Beş Faktör Kişilik Modeli ve Kendiliğe Dair Üç Adım
Kişilik; kalıtım ve çevre etkisiyle ortaya çıkan, diğer insanlara göre ayırt edici olmamızı sağlayan, süreğen duygu-düşünce ve davranış özelliklerimizin tamamıdır. Kişilik, mizaç ve karakter olarak iki kısıma ayrılabilir. Mizaç, genetik alt yapımızdan etkilenen doğuştan getirdiğimiz özelliklerdir. Karakter ise çevre ile etkileşim ile kazandığımız özelliklerdir. Kişilik ise mizaç ve karakteri bünyesinde barındırır. Kişilik üzerine birçok model tasarlanmıştır. Bu yazıda ise size “Big Five” olarak bilinen Beş Faktör Kişilik Modelinden bahsedeceğim. Model, kişiliğe dair Deneyime Açıklık, Sorumluluk, Dışa Dönüklük, Uyumluluk ve Duygusal Denge olmak üzere beş özellik oluşturmuştur. Bunlardan bahsetmek gerekirse:
Deneyime Açıklık, kişilerin rutinlerden çok yeniye olan eğilimlerini ifade eder. Deneyime açık kişilerde merak ön plandadır, hayal gücü etkindir, açık görüşlüdürler, yeni ile yaşadıkları tecrübelerden haz alırlar.
Sorumluluk,kişilerin görev bilinci ile hareket etmesidir. Sorumlu olduğu konularda öz disiplin sorunu yaşamazlar, kendi düzenleri vardır ve bu düzen sorumluluk merkezlidir.
Dışa Dönüklük, kişilerin dış dünya ile etkileşimden beslenmesini ifade eder. Dışa dönük kişiler; enerjiktirler, hareket odaklıdırlar, dışarıdan teşviğe eğilimlidirler. Bulundukları ortamda kendilerini ilk belli eden , odak noktası haline gelen kişilerdir.
Uyumluluk, kişilerin diğer kişilerle geçinmekte sorun yaşamamasına denir. Esnektirler, yeni duruma göre pozisyon alma becerileri yüksektir. Diğer kişilere karşı zıtlık ve kuşku içeren bir yaklaşım taşımazlar.
Duygusal Denge, kişilerin stresörlerle baş etme konusundaki başarısına işaret eder. Ani duygu değişimleri yaşamazlar. Kaygı ve öfke duygusunu daha az yaşarlar ve etkin bir şekilde yönetirler.
Beş Faktör Kişilik Modeline göre kendimizi değerlendirebiliriz. Ama şunu unutmamak gerekir ki: Kişilik oldukça kapsamlı bir kavramdır. Tek model ile açıklamak ise imkansızdır. Ayrıca mevcut modeldeki beş faktörü birer kategori olarak değil, birer skala olarak düşünmekte fayda vardır. Yani ben ya sorumluyum ya da sorumsuzum gibi iki kategori yoktur. Sıfır ile yüz arasında değişen bir skalada her birimiz beş faktör açısından belli değerler alırız. Diğer bir önemli nokta da her bir faktörün her iki ucunu da zaman zaman yaşamamız, insani doğamızın doğal sonucudur. Önemli olan mevcut özelliklerimizi nasıl yönettiğimiz ve günlük yaşamımıza nasıl adapte ettiğimizdir.
Sahip olduğumuz kişilik özellikleri vardır. Bir de sahip olmak istediğimiz kişilik özellikleri vardır. Söz gelimi daha dışa dönük olmak, açık olmak, uyum becerisini arttırmak, sorumluluk sahibi olmak gibi. Yazının devamında buna değinmeye çalışacağım. “Konfor Alanından Çıkarken Kendilikle Karşılaşmak” yazımda bahsettiğim iki kavram vardı: Yüklenilmiş Öteki ve Yüklenilmek İstenen Öteki. Yüklenilmiş Ötekiyi; çevre ile etkileşimlerimiz sonucunda, büyüme sürecinde, çeşitli nedenlerle ötekilerin duygu, düşünce ve davranış örüntülerini yüklenme halimiz olarak açıklamıştık. Yüklenilmek İstenen Öteki ise; ötekinin duygu, düşünce ve davranışlarını yüklenmekte yaşadığımız sorunlara işaret etmekteydi. Üçüncü bir yolun daha olduğundan bahsetmiştik. O da Kendilik dediğimiz sürecin inşa edilmesiydi. Kendilik İnşasında kendimize sormamız gereken üç sorudan bahsetmeye çalışacağım. Söz gelimi Beş Faktör Kişilik Modeline göre sahip olduğunuz özelliklerde değişim istiyorsanız bu üç adımı daha dikkatli okumaya çalışın.
İlk soru Olmak mı, Görünmek mi istiyorum? Herhangi bir özellik için konuşabiliriz. Mevcut özelliğe sahip olmak mı istiyorum yoksa mevcut özelliğe sahip görünmek mi istiyorum? Söz gelimi içinde bulunduğumuz ortam için deneyime açıklık kabul gören bir özellik olsun ve bu konuda sorun yaşadığımızı düşünelim. Yüklenilmiş Öteki aşamasında sorun var diyebiliriz. Peki Deneyime Açık bir hale geldiğimizi düşünelim. Bu Yüklenilmek İstenen Ötekiye mi işaret ediyor, kendiğe mi? Sorulması gereken, eğer ben bu özelliğe günlük hayatımda hiçbir değişiklik yapmadığım halde sahip olarak görünseydim ne yapardım? Eğer o zaman sorun kalmıyorsa Yüklenilmek İstenen Ötekiye işaret etmektedir.
İkinci soru ...,Çünkü'dür. “A özelliğine sahip olmak istiyorum. Çünkü...” ye vereceğimiz cevap ayırt edici bir diğer noktadır. Eğer cevabımız sadece Öteki-çevre onayını ve kabulünü içeriyorsa kendilik yolunda ilerlemediğimizi göstermektedir.
Son soruda ise şimdi bir mucize olduğunu ve istediğimiz özelliğe sahip olduğumuzu düşünelim. Çevremiz ise bu değişimi fark etmiyor. Eğer “Öyle söylüyorlar ama ben deneyime açığım” diyorsam kendiliğe işaret eder.
Üniversite sınavı bitmiş, tercih yapacak bir genci düşünelim. İnşaat Mühendisliğini yazmayı düşünüyor olsun. Birinci soruya mühendis olduğumun söylenmesini istiyorum, ikinci soruya çünkü ailem istiyor, üçüncü soruya mühendis olsam ve ailem bundan memnun olmazsa olmak istemem diyorsa kendilik yolunda atılmış adımlardan bahsedemeyiz. Kendilik yolunda atılan adımlarda ise şu cevapları duyabilirdik: İnşaat mühendisi olmak istiyorum, inşaatlara ve maddeden yeni büyük yapıları oluşturmaya ilgim var, çevrem onaylamasa da ben memnun olurum seçimimden.
Üç adıma vereceğimiz cevaplarla kendilik inşası yolunda adımlar atabiliriz. Yüklenilmiş Ötekinin zaman-mekana bağlı ve mevcut öteki kişilerine bağımlı olduğunu unutmamak gerekir. Şöyle bir örnek düşünelim: İki farklı ortam olsun ve bu iki farklı ortamda da aynı özelliklerimizle bulunduğumuzu düşünelim. İlk ortam Cem Yılmaz ve Can Yılmaz'ın olduğu bir ortam olsun. Keşfedilmemiş bir yetenek değil isek ne yaparsak yapalım bu ikilinin yanında komik, enerjik, dışa dönük özelliklerini çevreden duymamız çok zor olacaktır. Bir kişi gelse ve kendimizi anlatmamızı istese mevcut çevre etkisi nedeniyle kendimizde bu özellikler var diye bahsetme gereği duymayacağız. Peki şimdi de Yedi Güzel Adamın yanında olduğumuzu düşünelim. Bu seferde kendimize farklı özellikler atfedeceğiz. Peki gerçekte hangisi biziz. Kendilik, çevre onayından bağımsız olarak inşa ettiğimiz özelliklerimizdir. Öteki bizi deneyime açık gördüğü için kendimizi deneyime açık görüyorsak bu sadece Yüklenilmiş Ötekiye işaret eder. Eğer çevremiz bizi deneyime açık görmediği için kendimizi deneyime açık görmüyorsak bu da Yüklenilmek İstenen Ötekide yaşadığımız soruna işaret eder. Oysa Kendilik yolu bunlardan bağımsız olarak da kendimizi düşünebilme halidir.
Deneyime Açıklık, kişilerin rutinlerden çok yeniye olan eğilimlerini ifade eder. Deneyime açık kişilerde merak ön plandadır, hayal gücü etkindir, açık görüşlüdürler, yeni ile yaşadıkları tecrübelerden haz alırlar.
Sorumluluk,kişilerin görev bilinci ile hareket etmesidir. Sorumlu olduğu konularda öz disiplin sorunu yaşamazlar, kendi düzenleri vardır ve bu düzen sorumluluk merkezlidir.
Dışa Dönüklük, kişilerin dış dünya ile etkileşimden beslenmesini ifade eder. Dışa dönük kişiler; enerjiktirler, hareket odaklıdırlar, dışarıdan teşviğe eğilimlidirler. Bulundukları ortamda kendilerini ilk belli eden , odak noktası haline gelen kişilerdir.
Uyumluluk, kişilerin diğer kişilerle geçinmekte sorun yaşamamasına denir. Esnektirler, yeni duruma göre pozisyon alma becerileri yüksektir. Diğer kişilere karşı zıtlık ve kuşku içeren bir yaklaşım taşımazlar.
Duygusal Denge, kişilerin stresörlerle baş etme konusundaki başarısına işaret eder. Ani duygu değişimleri yaşamazlar. Kaygı ve öfke duygusunu daha az yaşarlar ve etkin bir şekilde yönetirler.
Beş Faktör Kişilik Modeline göre kendimizi değerlendirebiliriz. Ama şunu unutmamak gerekir ki: Kişilik oldukça kapsamlı bir kavramdır. Tek model ile açıklamak ise imkansızdır. Ayrıca mevcut modeldeki beş faktörü birer kategori olarak değil, birer skala olarak düşünmekte fayda vardır. Yani ben ya sorumluyum ya da sorumsuzum gibi iki kategori yoktur. Sıfır ile yüz arasında değişen bir skalada her birimiz beş faktör açısından belli değerler alırız. Diğer bir önemli nokta da her bir faktörün her iki ucunu da zaman zaman yaşamamız, insani doğamızın doğal sonucudur. Önemli olan mevcut özelliklerimizi nasıl yönettiğimiz ve günlük yaşamımıza nasıl adapte ettiğimizdir.
Sahip olduğumuz kişilik özellikleri vardır. Bir de sahip olmak istediğimiz kişilik özellikleri vardır. Söz gelimi daha dışa dönük olmak, açık olmak, uyum becerisini arttırmak, sorumluluk sahibi olmak gibi. Yazının devamında buna değinmeye çalışacağım. “Konfor Alanından Çıkarken Kendilikle Karşılaşmak” yazımda bahsettiğim iki kavram vardı: Yüklenilmiş Öteki ve Yüklenilmek İstenen Öteki. Yüklenilmiş Ötekiyi; çevre ile etkileşimlerimiz sonucunda, büyüme sürecinde, çeşitli nedenlerle ötekilerin duygu, düşünce ve davranış örüntülerini yüklenme halimiz olarak açıklamıştık. Yüklenilmek İstenen Öteki ise; ötekinin duygu, düşünce ve davranışlarını yüklenmekte yaşadığımız sorunlara işaret etmekteydi. Üçüncü bir yolun daha olduğundan bahsetmiştik. O da Kendilik dediğimiz sürecin inşa edilmesiydi. Kendilik İnşasında kendimize sormamız gereken üç sorudan bahsetmeye çalışacağım. Söz gelimi Beş Faktör Kişilik Modeline göre sahip olduğunuz özelliklerde değişim istiyorsanız bu üç adımı daha dikkatli okumaya çalışın.
İlk soru Olmak mı, Görünmek mi istiyorum? Herhangi bir özellik için konuşabiliriz. Mevcut özelliğe sahip olmak mı istiyorum yoksa mevcut özelliğe sahip görünmek mi istiyorum? Söz gelimi içinde bulunduğumuz ortam için deneyime açıklık kabul gören bir özellik olsun ve bu konuda sorun yaşadığımızı düşünelim. Yüklenilmiş Öteki aşamasında sorun var diyebiliriz. Peki Deneyime Açık bir hale geldiğimizi düşünelim. Bu Yüklenilmek İstenen Ötekiye mi işaret ediyor, kendiğe mi? Sorulması gereken, eğer ben bu özelliğe günlük hayatımda hiçbir değişiklik yapmadığım halde sahip olarak görünseydim ne yapardım? Eğer o zaman sorun kalmıyorsa Yüklenilmek İstenen Ötekiye işaret etmektedir.
İkinci soru ...,Çünkü'dür. “A özelliğine sahip olmak istiyorum. Çünkü...” ye vereceğimiz cevap ayırt edici bir diğer noktadır. Eğer cevabımız sadece Öteki-çevre onayını ve kabulünü içeriyorsa kendilik yolunda ilerlemediğimizi göstermektedir.
Son soruda ise şimdi bir mucize olduğunu ve istediğimiz özelliğe sahip olduğumuzu düşünelim. Çevremiz ise bu değişimi fark etmiyor. Eğer “Öyle söylüyorlar ama ben deneyime açığım” diyorsam kendiliğe işaret eder.
Üniversite sınavı bitmiş, tercih yapacak bir genci düşünelim. İnşaat Mühendisliğini yazmayı düşünüyor olsun. Birinci soruya mühendis olduğumun söylenmesini istiyorum, ikinci soruya çünkü ailem istiyor, üçüncü soruya mühendis olsam ve ailem bundan memnun olmazsa olmak istemem diyorsa kendilik yolunda atılmış adımlardan bahsedemeyiz. Kendilik yolunda atılan adımlarda ise şu cevapları duyabilirdik: İnşaat mühendisi olmak istiyorum, inşaatlara ve maddeden yeni büyük yapıları oluşturmaya ilgim var, çevrem onaylamasa da ben memnun olurum seçimimden.
Üç adıma vereceğimiz cevaplarla kendilik inşası yolunda adımlar atabiliriz. Yüklenilmiş Ötekinin zaman-mekana bağlı ve mevcut öteki kişilerine bağımlı olduğunu unutmamak gerekir. Şöyle bir örnek düşünelim: İki farklı ortam olsun ve bu iki farklı ortamda da aynı özelliklerimizle bulunduğumuzu düşünelim. İlk ortam Cem Yılmaz ve Can Yılmaz'ın olduğu bir ortam olsun. Keşfedilmemiş bir yetenek değil isek ne yaparsak yapalım bu ikilinin yanında komik, enerjik, dışa dönük özelliklerini çevreden duymamız çok zor olacaktır. Bir kişi gelse ve kendimizi anlatmamızı istese mevcut çevre etkisi nedeniyle kendimizde bu özellikler var diye bahsetme gereği duymayacağız. Peki şimdi de Yedi Güzel Adamın yanında olduğumuzu düşünelim. Bu seferde kendimize farklı özellikler atfedeceğiz. Peki gerçekte hangisi biziz. Kendilik, çevre onayından bağımsız olarak inşa ettiğimiz özelliklerimizdir. Öteki bizi deneyime açık gördüğü için kendimizi deneyime açık görüyorsak bu sadece Yüklenilmiş Ötekiye işaret eder. Eğer çevremiz bizi deneyime açık görmediği için kendimizi deneyime açık görmüyorsak bu da Yüklenilmek İstenen Ötekide yaşadığımız soruna işaret eder. Oysa Kendilik yolu bunlardan bağımsız olarak da kendimizi düşünebilme halidir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Beş Faktör Kişilik Modeli ve Kendiliğe Dair Üç Adım" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Emre ŞENGÜR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Emre ŞENGÜR'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
24 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
