Sistemik Cinsel Terapi Süreci ve Danışma Oturumları İçeriği
Cinsel Terapi
Cinsel terapi, cinsel işlev bozuklukları (CİB) nedeni ile bozulan ruh sağlığını iyileştirmek, cinsel ilişki sürecindeki zorlanmaları düzeltmek, cinselliği olgunlaştırmak ve daha verimli ve sağlıklı hale getirmek, cinsellik ile ilgili oluşan stres, kaygı ve korku gibi gerilim yaratan duyguların önüne geçmek ve çiftler arasındaki ilişkileri düzetltmek amacı ile uygulanan terapilerin genel adıdır (Keçe, 2016). Psikolojik faktörler CİB’in ortaya çıkması, gelişmesi ve de özellikle devam etmesinde önemli bir etken olduğu için psikolojik müdahalelerin CİB’in tedavisinde önemli olduğu bilinmektedir. Farmakolojik tedavi yöntemleri ile karşılaştırıldığında CİB’e yönelik psikolojik müdahalelerin olumsuz yan etkilerinin olmaması, semptomların azalması, cinsel doyumun arttılılması ve cinsel işlevlerin sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi açısından daha avantaklı olduğu söylenebilmektedir (Öztürk, 2019).
Cinsel İşlev Bozukluklarına Yönelik Uygulanan Psikolojik Müdahalelerin Kısa Tarihçesi
CİB’e yönelik uygulanan psikolojik müdahalelerin 1960’lı yılların başlarına kadar dinamik ve psikanalitik ağırlılı müdahaleler olduğu görülmektedir. İlerleyen yıllar içerisinde Masters ve Jonhson’un çalışmaları modern cinsel terapinin temellerini atmıştır. Psikanalitik bakış açısı CİB’in bilinçaltı çatışmalar ve bastırmalar nedeni ile ortaya çıktığını öne sürerken Masters ve Johnson cinsel belirtilere odaklanarak CİB’e özgü bulguları incelemiştir. Kaplan ise cinselliğe yönelik davranış stratejilerini ve psikolojik faktörleri içeren bütünleştirilmiş bir yaklaşım ortaya atmıştır. Daha sonraki yıllarda cift ve evlilik terapisi, Bilişsel Davranışçı Terapi, cinsel sağlık eğitimi, cinsel beceri eğitimi, mindfulness, hipnoterapi gibi teknikler uygulanmaya başlanmıştır (Öztürk, 2019). Son yıllarda ise cinsel terapiye sistemler arası yaklaşım, cift ve evlilik terapilerinde yıllardır kullanılmakta olan sistemler arası paradigmayı ortaya koyarak dayanaklar oluşturmaktadır. Bu yaklaşım cinsellik ve evlilik sorunlarında kişisel/biyolojik, kişisel psikolojik, ikili ilişkiler, ailevi kökenli faktörler, toplum, kültür, geçmiş, din ve benzeri bağlamsal faktörleri içerisine alan değerlendirme ve tedavi yöntemini öne sürmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Cinsel Terapiye Sistemler Arası Yaklaşım
Çift terapisi ile cinsel terapinin bir bütün haline getirilmesi sürecinde yaşanan değişim sistemler arası yaklaşım olarak birleştirilmiştir. Sistemler arası yaklaşım bireysel yaklaşımlar ve sistem teorilerinin birleştirilmesini ifade etmektedir. Sistemler arası teori biriyin iç ve dış dünyası ile kişiler arası dinamikler, fizyoloji, psikoloji, kültür, sosyal durum, ekonomi, politika, din, fiziksel ortam, doğal afetler ve benzeri gibi diğer pek çok güçten etkilenen ve bunları etkileyen intrapsişik süreçleri arasında bir bağlantı olduğu vurgusu yapar. Sistemler arası teori tüm bu alanları birleştirerek terapistlerin cinsel sorunları anlamasını, çözmesini ve çift sisteminin bu parçalarını doğru şekilde bütünleştirmesini sağlar. Sistemler arası teori danışanın sisteminin bireysel, ikili ve kuşaklar arası yönlerinin aynı anda değerlendirilmesine vurgu yapar (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler arası cinsel terapi yaklaşımı Sternberg'in Aşk Üçgeni Kuramı, Etkileşim Kuramı ve Bağlanma Kuramına çerçevesinde bütünleşmektedir. Aşk Üçgeni Kuramında sadakat, yakınlık ve şehvet bileşenleri bulunmaktadır. Sternberg bu üç bileşenin birbiriyle bağlantılı olduğunu ileri sürmektedir. Terapi sürecinde bu üç bileşeni ele almak çiftlerin cinsel sorunlarını bütüncül bir çerçeveden görebilmeyi sağlamaktadır. Etkileşim Kuramı bireyin içruhsal (davranışların ruhsal yönleri) ve etkileşimsel (kişilerin iletişim kurma şekli) yönlerinin kurmuş oldukları tüm ilişkilerde etkili olduğu vurgusunu yapmaktadır. Etkileşimsel yaklaşım ile cinsel sorunların çiftler arasında ne anlama geldiğini, çiftlerin ilişkilerindeki rollerini nasıl anlamlandırdıklarını belirlemek mümkündür. Sistemler arası yaklaşımı kuvvetlendiren diğer bir kuram ise Bağlanma Kuramıdır. Bu kuram danışanın sistemini daha derinlemesine incelemeye ve anlamaya yaramaktadır. Bireyler çocukluktan itibaren bağlanma rolleri geliştirirler ve bu rolleri ilerideki ilişkilerinde de kullanırlar. Bağlanma stillerinin çiftler arasındaki hangi alanı etkilediğini ve cinsel davranışları nasıl şekillendirdiğini anlayabilmek önemlidir (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler Arası Yaklaşımda Tedavi Planı Oluşturmak
Sistemler arası yaklaşımda cinsel terapist tedavi planını yapılandırırken bireyin bireysel/biyolojik, bireysel/psikolojik, ikili ilişki, aile kökeni etkileri ve bağlamsal faktörler (toplum, kültür, geçmiş, din vb.), olmak üzere bu beş alanı değerledirmeye önem vermektedir. Biretin sistemi içerisinde bulunan bu beş alan cinsel sorunun oluşumuna etkisi açısından incelenir ve kapsamlı bir tedavi planı oluşturulur (Weeks ve ark, 2018).
Bireysel/psikolojik alan incelenirken terapist cinsel soruna neden olabilecek bireyin genel sağlık durumunu değerlendirmelidir. Hormonal nedenler, biyolojik kökeni olabilecek psikolojik rahatsızlıklar, kullanılan ilaçlar bireyin cinsel işlevine olumsuz etki yapabilmektedir.
Sistemler arası yaklaşım çerçevesinde bireyin bireysel-psikolojik alanı içerisinde göz önüne alınması ve değerlendirilmesi gereken etmenler; kişilik, psikopatoloji, zeka, mizaç, gelişim aşamaları, davranışlar, değerler, savunma mekanizmaları ve bağlanma stilidir. Bireyin psikolojik yapısı cinselliğe yönelik bakış açısını, cinselliğe yüklediği anlamı, cinsellik ile ilgili düşüncelerini ve davranışlarını etkilemektedir. Cinsel terapist bireyin öyküsünü detaylı bir şekilde alarak psikolojik yapısını anlamaya özen göstermelidir (Weeks ve ark, 2018).
İkili ilişkilere odaklanmak ve anlamlandırabilmek çiftin ilişki dinamiklerini ve bu ilişki dinamiklerinin cinsel sorunlara ne şekilde etki ettiğini ortaya çıkarabilmek için önemlidir. İkili ilişkiler ele alınırken çiftlerin birbirleri hakkında yaptıkları nitelendirmeler, ilişkinin düzeni, korkular, iletişim sorunları, çiftin birbirine dair bilinçli ve bilinçsiz beklentileri, anlaşmazlık ve çatışma yönetim şekilleri ele alınmaktadır. Ayrıca seans sırasında çiftin davranışlarını ve iletişimlerini incelemek önem arz etmektedir. Seans sırasındaki davranışlar ve iletişim biçimi çiftin evdeki ilişki örüntüsünü ortaya koymaktadır (Weeks ve ark, 2018).
Bireylerin genel olarak ilişkiler ve cinsellik üzerine bilgileri aile kökenlerinden gelmektedir. Bu nedenle sistemler arası yaklaşımda aile kökeni etkilerini değerlendirmek önemlidir. Bireyin kendi ailesi içinde cinselliğe yönelik tutum ve değerler bireyin gelecekte kuracağı ilişkilerine gizli, açık veya içselleştirilmiş olarak yansımaktadır. Cinselliğin açık olarak konuşulmadığı bir aile ortamında yetişen çocuk cinselliği ifade etmenin yanlış bir durum olduğunu benimseyebilir. ve yetişkinliğinde kuracağı ilişkilerde cinselliğini ortaya koymakta zorlanabilir. Aile içerisinde cinselliğin açık bir şekilde kötülenmesi çocuğun yetişkinlikte kuracağı yakın ilişkilerinde iç mücadele olarak ortaya çıkabilmektedir. Cinsel terapistler cinsel genogram ile köken ailenin cinselliğe olan etkisi hakkında bilgi edinebilirler (Weeks ve ark, 2018).
Çiftlerin bağlamsal alanı ele alındığında ilişkileri üzerinde etkili olan sosyokültürel etmenler değerlendirilmektedir. İnançlar, gelenekler, toplumsal değerler ve çevredeki hemen her şey çiftlerin cinsel yaşamına etki etmektedir. Bazı toplumlar cinselliğe karşı esnek bir yaklaşım sergilerken bazı toplumlar da katı yaklaşımlar benimseyebilmektedir. Bu durumlar bireylerin cinsel sorunlarını daha da karmaşık hale getirmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Genel olarak sistemler arası yaklaşım, çiftlerin cinsel işlevselliklerini etkileyebilecek bireysel, ilişkisel, kuşaklar arası ve diğer bağlamsal faktörlerin bütünleştirilmesi ve bu faktörler ışığında bir tedavi planı oluşturulmasına rehberlik etmektedir.
Sistemik Cinsel Terapi Süreci
1) Cinsel İşlev Bozukluklarının Sistemler Arası Değerlendirilmesi
Sistemler arası yaklaşımda cinsel sorunların değerlendirilmesi ilk temas ile başlar, görüşmeler boyunca devam eder ve son seans ile sona erer. Sistemler arası yaklaşımda değerlendirme danışanların kişisel ve ilişkisel özelliklerini, aile geçmişini ve sosyokültürel durumlarını ele alması açısından oldukça kapsayıcı bir süreçtir. Değerlendirme aşaması tanının konulması, sorunun kavramsallaştırılması, tedavi planı ve değişim için temel sağlamaktadır. Değerlendirme süreci boyunca; çiftin soruna ilişkin algısı, ilişkisel dinamikler, çiftlerin fiziksel durumu, tedavi hedefleri, çiftlerin cinsel istek durumları, çiftlerin cinsel doyum algıları, cinsel sorundan dolayı yaşanan sorun, çiftin yakınlığı ve çiftin ilişkisi içerisinde cinselliğin etkisi belirlenmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Terapist değerlendirmeye cinsel sorunun doğasını anlamaya yönelik sorular sorarak başlamaktadır. Çiftler cinsellikleri üzerine konuşmaktan ve kendilerini açmakta çekince duyabilir. Bu nedenle terapist bilgi edinirken çiftin hassasiyetine özen göstererek sorular yöneltmelidir. Terapist çiftin çekingenliğini azaltmak adına durumu normalleştirme yoluna gidebilir. Daha sonra terapist çiftlerin cinsel istekleri, çiftler için cinselliği yaşamanın uygun ortamı, tercihler, hoşlanılan ve hoşlanılmayan davranışlar üzerine sorular sorabilir. Ayn zamanda çiftlerin ilişkileri hakkında çevresel ve sosyokültürel sorular ile de cinsel sorun üzerine geniş kapsamlı bilgi edinilmelidir (Weeks ve ark, 2018).
Değerlendirme Aşamasında Üzerinde Durulması Gereken Konu Başlıkları ve Sorulması Gereken Örnek Sorular
Kim, Ne, Nerede, Ne Zaman, Ne Süredir Soruları: Çiftler sorunu nasıl görüyor? Sorun üzerinde bir anlaşma var mı? Sorunun çözümü için neler denediler? Sorunu çözmek için ne yapabilirler?
Sorunun Birey ve İlişki Üzerindeki Etkisi: Sorun partnerlere neler hissettiriyor? Bu durumdan kim daha çok etkileniyor? Cinsel sorunları hakkında tartışabiliyorlar mı?
Sorunun Öyküsü: Sorun ne zaman başladı? Sorun aniden mi ortaya çıktı yoksa aşama aşama mı belirdi? Sorunu ilk ne zaman fark ettiler?
Ayrıntılı Çift İlişkisi: İlişkinin zayıf ve güçlü yanları neler? İlişki içerisinde iletişim sorunları neler? İlişkideki duygular cinsel tatmini, doyumu ve memnuniyeti nasıl etkiliyor? Çift ilişki problemleri ile cinsel sorunları arasındaki ilişkinin farkında mı?
İlişkideki Yakınlık Düzeyi: Çiftin sevgi dolu gördükleri davranışlar neler? Bu davranışlar cinsellik ile ilişkili mi? Çiftler ilişki içerisinde aynı düzeyde yakınlığı paylaştıklarını hissediyorlar mı? Aynı düzeyde yakınlığı paylaşmak önemli mi?
İlişkideki Duygusallık Düzeyi: Duygusallığı cinsel davranış ile bir tutuyorlar mı? Çiftler ilişkideki duygusallığı nasıl tarif ediyor? İlişkideki iniş çıkış zamanları neler? Çiftlerden biri diğerine göre daha mı duygusal? Duygusal olan partner diğer partnerden hangi düzeyde duygusal karşılık bekliyor?
İletişim Becerileri: Çiftler birbirleriyle cinsellikleri hakkında konuşabiliyorlar mı? Cinsellik hakkında nasıl konuşuyorlar? Cinsellikten ne bekledikleri ve ne almak istedikleri üzerinde konuşabiliyorlar mı? Cinsel aktivite sırasında konuşuyorlar mı?
Terapistin Bilmesi Gereken Başka Bir Şey Var Mı?: Cinsel sorunlardan başka sorunlar da olabilir. Bu sorunlar nelerdir?
2) Cinsel Geçmişin Değerlendirilmesi
Cinsel geçmiş değerlendirmesi çiftin yaşamındaki tüm konu alanlarını (fiziksel,psikolojik, duygudurumu, ilişki dinamiği, cinsel deneyim yaşantıları, sosyokültürel çevre) içine almalıdır. Cinsel geçmiş değerlendirmesi çiftin ayrı ayrı alındığı ve birlikte alındığı seanslar dahilinde gerçekleştirilebilir. Cinsel geçmişi ele almanın temel ilkeleri danışanların konfor ve rahatlığın sağlanmasına ve güvenli bir ortam oluşturmaya dayanır. Cinsel geçmişi ortaya çıkarmanın temel amacı çiftlerin cinsel geçmişlerine ve deneyimlerine yönelik doğru bilgiler elde ederek sorunun doğasını anlayıp uygun bir tedavi planı oluşturmaktır. Doğru bilgileri edinmek ve işlevsel çözümler bulabilmenin yolu ihtiyaç duyulan doğru soruları sorabilmektir. İlk olarak geniş ve açık uçlu sorular yöneltilebilir. Mesafe kaydedilkiçe fazteziler, mastürbasyon, cinsel istismar gibi hassas konulara da değinilebilir (Weeks ve ark, 2018).
3) Klinik Görüşme Yapmak
Çiftlerle görüşmeden önce kabul formları ve yazılı değerlendirme bilgileri gözden geçirilir. Daha sonra aşağıdaki sorular eşliğinde klinik değerlendirme ve öngörüşme gerçekleştirilir.
● Buraya gelme nedenleriniz nelerdir?
● Niçin şimdi bir tedavi arıyorsunuz?
● Sorun gibi görünen şey nedir?
● Bu sorunu çözmek için neler yaptınız?
● Sonuç ne oldu? Hangi yöntemler daha iyi sonuç verdi?
● Bu terapideki hedefleriniz nelerdir?
● Bu sorun hakkındaki teoriniz nedir?
● Bu sorun her birinizde ne boyutta sıkıntı yaratıyor?
Cinsel terapi sürecinde yapılan değerlendirme özel ölçümlerin, araçların, davranışların gözlemlenmesi, psikososyal bağlamın incelenmesi ile gerçekleştirilir. Terapist çiftlerin seans içerisindeki etkileşimlerini gözlemleyerek davranışsal bir değerlendirme yapabilir. Davranışlar değerlenmeyi gerçekleştirebilmek için ilk olarak cinsel sorunun tanımı yapılması gerekmektedir. Sorunun doğasına hangi davranışların etki ettiğini ve sürdürdüğünü gözlemlemelidir. Fizyolojik olarak değerlendirme hekimler tarafından gerçekleştirilmektedir. Fizyolojik değerlendirme bozukluğun derecesini ortaya çıkarsa da bireyin öznel durumuna yönelik bilgiler sağlamayabilir. Değerlendirme sırasında psikolojik kriterlerin değerlendirilmesi danışanların cinsel tepkilei ve algıları için somut veriler sağlar. Cinsel terapide psikolojik kriterler değerlendirilirken standartize edilmiş ölçüm araçları kullanılmaktadır. Terapist, seans süresince danışana uyguladığı ölçüm araçlarındaki soruşarın doğru ya da yanlış cevapları olmadığı ve danışanın soruları cevaplaması sırasında dürüst olabilmesi için cesaretlendirmelidir. Cinsel terapide kullanılan bazı ölçüm araçları şu şekildedir; Cinsel Etkileşim Envanteri, Derogatis Cinsel İşlev Envanteri, Hetoroseksüeller için Cinsel İşlev Soru Kağıdı, Cinsel Yönelim Ölçeği ve Guttman Cinsel Deneyim Ölçeği (Weeks ve ark, 2018).
4) Cinsel Genogram
Genogram aile üyeleri ve bunlar arasındaki ilişkileri resmeden aile haritasıdır. Cinsel genogram, genogramın özellikle cinsiyet, aşk, bağlılık, yakın ilişki, iletişim ve cinsellikle ilgili diğer konulara odaklanmış biçimidir. Cinsel genogram, mevcut sorunun arkasındaki kuşaklar arası güçleri bireysel olarak veya çiftleri de içerecek biçimde anlamanın ötesinde, bilgi merceğini arttıran terapötik bir araçtır. Geçmişe ilişkin daha fazla bilgi, cinsel davranışlar, cinsel cazibe, cinsel kimlik, cinsel tercihler ve konuların keşfi için olanak sağlar. Cinsel genogram, değişim için motivasyon, empati ve iyimserliğin altını çizen sistemler arası değerlendirmenin önemli bir parçasıdır (Weeks ve ark, 2018).
Cinsel Genogramın Oluşturulması
Adım 1
Cinsellikle ilgili çocukluk döneminde başlayan öğrenme ve inançların geliştirilmesi sürecinde aile kodları ve yaklaşımları içeren kuşaklar arası aktarımın rolü tartışılmaktadır. Çiftler, ilişkilerinde ve cinsel davranışlarında aile kökenlerinin etkisini hesaba katmaya, kuşaklar arası aktarımların kendi cinsel işlevlerini nasıl etkilediğini veya etkisiz hale getirdiğini fark etmeye başlarlar.
Adım 2
Kuşaklar arası davranış kalıplarının haritasını çıkarmanın bir yolu olarak üç kuşağı kapsayan aile genogramı kullanılır.
Adım 3
Tüm aile bireylerinin adlarını ve yaşlarını gösteren ve belirli yaşam olaylarının özel tarihlerini aktaran bir cinsel genogram oluşturulur. Belirli yaşam olayları, duygular, düşünceler ve rüyalara ilişkin kayıtlar yapılır. Duyguları, ittifakları, sınırları, yakınlıkları, mesafeleri ve diğer ilgili faktörleri tanımlamak için çizgiler, semboller ve renkler kullanılır.
Adım 4
Çiftlerin her birinden cinsel genogramı tartışmayı ve sorulara cevap vermesi istenir. Edinilmiş anlamları, sezgileri ve düşünceleri keşfettikten sonra, diğer aile üyeleri ile ilgili sonraki keşiflerden kazanılacak konuların neler olduğuna karar verilir.
Adım 5
Seanslarda cinsel genogram üzerine çalıştıktan sonra partnerler bazı genogram materyallerini aile üyeleri ile tartışmak için hazırlanırlar. Hassas materyaller hakkında aile üyeleri ile konuşmak korku ve kaygı yaratabilir. Bu nedenle aile üyeleri ile temas kurmadan önce danışanlara bu duygular hakkında tartışma olanağı verilmelidir.
Genogram Soruları
Cinsellik ile ilgili edindiğiniz bilgileri nereden öğrendiniz?
Ailenizde cinsellik üzerine gizli ve konuşulmayan konular nelerdi?
Anne babanızın ilişkileri nasıldı? Ne kadar yakınlardı?
Yaşamınızda kim cinsellik üzerine görüşlerinizi en fazla etkiledi?
Cinsel değerlerinizi oluşturmada din ve kültür sizi nasıl etkiledi?
Mastürbasyonu nasıl öğrendiniz?
Kendinizi uyarırken hiç yakalandınız mı? Nasıl hissettiniz?
Cinsellikle ilgili üzücü bir şey yaşadınız mı?
İlk cinsel deneyiminiz nasıldı?
Cinsiyetiniz ile rahat mısınız?
Hangi cinsel davranışlardan en fazla/en az hoşlanıyorsunuz?
Cinsel düşünceleriniz ve fantezileriniz hakkında nasıl hissediyorsunuz?
Aileniz, partneriniz veya sizin hakkınızda bilmem gereken cinsellikle ilgili henüz anlatmadığınız bir şey var mı?
Seks hakkındaki ilk anınız nedir?
İlk olarak hangi yaşınızda uyku sırasında orgazm oldunuz?
Cinsellikle ilgili ilk deneyiminiz ne zaman ve nasıl oldu?
İlk olarak ne zaman aşık oldunuz? Ne uzunlukta, kime, kim ayrıldı?
Yaşam süreniz boyunca cinsellik tanımınız nasıl değişti?
Seksten aldığınız haz zaman içerisinde değişti mi?
5) İlk Seans
Danışanlarla ilişki kurmak ve onları keşfetmek için ilk seans çok önemlidir. Cinsel terapi vakalarında birçok danışan utangaç, sıkılgan, rahatsızdır ve açıkça konuşma konuşma konusunda zorluk yaşar. Terapist, seansı onların cinsel yaşamlarını geliştirmeye çabaladıklarını ve buna başlamanın birçok danışan için zor olduğunu bildiğini ifade ederek açabilir. Terapist, çifte cinsel soruna yardım için terapiye gelmek hakkında nasıl hissettiklerini sorabilir. Terapist, duyguları normalleştirebilir ve çifti daha rahat hale getirmeye yardımcı olur.
İlk seans aynı zamanda, tıbbi ve psikiyatrik geçmişler hakkında sorularla araştırma yapılacak, psikolojik veya fizyolojik işlevleri etkileyebilecek ilaçlara ve organik durumlara odaklanılacak zamandır. Çift sorunların değerlendirilmesi ile devam edebilecek durumda ise terapi başlayabilir (Weeks ve ark, 2018).
6) Sistemik Tedavi Süreci
Her bir partnerin cinsel sorununa yönelik tedavi planı oluşturulur. Bunlar birbirleriyle örtüşebilir veya ardışık olabilir. Cinsel terapiye geleneksel yaklaşımda terapi tek yönlüdür. Partnerden hiçbir şey almadan, diğer partner için ihtiyaç duyulan uyarım tipi ne olursa olsun sağlaması beklenir. Bu, davranışsal yaklaşımlı cinsel terapide tanımlanan tedavi protokollerinden değildir. Ev ödevlerinin cinsel işlev bozukluğu olmayan partnerin hoşuna gidebilecek şeyler olması, cinsel işlev bozukluğu olan partnerin tedavisini kolaylaştıracaktır. Sertleşme bozukluğu olan bir erkeğin partnerini el veya ağız yolu ile uyararak orgazma ulaştırması istenebilir (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler arası yaklaşımda birden fazla sistem, değerlendirme ve ilişki/cinsel sorunların tedavisinde eşzamanlı olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Terapist aynı zamanda cinsel işlev bozukluğu olmayan partnerin cinsel soruna katkı yapabileceği veya devam ettirebileceği ihtimalini göz önüne almalıdır. Diğer yandan cinsel işlev bozukluğu olmayan partner, farkında olmadan cinsel sorunları veya ilişkisel sorunları çözmeyi engellemek için tedaviyi baltalayabilir. Örneğin, cinsel istek eksikliği olan bir kadın bilinçdışında partnerinin sertleşme sorununun üstesinden gelmesini istemiyor olabilir. Sertleşme sorunu erkeğin seksten kaçmasına yol açabilir ve böylece kadın kendi sorunu ile yüzleşmek zorunda kalmaz (Weeks ve ark, 2018).
7) Tedavi Planlaması
Cinsel terapide tedavi planlaması tüm tedavi türlerinde olduğu kadar önemlidir. Tedavi planlaması, tedavi sürecini yönetmeye ve organiz etmeye yarayan dinamik bir dökümandır. Cinsel terapide sistemler arası yaklaşım terapistin cinsel sorun dışında, ilişkisel, biyolojik, bağlamsal, sosyal ve diğer faktörleri içeren birden çok alanla ilgilenmesini gerektirir. Cinsel terapi almaya karar veren çift, değişim için neredeyse her şeyi göze alacak noktadır. Bu nedenle, tedaviyi çeşitli yönlerden takip edebilmesinin yanı sıra, terapistin çiftin erken vazgeçmesini önlemek için tedavinin yönünü anlatması önemlidir. Bunun en uygun yolu tedavi planı yapmak ve bunu çiftle paylaşmaktır (Weeks ve ark, 2018).
Örnek Tedavi Planı
Zafiyet Hedef Hedefe Ulaşma İçin Stratejiler
Bireysel/Biyolojik
Bireysel/Psikolojik
Çift İlişkisi
Aile Kökeni
Sosyokültürel
8) Tedaviye Başlamak
Cinsel sorunu olan birçok çift tedaviye başlamadan önce çok uzun süredir seks yapmamışlardır. Bu durumun anlamı, terapistin, partnerlerin cinsellikten kaçınma kalıpları geliştirdiği gerçeğini göz önüne almadan hemen müdahaleye başlayamayacağıdır. Dahası, cinsel etkileşimden kaçınmak için duygusal yakınlığı paylaşma, dokunma ve her tür duygusal deneyimi de kapsayacak şekilde herhangi bir fiziksel ilişkiden kaçınıyor olabilirler. Onların kaygısı seks yapıp başarısız olmaktır. Herhangi bir fiziksel/cinsel karşılaşmalardan kaçınarak kaygılarını azaltmaya çalışırlar. Terapist, herhangi bir fiziksel/cinsel temastan kaçınan çifte bunun boyutu ve kaygı düzeyleri hakkında sorular sormalı ve onlara basit terimlerle olumsuz pekiştirmenin ilkelerini anlatmalıdır (Weeks ve ark, 2018).
Terapist kaçınma döngüsünü kırma girişiminde bulunmak için şunları önerebilir: “Bir yerden başlamalısınız. Size bazı dokunma egzersizleri vereceğim. Kaygılı hissetmediğiniz uygun bir ortamda bunları yapmak sizin fiziksel olarak yeniden yakınlaşmanıza yardım edecek. Bu dokunma egzersizlerinden kaçınmamanız çok önemli çünkü bu sizi birlikte tutacak”.
Terapist seanslarda özel cinsel konular hakkında konuşurken ve özellikle ev ödevi verirken çiftin kaygı düzeyini gözlemlemelidir. Çifte verilen ev ödevi ile ilgili olarak kaygı düzeyleri sorularak her iki partner de çok fazla kaygı yaratmayacak ve yapabilecekleri konusunda hemfikir oldukları ödevler verilebilir (Weeks ve ark, 2018).
9) Cinsel Terapi İçin Hazır Olmak
Çiftin cinsel terapiye başlamaya gerçekten hazır olup olmadıkları önemli bir konudur. Bir başka deyişle, tedaviye bağlı kalmak konusunda kararsız olup olmadıkları anlaşılmalıdır. Terapist partnerlerin cinsel terapiye ne kadar hazır hissettiklerini anlamaya ve onları motive etmeye yardım edebilecek sorular sorabilir. Çiftin değişime hazır olup olmadığı konusunda fikir edinmek ve kararsızlıklarını gidermek için onları motive etmek üzere şu sorular sorulabilir: “1-10 ölçekleri arasında, bu cinsel sorunu çözmek için ne kadar istek duyuyorsunuz? 1-10 ölçekleri arası bu sorunu çözebileceğinizden ne kadar eminsiniz?” Bu sorulara verilen cevaplar tedaviye başlamak için dayanak oluşturur. Verdikleri cevaplara göre, çift tedaviye başlamaya hazır olmayabilir, bazı motive edici görüşme teknikleri kullanılarak tartışılması gerekebilir (Weeks ve ark, 2018).
10) İlkelerin, Tekniklerin ve Sürecin Önemi
Cinsel terapinin birçok stratejisi ve tekniği çok basit ve anlaşılır görünebilir. Kaplan (1987) başlıca cinsel işlev bozukluklarının tedavisi için adımların kısa açıklamalarını içeren bir el kitabı yayımlamıştır. Bu, davranışsal ve psikodinamik bakış açısından cinsel terapinin karmaşıklığını tartışmış olduğu bir rehberdi. Bununla birlikte uzun yıllardır terapistleri gözlemleyerek edinilen deneyimler terapistin sadece hangi tekniği kullanacağını değil, nasıl kullanacağını ve ne zaman kullanacağını aynı zamanda bir tekniğin altında yatan ilkelerin bilinmesinin önemini vurgulamaktadır (Weeks ve ark, 2018).
KAYNAKÇA
Demir, S. (2016). Cinsel işlev bozukluğu olan interfil kadınlarda cinsel danışmanlığın cinsel sağlığa etkisi (yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Keçe, C. (2016). Cinsel sağlık ve cinsel terapi. Ankara.
Öztürk, Ş.C. (2019). Cinsel işlev bozukluklarına yönelik psikolojik müdahaleler. Psikiyatri, Nöroloji ve Davranış Bilimleri Dergisi, 57(2), 18-28.
Weeks, R.G., Gambescıa, N. ve Hertleın, M.K. (2018). Sistemik cinsel terapi el kitabı: sistemler arası yaklaşım. Pusula Yayınevi. Ankara.
Cinsel terapi, cinsel işlev bozuklukları (CİB) nedeni ile bozulan ruh sağlığını iyileştirmek, cinsel ilişki sürecindeki zorlanmaları düzeltmek, cinselliği olgunlaştırmak ve daha verimli ve sağlıklı hale getirmek, cinsellik ile ilgili oluşan stres, kaygı ve korku gibi gerilim yaratan duyguların önüne geçmek ve çiftler arasındaki ilişkileri düzetltmek amacı ile uygulanan terapilerin genel adıdır (Keçe, 2016). Psikolojik faktörler CİB’in ortaya çıkması, gelişmesi ve de özellikle devam etmesinde önemli bir etken olduğu için psikolojik müdahalelerin CİB’in tedavisinde önemli olduğu bilinmektedir. Farmakolojik tedavi yöntemleri ile karşılaştırıldığında CİB’e yönelik psikolojik müdahalelerin olumsuz yan etkilerinin olmaması, semptomların azalması, cinsel doyumun arttılılması ve cinsel işlevlerin sağlıklı bir şekilde yerine getirebilmesi açısından daha avantaklı olduğu söylenebilmektedir (Öztürk, 2019).
Cinsel İşlev Bozukluklarına Yönelik Uygulanan Psikolojik Müdahalelerin Kısa Tarihçesi
CİB’e yönelik uygulanan psikolojik müdahalelerin 1960’lı yılların başlarına kadar dinamik ve psikanalitik ağırlılı müdahaleler olduğu görülmektedir. İlerleyen yıllar içerisinde Masters ve Jonhson’un çalışmaları modern cinsel terapinin temellerini atmıştır. Psikanalitik bakış açısı CİB’in bilinçaltı çatışmalar ve bastırmalar nedeni ile ortaya çıktığını öne sürerken Masters ve Johnson cinsel belirtilere odaklanarak CİB’e özgü bulguları incelemiştir. Kaplan ise cinselliğe yönelik davranış stratejilerini ve psikolojik faktörleri içeren bütünleştirilmiş bir yaklaşım ortaya atmıştır. Daha sonraki yıllarda cift ve evlilik terapisi, Bilişsel Davranışçı Terapi, cinsel sağlık eğitimi, cinsel beceri eğitimi, mindfulness, hipnoterapi gibi teknikler uygulanmaya başlanmıştır (Öztürk, 2019). Son yıllarda ise cinsel terapiye sistemler arası yaklaşım, cift ve evlilik terapilerinde yıllardır kullanılmakta olan sistemler arası paradigmayı ortaya koyarak dayanaklar oluşturmaktadır. Bu yaklaşım cinsellik ve evlilik sorunlarında kişisel/biyolojik, kişisel psikolojik, ikili ilişkiler, ailevi kökenli faktörler, toplum, kültür, geçmiş, din ve benzeri bağlamsal faktörleri içerisine alan değerlendirme ve tedavi yöntemini öne sürmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Cinsel Terapiye Sistemler Arası Yaklaşım
Çift terapisi ile cinsel terapinin bir bütün haline getirilmesi sürecinde yaşanan değişim sistemler arası yaklaşım olarak birleştirilmiştir. Sistemler arası yaklaşım bireysel yaklaşımlar ve sistem teorilerinin birleştirilmesini ifade etmektedir. Sistemler arası teori biriyin iç ve dış dünyası ile kişiler arası dinamikler, fizyoloji, psikoloji, kültür, sosyal durum, ekonomi, politika, din, fiziksel ortam, doğal afetler ve benzeri gibi diğer pek çok güçten etkilenen ve bunları etkileyen intrapsişik süreçleri arasında bir bağlantı olduğu vurgusu yapar. Sistemler arası teori tüm bu alanları birleştirerek terapistlerin cinsel sorunları anlamasını, çözmesini ve çift sisteminin bu parçalarını doğru şekilde bütünleştirmesini sağlar. Sistemler arası teori danışanın sisteminin bireysel, ikili ve kuşaklar arası yönlerinin aynı anda değerlendirilmesine vurgu yapar (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler arası cinsel terapi yaklaşımı Sternberg'in Aşk Üçgeni Kuramı, Etkileşim Kuramı ve Bağlanma Kuramına çerçevesinde bütünleşmektedir. Aşk Üçgeni Kuramında sadakat, yakınlık ve şehvet bileşenleri bulunmaktadır. Sternberg bu üç bileşenin birbiriyle bağlantılı olduğunu ileri sürmektedir. Terapi sürecinde bu üç bileşeni ele almak çiftlerin cinsel sorunlarını bütüncül bir çerçeveden görebilmeyi sağlamaktadır. Etkileşim Kuramı bireyin içruhsal (davranışların ruhsal yönleri) ve etkileşimsel (kişilerin iletişim kurma şekli) yönlerinin kurmuş oldukları tüm ilişkilerde etkili olduğu vurgusunu yapmaktadır. Etkileşimsel yaklaşım ile cinsel sorunların çiftler arasında ne anlama geldiğini, çiftlerin ilişkilerindeki rollerini nasıl anlamlandırdıklarını belirlemek mümkündür. Sistemler arası yaklaşımı kuvvetlendiren diğer bir kuram ise Bağlanma Kuramıdır. Bu kuram danışanın sistemini daha derinlemesine incelemeye ve anlamaya yaramaktadır. Bireyler çocukluktan itibaren bağlanma rolleri geliştirirler ve bu rolleri ilerideki ilişkilerinde de kullanırlar. Bağlanma stillerinin çiftler arasındaki hangi alanı etkilediğini ve cinsel davranışları nasıl şekillendirdiğini anlayabilmek önemlidir (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler Arası Yaklaşımda Tedavi Planı Oluşturmak
Sistemler arası yaklaşımda cinsel terapist tedavi planını yapılandırırken bireyin bireysel/biyolojik, bireysel/psikolojik, ikili ilişki, aile kökeni etkileri ve bağlamsal faktörler (toplum, kültür, geçmiş, din vb.), olmak üzere bu beş alanı değerledirmeye önem vermektedir. Biretin sistemi içerisinde bulunan bu beş alan cinsel sorunun oluşumuna etkisi açısından incelenir ve kapsamlı bir tedavi planı oluşturulur (Weeks ve ark, 2018).
Bireysel/psikolojik alan incelenirken terapist cinsel soruna neden olabilecek bireyin genel sağlık durumunu değerlendirmelidir. Hormonal nedenler, biyolojik kökeni olabilecek psikolojik rahatsızlıklar, kullanılan ilaçlar bireyin cinsel işlevine olumsuz etki yapabilmektedir.
Sistemler arası yaklaşım çerçevesinde bireyin bireysel-psikolojik alanı içerisinde göz önüne alınması ve değerlendirilmesi gereken etmenler; kişilik, psikopatoloji, zeka, mizaç, gelişim aşamaları, davranışlar, değerler, savunma mekanizmaları ve bağlanma stilidir. Bireyin psikolojik yapısı cinselliğe yönelik bakış açısını, cinselliğe yüklediği anlamı, cinsellik ile ilgili düşüncelerini ve davranışlarını etkilemektedir. Cinsel terapist bireyin öyküsünü detaylı bir şekilde alarak psikolojik yapısını anlamaya özen göstermelidir (Weeks ve ark, 2018).
İkili ilişkilere odaklanmak ve anlamlandırabilmek çiftin ilişki dinamiklerini ve bu ilişki dinamiklerinin cinsel sorunlara ne şekilde etki ettiğini ortaya çıkarabilmek için önemlidir. İkili ilişkiler ele alınırken çiftlerin birbirleri hakkında yaptıkları nitelendirmeler, ilişkinin düzeni, korkular, iletişim sorunları, çiftin birbirine dair bilinçli ve bilinçsiz beklentileri, anlaşmazlık ve çatışma yönetim şekilleri ele alınmaktadır. Ayrıca seans sırasında çiftin davranışlarını ve iletişimlerini incelemek önem arz etmektedir. Seans sırasındaki davranışlar ve iletişim biçimi çiftin evdeki ilişki örüntüsünü ortaya koymaktadır (Weeks ve ark, 2018).
Bireylerin genel olarak ilişkiler ve cinsellik üzerine bilgileri aile kökenlerinden gelmektedir. Bu nedenle sistemler arası yaklaşımda aile kökeni etkilerini değerlendirmek önemlidir. Bireyin kendi ailesi içinde cinselliğe yönelik tutum ve değerler bireyin gelecekte kuracağı ilişkilerine gizli, açık veya içselleştirilmiş olarak yansımaktadır. Cinselliğin açık olarak konuşulmadığı bir aile ortamında yetişen çocuk cinselliği ifade etmenin yanlış bir durum olduğunu benimseyebilir. ve yetişkinliğinde kuracağı ilişkilerde cinselliğini ortaya koymakta zorlanabilir. Aile içerisinde cinselliğin açık bir şekilde kötülenmesi çocuğun yetişkinlikte kuracağı yakın ilişkilerinde iç mücadele olarak ortaya çıkabilmektedir. Cinsel terapistler cinsel genogram ile köken ailenin cinselliğe olan etkisi hakkında bilgi edinebilirler (Weeks ve ark, 2018).
Çiftlerin bağlamsal alanı ele alındığında ilişkileri üzerinde etkili olan sosyokültürel etmenler değerlendirilmektedir. İnançlar, gelenekler, toplumsal değerler ve çevredeki hemen her şey çiftlerin cinsel yaşamına etki etmektedir. Bazı toplumlar cinselliğe karşı esnek bir yaklaşım sergilerken bazı toplumlar da katı yaklaşımlar benimseyebilmektedir. Bu durumlar bireylerin cinsel sorunlarını daha da karmaşık hale getirmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Genel olarak sistemler arası yaklaşım, çiftlerin cinsel işlevselliklerini etkileyebilecek bireysel, ilişkisel, kuşaklar arası ve diğer bağlamsal faktörlerin bütünleştirilmesi ve bu faktörler ışığında bir tedavi planı oluşturulmasına rehberlik etmektedir.
Sistemik Cinsel Terapi Süreci
1) Cinsel İşlev Bozukluklarının Sistemler Arası Değerlendirilmesi
Sistemler arası yaklaşımda cinsel sorunların değerlendirilmesi ilk temas ile başlar, görüşmeler boyunca devam eder ve son seans ile sona erer. Sistemler arası yaklaşımda değerlendirme danışanların kişisel ve ilişkisel özelliklerini, aile geçmişini ve sosyokültürel durumlarını ele alması açısından oldukça kapsayıcı bir süreçtir. Değerlendirme aşaması tanının konulması, sorunun kavramsallaştırılması, tedavi planı ve değişim için temel sağlamaktadır. Değerlendirme süreci boyunca; çiftin soruna ilişkin algısı, ilişkisel dinamikler, çiftlerin fiziksel durumu, tedavi hedefleri, çiftlerin cinsel istek durumları, çiftlerin cinsel doyum algıları, cinsel sorundan dolayı yaşanan sorun, çiftin yakınlığı ve çiftin ilişkisi içerisinde cinselliğin etkisi belirlenmektedir (Weeks ve ark, 2018).
Terapist değerlendirmeye cinsel sorunun doğasını anlamaya yönelik sorular sorarak başlamaktadır. Çiftler cinsellikleri üzerine konuşmaktan ve kendilerini açmakta çekince duyabilir. Bu nedenle terapist bilgi edinirken çiftin hassasiyetine özen göstererek sorular yöneltmelidir. Terapist çiftin çekingenliğini azaltmak adına durumu normalleştirme yoluna gidebilir. Daha sonra terapist çiftlerin cinsel istekleri, çiftler için cinselliği yaşamanın uygun ortamı, tercihler, hoşlanılan ve hoşlanılmayan davranışlar üzerine sorular sorabilir. Ayn zamanda çiftlerin ilişkileri hakkında çevresel ve sosyokültürel sorular ile de cinsel sorun üzerine geniş kapsamlı bilgi edinilmelidir (Weeks ve ark, 2018).
Değerlendirme Aşamasında Üzerinde Durulması Gereken Konu Başlıkları ve Sorulması Gereken Örnek Sorular
Kim, Ne, Nerede, Ne Zaman, Ne Süredir Soruları: Çiftler sorunu nasıl görüyor? Sorun üzerinde bir anlaşma var mı? Sorunun çözümü için neler denediler? Sorunu çözmek için ne yapabilirler?
Sorunun Birey ve İlişki Üzerindeki Etkisi: Sorun partnerlere neler hissettiriyor? Bu durumdan kim daha çok etkileniyor? Cinsel sorunları hakkında tartışabiliyorlar mı?
Sorunun Öyküsü: Sorun ne zaman başladı? Sorun aniden mi ortaya çıktı yoksa aşama aşama mı belirdi? Sorunu ilk ne zaman fark ettiler?
Ayrıntılı Çift İlişkisi: İlişkinin zayıf ve güçlü yanları neler? İlişki içerisinde iletişim sorunları neler? İlişkideki duygular cinsel tatmini, doyumu ve memnuniyeti nasıl etkiliyor? Çift ilişki problemleri ile cinsel sorunları arasındaki ilişkinin farkında mı?
İlişkideki Yakınlık Düzeyi: Çiftin sevgi dolu gördükleri davranışlar neler? Bu davranışlar cinsellik ile ilişkili mi? Çiftler ilişki içerisinde aynı düzeyde yakınlığı paylaştıklarını hissediyorlar mı? Aynı düzeyde yakınlığı paylaşmak önemli mi?
İlişkideki Duygusallık Düzeyi: Duygusallığı cinsel davranış ile bir tutuyorlar mı? Çiftler ilişkideki duygusallığı nasıl tarif ediyor? İlişkideki iniş çıkış zamanları neler? Çiftlerden biri diğerine göre daha mı duygusal? Duygusal olan partner diğer partnerden hangi düzeyde duygusal karşılık bekliyor?
İletişim Becerileri: Çiftler birbirleriyle cinsellikleri hakkında konuşabiliyorlar mı? Cinsellik hakkında nasıl konuşuyorlar? Cinsellikten ne bekledikleri ve ne almak istedikleri üzerinde konuşabiliyorlar mı? Cinsel aktivite sırasında konuşuyorlar mı?
Terapistin Bilmesi Gereken Başka Bir Şey Var Mı?: Cinsel sorunlardan başka sorunlar da olabilir. Bu sorunlar nelerdir?
2) Cinsel Geçmişin Değerlendirilmesi
Cinsel geçmiş değerlendirmesi çiftin yaşamındaki tüm konu alanlarını (fiziksel,psikolojik, duygudurumu, ilişki dinamiği, cinsel deneyim yaşantıları, sosyokültürel çevre) içine almalıdır. Cinsel geçmiş değerlendirmesi çiftin ayrı ayrı alındığı ve birlikte alındığı seanslar dahilinde gerçekleştirilebilir. Cinsel geçmişi ele almanın temel ilkeleri danışanların konfor ve rahatlığın sağlanmasına ve güvenli bir ortam oluşturmaya dayanır. Cinsel geçmişi ortaya çıkarmanın temel amacı çiftlerin cinsel geçmişlerine ve deneyimlerine yönelik doğru bilgiler elde ederek sorunun doğasını anlayıp uygun bir tedavi planı oluşturmaktır. Doğru bilgileri edinmek ve işlevsel çözümler bulabilmenin yolu ihtiyaç duyulan doğru soruları sorabilmektir. İlk olarak geniş ve açık uçlu sorular yöneltilebilir. Mesafe kaydedilkiçe fazteziler, mastürbasyon, cinsel istismar gibi hassas konulara da değinilebilir (Weeks ve ark, 2018).
3) Klinik Görüşme Yapmak
Çiftlerle görüşmeden önce kabul formları ve yazılı değerlendirme bilgileri gözden geçirilir. Daha sonra aşağıdaki sorular eşliğinde klinik değerlendirme ve öngörüşme gerçekleştirilir.
● Buraya gelme nedenleriniz nelerdir?
● Niçin şimdi bir tedavi arıyorsunuz?
● Sorun gibi görünen şey nedir?
● Bu sorunu çözmek için neler yaptınız?
● Sonuç ne oldu? Hangi yöntemler daha iyi sonuç verdi?
● Bu terapideki hedefleriniz nelerdir?
● Bu sorun hakkındaki teoriniz nedir?
● Bu sorun her birinizde ne boyutta sıkıntı yaratıyor?
Cinsel terapi sürecinde yapılan değerlendirme özel ölçümlerin, araçların, davranışların gözlemlenmesi, psikososyal bağlamın incelenmesi ile gerçekleştirilir. Terapist çiftlerin seans içerisindeki etkileşimlerini gözlemleyerek davranışsal bir değerlendirme yapabilir. Davranışlar değerlenmeyi gerçekleştirebilmek için ilk olarak cinsel sorunun tanımı yapılması gerekmektedir. Sorunun doğasına hangi davranışların etki ettiğini ve sürdürdüğünü gözlemlemelidir. Fizyolojik olarak değerlendirme hekimler tarafından gerçekleştirilmektedir. Fizyolojik değerlendirme bozukluğun derecesini ortaya çıkarsa da bireyin öznel durumuna yönelik bilgiler sağlamayabilir. Değerlendirme sırasında psikolojik kriterlerin değerlendirilmesi danışanların cinsel tepkilei ve algıları için somut veriler sağlar. Cinsel terapide psikolojik kriterler değerlendirilirken standartize edilmiş ölçüm araçları kullanılmaktadır. Terapist, seans süresince danışana uyguladığı ölçüm araçlarındaki soruşarın doğru ya da yanlış cevapları olmadığı ve danışanın soruları cevaplaması sırasında dürüst olabilmesi için cesaretlendirmelidir. Cinsel terapide kullanılan bazı ölçüm araçları şu şekildedir; Cinsel Etkileşim Envanteri, Derogatis Cinsel İşlev Envanteri, Hetoroseksüeller için Cinsel İşlev Soru Kağıdı, Cinsel Yönelim Ölçeği ve Guttman Cinsel Deneyim Ölçeği (Weeks ve ark, 2018).
4) Cinsel Genogram
Genogram aile üyeleri ve bunlar arasındaki ilişkileri resmeden aile haritasıdır. Cinsel genogram, genogramın özellikle cinsiyet, aşk, bağlılık, yakın ilişki, iletişim ve cinsellikle ilgili diğer konulara odaklanmış biçimidir. Cinsel genogram, mevcut sorunun arkasındaki kuşaklar arası güçleri bireysel olarak veya çiftleri de içerecek biçimde anlamanın ötesinde, bilgi merceğini arttıran terapötik bir araçtır. Geçmişe ilişkin daha fazla bilgi, cinsel davranışlar, cinsel cazibe, cinsel kimlik, cinsel tercihler ve konuların keşfi için olanak sağlar. Cinsel genogram, değişim için motivasyon, empati ve iyimserliğin altını çizen sistemler arası değerlendirmenin önemli bir parçasıdır (Weeks ve ark, 2018).
Cinsel Genogramın Oluşturulması
Adım 1
Cinsellikle ilgili çocukluk döneminde başlayan öğrenme ve inançların geliştirilmesi sürecinde aile kodları ve yaklaşımları içeren kuşaklar arası aktarımın rolü tartışılmaktadır. Çiftler, ilişkilerinde ve cinsel davranışlarında aile kökenlerinin etkisini hesaba katmaya, kuşaklar arası aktarımların kendi cinsel işlevlerini nasıl etkilediğini veya etkisiz hale getirdiğini fark etmeye başlarlar.
Adım 2
Kuşaklar arası davranış kalıplarının haritasını çıkarmanın bir yolu olarak üç kuşağı kapsayan aile genogramı kullanılır.
Adım 3
Tüm aile bireylerinin adlarını ve yaşlarını gösteren ve belirli yaşam olaylarının özel tarihlerini aktaran bir cinsel genogram oluşturulur. Belirli yaşam olayları, duygular, düşünceler ve rüyalara ilişkin kayıtlar yapılır. Duyguları, ittifakları, sınırları, yakınlıkları, mesafeleri ve diğer ilgili faktörleri tanımlamak için çizgiler, semboller ve renkler kullanılır.
Adım 4
Çiftlerin her birinden cinsel genogramı tartışmayı ve sorulara cevap vermesi istenir. Edinilmiş anlamları, sezgileri ve düşünceleri keşfettikten sonra, diğer aile üyeleri ile ilgili sonraki keşiflerden kazanılacak konuların neler olduğuna karar verilir.
Adım 5
Seanslarda cinsel genogram üzerine çalıştıktan sonra partnerler bazı genogram materyallerini aile üyeleri ile tartışmak için hazırlanırlar. Hassas materyaller hakkında aile üyeleri ile konuşmak korku ve kaygı yaratabilir. Bu nedenle aile üyeleri ile temas kurmadan önce danışanlara bu duygular hakkında tartışma olanağı verilmelidir.
Genogram Soruları
Cinsellik ile ilgili edindiğiniz bilgileri nereden öğrendiniz?
Ailenizde cinsellik üzerine gizli ve konuşulmayan konular nelerdi?
Anne babanızın ilişkileri nasıldı? Ne kadar yakınlardı?
Yaşamınızda kim cinsellik üzerine görüşlerinizi en fazla etkiledi?
Cinsel değerlerinizi oluşturmada din ve kültür sizi nasıl etkiledi?
Mastürbasyonu nasıl öğrendiniz?
Kendinizi uyarırken hiç yakalandınız mı? Nasıl hissettiniz?
Cinsellikle ilgili üzücü bir şey yaşadınız mı?
İlk cinsel deneyiminiz nasıldı?
Cinsiyetiniz ile rahat mısınız?
Hangi cinsel davranışlardan en fazla/en az hoşlanıyorsunuz?
Cinsel düşünceleriniz ve fantezileriniz hakkında nasıl hissediyorsunuz?
Aileniz, partneriniz veya sizin hakkınızda bilmem gereken cinsellikle ilgili henüz anlatmadığınız bir şey var mı?
Seks hakkındaki ilk anınız nedir?
İlk olarak hangi yaşınızda uyku sırasında orgazm oldunuz?
Cinsellikle ilgili ilk deneyiminiz ne zaman ve nasıl oldu?
İlk olarak ne zaman aşık oldunuz? Ne uzunlukta, kime, kim ayrıldı?
Yaşam süreniz boyunca cinsellik tanımınız nasıl değişti?
Seksten aldığınız haz zaman içerisinde değişti mi?
5) İlk Seans
Danışanlarla ilişki kurmak ve onları keşfetmek için ilk seans çok önemlidir. Cinsel terapi vakalarında birçok danışan utangaç, sıkılgan, rahatsızdır ve açıkça konuşma konuşma konusunda zorluk yaşar. Terapist, seansı onların cinsel yaşamlarını geliştirmeye çabaladıklarını ve buna başlamanın birçok danışan için zor olduğunu bildiğini ifade ederek açabilir. Terapist, çifte cinsel soruna yardım için terapiye gelmek hakkında nasıl hissettiklerini sorabilir. Terapist, duyguları normalleştirebilir ve çifti daha rahat hale getirmeye yardımcı olur.
İlk seans aynı zamanda, tıbbi ve psikiyatrik geçmişler hakkında sorularla araştırma yapılacak, psikolojik veya fizyolojik işlevleri etkileyebilecek ilaçlara ve organik durumlara odaklanılacak zamandır. Çift sorunların değerlendirilmesi ile devam edebilecek durumda ise terapi başlayabilir (Weeks ve ark, 2018).
6) Sistemik Tedavi Süreci
Her bir partnerin cinsel sorununa yönelik tedavi planı oluşturulur. Bunlar birbirleriyle örtüşebilir veya ardışık olabilir. Cinsel terapiye geleneksel yaklaşımda terapi tek yönlüdür. Partnerden hiçbir şey almadan, diğer partner için ihtiyaç duyulan uyarım tipi ne olursa olsun sağlaması beklenir. Bu, davranışsal yaklaşımlı cinsel terapide tanımlanan tedavi protokollerinden değildir. Ev ödevlerinin cinsel işlev bozukluğu olmayan partnerin hoşuna gidebilecek şeyler olması, cinsel işlev bozukluğu olan partnerin tedavisini kolaylaştıracaktır. Sertleşme bozukluğu olan bir erkeğin partnerini el veya ağız yolu ile uyararak orgazma ulaştırması istenebilir (Weeks ve ark, 2018).
Sistemler arası yaklaşımda birden fazla sistem, değerlendirme ve ilişki/cinsel sorunların tedavisinde eşzamanlı olarak göz önünde bulundurulmalıdır. Terapist aynı zamanda cinsel işlev bozukluğu olmayan partnerin cinsel soruna katkı yapabileceği veya devam ettirebileceği ihtimalini göz önüne almalıdır. Diğer yandan cinsel işlev bozukluğu olmayan partner, farkında olmadan cinsel sorunları veya ilişkisel sorunları çözmeyi engellemek için tedaviyi baltalayabilir. Örneğin, cinsel istek eksikliği olan bir kadın bilinçdışında partnerinin sertleşme sorununun üstesinden gelmesini istemiyor olabilir. Sertleşme sorunu erkeğin seksten kaçmasına yol açabilir ve böylece kadın kendi sorunu ile yüzleşmek zorunda kalmaz (Weeks ve ark, 2018).
7) Tedavi Planlaması
Cinsel terapide tedavi planlaması tüm tedavi türlerinde olduğu kadar önemlidir. Tedavi planlaması, tedavi sürecini yönetmeye ve organiz etmeye yarayan dinamik bir dökümandır. Cinsel terapide sistemler arası yaklaşım terapistin cinsel sorun dışında, ilişkisel, biyolojik, bağlamsal, sosyal ve diğer faktörleri içeren birden çok alanla ilgilenmesini gerektirir. Cinsel terapi almaya karar veren çift, değişim için neredeyse her şeyi göze alacak noktadır. Bu nedenle, tedaviyi çeşitli yönlerden takip edebilmesinin yanı sıra, terapistin çiftin erken vazgeçmesini önlemek için tedavinin yönünü anlatması önemlidir. Bunun en uygun yolu tedavi planı yapmak ve bunu çiftle paylaşmaktır (Weeks ve ark, 2018).
Örnek Tedavi Planı
Zafiyet Hedef Hedefe Ulaşma İçin Stratejiler
Bireysel/Biyolojik
Bireysel/Psikolojik
Çift İlişkisi
Aile Kökeni
Sosyokültürel
8) Tedaviye Başlamak
Cinsel sorunu olan birçok çift tedaviye başlamadan önce çok uzun süredir seks yapmamışlardır. Bu durumun anlamı, terapistin, partnerlerin cinsellikten kaçınma kalıpları geliştirdiği gerçeğini göz önüne almadan hemen müdahaleye başlayamayacağıdır. Dahası, cinsel etkileşimden kaçınmak için duygusal yakınlığı paylaşma, dokunma ve her tür duygusal deneyimi de kapsayacak şekilde herhangi bir fiziksel ilişkiden kaçınıyor olabilirler. Onların kaygısı seks yapıp başarısız olmaktır. Herhangi bir fiziksel/cinsel karşılaşmalardan kaçınarak kaygılarını azaltmaya çalışırlar. Terapist, herhangi bir fiziksel/cinsel temastan kaçınan çifte bunun boyutu ve kaygı düzeyleri hakkında sorular sormalı ve onlara basit terimlerle olumsuz pekiştirmenin ilkelerini anlatmalıdır (Weeks ve ark, 2018).
Terapist kaçınma döngüsünü kırma girişiminde bulunmak için şunları önerebilir: “Bir yerden başlamalısınız. Size bazı dokunma egzersizleri vereceğim. Kaygılı hissetmediğiniz uygun bir ortamda bunları yapmak sizin fiziksel olarak yeniden yakınlaşmanıza yardım edecek. Bu dokunma egzersizlerinden kaçınmamanız çok önemli çünkü bu sizi birlikte tutacak”.
Terapist seanslarda özel cinsel konular hakkında konuşurken ve özellikle ev ödevi verirken çiftin kaygı düzeyini gözlemlemelidir. Çifte verilen ev ödevi ile ilgili olarak kaygı düzeyleri sorularak her iki partner de çok fazla kaygı yaratmayacak ve yapabilecekleri konusunda hemfikir oldukları ödevler verilebilir (Weeks ve ark, 2018).
9) Cinsel Terapi İçin Hazır Olmak
Çiftin cinsel terapiye başlamaya gerçekten hazır olup olmadıkları önemli bir konudur. Bir başka deyişle, tedaviye bağlı kalmak konusunda kararsız olup olmadıkları anlaşılmalıdır. Terapist partnerlerin cinsel terapiye ne kadar hazır hissettiklerini anlamaya ve onları motive etmeye yardım edebilecek sorular sorabilir. Çiftin değişime hazır olup olmadığı konusunda fikir edinmek ve kararsızlıklarını gidermek için onları motive etmek üzere şu sorular sorulabilir: “1-10 ölçekleri arasında, bu cinsel sorunu çözmek için ne kadar istek duyuyorsunuz? 1-10 ölçekleri arası bu sorunu çözebileceğinizden ne kadar eminsiniz?” Bu sorulara verilen cevaplar tedaviye başlamak için dayanak oluşturur. Verdikleri cevaplara göre, çift tedaviye başlamaya hazır olmayabilir, bazı motive edici görüşme teknikleri kullanılarak tartışılması gerekebilir (Weeks ve ark, 2018).
10) İlkelerin, Tekniklerin ve Sürecin Önemi
Cinsel terapinin birçok stratejisi ve tekniği çok basit ve anlaşılır görünebilir. Kaplan (1987) başlıca cinsel işlev bozukluklarının tedavisi için adımların kısa açıklamalarını içeren bir el kitabı yayımlamıştır. Bu, davranışsal ve psikodinamik bakış açısından cinsel terapinin karmaşıklığını tartışmış olduğu bir rehberdi. Bununla birlikte uzun yıllardır terapistleri gözlemleyerek edinilen deneyimler terapistin sadece hangi tekniği kullanacağını değil, nasıl kullanacağını ve ne zaman kullanacağını aynı zamanda bir tekniğin altında yatan ilkelerin bilinmesinin önemini vurgulamaktadır (Weeks ve ark, 2018).
KAYNAKÇA
Demir, S. (2016). Cinsel işlev bozukluğu olan interfil kadınlarda cinsel danışmanlığın cinsel sağlığa etkisi (yayınlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
Keçe, C. (2016). Cinsel sağlık ve cinsel terapi. Ankara.
Öztürk, Ş.C. (2019). Cinsel işlev bozukluklarına yönelik psikolojik müdahaleler. Psikiyatri, Nöroloji ve Davranış Bilimleri Dergisi, 57(2), 18-28.
Weeks, R.G., Gambescıa, N. ve Hertleın, M.K. (2018). Sistemik cinsel terapi el kitabı: sistemler arası yaklaşım. Pusula Yayınevi. Ankara.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sistemik Cinsel Terapi Süreci ve Danışma Oturumları İçeriği" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Aydın Deniz YÜCE'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Aydın Deniz YÜCE'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
