İtaat Deneyi
Üniversitesi'nden Psikolog Dr. Stanley Milgram tarafından yapılan bu deney,
“insanların otoriteye nasıl boyun eğdiklerini “ anlamak amacıyla (bir Nazi savaş suçlusu olan Adolf Eichmann'ın davasının başlangıcından 3 ay sonra) 1961 senesinin Temmuz ayında yapılmıştır.
Denekler öğretmen-öğrenci olarak nitelendirilir. Ayrı odalara yerleştirilir. Öğretmen ile öğrenci arasındaki iletişim sadece ses yoluyla sağlanır.
Aslında burada tek denek: “öğretmen”dir. “Öğrenci” konumunda olan kişi ise; deneyin bir parçası olan oyuncudur.
“Öğretmen” (denek) ayrı odaya yerleştirilen öğrenciye yanlış cevap verdiğinde uyguladığı elektiriğin daha fazla yanlış cevaba sebep olup olmadığının ölçüldüğünü zanneder.
Ancak bu deneyde denenmek istenen “öğretmenin” (denek) daha önce hiç tanımadığı “öğrenciye”(oyuncuya) karşı ne kadar acımasız olabileceği ve yanlış olduğunu bilse bile deneyi sonuna kadar götürüp götüremeyeceğini ölçmektir.
Öncelikle öğretmenin yanında öğrenci üzerine elektrik uygulayabileceği bir düzenek yerleştirilir. Ve öğrenci ayrı odaya alınır.
Öğretmene (denek) öğrenciye (oyuncu) yönelttiği her soruda, yanlış cevap verildiği takdirde 15 volttan başlamak üzere elektrik verilmesi söylenir. Yanlış sayısı arttıkça verilen şokun enerjisi de arttırılması söylenir.
Denek konumunda olan öğretmen, gelen çığlık ve yapma seslerine dayanamayak deneyi durdurmak istediğinde, ona her talep sonrası araştırmacı (otorite) tarafından şu cümleler söylenir:
Lütfen devam edin.
Deney gereği devam etmeniz gerekmektedir.
Devam etmeniz gerçekten çok önemlidir.
Başka seçeneğiniz bulunmuyor, devam etmek zorundasınız.
Artan elektrik şokuyla birlikte öğretmene, öğrencinin yalvarma sesleri dinletilir. Buna rağmen devam eden öğretmene (denek) bir sonraki aşamada aniden kesilen öğrenci sesi dinletilir.
SONUÇ:
Ortaya çıkan deneyin sonucu gerçekten dehşet vericiydi. Öğretmen (denekler) sonuna kadar Araştırmacının (otoritenin) talimatlarına uyup, 450 voltluk maksimum şoku 3. Kez aynı kişiye vermişti. Ses kesildikten sonra bile şiddetini arttırarak şok vermeye devam edenler oldu.
( Deneylere katılan insanların hepsi normal insanlardı. Hiç birinde sadistlik ve benzeri psikolojik rahatsızlıklar ya da kişilik bozukluk bulunmuyordu.)
Milgram deney sonuçlarını şöyle değerlendirdi;
“Sadece görevlerini yapan, kendi başınayken vahşi işlere kalkışmayan sıradan insanlar, korkunç bir yok etme işleminin bir parçası olabiliyorlar. Yaptıkları işin yıkıcı sonuçlarını apaçık görmelerine rağmen, temel ahlaki değerleriyle çelişen bu görevlerde pek az kişide otoriteyi reddetme potansiyeli vardır.”
Bu deney göstermiştir ki;
Bireyler karakterlerine tamamen ters düşen eylemleri otorite karşısında hiç düşünmeden yapabiliyorlar.
Deneyin can alıcı noktası burada başlar. Kimi denemede, aktör, rollerin belirlenmesi sırasında deneği, kendisinde bir kalp sorunu bulunduğuna ikna ederek duygusal bir koşul oluşturur. Kimi denemede ise bu yapılmamıştır. İki durumda da, her yanlış cevaptan sonra verilen şoktan ötürü aktörün verdiği tepkiler (bağırma, inleme, ağlama, vs.) artar ve bir noktadan sonra aktör, duvarlara vurarak acıyı iyice anlatmaya çalışır.
Denek konumunda olan öğretmen, eğer ki bunlara dayanamayarak deneyi durdurmak isterse, ona her talebinden sonra araştırmacı tarafından kendisine şu cümleler söylenir:
Lütfen devam edin.
Deney gereği devam etmeniz gerekmektedir.
Devam etmeniz gerçekten çok önemlidir.
Başka seçeneğiniz bulunmuyor, devam etmek zorundasınız.
Eğer ki 4 durdurma denemesi sonrasında, denek halen durdurmak isterse, deney gerçekten de durdurulur. Eğer ki otoritenin bu emirlerine boyun eğecek olursa, deney her yanlış cevapta 15 volt arttırılacak şekilde şokların denek tarafından, kendi elleriyle uygulanmasıyla devam eder.
Ayrıca deneyde, deneğin, aktörün durumuna yönelik sorularına karşı da ön cümleler belirlenmiştir. Örneğin, eğer ki denek, öğrencide kalıcı hasar olup olmayacağını soracak olursa, kendisine şu söylenir:
Her ne kadar şoklar acı verici olsa da, kalıcı bir doku hasarı oluşturmayacaktır, lütfen devam edin.
Benzer şekilde, eğer ki aktör, içerideki odadan deneyin durdurulması için yalvaracak olursa ve denek de bunu bahane ederek deneyi durdurmak isterse, şu söylenmektedir:
Öğrencinin hoşuna gitse de, gitmese de, her bir kelime çiftini öğrenene kadar devam etmek zorundasınız, dolayısıyla lütfen devam edin.
Eğer ki denek, bu emirlere boyun eğerek şok vermeyi sürdürürse, art arda 3 defa 450 voltluk şok verdikten sonra (ki bu, neredeyse kesin olarak her insanı öldürecektir), deney durdurulur.
Deneyden önce Milgram, insanların genel olarak kendileri böyle bir deneye tabi tutulsalardı, nasıl tepki vereceklerini anlamak için Yale Üniversitesi öğrencilerine ve akademisyenlerine bir dizi anket uygulamıştır. Anket uyguladığı kişilere, 450 voltluk maksimum şoku, böyle bir deneyde uygulama ihtimallerini 0'dan 4'e kadar 5 kademeli bir puan değeri üzerinden değerlendirmelerini istemiştir. Ankete katılan 100 öğrenciden hepsi 0 ile 3 arasında puanlar vermiş, genel ortalama ise 1.2 çıkmıştır. Yani neredeyse kimse, bu kadar yüksek bir dozu sadece emirler öyle söylüyor diye uygulamayacağını iddia etmiştir. Milgram, 40 psikiyatrist üzerinde yaptığı ankette de, bu araştırmacıların neredeyse tamamının 10. şoktan sonra deneyden kesinlikle vazgeçeceklerini ve bu kadar yüksek dozajda hiçbir otoriteye boyun eğmeyecekleri cevabını almıştır. Hatta psikiyatristler, kimsenin bu dozu vermeyi sürdürmeyeceğini ileri sürmüşlerdir.
Milgram'ın deney sonuçları ise tam tersi bir tablo göstermiştir. Her ne kadar hemen hepsi bundan rahatsızlık duyduğunu belirtse de, deneklerin %65'i, yani 40 denekten 26 tanesi emirlere uyarak 450 voltluk inanılmaz yüksek şiddetteki elektriği öğrenci konumundaki aktöre uygulamıştır. Deneklerin istisnasız her biri, sonuca ulaşmadan önce herhangi bir noktada deneyi durdurup ne yapılmak istendiğini sorgulamıştır. Hatta bazıları, deneyin durdurulması halinde kendilerine deneye katılmaları halinde ödenecek parayı iade edeceklerini söylemiştir. Deney boyunca denekler, birçok farklı stres ve korku tepkisi göstermiştir: terlemişlerdir, mırıldanmışlardır, kekelemişlerdir, dudaklarını ısırmışlardır, mızmızlanmışlardır, inlemişlerdir, tırnaklarını yemişlerdir ve hatta kimisi, gergin kahkahalar atmış ve hafif gerginlik nöbetleri geçirmiştir.
Milgram, bu deneyden yola çıkarak iki sonuca varmış, iki teori geliştirmiştir:
Törecilik Teorisi: Bir birey ve ait olduğu grupla ilgili bir teoridir. Eğer ki birey, karar alma konusunda uzman ve kabiliyetli değilse, karar vermeyi gruba ve hiyerarşik düzene bırakacaktır. Grup, bireyin davranışsal modeli olacaktır.
Aracılı Durum Teorisi: Boyun eğmenin ana unsuru, bireyin başkasının dileklerini yerine getirmesinden ötürü, kendini yaptığı davranışlardan sorumlu görmemesidir. Eğer ki biri bu görüşü benimseyecek olursa, boyunduruğun tüm gereklilikleri yerine getirilmiş olur.
Milgram deneyinin birçok benzeri farklı zamanlarda yapılmış ve benzer sonuçlar elde edilmiştir.
Umarız bir daha, bir başkasının emirlerine boyun eğerken, yaptığınız davranışların sonuçlarının nerelere gidebileceğini tekrar düşünürsünüz.
Kaynaklar ve İleri Okuma:
S. Milgram. (1963). Behavioral Study Of Obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, sf: 371-378. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (2009). Obedience To Authority: An Experimental View. ISBN: 006176521X. Yayınevi: Harper Perennial Modern Classics.
T. Blass. (1991). Understanding Behavior In The Milgram Obedience Experiment: The Role Of Personality, Situations, And Their Interactions. Journal of Personality and Social Psychology, sf: 398-413. | Arşiv Bağlantısı
D. Baumrind. (1964). Some Thoughts On Ethics Of Research: After Reading Milgram's Behavioral Study Of Obedience.. American Psychologist, sf: 421-423. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (1965). Some Conditions Of Obedience And Disobedience To Authority. Human Relations, sf: 57–76. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (Dergi, 2019). The Perils of Obedience. Not: Harper's Magazine.
Etiketler
“insanların otoriteye nasıl boyun eğdiklerini “ anlamak amacıyla (bir Nazi savaş suçlusu olan Adolf Eichmann'ın davasının başlangıcından 3 ay sonra) 1961 senesinin Temmuz ayında yapılmıştır.
Denekler öğretmen-öğrenci olarak nitelendirilir. Ayrı odalara yerleştirilir. Öğretmen ile öğrenci arasındaki iletişim sadece ses yoluyla sağlanır.
Aslında burada tek denek: “öğretmen”dir. “Öğrenci” konumunda olan kişi ise; deneyin bir parçası olan oyuncudur.
“Öğretmen” (denek) ayrı odaya yerleştirilen öğrenciye yanlış cevap verdiğinde uyguladığı elektiriğin daha fazla yanlış cevaba sebep olup olmadığının ölçüldüğünü zanneder.
Ancak bu deneyde denenmek istenen “öğretmenin” (denek) daha önce hiç tanımadığı “öğrenciye”(oyuncuya) karşı ne kadar acımasız olabileceği ve yanlış olduğunu bilse bile deneyi sonuna kadar götürüp götüremeyeceğini ölçmektir.
Öncelikle öğretmenin yanında öğrenci üzerine elektrik uygulayabileceği bir düzenek yerleştirilir. Ve öğrenci ayrı odaya alınır.
Öğretmene (denek) öğrenciye (oyuncu) yönelttiği her soruda, yanlış cevap verildiği takdirde 15 volttan başlamak üzere elektrik verilmesi söylenir. Yanlış sayısı arttıkça verilen şokun enerjisi de arttırılması söylenir.
Denek konumunda olan öğretmen, gelen çığlık ve yapma seslerine dayanamayak deneyi durdurmak istediğinde, ona her talep sonrası araştırmacı (otorite) tarafından şu cümleler söylenir:
Lütfen devam edin.
Deney gereği devam etmeniz gerekmektedir.
Devam etmeniz gerçekten çok önemlidir.
Başka seçeneğiniz bulunmuyor, devam etmek zorundasınız.
Artan elektrik şokuyla birlikte öğretmene, öğrencinin yalvarma sesleri dinletilir. Buna rağmen devam eden öğretmene (denek) bir sonraki aşamada aniden kesilen öğrenci sesi dinletilir.
SONUÇ:
Ortaya çıkan deneyin sonucu gerçekten dehşet vericiydi. Öğretmen (denekler) sonuna kadar Araştırmacının (otoritenin) talimatlarına uyup, 450 voltluk maksimum şoku 3. Kez aynı kişiye vermişti. Ses kesildikten sonra bile şiddetini arttırarak şok vermeye devam edenler oldu.
( Deneylere katılan insanların hepsi normal insanlardı. Hiç birinde sadistlik ve benzeri psikolojik rahatsızlıklar ya da kişilik bozukluk bulunmuyordu.)
Milgram deney sonuçlarını şöyle değerlendirdi;
“Sadece görevlerini yapan, kendi başınayken vahşi işlere kalkışmayan sıradan insanlar, korkunç bir yok etme işleminin bir parçası olabiliyorlar. Yaptıkları işin yıkıcı sonuçlarını apaçık görmelerine rağmen, temel ahlaki değerleriyle çelişen bu görevlerde pek az kişide otoriteyi reddetme potansiyeli vardır.”
Bu deney göstermiştir ki;
Bireyler karakterlerine tamamen ters düşen eylemleri otorite karşısında hiç düşünmeden yapabiliyorlar.
Deneyin can alıcı noktası burada başlar. Kimi denemede, aktör, rollerin belirlenmesi sırasında deneği, kendisinde bir kalp sorunu bulunduğuna ikna ederek duygusal bir koşul oluşturur. Kimi denemede ise bu yapılmamıştır. İki durumda da, her yanlış cevaptan sonra verilen şoktan ötürü aktörün verdiği tepkiler (bağırma, inleme, ağlama, vs.) artar ve bir noktadan sonra aktör, duvarlara vurarak acıyı iyice anlatmaya çalışır.
Denek konumunda olan öğretmen, eğer ki bunlara dayanamayarak deneyi durdurmak isterse, ona her talebinden sonra araştırmacı tarafından kendisine şu cümleler söylenir:
Lütfen devam edin.
Deney gereği devam etmeniz gerekmektedir.
Devam etmeniz gerçekten çok önemlidir.
Başka seçeneğiniz bulunmuyor, devam etmek zorundasınız.
Eğer ki 4 durdurma denemesi sonrasında, denek halen durdurmak isterse, deney gerçekten de durdurulur. Eğer ki otoritenin bu emirlerine boyun eğecek olursa, deney her yanlış cevapta 15 volt arttırılacak şekilde şokların denek tarafından, kendi elleriyle uygulanmasıyla devam eder.
Ayrıca deneyde, deneğin, aktörün durumuna yönelik sorularına karşı da ön cümleler belirlenmiştir. Örneğin, eğer ki denek, öğrencide kalıcı hasar olup olmayacağını soracak olursa, kendisine şu söylenir:
Her ne kadar şoklar acı verici olsa da, kalıcı bir doku hasarı oluşturmayacaktır, lütfen devam edin.
Benzer şekilde, eğer ki aktör, içerideki odadan deneyin durdurulması için yalvaracak olursa ve denek de bunu bahane ederek deneyi durdurmak isterse, şu söylenmektedir:
Öğrencinin hoşuna gitse de, gitmese de, her bir kelime çiftini öğrenene kadar devam etmek zorundasınız, dolayısıyla lütfen devam edin.
Eğer ki denek, bu emirlere boyun eğerek şok vermeyi sürdürürse, art arda 3 defa 450 voltluk şok verdikten sonra (ki bu, neredeyse kesin olarak her insanı öldürecektir), deney durdurulur.
Deneyden önce Milgram, insanların genel olarak kendileri böyle bir deneye tabi tutulsalardı, nasıl tepki vereceklerini anlamak için Yale Üniversitesi öğrencilerine ve akademisyenlerine bir dizi anket uygulamıştır. Anket uyguladığı kişilere, 450 voltluk maksimum şoku, böyle bir deneyde uygulama ihtimallerini 0'dan 4'e kadar 5 kademeli bir puan değeri üzerinden değerlendirmelerini istemiştir. Ankete katılan 100 öğrenciden hepsi 0 ile 3 arasında puanlar vermiş, genel ortalama ise 1.2 çıkmıştır. Yani neredeyse kimse, bu kadar yüksek bir dozu sadece emirler öyle söylüyor diye uygulamayacağını iddia etmiştir. Milgram, 40 psikiyatrist üzerinde yaptığı ankette de, bu araştırmacıların neredeyse tamamının 10. şoktan sonra deneyden kesinlikle vazgeçeceklerini ve bu kadar yüksek dozajda hiçbir otoriteye boyun eğmeyecekleri cevabını almıştır. Hatta psikiyatristler, kimsenin bu dozu vermeyi sürdürmeyeceğini ileri sürmüşlerdir.
Milgram'ın deney sonuçları ise tam tersi bir tablo göstermiştir. Her ne kadar hemen hepsi bundan rahatsızlık duyduğunu belirtse de, deneklerin %65'i, yani 40 denekten 26 tanesi emirlere uyarak 450 voltluk inanılmaz yüksek şiddetteki elektriği öğrenci konumundaki aktöre uygulamıştır. Deneklerin istisnasız her biri, sonuca ulaşmadan önce herhangi bir noktada deneyi durdurup ne yapılmak istendiğini sorgulamıştır. Hatta bazıları, deneyin durdurulması halinde kendilerine deneye katılmaları halinde ödenecek parayı iade edeceklerini söylemiştir. Deney boyunca denekler, birçok farklı stres ve korku tepkisi göstermiştir: terlemişlerdir, mırıldanmışlardır, kekelemişlerdir, dudaklarını ısırmışlardır, mızmızlanmışlardır, inlemişlerdir, tırnaklarını yemişlerdir ve hatta kimisi, gergin kahkahalar atmış ve hafif gerginlik nöbetleri geçirmiştir.
Milgram, bu deneyden yola çıkarak iki sonuca varmış, iki teori geliştirmiştir:
Törecilik Teorisi: Bir birey ve ait olduğu grupla ilgili bir teoridir. Eğer ki birey, karar alma konusunda uzman ve kabiliyetli değilse, karar vermeyi gruba ve hiyerarşik düzene bırakacaktır. Grup, bireyin davranışsal modeli olacaktır.
Aracılı Durum Teorisi: Boyun eğmenin ana unsuru, bireyin başkasının dileklerini yerine getirmesinden ötürü, kendini yaptığı davranışlardan sorumlu görmemesidir. Eğer ki biri bu görüşü benimseyecek olursa, boyunduruğun tüm gereklilikleri yerine getirilmiş olur.
Milgram deneyinin birçok benzeri farklı zamanlarda yapılmış ve benzer sonuçlar elde edilmiştir.
Umarız bir daha, bir başkasının emirlerine boyun eğerken, yaptığınız davranışların sonuçlarının nerelere gidebileceğini tekrar düşünürsünüz.
Kaynaklar ve İleri Okuma:
S. Milgram. (1963). Behavioral Study Of Obedience. The Journal of Abnormal and Social Psychology, sf: 371-378. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (2009). Obedience To Authority: An Experimental View. ISBN: 006176521X. Yayınevi: Harper Perennial Modern Classics.
T. Blass. (1991). Understanding Behavior In The Milgram Obedience Experiment: The Role Of Personality, Situations, And Their Interactions. Journal of Personality and Social Psychology, sf: 398-413. | Arşiv Bağlantısı
D. Baumrind. (1964). Some Thoughts On Ethics Of Research: After Reading Milgram's Behavioral Study Of Obedience.. American Psychologist, sf: 421-423. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (1965). Some Conditions Of Obedience And Disobedience To Authority. Human Relations, sf: 57–76. | Arşiv Bağlantısı
S. Milgram. (Dergi, 2019). The Perils of Obedience. Not: Harper's Magazine.
Etiketler
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İtaat Deneyi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Gamze YÜCEL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Gamze YÜCEL'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
