aslında her bir intihar girişimi.
Ne, nasıl, nerede, ne zaman ve niçin? Sorularına cevap aranmalıdır. Ne: Hastanın amacı neydi? Eylem sonuca ulaşsaydı ne bekliyordu? Kurtarılmayı ya da kurtulmayı umuyor muydu? Ne kadar ciddi idi? Umutsuzluk düzeyi ne kadardı? Nasıl: Hastanın planı neydi? Geçmiş intihar planları, girişimleri var mı? Sorularına cevap bulmalıyız.
Nerede ve ne zaman: İntiharın yeri ve zamanı önemli bilgiler verir.
Tetikleyici faktörler ( kendisinde veya ailede depresyon öyküsü, yakın arkadaş intiharı/ölümü, sevgiliden ayrılma, aile içi çatışmalar) Acı veren olayların yıl dönümleri, Niçin: (Çaresizlik, acı, öfke, değersizlik, kendini küçük görme utanç, boşluk hissi, anlamsızlık, yalnızlık, sevilmediğini hissetmek, hayal kırıklığı, başarısızlık hissi, zihinsel yıkım yaşadığı duygusu, hiçlik duygusu, umutsuzluk, reddedilme, terk edilme, kronik bir hastalığın varlığı, kendinden nefret etme, aşırı suçluluk duygusu) çalışılması gereken duygu ve düşüncelerdir.
İntihara iten işitsel varsanıların varlığı, Psikotik suçluluğun varlığı, Obsesif/ hezeyanlı özellikler, Çocuğun ailesinin kendisine istikrarlı bir aile ortamı sağlayıp sağlamadığı, çocuğun baş etme mekanizmaları, Disforinin varlığı, Madde, alkol kullanım öyküsü, Akranlar tarafından reddedilme/ bir gruba ait olamama durumları da ayrı ayrı incelenmelidir.
Kararlılık derecesi ve niyetinin anlaşılması için sorular sorulmalıdır. Keşke doğmasaydım ya da keşke ölseydim diye düşündüğünüz zamanlar oluyor mu? Oluyorsa Ne sıklıkla oluyor? Kendinize zarar vermeyi aklınızdan geçirdiniz mi? Eğer aklından geçirdiyse eyleme döküp dökmediği sorulmalıdır? Şu anda kendisine zarar vermeyi düşünüp düşünmediği de mutlaka sorulmalıdır.
Depresif belirtilerin değerlendirilmesi gerekir. Bu amaçla şu sorular sorulabilir: Kendini üzgün hissediyor musun? Ne kadar sık kendini üzgün hissediyorsun? Kendini ne zaman üzgün hissediyorsun? Üzgün hissettiğin zamanlarda olan en berbat olay neydi? Üzüntün ne kadar sürüyor? Üzüntülü olduğunda neler yapmak istiyorsun? Üzüntülüyken ne yaparsan iyi hissedebilirsin sence?
Sabah gözünü ilk açtığında kendini nasıl hissediyorsun?
Senden bir şey istenmesi/beklenmesi seni çok sıkıyor mu/fazla geliyor mu?
Ne sıklıkla böyle huzursuz oluyorsun? Neler seni huzursuz ediyor?
Kendini kaybettiğin zamanlar oluyor mu?
Ümitsizlik: Değerli şeylerini dağıtmak, «Bana ne» «İlgilenmiyorum» «fark etmez» tarzı cümleler. Hep yorgun olmak, Uyku sorunları: Anneleri sabah uyandıramaz, okulda sıraların üstünde uyurlar, gece sık sık uyanırlar. Okula geç kalma veya gitmeme,
İştahsızlık, hiperaktivite, Farklı gruplara katılma görülür.
Duygusal geri çekilme incelenmelidir. Şu sorular sorulabilir: Arkadaşın var mı? Arkadaşlarınla aran nasıl? En iyi arkadaşın kim? Arkadaşlarınla ne kadar süre vakit geçirirsin? Birlikte neler yaparsınız?
Anhedoni incelenmelidir. Bunun için şu sorular sorulabilir: Kendini en son ne zaman mutlu hissettin? Neler seni mutlu eder? Seni mutlu eden şeyleri şu anda yapıyor musun? Yapmıyorsan yapmanı engelleyen neler var?
Depresif çocuklarda/ gençlerde/ yetişkinlerde ağlama sık olduğu için;
Sık sık ağlar mısın? ağladığında neler düşünürsün? diye sorular sorulabilir.
Çocuk dünyasında kötü anne-baba yoktur. Bir yanlışlık-kötülük varsa onu çocuk yapmıştır. Bu maksatla şu soruların cevabı aranır: Kendini herhangi bir konuda kötüymüş gibi hissediyor musun? Cezalandırılman gerektiğini düşündüğün bir şey/konu var mı?
Aileler çocuklarının depresyonun genelde geç fark ederler. Okulda veya evde uyumsuz davranışlar gösterirse/ akademik başarısı düşerse, İntihar ya da kendine zarar veren davranışlar gösterirse, Madde kullanırsa, İçine çok kapanırsa, Huzursuzsa, Temper tantrumlar, Mutsuzluk, Engellenme toleransında azalma, Sakinleşememe, Öfke patlamaları, İsyankar tavırlar gösterdiklerinde bir şeylerin ters gittiğini düşünmeye başlarlar.
Terapisi:
Danışan çok yoğun duygu durumundaysa, duygusal dalgalanmaları çok sık yaşıyorsa yalnız bırakılmamalıdır. Hasta yakınları da tedaviye katılımı mutlaka sağlanmalıdır.
HASTANEYE YATIRMA ENDİKASYONLARI: Yüksek intihar riski taşıyorsa
Ciddi ruhsal hastalık içindeyse
Tekrarlayan intihar girişimleri varsa
Sürekli intiharı düşünüyorsa ve planlı ise
Psikiyatrist hastaneye yatırıp-yatırmama konusunda kararsızsa
Aile destek olamayacak durumdaysa.
Eğer intihar düşünceleri çok yoğunsa ve kararlıysa ayaktan terapi yerine mutlaka hastaneye yatırılmalı ve tedavisi hastanede devam etmelidir. İntihar düşünceleri aklından geçmekle beraber umutsuzluk, karamsarlık ve çaresizlik duyguları çok yoğun değilse danışanla terapi sürecinde intihar teşebbüsünde bulunmayacağına dair bir sözleşme imzalanmalı, sorumluluk alınmamalıdır.
HASTANEYE YATIRMAMA KOŞULLARI: Çevrenin yeterli yardımı, dikkati ve katkısı mevcutsa;
Kendisini kontrol edebilecek durumdaysa
Ayaktan izlenebilecekse
İntihar düşünen ya da intihar girişiminde bulunan kişiye yapılacak en önemli şey umutsuzluk ve çaresizlik duyguları üzerine çalışmak olacaktır. Umut aşılanmalı, sorun çözme becerileri geliştirilmelidir. Düşünce katılığı yumuşatılmalıdır.
İntihara müdahalede ilk adım intiharın nedeninin bilinmesi çok önemlidir. Danışan intihar ettiğinde, bu intihar eyleminin neyi çözeceğinin mutlaka bilinmesi gerekir. Danışan için bu kadar kötü olan sorun, durum nedir ki kendisine zarar vererek bu sorundan kaçmaya çalışıyor. Bunun mutlaka bilinmesi gerekir ve bu durum, olay üzerine çalışılmalıdır. İntiharın çözeceği hangi sorun ya da sorunlar vardır bu mutlaka anlaşılmalıdır. İntihar kişinin şeçtiği bir şey değil, zorlandığı bir şeydir önce bunu unutmamalıyız.
Danışanlara sorunu, sorunlarıyla ilgili intihar dışında da çözüm yollarının olduğunu, intiharın uygun bir çözüm olmadığının gösterilmesi gerekir. Danışana umut verici olmalıyız. Polyanna tarzı boş bir ümit vermek değil, çok kötü gibi görünen, çözülmez gibi görünen sorunların da çözülebileceği, inancını vermeliyiz. En azından bir deneyelim, deneyebiliriz noktasında ittifak kurabilmeliyiz. Denemekle hiç bir şey kaybetmeyeceksiniz mesajını vermeliyiz.
Danışanın sorunlarının yanında yaşama sebepleri üzerine konuşmak terapötik etki yapar.
İntihar kararı geçici bir karardır. Fakat; intihar eylemi başarılı olursa sonuçlar kalıcı ve değiştirilemez olacaktır. Günlük hayatta aldığımız, verdiğimiz kararlardan örnekler verilir. Bazen çok yoğun duygular yaşayarak hareket ettiğimizde mesela kendimizi çok keyifli ve mutlu hissettiğimizde, iyi bir haber aldığımızda herkese yemek, çay ısmarladığımızda bunun sonucu bazen o haftayı parasız geçirerek bir bedel öderiz, ya da canımız çok sıkkınken aldığımız yanlış bir karar bizi sıkıntıya sokar. Çok yoğun ve yüklü duygular yaşadığımızda o duygularla hemen hareket etmektense bir müddet beklemenin daha doğru olduğu anlatılır.
İntiharı idam kararına benzetip idamın niçin evrensel hukukta yasaklandığı anlatılır. İdam kararı eldeki verilere göre verilen bir karar olduğu ve geriye dönüşünün olmadığı anlatılır. Farz edelim adam idam edildi 6 ay sonra suçsuz olduğu anlaşıldı ne olacak? Sorusu sorulur. İntihar da kişinin o anda düşünce ve duygularına göre hareket ettiği belki 3 ay sonra 2 hafta sonra yeni bir takım gelişmeler olacak 2 hafta sonra belki böyle düşünmeyeceksin belki böyle duygular yaşamayacaksın. O zaman ne olacak? Sorusu sorularak farkındalık kazanmasına yardımcı olunur.
Hiçbir acı sonsuza kadar sürmez, mutlaka azalır ve biter. İnsanların sizin şu an yaşadıklarınıza benzeyen süreçlerden geçtiğini ve atlattığını unutmayın. Depresyon hiç sona ermeyecek gibi dursa da geçicidir.
İnsanın geçmişiyle, sorunlarıyla, hayal kırıklıklarıyla, acılarıyla, travmalarıyla yüzleşmesi kolay bir hadise değildir. Ancak psikoterapi sürecinin sonunda kişinin elde edeceği farkındalık, değişim ve dönüşüm, bu süreçte çekilen bütün zahmetlere değmektedir. Eğer siz de sorunlarınızın çözümü için gerçek bir dönüşüm hedefliyorsanız, konusunda yetkin olan bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin. Bugün ihtiyacınız olan şey, yüklerinizden arınmaktır. Bu yükler size sıkıntı ve zahmet veren, geçmişten gelen ve sırtınızdan bir türlü inmeyen yüklerdir. Eğer bu yüklerden kurtulur, hafiflerseniz, işte o zaman hayatınızla ilgili önemli kararları daha kolay almaya başladığınızı fark edeceksiniz.
Psikoterapi sizi özgürleştirir..
Sevdiklerinizle sağlıklı günler geçirmeniz dileğiyle..
Erol AKDAĞ
Klinik Psikolog
Dünya Sağlık Örgütü intiharları ‘Gerçek İntiharlar’ ve ‘İntihar Girişimleri’ olarak ikiye ayırır.
1. İNTİHAR: Bireyin; duygusal, ruhsal ve sosyal nedenlerin etkisiyle öz benliğine bir saldırganlık ve yok etme eylemi olup, bireyin yaşamına istemli olarak son vermesidir.
2. İNTİHAR GİRİŞİMİ: Bireyin kendini yok etmek, kendine zarar vermek amacıyla gerçekleştirdiği intihara yönelik, ölümcül olmayan tüm istemli girişimleridir.
İNTİHAR EDENLERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ:
1) İntihar etmekten bahsederler. (İntihar eden her 10 kişiden 8’i İntihardan birkaç ay önce belirgin uyarı ve ipuçları verir.)
2) Kendilerini dayanılmaz acılar içinde hissederler.
3) Umutsuzluk ve çaresizlik içindedir ve her hangi bir intihar girişiminde bulunup bulunmama konusunda ikircikli duygular yaşarlar.
4) Bir yandan hiçbir şeyi bilmek, görmek ve düşünmek istemezken diğer yandan bir çözüm arayışı içindedirler.
5) Genellikle yüksek standartları olan, mükemmeliyetçi, yanlış yapmaktan korkan, kendini sıkça eleştiren kişilerdir.
İNTİHARIN NEDENLERİ:
1. Ruhsal bir rahatsızlığın bulunması (İntihar edenlerin %70’ine DEPRESYON teşhisi konmuştur.)
2. Alkol yada diğer maddelerin aşırı kullanımı ve bağımlılık.
3. Kaldırabileceğinizden daha fazla acı çektiğiniz anlamına gelir.
4. Ailede intihar edenlerin bulunması.
5. Bir aile üyesinin yada çok yakın birinin kaybı.
6. Yakın zamanda bitmiş çok yakın bir ilişki.
7. Büyük zorlamalar getiren yaşantılar (İhmal, istismar, taciz, başarısızlık, travmatik yaşantılar vb. gibi).
8. Kişinin tamir edilemeyecek bir hatanın kefaretini bu şekilde ödeyeceğini düşünmesi.
9. Uzun süreli ölümcül hastalık.
10. Kişinin yaşam güçlükleri karşısında yalnız bırakılması, hissettiği kaygı ve güvensizliği tek başına yaşamak zorunda kalması. (Sosyal destekten yoksunluk.)
11. İntiharı romantik, mistik bir eylem olarak yücelten kitap, müzik ve programlar.
12. Silah ve ilaçlara kolay ulaşılabimek.
İntihar Girişimi Açısından Risk Grupları
Ergenler, yeni boşanmış kişiler, yalnız yaşayanlar, ani ve ciddi yaşam değişikliği geçirenler, kronik (ciddi) hastalığı olanlar, ruhsal bozukluğu olanlar (Depresyon,Şizofren) madde bağımlılığı olanlar, travmatik olaylara maruz kalanlar (savaş, kaza, tecavüz..vb.) risk grubundaki kişilerdir.
İntihar Girişimi Açısından İpuçlarına dikkat etmek gerekir. Bu ipuçları şunlardır;
Yakın çevre, aile ve arkadaşlardan uzaklaşma,
Yalnızlık duygusu,ümitsizlik
Üzgün ve endişeli görünüş,
Gündelik işlere karşı ilgi kaybı,
Okul performansında belirgin azalma,
Gelişigüzel de olsa sık sık ölümden,intihardan, kaybolmaktan bahsetme,
İntiharı düşünen kişi, “Artık benim için endişelenmeniz gerekmeyecek” veya “Yakında hayatınızdan tamamen çıkacağım” gibi sözler söyleyebilir. Kişi hangi yaşta olursa olsun bu tür konuşmalar her zaman ciddiye alınmalıdır.
Sevdiği eşyaları eşe-dosta dağıtma
Not bırakma
Son zamanlarda duygusal ilişkilerde azalma
Cinsellikle ilgilenmemek
Günlük rol ve sorumluluklara ilgisizlik
Sosyal etkileşimlerden geri çekilme
İntihar konusu çok ciddi bir konu olduğu ve en ufak ihmale yer olmadığı için burada bahsedilen ipuçlarından bir veya birkaçını fark ettiğimizde bir uzmandan mutlaka yardım istenmelidir.
İntihar vakalarında en önemli etkenler umutsuzluk, karamsarlık, yalnızlık, utanç, suçluluk, sevileni cezalandırma, aşkı ifade etme ve çaresizlik duygularıdır. Umutsuzluk düzeyi intihar riski için çok büyük önem taşıdığından Beck’in umutsuzluk ölçeği testi uygulanıp değerlendirilmelidir.
Romantik bir ilişkinin bitmiş olması, hamilelik, travma sonrası stres bozukluğu, Yakın bir aile üyesinin veya arkadaşının ölümü veya intiharı intihar riskini arttırır.
İntiharla bilişsel (düşünce) çarpıtmaları arasında kuvvetli ilişki vardır. Yine depresyon ile umutsuzluk ve çaresizlik düşünceleri ile intihar arasında güçlü bir bağ vardır. Depresyonlu insanlar, kendilerini zayıf, güçsüz, zayıf, aciz olarak görürler. Olayları ve durumları da buna göre çarpıtarak yorumlarlar. En çok kullandıkları düşünce çarpıtmalarının başında da korkunçlaştırma, felaketleştirme, büyütme, aşırı genelleme yer alır. Bu gibi durumlarda insanlar, intiharı çaresiz yaşamından tek çıkış, tek çözüm olarak görürler.
İntihar eyleminde bulunan veya intihar düşünen insanlarda görülen en tipik sorun; depresif ruh halinin verdiği bitip tükenmeyen ruhsal acı ve baskıdır. İnsanlar, intihar ederek bu yoğun ruhsal acıdan kurtulmayı isterler. Depresyonda en sık görülen intihar tipi budur. Bazı insanlar da kendi sorunlarını çok abartırlar ve sorunlarına çözüm bulunmayacağını düşünürler. Bu sorunlar maddi, manevi olabileceği gibi, insani ilişkilerle ilgili de olabilir, sağlık, okul, iş sorunlarıyla da ilgili olabilir. Mesela sınavı kazanamayan öğrencinin intihara teşebbüs etmesi gibi, ya da işi iyi gitmeyen, iflas eden iş adamının intihar etmesi gibi.
İnsanları intihara götüren iki neden vardır. Birincisi umutsuzluk duygularıyla beraber yaşadığı acıya dayanamayacağını düşünmesi, sanki o acıyı hiç dinmeyecekmiş gibi yaşarlar. İkincisi; kendilerini değersiz görmeleridir. (Benlik saygılarını yitirmiş olmaları gelmektedir.) Kendilerini ölmeyi hak etmiş, değersiz, pislik, bir zavallı olarak görürler. Bu insanlar intiharı bir sorun olarak değil, bir kurtuluş olarak görürler. İntihar adeta onlar için bir çıkış kapısıdır. İntihara baş vuran kişi dayanılmaz acılara katlanmak yerine, sabretmek yerine hayatını sonlandırmayı tercih eder.
İntihar, işten, eşten, evden, sevgiliden, arkadaştan, dosttan ayrılıştan farklıdır. Dönüşü olmayan bir ayrılıştır. Onun için tüm çocuklarda, ergenlerde, yetişkinlerde intihar düşüncesi ve eylemi ciddiyetle değerlendirilmelidir.
İntihar düşüncesini çok sık düşünen kişiler ölüm ya da kalım arasında sıkışan kişilerdir. Ambivalans duygular içindedirler. Bir yandan damarlarını keser ama bir yandan da insanların kendisine yardım etmesini bekler. Acısının, sıkıntılarının, yalnızlık duygularının anlaşılmasını bekler, aslında beni önemseyin beni fark edin, bana yardım edin, beni duyun feryadıdır. İmdat çığlığıdır aslında her bir intihar girişimi.
Ne, nasıl, nerede, ne zaman ve niçin? Sorularına cevap aranmalıdır. Ne: Hastanın amacı neydi? Eylem sonuca ulaşsaydı ne bekliyordu? Kurtarılmayı ya da kurtulmayı umuyor muydu? Ne kadar ciddi idi? Umutsuzluk düzeyi ne kadardı? Nasıl: Hastanın planı neydi? Geçmiş intihar planları, girişimleri var mı? Sorularına cevap bulmalıyız.
Nerede ve ne zaman: İntiharın yeri ve zamanı önemli bilgiler verir.
Tetikleyici faktörler ( kendisinde veya ailede depresyon öyküsü, yakın arkadaş intiharı/ölümü, sevgiliden ayrılma, aile içi çatışmalar) Acı veren olayların yıl dönümleri, Niçin: (Çaresizlik, acı, öfke, değersizlik, kendini küçük görme utanç, boşluk hissi, anlamsızlık, yalnızlık, sevilmediğini hissetmek, hayal kırıklığı, başarısızlık hissi, zihinsel yıkım yaşadığı duygusu, hiçlik duygusu, umutsuzluk, reddedilme, terk edilme, kronik bir hastalığın varlığı, kendinden nefret etme, aşırı suçluluk duygusu) çalışılması gereken duygu ve düşüncelerdir.
İntihara iten işitsel varsanıların varlığı, Psikotik suçluluğun varlığı, Obsesif/ hezeyanlı özellikler, Çocuğun ailesinin kendisine istikrarlı bir aile ortamı sağlayıp sağlamadığı, çocuğun baş etme mekanizmaları, Disforinin varlığı, Madde, alkol kullanım öyküsü, Akranlar tarafından reddedilme/ bir gruba ait olamama durumları da ayrı ayrı incelenmelidir.
Kararlılık derecesi ve niyetinin anlaşılması için sorular sorulmalıdır. Keşke doğmasaydım ya da keşke ölseydim diye düşündüğünüz zamanlar oluyor mu? Oluyorsa Ne sıklıkla oluyor? Kendinize zarar vermeyi aklınızdan geçirdiniz mi? Eğer aklından geçirdiyse eyleme döküp dökmediği sorulmalıdır? Şu anda kendisine zarar vermeyi düşünüp düşünmediği de mutlaka sorulmalıdır.
Depresif belirtilerin değerlendirilmesi gerekir. Bu amaçla şu sorular sorulabilir: Kendini üzgün hissediyor musun? Ne kadar sık kendini üzgün hissediyorsun? Kendini ne zaman üzgün hissediyorsun? Üzgün hissettiğin zamanlarda olan en berbat olay neydi? Üzüntün ne kadar sürüyor? Üzüntülü olduğunda neler yapmak istiyorsun? Üzüntülüyken ne yaparsan iyi hissedebilirsin sence?
Sabah gözünü ilk açtığında kendini nasıl hissediyorsun?
Senden bir şey istenmesi/beklenmesi seni çok sıkıyor mu/fazla geliyor mu?
Ne sıklıkla böyle huzursuz oluyorsun? Neler seni huzursuz ediyor?
Kendini kaybettiğin zamanlar oluyor mu?
Ümitsizlik: Değerli şeylerini dağıtmak, «Bana ne» «İlgilenmiyorum» «fark etmez» tarzı cümleler. Hep yorgun olmak, Uyku sorunları: Anneleri sabah uyandıramaz, okulda sıraların üstünde uyurlar, gece sık sık uyanırlar. Okula geç kalma veya gitmeme,
İştahsızlık, hiperaktivite, Farklı gruplara katılma görülür.
Duygusal geri çekilme incelenmelidir. Şu sorular sorulabilir: Arkadaşın var mı? Arkadaşlarınla aran nasıl? En iyi arkadaşın kim? Arkadaşlarınla ne kadar süre vakit geçirirsin? Birlikte neler yaparsınız?
Anhedoni incelenmelidir. Bunun için şu sorular sorulabilir: Kendini en son ne zaman mutlu hissettin? Neler seni mutlu eder? Seni mutlu eden şeyleri şu anda yapıyor musun? Yapmıyorsan yapmanı engelleyen neler var?
Depresif çocuklarda/ gençlerde/ yetişkinlerde ağlama sık olduğu için;
Sık sık ağlar mısın? ağladığında neler düşünürsün? diye sorular sorulabilir.
Çocuk dünyasında kötü anne-baba yoktur. Bir yanlışlık-kötülük varsa onu çocuk yapmıştır. Bu maksatla şu soruların cevabı aranır: Kendini herhangi bir konuda kötüymüş gibi hissediyor musun? Cezalandırılman gerektiğini düşündüğün bir şey/konu var mı?
Aileler çocuklarının depresyonun genelde geç fark ederler. Okulda veya evde uyumsuz davranışlar gösterirse/ akademik başarısı düşerse, İntihar ya da kendine zarar veren davranışlar gösterirse, Madde kullanırsa, İçine çok kapanırsa, Huzursuzsa, Temper tantrumlar, Mutsuzluk, Engellenme toleransında azalma, Sakinleşememe, Öfke patlamaları, İsyankar tavırlar gösterdiklerinde bir şeylerin ters gittiğini düşünmeye başlarlar.
Terapisi:
Danışan çok yoğun duygu durumundaysa, duygusal dalgalanmaları çok sık yaşıyorsa yalnız bırakılmamalıdır. Hasta yakınları da tedaviye katılımı mutlaka sağlanmalıdır.
HASTANEYE YATIRMA ENDİKASYONLARI: Yüksek intihar riski taşıyorsa
Ciddi ruhsal hastalık içindeyse
Tekrarlayan intihar girişimleri varsa
Sürekli intiharı düşünüyorsa ve planlı ise
Psikiyatrist hastaneye yatırıp-yatırmama konusunda kararsızsa
Aile destek olamayacak durumdaysa.
Eğer intihar düşünceleri çok yoğunsa ve kararlıysa ayaktan terapi yerine mutlaka hastaneye yatırılmalı ve tedavisi hastanede devam etmelidir. İntihar düşünceleri aklından geçmekle beraber umutsuzluk, karamsarlık ve çaresizlik duyguları çok yoğun değilse danışanla terapi sürecinde intihar teşebbüsünde bulunmayacağına dair bir sözleşme imzalanmalı, sorumluluk alınmamalıdır.
HASTANEYE YATIRMAMA KOŞULLARI: Çevrenin yeterli yardımı, dikkati ve katkısı mevcutsa;
Kendisini kontrol edebilecek durumdaysa
Ayaktan izlenebilecekse
İntihar düşünen ya da intihar girişiminde bulunan kişiye yapılacak en önemli şey umutsuzluk ve çaresizlik duyguları üzerine çalışmak olacaktır. Umut aşılanmalı, sorun çözme becerileri geliştirilmelidir. Düşünce katılığı yumuşatılmalıdır.
İntihara müdahalede ilk adım intiharın nedeninin bilinmesi çok önemlidir. Danışan intihar ettiğinde, bu intihar eyleminin neyi çözeceğinin mutlaka bilinmesi gerekir. Danışan için bu kadar kötü olan sorun, durum nedir ki kendisine zarar vererek bu sorundan kaçmaya çalışıyor. Bunun mutlaka bilinmesi gerekir ve bu durum, olay üzerine çalışılmalıdır. İntiharın çözeceği hangi sorun ya da sorunlar vardır bu mutlaka anlaşılmalıdır. İntihar kişinin şeçtiği bir şey değil, zorlandığı bir şeydir önce bunu unutmamalıyız.
Danışanlara sorunu, sorunlarıyla ilgili intihar dışında da çözüm yollarının olduğunu, intiharın uygun bir çözüm olmadığının gösterilmesi gerekir. Danışana umut verici olmalıyız. Polyanna tarzı boş bir ümit vermek değil, çok kötü gibi görünen, çözülmez gibi görünen sorunların da çözülebileceği, inancını vermeliyiz. En azından bir deneyelim, deneyebiliriz noktasında ittifak kurabilmeliyiz. Denemekle hiç bir şey kaybetmeyeceksiniz mesajını vermeliyiz.
Danışanın sorunlarının yanında yaşama sebepleri üzerine konuşmak terapötik etki yapar.
İntihar kararı geçici bir karardır. Fakat; intihar eylemi başarılı olursa sonuçlar kalıcı ve değiştirilemez olacaktır. Günlük hayatta aldığımız, verdiğimiz kararlardan örnekler verilir. Bazen çok yoğun duygular yaşayarak hareket ettiğimizde mesela kendimizi çok keyifli ve mutlu hissettiğimizde, iyi bir haber aldığımızda herkese yemek, çay ısmarladığımızda bunun sonucu bazen o haftayı parasız geçirerek bir bedel öderiz, ya da canımız çok sıkkınken aldığımız yanlış bir karar bizi sıkıntıya sokar. Çok yoğun ve yüklü duygular yaşadığımızda o duygularla hemen hareket etmektense bir müddet beklemenin daha doğru olduğu anlatılır.
İntiharı idam kararına benzetip idamın niçin evrensel hukukta yasaklandığı anlatılır. İdam kararı eldeki verilere göre verilen bir karar olduğu ve geriye dönüşünün olmadığı anlatılır. Farz edelim adam idam edildi 6 ay sonra suçsuz olduğu anlaşıldı ne olacak? Sorusu sorulur. İntihar da kişinin o anda düşünce ve duygularına göre hareket ettiği belki 3 ay sonra 2 hafta sonra yeni bir takım gelişmeler olacak 2 hafta sonra belki böyle düşünmeyeceksin belki böyle duygular yaşamayacaksın. O zaman ne olacak? Sorusu sorularak farkındalık kazanmasına yardımcı olunur.
Hiçbir acı sonsuza kadar sürmez, mutlaka azalır ve biter. İnsanların sizin şu an yaşadıklarınıza benzeyen süreçlerden geçtiğini ve atlattığını unutmayın. Depresyon hiç sona ermeyecek gibi dursa da geçicidir.
İnsanın geçmişiyle, sorunlarıyla, hayal kırıklıklarıyla, acılarıyla, travmalarıyla yüzleşmesi kolay bir hadise değildir. Ancak psikoterapi sürecinin sonunda kişinin elde edeceği farkındalık, değişim ve dönüşüm, bu süreçte çekilen bütün zahmetlere değmektedir. Eğer siz de sorunlarınızın çözümü için gerçek bir dönüşüm hedefliyorsanız, konusunda yetkin olan bir uzmandan yardım almaktan çekinmeyin. Bugün ihtiyacınız olan şey, yüklerinizden arınmaktır. Bu yükler size sıkıntı ve zahmet veren, geçmişten gelen ve sırtınızdan bir türlü inmeyen yüklerdir. Eğer bu yüklerden kurtulur, hafiflerseniz, işte o zaman hayatınızla ilgili önemli kararları daha kolay almaya başladığınızı fark edeceksiniz.
Psikoterapi sizi özgürleştirir..
Sevdiklerinizle sağlıklı günler geçirmeniz dileğiyle..
Erol AKDAĞ
Klinik Psikolog
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İntihar (Suisid) Nedenleri ve Terapisi Üzerine..." başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Erol AKDAĞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Erol AKDAĞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
25 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
