Otizmli Bireylerde Tuvalet Eğitimi Ne Zaman ve Nasıl Olmalı? Tuvalet Eğitiminde Doğru Bilinen Yanlışlar Neler? Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Nelerdir ?
Çoğu ailenin korkulu rüyasıdır tuvalet eğitimi. Tuvalet eğitimine başlamak için çocukların belirli bir olgunluk seviyesine ulaşmıs olması beklenmelidir. Bunun içinde çocuktan gelen tepkiler dikkatlice izlenmelidir. Bu gözlemlenecek olan tepkilerin en önemlisi fizyolojik olgunluktur. Yani çocuğun tuvaletinin geldiğini fizyolojik olarak anlaması ve bunu belli etmesi çok önemlidir. Otizmli çocuklarda tuvalet eğitimi verilirken dikkat edilecek hususlar şu şekildedir: Otizmli çocukların her biri kendi dünyasında çok farklı özellikler taşımaktadır. Bu yüzden her otizmli çocuk aynı yaklaşımla tuvalet eğitimi kazanamaz. Ailelerin tuvalet eğitimi verirken buna çok dikkat etmesi gerekmektedir. Ailelerin tuvalet eğitimi verirken asla başka bir çocuk veya süreçle kıyaslama yapmaması gerekmektedir.Bu yüzden ailelerin çocuklarını surekli gözlemlenmesi ve çocuğunu her yönüyle iyi tanıması gerektiğini bilmelidirler.Otistik çocukların tuvalet eğitimine başlarken en çok üzerinde durulması gereken noktalar aşağıdaki gibidir:
Çocuğunuz için doğru zamanı beklemek. Eğitimi doğal bir sürece yaymak gerekir. Kıyaslama yaparak geç kaldığınızı düşünmeyin en doğru zaman çocuğunuzun kendini buna hazır hissettiginiz zamandır. Tuvalet eğitimi verirken belli bir plan ve çerçeve içinde ilerlemek Eğitim sürecinde istendik her tepkiyi ödüllendirmek çok önemlidir. Eğitim sürecinde gerçekleşecek aksilik ve sorunlara karşı hoşgörülü olmak çocuğunuzu anlayışla karşılamak da önemli bir noktadır tuvalet eğitiminde. Çoğu aileyi bu süreçte yıpratan konu ailelerin aceleci davranması tuvalet eğitimine çocuk kendini hazır hissetmeden başlamak istemesidir. Tuvalet eğitimi çok onemli bir konudur ve doğru zamanın beklenmesi ve doğru şartlarda yapılması gerekmektedir.Tuvalet eğitimi çocuğun ruhsal durumu üzerindeki etkileri de çok fazla olmakta bu yüzden tuvalet eğitimi sırasında çocuğa herhangi bir cezalandırma yapılmaması gerekmektedir. Hassas bir konu ve süreç olduğu için ailelerin bu konuda mutlaka akademik bilgi sahibi olmaları verecekleri ödülleri yada bu süreçte çocuklarına verecekleri tepkileri doğru bir şekilde araştırmaları gerekir. Bazen yüksek bir ses tonu bile ceza yerine geçip çocuğun ruhsal durumu üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir. Bu yüzden mutlaka bir uzman yardımı ve tavsiyesi alınmalıdır. Tuvalet eğitimine başlamadan önce ilk bilmeniz gereken şey bunun bir sürece yayılacağı ve bu sürecin çocuğunuz için sağlıklı geçmesi gerektiğidir. Bu yüzden süreç boyunca çocuğunuza karşı sakin olun ve tepkilerini daha iyi yönetin. Diğer önemli bir nokta da çocuğunuza giydirdiğiniz kıyafetler onun da kendi başına çıkarabileceği şekilde olmasıdır. Küçük yaş çocukları için düğmeli kıyafetler ince motor becerileri yeterince gelişmediği için önerilmemektedir. Alt olarak pijama tarzı rahat kıyafetlerin giydirilmesi bu süreçte çok daha doğrudur. Tuvalet eğitimi verilirken çocuğunuz beslenme alışkanlıkları da çok önem arz etmektedir. Bu süreçte sıvı içeceklerin kullanılması tuvalet ihtiyacını artıracağından bol sıvı tüketimi tavsiye edilmektedir. Bir diğer önemli nokta tuvalet eğitimi sırasında asla çocuğunuza bez bağlamamanız gerektiğidir. Zor bir süreçte olsa bu çok önemli bir konudur. Bez bağlamamak çocuğun kendini tuvalete hazır hissetmesi için önemlidir. Çocuğun beze olan bağlılığının sonlandırılması ve artık bunun tuvelete gitme alışkanlığını başlatması için gereklidir bez bağlamamak. Çocuğunuz tuvaleti geldiğinde bunu anlıyor ya da bunu dışarı belli eden tepkilerde bulunuyorsa bu onun tuvalet eğitimine hazır olduğunun gostergelerindendir. Bir diğer gösterge belirleyici olmasa bile çocuğunuzun yaşıdır. Normal gelişim seyrindeki bir çocuk için tuvalet eğitimi 1.5 yaş aralığında başlamaktadır. Otizmli çocuklarda bu yaş aralığının başlangıcı genel olarak 3 yaş civarıdır. 3 yaşından erken verilen tuvalet eğitimi önerilmemektedir. Tuvalet eğitiminin daha erken yada daha geç verilmesini etkileyen başlıca faktörler ise çocuğun kendi başına kıyafetlerini giyebiliyor olmasıdır. Eğer ki çocuğunuzun taklit becerileri gelişmişse bu da tuvalet eğitiminde size kolaylık verecek bir faktördür. Çocuğunuz söylenenleri anlayıp basit kelimeler kullanabiliyor ise bu da olumlu bir tepkidir ve size kolaylık sağlayacaktır bu süreçte. Çocuğunuz tuvaletini 2-3 saatlik aralıklarla yapmaya başladıysa demek ki tuvalet eğitimine hazır olduğunun sinyallerini veriyor diyebiliriz. Ama çocuğunuzu tuvalete götürmek için zor kullanmanız gerekiyor yada ona katı davranıyorsanız tuvalet eğitimine hazır oldugunu söylemek pek doğru olmaz. Tuvalet eğitimi sürecini uzatan ve süreci zor kılan belli başlı sebepler vardır. Bunlar çocuğun anlama kapasitesindeki zayıflık, çocuğunuzda taklit becerilerinin yeterince gelişmemiş olması, çocuğunuzun bezle kurdugu bağlılık ve bu alışkanlığına karşı göstereceği dirençli tepki bunlardan bazılarıdır. - Bu yazıyı okuyan çoğu kişinin en çok merak ettiği konu "Tuvalet Eğitimine Ne Zaman Başlamalı ? " Otizmli çocuklarda tuvalet eğitimine 3 yaş civarında başlamak uygun olsa da her çocuk 3 yaşında hazır olmayabilir. Bu yüzden tuvalet eğitimine başlarken bireysel farklılıklar gelişimsel özellikler göz önünde bulundurarak başlanmalıdır. Eğitime başlanacak zaman belirlenirken çocuğun buna hazır olup olmadığının iyi tespit edilmesi gerekir. Hazır olmayan çocuklar için ön hazırlık çalışmaları yapılabilir. Çocuğunuzun tuvalette zaman geçirmesi bile bir ön hazırlıktır. Çocuğu ortama hazırlıyoruz korkulacak birşey olmadığını gösteriyoruz. Tuvalet eğitimine başlayacağınız zaman çocuğun size verdiği sinyaller çok önemlidir. Eğer ki çocukta konuşma var ise ve yaptıktan sonra bunu dile getirmek amacıyla sözel uyaranlar kullanıyorsa ya da konuşma yoksa ve tuvaletini yaptıktan sonra bezini gösteriyorsa, tuvalete bakıyorsa ve bundan rahatsız olduğunu bakım veren kişi yüzünden anlayabiliyorsa bu işaretler tuvalet eğitiminin başlaması hususunda önemli göstergelerdir. Tuvalet eğitiminin hatırlatıcısı olarak evin her yerine klozet veya lazımlık fotoğrafı koyulabilir. Çocuk tuvalete her götürüldüğünde resim ele alınarak çiş zamanı-tuvalet zamanı denilebilir. Tuvalet eğitimi sırasında kısa ve net cümleler kurmak önemlidir. ‘Tuvalet zamanı, çiş zamanı’ gibi. Tuvalet eğitimi öncesi, bezin bittiğini anlaması için ve tuvaletle ilişki kurması için bez poşeti beraber çöpe atılabilir.Sozel olarak dile getirilmelidir. ‘Bitti’ denilmeli ve tekrar beze geri dönülmemelidir. Tuvalet eğitimi süresince gece yatmadan 2 saat öncesinde sıvı alımını bırakmalısınız. Eğer uykusu ağırsa belki aralıklarla tuvalete kaldırılabilirsiniz . Çocuğun tuvaletini gündüz tutma süresi uzadıkça bu geceye de yansıyacaktır. Kazalardan sonra çocuğun kıyafetleri tuvalette çıkartılmalı ve giydirilmelidir. Buda çocuğun tuvalet ile ilişki kurmasına yardımcı olacaktır. Çocuk klozette fazla oturtulmamalıdır. Tuvalete giderken güvende hissedebilmesi için sevdiği bir oyuncakla gidebilir. Bazı çocuklar için tuvalet korkutucu olabilir. O zaman lazımlık salona veya çocuğun odasına götürülebilir. Duygusallığa tepki vermeyen çocuklar için ne zaman tuvaletlerini yapacaklarını anlamak da zor olabilir çünkü bedensel duyuları iyi bir şekilde işlememektedir. Bu yüzden çocuğunuz külotla dolaşabilir, ve bu sırada yoğun sıvı verebilirsiniz. Çocuğunuz çişini yaptığında fiziksel olarak fark etmeye başlayabilir, sizde ne kadar sıklıkla çiş yaptığını takip edebilirsiniz. Planlama ve sıralama problemleri yaşayan çocuklarda tuvalet eğitimi daha zor olabilir. Çünkü tuvalet gitme davranışı birkaç hareketi sırayla gerçekleştirmeyi gerektirir. Bu yüzden, tuvalet olayını aşamalı bir şekilde anlatan yapışkanlı resim kartları kullanabilirsiniz. Burada kullanılan görsel destek çok önemlidir. Bunu tuvaletin kenarına aşamalı olarak yapıştırabilirsiniz. Pantolon, külot, klozet, tuvalet kâğıdı ve sabun. Görsel desteğin yanı sıra bu süreçte tuvalet eğitimi üzerine hikayeler ve masallar okuyarak çocuğunuz için süreci daha somut hale getirebilirsiniz. Masal ve hikâyede çocuğun kullanacağı tuvalet fotoğraflarını çekebilirsiniz. Çocuğunuzun dilinden tuvalet kullanımı hakkında basit dilde bir hikâye oluşturabilirsiniz. Olumlu bir dil kullanarak sürece dair detaylar verebilirsiniz. Oluşturduğunuz bu hikayeyi her gün çocuğunuzla beraber okuyabilirsiniz. Çocuğunuzun bireysel farklılıklarını da dikkate almalısınız. Çocuğunuzun süreçte size verdiği olumsuz tepkilerin nedenlerini saptamaya ve ortaya çıkan sorunları çözüm getirmeye çalışın. Klozete oturmak istemeyen çocukta buna hemen nelerin sebep olabileceği hakkında ki olası durumları düşünün ve bunlara çözüm getirin. Örneğin oturduğunda soğukluk onu rahatsız ediyor olabilir. Siz de klozetin etrafına biraz kumaş koyup, ona sıcaklık duygusu yaratarak çocuğunuzu rahatlatabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun seslere karşı duyarlılığı varsa sifonu çocuğunuz tuvaletten çıktıktan sonra çekebilirsiniz. Süreç içinde sizi ilerletecek en önemli konu ödüllerdir. Çocuğunuz bu süreçte yaptığı küçükte olsa her olumlu davranışı ödüllendirmeniz gerekir. Ödülü çocuğa olumlu yanı istendik davranıştan hemen sonra vermelisiniz. Ödülü ona ne için verdiğinizi sözel olarak dile getirmeyi unutmayın. Çocuğunuza verdiğiniz ödüllerin onun için etkili olmasına ve onu yaptığı olumlu davranışı tekrar yapmasına sebep olacak kadar etkili olmasına dikkat etmelisiniz.Çocuğunuzu en iyi siz tanırsınız. Bu en sevdiği şeker,çikolatada olabilir, alkış, öpücük , aferin, harika sözü de olabilir. Bir bütün olarak bu süreci ele alırken, uzun süre bile olsa korkutmadan, ceza vermeden bir memnuniyet ve başarı süreci haline getirmeliyiz. Unutmamanız gereken şudur ki aşağılanma ve güven eksikliğinin en büyük kaynağı, çocuğun ‘kendimi kontrol edemiyorum’ duygusunu yaşamasıdır. Tuvalet en temel ve gerekli beden fonksiyonlarındandır. Bu yüzden suçluluk duygusu yaratmadan, sabırlı, olumlu ve tutarlı davranarak bu süreci mutluluk ve başarı öyküsüne dönüştürmek biz ailelerin elinde. Tuvalet eğitiminde kabul görmüş 2 tane yöntem vardır. Bunlar: Geleneksel yöntem ve hızlı yontemdir. 1-Geleneksel Yöntem: Geleneksel yöntemde ortalama 10 gün boyunca çizelge tutularak çocuğun kuruluk süresi belirlenir. Eğer çocuk 1 saatten az süreyle çiş yapıyorsa tuvalet eğitimine hazır olmadığına karar verilir. Ve bu eğitim için birkaç ay sonrası beklenir. Eğer süre 1 saatten uzunsa eğitime başlanır. Bu yöntemde çocuğun altı gündüz bağlanmaz. Çizelgeye göre belirlenen saatten 10 dk. önce çocuk tuvalete götürülür. 1-2 dk. bekletilir. Eğer tuvalete yaparsa önceden belirlediğiniz pekiştireçle ödüllendirilir. Eğer boşaltım gerçekleşmezse kaldırılır 5 dk. başka bir etkinlikle ilgilenmesi sağlanır. Sonra tekrar tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse ödüllendirilir, gerçekleşmezse çocuk tuvaletten çıkartılır. Bu süreçte çocuğa herhangi bir ceza verilmez. Çocuğun bütün çiş ve kaka yapışları çizelgeye kaydedilir. Zamanla çocuğu tuvalete götürme süresi arttırılır. Çocuğun daha uzun süre kuru kalması sağlanır.
2-Hızlı Yöntem(yoğun tuvalet eğitimi): Hızlı yöntemin temelini, alınan sıvıların miktarının arttırılması ve çocuğun tuvalete gitme sıklığı örüntüsünün değiştirilmesi oluşturmaktadır. Çocuk banyoda bir sandalyede oturtulur. Alabileceği kadar sıvı verilir. Sevdiği içecekler ve tuzlu yiyecekler yedirilir. Ardından çocuk tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse pekiştirilir. Sıvılar tüketilip 20 dk. içinde boşaltım olmazsa çocuk kaldırılır ve tekrar sandalyeye oturtulur. Bir süre sonra çocuğun külotu kontrol edilir. Kuru ise pekiştirilir. Kuru değilse pekiştirilmez. 30 dk. sonra süreç tekrarlanır.
Bunlar herkesin bildiği genel yöntemlerdir. Fakat otizmli çocuklar söz konusu olduğunda işler biraz karışmaktadır. Örneğin bazı otizmli çocukların çişlerinin, kakalarının tuvalette kaybolmasını istememeleri gibi bir takıntıları bile var. Bu durumdaki çocukların bazıları tuvaleti geldiğini söylemeyip sadece bu nedenle altına yaparlar. Bu tarz çocuklar genelde tuvalte götürüldüğünde itiraz etmezlerse çok daha kolay bu beceriyi edinir ve süreç sorunsuz atlatılır. Ama eğer ki çocuk çiş ve kakasını tuvalete inatla yapmak istemiyor ve direniyorsa bunun altında yatan nedenler çok iyi araştırmalısınız. Olası her nedeni düşünüp süreci buna göre uyarlamanız gerekecektir. Olası her soruna veya etkene bir çözüm üretip süreci sağlıklı bir şekilde sürdürmeniz gerekecektir. Eğer çocuğunuz konuşmuyorsa süreçte yapması gerekenleri anlatan resimler kullanmalıyız. Çişi çağrıştıran bir resim hazırlarız. Her tuvalete gidişimizde bu resmi aldırarak ve " Çişim var" sözünü biz onun yerine söyleyerek ya da tuvalete diyerek onu tuvalete götürmeliyiz. Bu şekilde zamanla onun resmi alarak kendiliğinden tuvalet ihtiyacını bize ifade etmesini sağlamış oluruz. Eğer çocuğunuz konuşuyorsa yine resmi kullanabiliriz ama sözel olarak " çişim var " sözünü mutlaka ona soyletmeliyiz.Bu şekilde tuvalete götürmeliyiz. Zamanla bu şekilde alışacak ve çişi geldiğinde öğretmenine ya da ebeveynine çişim var diyecektir. Biraz da inatla tuvalete yapmayan çocuklarda tuvalette dikkat etmemiz gerkenler üzerinde duralım. Öncelikle tuvalete neden yapmak istemediğini tespit etmeye çalışmalıyız. Olası bütün nedenleri düşünmelisiniz ve her bir neden için bir çözüm üretmelisiniz. Bu yüzden ebeveynlerin çok iyi birer gözlemci olması gerekmektedir. Çiş ve kakasının klozete kaybolmasını mı istemiyorsa klozete peçete koyup tuvaletini yaptıktan sonra görmesini sağlayabilirsiniz. Ses hassasiyeti varsa sifonlu bir süre o tuvaletten çıktıktan sonra çekebilirsiniz. Eğer klozet çok büyükse ve ayakları oturunca havada mı kalıyorsa otururken ayaklarının altına bir tabure koyabilir yada çocuk için uygun boyutta bir lazımlık alabilirsiniz. Tuvalete girmekten korkuyorsa tuvalete giderken sevdiği bir oyuncağı birlikte götürmesine izin verebilirsiniz. Bütün bu gibi soruların cevabını düşünmeniz ve bir takım düzenlemeler yapmanız gerekebilir. Davranışların neredeyse hepsinin bir nedeni vardır. Mutlaka gözlem ve yorumlarımızla bunu tespit etmeye çalışmalıyız. Bütün bunları çözebilirsiniz aslında. Bazen çocuğun, tuvaletin klozete nasıl yapıldığını görmesi de gerekebilir. Bunun için bir video kaydı bile izletilmesi gerekebilir. örneğin başka birinin model olup video kaydı alınıp çocuğa izletilmesi bile bir yöntem olarak düşünülebilir. Genel anlamda olumlu bir tutum izlenilmelidir. Süreçte ceza ve baskıdan uzak durulmalıdır. Bazı çocuklar baskı hissedip bunu bir koz olarak kullanabilmekte, istediğini yaptırabilmek için bunu kullanabilmektedir. Bu nedenle çok dikkatli olunmalıdır. Her şeyden önemlisi tuvalet eğitiminde çok sabırlı olmak gerekir. Tüm ayrıntılara dikkat ettiğiniz durumda bile çocuk kısa sürede tuvalete yapmayı öğrenemeyebilir. Bu aşamada eğitime kararlı bir şekilde devam etmeli asla pes etmemelisiniz. Bez bir kez çıkartılıp eğitime başlanıldıysa kesinlikle bir daha kullanılmamalıdır. Bu ileride geri dönülmez sıkıntılara sebep olabilir. Ayrıca katı yiyeceklerle beslenme sonucu kabızlık, genelde görülen bir problemdir. Erken yaşta sulu yemeklere alıştırmak oldukça önem arz etmektedir. Sabırla ve yoğun bir eğitimle otizmli çocuklar da tuvalet egitimini öğrenebilmektedirler. Tuvalet eğitimi oldukça zor bir konudur. Mutlaka bir özel eğitim uzmanından yardım almalısınız. Tek başınıza bu eğitimi vermekte zorlanabilirsiniz.
Çocuğunuz için doğru zamanı beklemek. Eğitimi doğal bir sürece yaymak gerekir. Kıyaslama yaparak geç kaldığınızı düşünmeyin en doğru zaman çocuğunuzun kendini buna hazır hissettiginiz zamandır. Tuvalet eğitimi verirken belli bir plan ve çerçeve içinde ilerlemek Eğitim sürecinde istendik her tepkiyi ödüllendirmek çok önemlidir. Eğitim sürecinde gerçekleşecek aksilik ve sorunlara karşı hoşgörülü olmak çocuğunuzu anlayışla karşılamak da önemli bir noktadır tuvalet eğitiminde. Çoğu aileyi bu süreçte yıpratan konu ailelerin aceleci davranması tuvalet eğitimine çocuk kendini hazır hissetmeden başlamak istemesidir. Tuvalet eğitimi çok onemli bir konudur ve doğru zamanın beklenmesi ve doğru şartlarda yapılması gerekmektedir.Tuvalet eğitimi çocuğun ruhsal durumu üzerindeki etkileri de çok fazla olmakta bu yüzden tuvalet eğitimi sırasında çocuğa herhangi bir cezalandırma yapılmaması gerekmektedir. Hassas bir konu ve süreç olduğu için ailelerin bu konuda mutlaka akademik bilgi sahibi olmaları verecekleri ödülleri yada bu süreçte çocuklarına verecekleri tepkileri doğru bir şekilde araştırmaları gerekir. Bazen yüksek bir ses tonu bile ceza yerine geçip çocuğun ruhsal durumu üzerinde olumsuz bir etki yaratabilir. Bu yüzden mutlaka bir uzman yardımı ve tavsiyesi alınmalıdır. Tuvalet eğitimine başlamadan önce ilk bilmeniz gereken şey bunun bir sürece yayılacağı ve bu sürecin çocuğunuz için sağlıklı geçmesi gerektiğidir. Bu yüzden süreç boyunca çocuğunuza karşı sakin olun ve tepkilerini daha iyi yönetin. Diğer önemli bir nokta da çocuğunuza giydirdiğiniz kıyafetler onun da kendi başına çıkarabileceği şekilde olmasıdır. Küçük yaş çocukları için düğmeli kıyafetler ince motor becerileri yeterince gelişmediği için önerilmemektedir. Alt olarak pijama tarzı rahat kıyafetlerin giydirilmesi bu süreçte çok daha doğrudur. Tuvalet eğitimi verilirken çocuğunuz beslenme alışkanlıkları da çok önem arz etmektedir. Bu süreçte sıvı içeceklerin kullanılması tuvalet ihtiyacını artıracağından bol sıvı tüketimi tavsiye edilmektedir. Bir diğer önemli nokta tuvalet eğitimi sırasında asla çocuğunuza bez bağlamamanız gerektiğidir. Zor bir süreçte olsa bu çok önemli bir konudur. Bez bağlamamak çocuğun kendini tuvalete hazır hissetmesi için önemlidir. Çocuğun beze olan bağlılığının sonlandırılması ve artık bunun tuvelete gitme alışkanlığını başlatması için gereklidir bez bağlamamak. Çocuğunuz tuvaleti geldiğinde bunu anlıyor ya da bunu dışarı belli eden tepkilerde bulunuyorsa bu onun tuvalet eğitimine hazır olduğunun gostergelerindendir. Bir diğer gösterge belirleyici olmasa bile çocuğunuzun yaşıdır. Normal gelişim seyrindeki bir çocuk için tuvalet eğitimi 1.5 yaş aralığında başlamaktadır. Otizmli çocuklarda bu yaş aralığının başlangıcı genel olarak 3 yaş civarıdır. 3 yaşından erken verilen tuvalet eğitimi önerilmemektedir. Tuvalet eğitiminin daha erken yada daha geç verilmesini etkileyen başlıca faktörler ise çocuğun kendi başına kıyafetlerini giyebiliyor olmasıdır. Eğer ki çocuğunuzun taklit becerileri gelişmişse bu da tuvalet eğitiminde size kolaylık verecek bir faktördür. Çocuğunuz söylenenleri anlayıp basit kelimeler kullanabiliyor ise bu da olumlu bir tepkidir ve size kolaylık sağlayacaktır bu süreçte. Çocuğunuz tuvaletini 2-3 saatlik aralıklarla yapmaya başladıysa demek ki tuvalet eğitimine hazır olduğunun sinyallerini veriyor diyebiliriz. Ama çocuğunuzu tuvalete götürmek için zor kullanmanız gerekiyor yada ona katı davranıyorsanız tuvalet eğitimine hazır oldugunu söylemek pek doğru olmaz. Tuvalet eğitimi sürecini uzatan ve süreci zor kılan belli başlı sebepler vardır. Bunlar çocuğun anlama kapasitesindeki zayıflık, çocuğunuzda taklit becerilerinin yeterince gelişmemiş olması, çocuğunuzun bezle kurdugu bağlılık ve bu alışkanlığına karşı göstereceği dirençli tepki bunlardan bazılarıdır. - Bu yazıyı okuyan çoğu kişinin en çok merak ettiği konu "Tuvalet Eğitimine Ne Zaman Başlamalı ? " Otizmli çocuklarda tuvalet eğitimine 3 yaş civarında başlamak uygun olsa da her çocuk 3 yaşında hazır olmayabilir. Bu yüzden tuvalet eğitimine başlarken bireysel farklılıklar gelişimsel özellikler göz önünde bulundurarak başlanmalıdır. Eğitime başlanacak zaman belirlenirken çocuğun buna hazır olup olmadığının iyi tespit edilmesi gerekir. Hazır olmayan çocuklar için ön hazırlık çalışmaları yapılabilir. Çocuğunuzun tuvalette zaman geçirmesi bile bir ön hazırlıktır. Çocuğu ortama hazırlıyoruz korkulacak birşey olmadığını gösteriyoruz. Tuvalet eğitimine başlayacağınız zaman çocuğun size verdiği sinyaller çok önemlidir. Eğer ki çocukta konuşma var ise ve yaptıktan sonra bunu dile getirmek amacıyla sözel uyaranlar kullanıyorsa ya da konuşma yoksa ve tuvaletini yaptıktan sonra bezini gösteriyorsa, tuvalete bakıyorsa ve bundan rahatsız olduğunu bakım veren kişi yüzünden anlayabiliyorsa bu işaretler tuvalet eğitiminin başlaması hususunda önemli göstergelerdir. Tuvalet eğitiminin hatırlatıcısı olarak evin her yerine klozet veya lazımlık fotoğrafı koyulabilir. Çocuk tuvalete her götürüldüğünde resim ele alınarak çiş zamanı-tuvalet zamanı denilebilir. Tuvalet eğitimi sırasında kısa ve net cümleler kurmak önemlidir. ‘Tuvalet zamanı, çiş zamanı’ gibi. Tuvalet eğitimi öncesi, bezin bittiğini anlaması için ve tuvaletle ilişki kurması için bez poşeti beraber çöpe atılabilir.Sozel olarak dile getirilmelidir. ‘Bitti’ denilmeli ve tekrar beze geri dönülmemelidir. Tuvalet eğitimi süresince gece yatmadan 2 saat öncesinde sıvı alımını bırakmalısınız. Eğer uykusu ağırsa belki aralıklarla tuvalete kaldırılabilirsiniz . Çocuğun tuvaletini gündüz tutma süresi uzadıkça bu geceye de yansıyacaktır. Kazalardan sonra çocuğun kıyafetleri tuvalette çıkartılmalı ve giydirilmelidir. Buda çocuğun tuvalet ile ilişki kurmasına yardımcı olacaktır. Çocuk klozette fazla oturtulmamalıdır. Tuvalete giderken güvende hissedebilmesi için sevdiği bir oyuncakla gidebilir. Bazı çocuklar için tuvalet korkutucu olabilir. O zaman lazımlık salona veya çocuğun odasına götürülebilir. Duygusallığa tepki vermeyen çocuklar için ne zaman tuvaletlerini yapacaklarını anlamak da zor olabilir çünkü bedensel duyuları iyi bir şekilde işlememektedir. Bu yüzden çocuğunuz külotla dolaşabilir, ve bu sırada yoğun sıvı verebilirsiniz. Çocuğunuz çişini yaptığında fiziksel olarak fark etmeye başlayabilir, sizde ne kadar sıklıkla çiş yaptığını takip edebilirsiniz. Planlama ve sıralama problemleri yaşayan çocuklarda tuvalet eğitimi daha zor olabilir. Çünkü tuvalet gitme davranışı birkaç hareketi sırayla gerçekleştirmeyi gerektirir. Bu yüzden, tuvalet olayını aşamalı bir şekilde anlatan yapışkanlı resim kartları kullanabilirsiniz. Burada kullanılan görsel destek çok önemlidir. Bunu tuvaletin kenarına aşamalı olarak yapıştırabilirsiniz. Pantolon, külot, klozet, tuvalet kâğıdı ve sabun. Görsel desteğin yanı sıra bu süreçte tuvalet eğitimi üzerine hikayeler ve masallar okuyarak çocuğunuz için süreci daha somut hale getirebilirsiniz. Masal ve hikâyede çocuğun kullanacağı tuvalet fotoğraflarını çekebilirsiniz. Çocuğunuzun dilinden tuvalet kullanımı hakkında basit dilde bir hikâye oluşturabilirsiniz. Olumlu bir dil kullanarak sürece dair detaylar verebilirsiniz. Oluşturduğunuz bu hikayeyi her gün çocuğunuzla beraber okuyabilirsiniz. Çocuğunuzun bireysel farklılıklarını da dikkate almalısınız. Çocuğunuzun süreçte size verdiği olumsuz tepkilerin nedenlerini saptamaya ve ortaya çıkan sorunları çözüm getirmeye çalışın. Klozete oturmak istemeyen çocukta buna hemen nelerin sebep olabileceği hakkında ki olası durumları düşünün ve bunlara çözüm getirin. Örneğin oturduğunda soğukluk onu rahatsız ediyor olabilir. Siz de klozetin etrafına biraz kumaş koyup, ona sıcaklık duygusu yaratarak çocuğunuzu rahatlatabilirsiniz. Eğer çocuğunuzun seslere karşı duyarlılığı varsa sifonu çocuğunuz tuvaletten çıktıktan sonra çekebilirsiniz. Süreç içinde sizi ilerletecek en önemli konu ödüllerdir. Çocuğunuz bu süreçte yaptığı küçükte olsa her olumlu davranışı ödüllendirmeniz gerekir. Ödülü çocuğa olumlu yanı istendik davranıştan hemen sonra vermelisiniz. Ödülü ona ne için verdiğinizi sözel olarak dile getirmeyi unutmayın. Çocuğunuza verdiğiniz ödüllerin onun için etkili olmasına ve onu yaptığı olumlu davranışı tekrar yapmasına sebep olacak kadar etkili olmasına dikkat etmelisiniz.Çocuğunuzu en iyi siz tanırsınız. Bu en sevdiği şeker,çikolatada olabilir, alkış, öpücük , aferin, harika sözü de olabilir. Bir bütün olarak bu süreci ele alırken, uzun süre bile olsa korkutmadan, ceza vermeden bir memnuniyet ve başarı süreci haline getirmeliyiz. Unutmamanız gereken şudur ki aşağılanma ve güven eksikliğinin en büyük kaynağı, çocuğun ‘kendimi kontrol edemiyorum’ duygusunu yaşamasıdır. Tuvalet en temel ve gerekli beden fonksiyonlarındandır. Bu yüzden suçluluk duygusu yaratmadan, sabırlı, olumlu ve tutarlı davranarak bu süreci mutluluk ve başarı öyküsüne dönüştürmek biz ailelerin elinde. Tuvalet eğitiminde kabul görmüş 2 tane yöntem vardır. Bunlar: Geleneksel yöntem ve hızlı yontemdir. 1-Geleneksel Yöntem: Geleneksel yöntemde ortalama 10 gün boyunca çizelge tutularak çocuğun kuruluk süresi belirlenir. Eğer çocuk 1 saatten az süreyle çiş yapıyorsa tuvalet eğitimine hazır olmadığına karar verilir. Ve bu eğitim için birkaç ay sonrası beklenir. Eğer süre 1 saatten uzunsa eğitime başlanır. Bu yöntemde çocuğun altı gündüz bağlanmaz. Çizelgeye göre belirlenen saatten 10 dk. önce çocuk tuvalete götürülür. 1-2 dk. bekletilir. Eğer tuvalete yaparsa önceden belirlediğiniz pekiştireçle ödüllendirilir. Eğer boşaltım gerçekleşmezse kaldırılır 5 dk. başka bir etkinlikle ilgilenmesi sağlanır. Sonra tekrar tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse ödüllendirilir, gerçekleşmezse çocuk tuvaletten çıkartılır. Bu süreçte çocuğa herhangi bir ceza verilmez. Çocuğun bütün çiş ve kaka yapışları çizelgeye kaydedilir. Zamanla çocuğu tuvalete götürme süresi arttırılır. Çocuğun daha uzun süre kuru kalması sağlanır.
2-Hızlı Yöntem(yoğun tuvalet eğitimi): Hızlı yöntemin temelini, alınan sıvıların miktarının arttırılması ve çocuğun tuvalete gitme sıklığı örüntüsünün değiştirilmesi oluşturmaktadır. Çocuk banyoda bir sandalyede oturtulur. Alabileceği kadar sıvı verilir. Sevdiği içecekler ve tuzlu yiyecekler yedirilir. Ardından çocuk tuvalete oturtulur. Boşaltım gerçekleşirse pekiştirilir. Sıvılar tüketilip 20 dk. içinde boşaltım olmazsa çocuk kaldırılır ve tekrar sandalyeye oturtulur. Bir süre sonra çocuğun külotu kontrol edilir. Kuru ise pekiştirilir. Kuru değilse pekiştirilmez. 30 dk. sonra süreç tekrarlanır.
Bunlar herkesin bildiği genel yöntemlerdir. Fakat otizmli çocuklar söz konusu olduğunda işler biraz karışmaktadır. Örneğin bazı otizmli çocukların çişlerinin, kakalarının tuvalette kaybolmasını istememeleri gibi bir takıntıları bile var. Bu durumdaki çocukların bazıları tuvaleti geldiğini söylemeyip sadece bu nedenle altına yaparlar. Bu tarz çocuklar genelde tuvalte götürüldüğünde itiraz etmezlerse çok daha kolay bu beceriyi edinir ve süreç sorunsuz atlatılır. Ama eğer ki çocuk çiş ve kakasını tuvalete inatla yapmak istemiyor ve direniyorsa bunun altında yatan nedenler çok iyi araştırmalısınız. Olası her nedeni düşünüp süreci buna göre uyarlamanız gerekecektir. Olası her soruna veya etkene bir çözüm üretip süreci sağlıklı bir şekilde sürdürmeniz gerekecektir. Eğer çocuğunuz konuşmuyorsa süreçte yapması gerekenleri anlatan resimler kullanmalıyız. Çişi çağrıştıran bir resim hazırlarız. Her tuvalete gidişimizde bu resmi aldırarak ve " Çişim var" sözünü biz onun yerine söyleyerek ya da tuvalete diyerek onu tuvalete götürmeliyiz. Bu şekilde zamanla onun resmi alarak kendiliğinden tuvalet ihtiyacını bize ifade etmesini sağlamış oluruz. Eğer çocuğunuz konuşuyorsa yine resmi kullanabiliriz ama sözel olarak " çişim var " sözünü mutlaka ona soyletmeliyiz.Bu şekilde tuvalete götürmeliyiz. Zamanla bu şekilde alışacak ve çişi geldiğinde öğretmenine ya da ebeveynine çişim var diyecektir. Biraz da inatla tuvalete yapmayan çocuklarda tuvalette dikkat etmemiz gerkenler üzerinde duralım. Öncelikle tuvalete neden yapmak istemediğini tespit etmeye çalışmalıyız. Olası bütün nedenleri düşünmelisiniz ve her bir neden için bir çözüm üretmelisiniz. Bu yüzden ebeveynlerin çok iyi birer gözlemci olması gerekmektedir. Çiş ve kakasının klozete kaybolmasını mı istemiyorsa klozete peçete koyup tuvaletini yaptıktan sonra görmesini sağlayabilirsiniz. Ses hassasiyeti varsa sifonlu bir süre o tuvaletten çıktıktan sonra çekebilirsiniz. Eğer klozet çok büyükse ve ayakları oturunca havada mı kalıyorsa otururken ayaklarının altına bir tabure koyabilir yada çocuk için uygun boyutta bir lazımlık alabilirsiniz. Tuvalete girmekten korkuyorsa tuvalete giderken sevdiği bir oyuncağı birlikte götürmesine izin verebilirsiniz. Bütün bu gibi soruların cevabını düşünmeniz ve bir takım düzenlemeler yapmanız gerekebilir. Davranışların neredeyse hepsinin bir nedeni vardır. Mutlaka gözlem ve yorumlarımızla bunu tespit etmeye çalışmalıyız. Bütün bunları çözebilirsiniz aslında. Bazen çocuğun, tuvaletin klozete nasıl yapıldığını görmesi de gerekebilir. Bunun için bir video kaydı bile izletilmesi gerekebilir. örneğin başka birinin model olup video kaydı alınıp çocuğa izletilmesi bile bir yöntem olarak düşünülebilir. Genel anlamda olumlu bir tutum izlenilmelidir. Süreçte ceza ve baskıdan uzak durulmalıdır. Bazı çocuklar baskı hissedip bunu bir koz olarak kullanabilmekte, istediğini yaptırabilmek için bunu kullanabilmektedir. Bu nedenle çok dikkatli olunmalıdır. Her şeyden önemlisi tuvalet eğitiminde çok sabırlı olmak gerekir. Tüm ayrıntılara dikkat ettiğiniz durumda bile çocuk kısa sürede tuvalete yapmayı öğrenemeyebilir. Bu aşamada eğitime kararlı bir şekilde devam etmeli asla pes etmemelisiniz. Bez bir kez çıkartılıp eğitime başlanıldıysa kesinlikle bir daha kullanılmamalıdır. Bu ileride geri dönülmez sıkıntılara sebep olabilir. Ayrıca katı yiyeceklerle beslenme sonucu kabızlık, genelde görülen bir problemdir. Erken yaşta sulu yemeklere alıştırmak oldukça önem arz etmektedir. Sabırla ve yoğun bir eğitimle otizmli çocuklar da tuvalet egitimini öğrenebilmektedirler. Tuvalet eğitimi oldukça zor bir konudur. Mutlaka bir özel eğitim uzmanından yardım almalısınız. Tek başınıza bu eğitimi vermekte zorlanabilirsiniz.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Otizmli Bireylerde Tuvalet Eğitimi Ne Zaman ve Nasıl Olmalı? Tuvalet Eğitiminde Doğru Bilinen Yanlışlar Neler? Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar Nelerdir ?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Berivan TANIRGAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Berivan TANIRGAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
13 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
