Her Zaman Daha İyisini Daha Mükemmelini Arayanlar – Mükemmeliyetçilikle Başa Çıkmak
Son zamanlarda insanların kendilerini tanımlarken sık sık kullandıkları bir kavram olan mükemmeliyetçilik, insanların üzerinde bıraktığı etkilerin de anlaşılmasıyla birlikte gün geçtikçe daha fazla önem kazanan ve üzerine çok daha fazla düşünülen bir durum olmaya başladı.
Mükemmeliyetçilik, konu ne olursa olsun kişinin mükemmele, bir bakıma kusursuza ulaşmak için bu yolda kendisine ulaşması oldukça zor ve gerçekçi olmayan hedefler koymasıdır. Mükemmeliyetçi kişi, belirlediği hedeflerin zorluğuyla eşdeğer şekilde yoğun kaygı ve endişe duygularını da beraberinde getirir.
Mükemmeliyetçilik aşırıya kaçmadığı sürece, kişiyi başarıya götüren, başarı odaklı bir özellikmiş gibi gözükse de aslında kişi üzerinde baskı oluşturan ve uzun vadede mutsuzluğa, yoğun kaygıya ve hatta depresyona neden olan bir durumdur. Çünkü kişinin mükemmellik ve mutlak başarı için belirlediği standartlar hem gerçekçi bir noktada değildir hem de bu standartlar gün geçtikçe daha da yükselir, yani daha da ulaşılması zor bir konuma gelir.
Düşünülenin aksine mükemmeliyetçilik, başarı odaklı olmak değildir. İki durum arasında ciddi fark vardır. Başarıya odaklı kişiler, başarısızlığı ne kadar üzücü ve istenmeyen bir sonuç olsa da kabul edilebilir bir netice olarak görürler. Tek bir başarısızlık nedeniyle ne kendileri hakkında genelleme yaparak olabilecek en kötü yorumları yaparlar ne de başarısız oldukları işi hiçbir iyi yönü olmayan kötü bir iş olarak görüp yok sayarlar. Ancak mükemmeliyetçi kişiler duruma bu şekilde yaklaşmazlar. Olası bir başarısızlık sonucunda mükemmeliyetçiler kendilerini en kötü ve acımasız şekilde yargılarlar ve o iş başarılı olamadıysa işin herhangi iyi bir yönünü görmezler. Bu nedenle mükemmeliyetçi olmak başarı değil, aksine başarısızlık odaklı olmak demektir. Yapılan işin sonucu ne olursa olsun doğrulardan çok yanlışları görürler. Büyük resimdeki küçük hatalara takılırlar. Hata odaklı oldukları için de elde ettikleri başarıları görmeme ya da görmezden gelme eğilimleri vardır. Bu yaklaşım yapıcı olmaktan çok uzak ve olumsuzdur.
Mükemmeliyetçi olmak, kişiyi zaman zaman başarıya götürse de aynı zamanda başka durumları da beraberinde getirir. Kusursuz olma isteği nedeniyle üzerinde fazla baskı kurmak, mükemmeliyetçi özellikler gösteren kişilerde kaygı bozuklukları, mide sorunları, baş ağrısı, uyku bozukluğu, yeme bozukluğu, vücudun çeşitli yerlerinde ağrılar ortaya çıkmasına neden olur. Bu durum ileri boyutlarda ise intihar düşüncesi ya da girişimlerinin görülmesine ve kişi için ciddi tehlike oluşturmasına neden olabilir.
Mükemmeliyetçiliğin Nedenleri
Mükemmeliyetçi kişilik yapısının oluşmasında pek çok farklı neden etkili olabilir. Bunlardan bir tanesi büyüme çağında ebeveynlerin tutum ve davranışlarıdır. Baskıcı ve hata kabul etmeyen, aşırı eleştirel ya da talepkar ebeveynler, çocuklarının ilerleyen dönemlerde mükemmeliyetçi bir tutum sergilemelerine neden olurlar. Bu ebeveynlerin temeldeki amaçları çocuklarının daha başarılı, daha iyi olmalarını sağlamak, onları bu yola yönlendirmek olsa da sınavda 80 alan bir çocuğa “Neden 90 almadın?” diye sormak aslında çocuğa yeterli olmadığı mesajını verir. Ebeveyn, sonuç ne kadar iyi olursa olsun bunu takdir etmeyip daha iyisini bekleyerek çocuğun kendisinden memnun olmamasına neden olur. Çünkü çocuğa göre ebeveyni de kendisinden memnun değildir. Anne baba, çocuğunun daha iyi yapabileceğine olan inancı nedeniyle bunu söylüyor olabilir, ancak anne babasından öncelikle onay bekleyen çocuk için bu durum çok farklı bir şekilde yorumlanır.
Karşısında mükemmeliyetçi ebeveyn modeli olan çocuklar da ilerleyen zamanlarda aynı özellikleri göstermeye yatkındırlar. Çünkü model aldıkları kişilerden durumlara nasıl yaklaşacaklarını, nasıl davranacaklarını öğrenir ve onların davranış kalıplarını hayata geçirirler. Her şeyde kusursuzluk arayan birini model alırlarsa onlar da bir süre sonra aynı kusursuzluğu aramaya başlarlar. Çünkü öğrendikleri doğru budur.
Mükemmeliyetçiliğin oluşmasındaki bir diğer neden ise bazı çocukların belli bir döneme kadar hep başarılı olmaları ve bunun üzerinden övgü almalarıdır. Bu durumdaki çocuklar kendilerini başarıları üzerinden tanımlarlar ve aldıkları övgüleri almaya devam etmek için mükemmel olmak zorunda olduklarını düşünürler. Bu kişiler, neredeyse bu zamana kadar hiç başarısız olmadıkları için başarısızlıkla nasıl başa çıkacaklarını da bilemezler aynı zamanda. Bu bilinmezlik de hata yapmaktan ve başarısızlıktan korkmaya ve her şeyi en iyi şekilde yapma ihtiyacına neden olur.
Başkaları tarafından sevilme ve kabul edilme ihtiyacı da kişileri mükemmeliyetçi olma yoluna iten bir başka güçtür. Bu noktadaki kişiler, ancak mükemmel olurlarsa değerli olacaklarına, çevresindeki insanlar tarafından sevileceklerine ve kabul göreceklerine inanırlar. Bu ihtiyacın çok fazla olması normalden çok daha fazla çabaya ve başarının limitinin neredeyse olmamasına neden olur.
Kaybetme korkusu da kişileri mükemmeliyetçi olmaya yönlendirir. Sahip oldukları işi, ilişkiyi, arkadaşlığı ya da herhangi bir şeyi kaybetmekten korktukları için hiç hata yapmamaya, her şeyi eksiksiz yapmaya çalışırlar. Böylece bu çabalarının sonucunda onlar için önemli olan o şeyi ellerinde tutacaklarına, hata yaptıkları takdirde kaybedeceklerine inanırlar.
Mükemmeliyetçi Kişilerin Ortak Özellikleri
• Mükemmeliyetçi kişiler, kendilerini başarılarına göre tanımlar, öz değerlerini başarılı ya da başarısız olmalarına göre belirlerler. Başarılı olduklarında değerli, başarısızlık anlarında ise değersiz biri olduklarına inanırlar. Bütün çabaları değerli olduklarını hissetmek içindir.
• En başta kendileri olmak üzere çevresindeki kimseye hiçbir konuda hata payı bırakmazlar. En ufak hatayı bile kabul etmezler.
• Yapılan işlerde herhangi bir kusur ya da eksiklik olmaması için sürekli kontrol ederler. Sadece başkalarının yaptıkları işleri değil, kendi yaptıkları işleri de sık sık kontrol etme ihtiyacı duyarlar.
• Mükemmeliyetçi kişiler, diğer insanlara, yaptıkları işlere güvenmekte zorluk çekerler. Başkalarının kendisi kadar dikkat etmeyeceklerine, iyi yapamayacaklarına inandıkları için birçok işi kendi başına halletmeye çalışır, ekstra sorumluluk ve iş yükü alır.
• Sürekli eleştirme halindedirler. Çevrelerindeki kişileri en ufak yanlışlık nedeniyle sert bir şekilde eleştirebilirler. Ancak en acımasız ve sık eleştiriyi her zaman kendilerine yaparlar.
• Hayatlarında sadece siyahlar ve beyazlar vardır, grilere hiç yer yoktur. Buna ya hep ya da hiç düşünme tarzı da denebilir. Yani bir sonuç ya kusursuz ya da başarısız olabilir. Bunun dışında bir alternatifi kabul etmezler. Bu nedenle başarısızlık onlar için alınabilecek en kötü sonuçtur.
• Her şeyde kusursuzluk aradıkları için işlerinde ya da ilişkilerinde tatmin olmaları oldukça zordur. Çünkü tatmin olmaları için o şeyin tamamen kusursuz olması gerekir. Ancak bunu her zaman elde edemezler.
• Mükemmeliyetçi kişiler, kendilerini takdir etmedikleri, ödüllendirmedikleri için bu ihtiyacını çevresindeki kişilerden karşılamak isterler. Bu nedenle çevresi tarafından onaylanmak ve takdir görmek onlar için oldukça önemli bir ihtiyaçtır.
• Kendilerini her zaman başkalarıyla karşılaştırırlar. Bu karşılaştırma sonucunda genellikle karşılarındaki kişileri başarılı olarak görürken kendilerinin sadece hatalarına, yanlışlarına odaklanırlar.
• -meli, -malı kalıplı cümleleri ve düşünce tarzları vardır. Onlara göre “İnsan … olmalı, … yapmalı.”, “Bir iş … olmalı.” gibi kesin kural ve yargılar vardır ve bu kurallara uyulmasını isterler. Uyulmadığı zamanlarda ise öfkelenirler.
• Sürekli planlama ve organize etme içerisindedirler. En küçük ayrıntıya kadar dikkat eder, ona göre hareket ederler. Bu nedenle planlama ve düzenleme konusunda gerçekten başarılıdırlar.
• Bir karara varmadan önce bütün seçenekleri düşünme ve değerlendirme ihtiyacı duyarlar. Aşırı düşünme, tüm ayrıntıları değerlendirme özellikleri onları kararsızlığa sürükler. Bu da karar verme aşamalarının uzamasına neden olur.
• Mükemmeliyetçi kişiler için başarılı olmak tek önemli noktadır. Bu nedenle başarısız olacaklarını düşündükleri durumlardan kaçınır, o riske hiç girmezler.
• Süreç boyunca ya da her şey sonuçlandıktan sonra başarılı olsalar bile yaptıklarından çok yapamadıklarına odaklanırlar. Başarılı şekilde yaptıkları şeyleri ya görmezden gelirler ya da önemsiz görürler.
• Aşırı genelleme yapma eğilimleri vardır. Küçük bir hatanın bütünü bitirdiğine inanırlar. Bu nedenle yapılan küçük bir yanlışın ya da işlerinin küçük bir parçasında başarısızlık elde etmiş olmalarının onları her anlamda başarısız biri yaptığına inandırır.
• Yaptıkları işte mükemmel değillerse ya da yapacakları iş kusursuz olmayacaksa hiç yapmamalarının daha iyi olduğuna inanırlar.
• Ne kadar istekli olurlarsa olsunlar bir işe başlamada her zaman zorluk yaşarlar. Çünkü o işi kusursuz bir şekilde yapacaklarından emin olmak isterler. Bu nedenle birçok işlerini son dakikaya bırakırlar.
• İşe başlamak kadar işi tamamlamak da mükemmeliyetçi kişiler için bir o kadar zordur. Yeterli araştırmayı yapmadıklarını, gerekli hazırlıkları tamamlamadıklarını ya da belirledikleri kriterleri tam olarak yerine getirdiklerinden emin olmadıkça işleri bitirmekte zorluklar yaşalar. Emin olmak da onlar için zordur. Bu nedenle çoğunlukla erteleme ya da gecikme yaşarlar.
• Yaptıkları işte her zaman sonuç odaklıdırlar. Sürecin kendisi, bu süreçte kazanılanlar, öğrenilenler ya da küçük başarılar önemli değildir. Dikkate aldıkları tek kriter sonuçtur ve sonuç da mükemmel olmak zorundadır. Bu nedenle süreçten keyif almazlar, aksine yoğun kaygı duyarlar.
Yukarıdaki davranışların bir kısmına sahip olmak oldukça normaldir. Bu özelliklerin birçoğuna zaman zaman sahip olmak, mükemmeliyetçi olunduğu anlamına gelmez. Çünkü mükemmeliyetçi kişiler bu özellikleri her zaman ve her durumda yüksek standartlarda gösterirler, dönemsel ya da sadece çok önem verdikleri bir durumda değil. En küçük durumlarda bile bu davranış kalıpları ortaya çıkar ve esnetme gibi bir durum söz konusu olmaz.
Mükemmeliyetçilikle Başa Çıkma Yolları
Mükemmeliyetçilikle başa çıkmak mümkündür, ancak bir o kadar da zordur. Çünkü bunu yaparken her zaman, her şeyde mükemmel olmadığınızı, olamayacağınızı kabul etmeniz gerekir. Kabul etmesi kolay olmasa da imkansız bir durum değildir. Mükemmeliyetçilikle başa çıkmak için;
• Öncelikle mükemmeliyetçiliğin sizin üzerinizde oluşturduğu olumlu ve olumsuz etkilerin bir listesini yapın. Bu listede mükemmeliyetçi olmanın psikolojik, fiziksel, insan ilişkileri açısından size kazandırdıkları ve sizden götürdüklerini yazın. Buna artılar ve eksiler listesi de diyebilirsiniz.
• Mükemmeliyetçi tutum ve davranışlarınızın farkına varın. Hangi konularda nasıl bir tutum içinde olduğunuzu fark etmeniz neleri değiştirmeniz gerektiği konusunda size yol gösterecektir. Bu noktada çevrenizden destek almanız duruma farklı yönden bakmanıza yardımcı olacaktır.
• Yapabilecekleriniz ve koyduğunuz hedefler açısından gerçekçi olun. Şu zamana kadar kendinize koyduğunuz hedefleri objektif bir şekilde değerlendirin. Koyduğunuz hedefler size başta gayet normal ya da makul gelebilir. Bu nedenle bunu yaparken çevrenizden fikir alabilirsiniz.
• Tamamlamanız gereken işlerle ilgili kesin tarihler koyun ve bunların dışına çıkmayın. Bu şekilde işin mükemmel olduğundan kesin emin olana kadar defalarca kontrol etme, erteleme davranışlarının azalması sağlanır.
• Standartlarınızı gevşetin. Bunu, -meli, -malı cümlelerinizi azaltarak yapabilirsiniz. Kendinize ait belirli tutum ve yargılarınızın olmasında bir sakınca yok, ancak bunlar, esnemeyen, kalıplaşmış yargılar olunca sizin üzerinizde de baskı oluşturuyor. Bu nedenle standartlarınızı esnetmenizde fayda var.
• Mükemmellik, neyin nasıl olması ya da ne anlama geldiği ile ilgili alternatif düşünceler üretin. Bu aşamada başkalarının düşüncelerini öğrenin, farklı görüşlerin varlığını kabul edin.
• Hedefinize ulaştığınızda yaptığınız işi normalleştirmek, önemsiz görmek yerine durup başarınızı fark edin, bunun keyfini çıkarın ve kendinizi ödüllendirin.
• En önemlisi, bir makine değil, insan olduğunuzu ve insanların hatalardan var olduğunu, hatalar sayesinde ilerleyebildiğini kabul edin.
Beliz EREREN
Uzman Klinik Psikolog
Mükemmeliyetçilik, konu ne olursa olsun kişinin mükemmele, bir bakıma kusursuza ulaşmak için bu yolda kendisine ulaşması oldukça zor ve gerçekçi olmayan hedefler koymasıdır. Mükemmeliyetçi kişi, belirlediği hedeflerin zorluğuyla eşdeğer şekilde yoğun kaygı ve endişe duygularını da beraberinde getirir.
Mükemmeliyetçilik aşırıya kaçmadığı sürece, kişiyi başarıya götüren, başarı odaklı bir özellikmiş gibi gözükse de aslında kişi üzerinde baskı oluşturan ve uzun vadede mutsuzluğa, yoğun kaygıya ve hatta depresyona neden olan bir durumdur. Çünkü kişinin mükemmellik ve mutlak başarı için belirlediği standartlar hem gerçekçi bir noktada değildir hem de bu standartlar gün geçtikçe daha da yükselir, yani daha da ulaşılması zor bir konuma gelir.
Düşünülenin aksine mükemmeliyetçilik, başarı odaklı olmak değildir. İki durum arasında ciddi fark vardır. Başarıya odaklı kişiler, başarısızlığı ne kadar üzücü ve istenmeyen bir sonuç olsa da kabul edilebilir bir netice olarak görürler. Tek bir başarısızlık nedeniyle ne kendileri hakkında genelleme yaparak olabilecek en kötü yorumları yaparlar ne de başarısız oldukları işi hiçbir iyi yönü olmayan kötü bir iş olarak görüp yok sayarlar. Ancak mükemmeliyetçi kişiler duruma bu şekilde yaklaşmazlar. Olası bir başarısızlık sonucunda mükemmeliyetçiler kendilerini en kötü ve acımasız şekilde yargılarlar ve o iş başarılı olamadıysa işin herhangi iyi bir yönünü görmezler. Bu nedenle mükemmeliyetçi olmak başarı değil, aksine başarısızlık odaklı olmak demektir. Yapılan işin sonucu ne olursa olsun doğrulardan çok yanlışları görürler. Büyük resimdeki küçük hatalara takılırlar. Hata odaklı oldukları için de elde ettikleri başarıları görmeme ya da görmezden gelme eğilimleri vardır. Bu yaklaşım yapıcı olmaktan çok uzak ve olumsuzdur.
Mükemmeliyetçi olmak, kişiyi zaman zaman başarıya götürse de aynı zamanda başka durumları da beraberinde getirir. Kusursuz olma isteği nedeniyle üzerinde fazla baskı kurmak, mükemmeliyetçi özellikler gösteren kişilerde kaygı bozuklukları, mide sorunları, baş ağrısı, uyku bozukluğu, yeme bozukluğu, vücudun çeşitli yerlerinde ağrılar ortaya çıkmasına neden olur. Bu durum ileri boyutlarda ise intihar düşüncesi ya da girişimlerinin görülmesine ve kişi için ciddi tehlike oluşturmasına neden olabilir.
Mükemmeliyetçiliğin Nedenleri
Mükemmeliyetçi kişilik yapısının oluşmasında pek çok farklı neden etkili olabilir. Bunlardan bir tanesi büyüme çağında ebeveynlerin tutum ve davranışlarıdır. Baskıcı ve hata kabul etmeyen, aşırı eleştirel ya da talepkar ebeveynler, çocuklarının ilerleyen dönemlerde mükemmeliyetçi bir tutum sergilemelerine neden olurlar. Bu ebeveynlerin temeldeki amaçları çocuklarının daha başarılı, daha iyi olmalarını sağlamak, onları bu yola yönlendirmek olsa da sınavda 80 alan bir çocuğa “Neden 90 almadın?” diye sormak aslında çocuğa yeterli olmadığı mesajını verir. Ebeveyn, sonuç ne kadar iyi olursa olsun bunu takdir etmeyip daha iyisini bekleyerek çocuğun kendisinden memnun olmamasına neden olur. Çünkü çocuğa göre ebeveyni de kendisinden memnun değildir. Anne baba, çocuğunun daha iyi yapabileceğine olan inancı nedeniyle bunu söylüyor olabilir, ancak anne babasından öncelikle onay bekleyen çocuk için bu durum çok farklı bir şekilde yorumlanır.
Karşısında mükemmeliyetçi ebeveyn modeli olan çocuklar da ilerleyen zamanlarda aynı özellikleri göstermeye yatkındırlar. Çünkü model aldıkları kişilerden durumlara nasıl yaklaşacaklarını, nasıl davranacaklarını öğrenir ve onların davranış kalıplarını hayata geçirirler. Her şeyde kusursuzluk arayan birini model alırlarsa onlar da bir süre sonra aynı kusursuzluğu aramaya başlarlar. Çünkü öğrendikleri doğru budur.
Mükemmeliyetçiliğin oluşmasındaki bir diğer neden ise bazı çocukların belli bir döneme kadar hep başarılı olmaları ve bunun üzerinden övgü almalarıdır. Bu durumdaki çocuklar kendilerini başarıları üzerinden tanımlarlar ve aldıkları övgüleri almaya devam etmek için mükemmel olmak zorunda olduklarını düşünürler. Bu kişiler, neredeyse bu zamana kadar hiç başarısız olmadıkları için başarısızlıkla nasıl başa çıkacaklarını da bilemezler aynı zamanda. Bu bilinmezlik de hata yapmaktan ve başarısızlıktan korkmaya ve her şeyi en iyi şekilde yapma ihtiyacına neden olur.
Başkaları tarafından sevilme ve kabul edilme ihtiyacı da kişileri mükemmeliyetçi olma yoluna iten bir başka güçtür. Bu noktadaki kişiler, ancak mükemmel olurlarsa değerli olacaklarına, çevresindeki insanlar tarafından sevileceklerine ve kabul göreceklerine inanırlar. Bu ihtiyacın çok fazla olması normalden çok daha fazla çabaya ve başarının limitinin neredeyse olmamasına neden olur.
Kaybetme korkusu da kişileri mükemmeliyetçi olmaya yönlendirir. Sahip oldukları işi, ilişkiyi, arkadaşlığı ya da herhangi bir şeyi kaybetmekten korktukları için hiç hata yapmamaya, her şeyi eksiksiz yapmaya çalışırlar. Böylece bu çabalarının sonucunda onlar için önemli olan o şeyi ellerinde tutacaklarına, hata yaptıkları takdirde kaybedeceklerine inanırlar.
Mükemmeliyetçi Kişilerin Ortak Özellikleri
• Mükemmeliyetçi kişiler, kendilerini başarılarına göre tanımlar, öz değerlerini başarılı ya da başarısız olmalarına göre belirlerler. Başarılı olduklarında değerli, başarısızlık anlarında ise değersiz biri olduklarına inanırlar. Bütün çabaları değerli olduklarını hissetmek içindir.
• En başta kendileri olmak üzere çevresindeki kimseye hiçbir konuda hata payı bırakmazlar. En ufak hatayı bile kabul etmezler.
• Yapılan işlerde herhangi bir kusur ya da eksiklik olmaması için sürekli kontrol ederler. Sadece başkalarının yaptıkları işleri değil, kendi yaptıkları işleri de sık sık kontrol etme ihtiyacı duyarlar.
• Mükemmeliyetçi kişiler, diğer insanlara, yaptıkları işlere güvenmekte zorluk çekerler. Başkalarının kendisi kadar dikkat etmeyeceklerine, iyi yapamayacaklarına inandıkları için birçok işi kendi başına halletmeye çalışır, ekstra sorumluluk ve iş yükü alır.
• Sürekli eleştirme halindedirler. Çevrelerindeki kişileri en ufak yanlışlık nedeniyle sert bir şekilde eleştirebilirler. Ancak en acımasız ve sık eleştiriyi her zaman kendilerine yaparlar.
• Hayatlarında sadece siyahlar ve beyazlar vardır, grilere hiç yer yoktur. Buna ya hep ya da hiç düşünme tarzı da denebilir. Yani bir sonuç ya kusursuz ya da başarısız olabilir. Bunun dışında bir alternatifi kabul etmezler. Bu nedenle başarısızlık onlar için alınabilecek en kötü sonuçtur.
• Her şeyde kusursuzluk aradıkları için işlerinde ya da ilişkilerinde tatmin olmaları oldukça zordur. Çünkü tatmin olmaları için o şeyin tamamen kusursuz olması gerekir. Ancak bunu her zaman elde edemezler.
• Mükemmeliyetçi kişiler, kendilerini takdir etmedikleri, ödüllendirmedikleri için bu ihtiyacını çevresindeki kişilerden karşılamak isterler. Bu nedenle çevresi tarafından onaylanmak ve takdir görmek onlar için oldukça önemli bir ihtiyaçtır.
• Kendilerini her zaman başkalarıyla karşılaştırırlar. Bu karşılaştırma sonucunda genellikle karşılarındaki kişileri başarılı olarak görürken kendilerinin sadece hatalarına, yanlışlarına odaklanırlar.
• -meli, -malı kalıplı cümleleri ve düşünce tarzları vardır. Onlara göre “İnsan … olmalı, … yapmalı.”, “Bir iş … olmalı.” gibi kesin kural ve yargılar vardır ve bu kurallara uyulmasını isterler. Uyulmadığı zamanlarda ise öfkelenirler.
• Sürekli planlama ve organize etme içerisindedirler. En küçük ayrıntıya kadar dikkat eder, ona göre hareket ederler. Bu nedenle planlama ve düzenleme konusunda gerçekten başarılıdırlar.
• Bir karara varmadan önce bütün seçenekleri düşünme ve değerlendirme ihtiyacı duyarlar. Aşırı düşünme, tüm ayrıntıları değerlendirme özellikleri onları kararsızlığa sürükler. Bu da karar verme aşamalarının uzamasına neden olur.
• Mükemmeliyetçi kişiler için başarılı olmak tek önemli noktadır. Bu nedenle başarısız olacaklarını düşündükleri durumlardan kaçınır, o riske hiç girmezler.
• Süreç boyunca ya da her şey sonuçlandıktan sonra başarılı olsalar bile yaptıklarından çok yapamadıklarına odaklanırlar. Başarılı şekilde yaptıkları şeyleri ya görmezden gelirler ya da önemsiz görürler.
• Aşırı genelleme yapma eğilimleri vardır. Küçük bir hatanın bütünü bitirdiğine inanırlar. Bu nedenle yapılan küçük bir yanlışın ya da işlerinin küçük bir parçasında başarısızlık elde etmiş olmalarının onları her anlamda başarısız biri yaptığına inandırır.
• Yaptıkları işte mükemmel değillerse ya da yapacakları iş kusursuz olmayacaksa hiç yapmamalarının daha iyi olduğuna inanırlar.
• Ne kadar istekli olurlarsa olsunlar bir işe başlamada her zaman zorluk yaşarlar. Çünkü o işi kusursuz bir şekilde yapacaklarından emin olmak isterler. Bu nedenle birçok işlerini son dakikaya bırakırlar.
• İşe başlamak kadar işi tamamlamak da mükemmeliyetçi kişiler için bir o kadar zordur. Yeterli araştırmayı yapmadıklarını, gerekli hazırlıkları tamamlamadıklarını ya da belirledikleri kriterleri tam olarak yerine getirdiklerinden emin olmadıkça işleri bitirmekte zorluklar yaşalar. Emin olmak da onlar için zordur. Bu nedenle çoğunlukla erteleme ya da gecikme yaşarlar.
• Yaptıkları işte her zaman sonuç odaklıdırlar. Sürecin kendisi, bu süreçte kazanılanlar, öğrenilenler ya da küçük başarılar önemli değildir. Dikkate aldıkları tek kriter sonuçtur ve sonuç da mükemmel olmak zorundadır. Bu nedenle süreçten keyif almazlar, aksine yoğun kaygı duyarlar.
Yukarıdaki davranışların bir kısmına sahip olmak oldukça normaldir. Bu özelliklerin birçoğuna zaman zaman sahip olmak, mükemmeliyetçi olunduğu anlamına gelmez. Çünkü mükemmeliyetçi kişiler bu özellikleri her zaman ve her durumda yüksek standartlarda gösterirler, dönemsel ya da sadece çok önem verdikleri bir durumda değil. En küçük durumlarda bile bu davranış kalıpları ortaya çıkar ve esnetme gibi bir durum söz konusu olmaz.
Mükemmeliyetçilikle Başa Çıkma Yolları
Mükemmeliyetçilikle başa çıkmak mümkündür, ancak bir o kadar da zordur. Çünkü bunu yaparken her zaman, her şeyde mükemmel olmadığınızı, olamayacağınızı kabul etmeniz gerekir. Kabul etmesi kolay olmasa da imkansız bir durum değildir. Mükemmeliyetçilikle başa çıkmak için;
• Öncelikle mükemmeliyetçiliğin sizin üzerinizde oluşturduğu olumlu ve olumsuz etkilerin bir listesini yapın. Bu listede mükemmeliyetçi olmanın psikolojik, fiziksel, insan ilişkileri açısından size kazandırdıkları ve sizden götürdüklerini yazın. Buna artılar ve eksiler listesi de diyebilirsiniz.
• Mükemmeliyetçi tutum ve davranışlarınızın farkına varın. Hangi konularda nasıl bir tutum içinde olduğunuzu fark etmeniz neleri değiştirmeniz gerektiği konusunda size yol gösterecektir. Bu noktada çevrenizden destek almanız duruma farklı yönden bakmanıza yardımcı olacaktır.
• Yapabilecekleriniz ve koyduğunuz hedefler açısından gerçekçi olun. Şu zamana kadar kendinize koyduğunuz hedefleri objektif bir şekilde değerlendirin. Koyduğunuz hedefler size başta gayet normal ya da makul gelebilir. Bu nedenle bunu yaparken çevrenizden fikir alabilirsiniz.
• Tamamlamanız gereken işlerle ilgili kesin tarihler koyun ve bunların dışına çıkmayın. Bu şekilde işin mükemmel olduğundan kesin emin olana kadar defalarca kontrol etme, erteleme davranışlarının azalması sağlanır.
• Standartlarınızı gevşetin. Bunu, -meli, -malı cümlelerinizi azaltarak yapabilirsiniz. Kendinize ait belirli tutum ve yargılarınızın olmasında bir sakınca yok, ancak bunlar, esnemeyen, kalıplaşmış yargılar olunca sizin üzerinizde de baskı oluşturuyor. Bu nedenle standartlarınızı esnetmenizde fayda var.
• Mükemmellik, neyin nasıl olması ya da ne anlama geldiği ile ilgili alternatif düşünceler üretin. Bu aşamada başkalarının düşüncelerini öğrenin, farklı görüşlerin varlığını kabul edin.
• Hedefinize ulaştığınızda yaptığınız işi normalleştirmek, önemsiz görmek yerine durup başarınızı fark edin, bunun keyfini çıkarın ve kendinizi ödüllendirin.
• En önemlisi, bir makine değil, insan olduğunuzu ve insanların hatalardan var olduğunu, hatalar sayesinde ilerleyebildiğini kabul edin.
Beliz EREREN
Uzman Klinik Psikolog
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Her Zaman Daha İyisini Daha Mükemmelini Arayanlar – Mükemmeliyetçilikle Başa Çıkmak" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Beliz EREREN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Beliz EREREN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden |
mükemmeliyetçilik, mükemmellik arayışı, mükemmeliyetçilikle başa çıkma, mükemmeliyetçi kişilik özellikleri, mükemmeliyetçilik nedenleri, mükemmeliyetçilik davranışları, mükemmeliyetçilik özellikleri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
