2007'den Bugüne 92,260 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Bilişsel Davranışçı Terapi ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu
MAKALE #22328 © Yazan Uzm.Psk.Burcu BÜGE | Yayın Mayıs 2021 | 2,173 Okuyucu
Travma sonrası stres bozukluğu, kişinin beklenmedik travmatik bir olayla karşılaşması sonucunda gelişebilen bir stres bozukluğudur. Travma sonrası stres bozukluğuna sebep olan travmatik olaylar arasında savaş, cinsel veya fiziksel saldırı, kaçırılma, savaş esiri olarak hapis, işkence, terörist saldırısı, ciddi araba kazaları veya doğal afetler yer almaktadır (Javidi ve Yadollahie, 2012; Papanikolaou ve ark., 2011). Bu korkunç olaylar esnasında kişi, yaşamının büyük bir tehlikede olduğunu ve yaşamını kontrol edemediğini düşünür. Yaşamı tehdit eden bir olay sonucunda herkes korku, kaygı, endişe, uyku problemleri, odaklanma zorlukları yaşayabilmektedir. Bu belirtiler düzelmediği takdirde kişi daha da kötüleşir ve travma sonrası stres bozukluğuna doğru ilerler (American Psychiatric Association, 2013; Javidi ve Yadollahie, 2012).

DSM-5’e göre travma sonrası stres bozukluğu kriterleri şöyledir:

Not: Aşağıdaki kriterler yetişkinler, ergenler ve 6 yaşından büyük çocuklar için geçerlidir. 6 yaş ve altı çocuklar için aşağıdaki ilgili kriterlere bakın.
A. Aşağıdaki yollardan biriyle (ya da birden çoğuyla), gerçek ya da göz korkutucu bir biçimde ölümle, ağır yaralanmayla karşılaşmış ya da cinsel saldırıya uğramış olma:
1. Travmatik olayı/olayları doğrudan deneyimlemek.
2. Başkalarının başına gelen olaylara doğrudan şahit olmak.
3. Bir aile yakınının ya da yakın bir arkadaşının başına travmatik olayın/olayların geldiğini öğrenmek. Bir aile üyesinin veya arkadaşının fiilen veya ölüm tehdidi altında olması durumu, olay/olaylar şiddet veya kaza sonucu meydana gelmiş olmalıdır.
4. Travmatik olayın/olayların caydırıcı ayrıntılarına tekrar tekrar veya aşırı maruz kalma deneyimi (örneğin, insan kalıntılarını toplayan ilk müdahale ekipleri, çocuk istismarının ayrıntılarına tekrar tekrar maruz kalan polis memurları).
Not: Böyle bir karşı karşıya gelmede, işle ilgili olmadıkça, elektronik yayın ortamları, televizyon, sinema ya da görseller aracılığıyla olmuş ise A4 ölçütü uygulanmaz.
B. Travmatik olayın/olayların meydana gelmesinden sonra başlayan, travmatik olay/olaylar ile ilişkili aşağıdaki saldırı belirtilerinden birinin (veya daha fazlasının) varlığı:
1. Travmatik olayın/olayların tekrarlayan, istemsiz ve müdahaleci üzücü anıları. Not: 6 yaşından büyük çocuklarda, travmatik olayın/olayların temalarının veya yönlerinin ifade edildiği tekrarlayan oyunlar meydana gelebilir.
2. İçeriği ve/veya da duygulanımı travmatik olay/olaylar ile ilişkili, yineleyici sıkıntı veren düşler.
Not: Çocuklar, içeriği belirsiz korkutucu düşler görüyor olabilirler.
3. Bireyin travmatik olay/olaylar tekrarlıyormuş gibi hissettiği veya davrandığı disosiyatif reaksiyonlar (örneğin, geçmişe dönüşler). (Bu tür tepkiler, belirli bir görülme aralığında ortaya çıkabilirler; en uç biçimi, o sırada çevresinde olup bitenlerin farkında olmama durumudur.)
Not: Çocuklarda, oyun sırasında, travmayla ilgili yeniden canlandırma yapabilirler.
4. Travmatik olayın/olayların bir yönünü simgeleyen veya andıran iç veya dış uyaranlarla karşılaşınca yoğun veya uzun süreli psikolojik sıkıntı yaşama.
5. Travmatik olayın/olayların bir yönünü simgeleyen veya anımsatan iç veya dış uyaranlarına belirgin fizyolojik tepkiler verme.
C. Aşağıdakilerden birinin ya da her ikisinin birlikte olmasıyla belirli travmatik olaydan/olaylardan sonra ortaya çıkan, travmatik olaya/olaylara ilişkin uyaranlardan sürekli bir biçimde kaçınma:
1. Travmatik olayla/olaylarla ilgili ya da yakından ilişkili, sıkıntı veren anılar, düşünceler ya da duygulardan kaçınma ya da bunlardan uzak durma çabaları.
2. Travmatik olayla/olaylarla ilgili veya bunlarla yakından ilişkili üzücü hatıraları, düşünceleri veya duyguları uyandıran dış hatırlatıcılardan (insanlar, yerler, konuşmalar, aktiviteler, nesneler, durumlar) kaçınma veya bunlardan kaçınmaya yönelik çabalar.
D. Aşağıdakilerden ikisinin (ya da daha çoğunun) olmasıyla belirli, travmatik olayın/olayların ortaya çıkmasından sonra başlayan ya da kötüleşen, travmatik olaya/olaylara ilişkin bilişlerde ve duygu durumda olumsuz değişiklikler olması:
1. Travmatik olayın/olayların önemli bir yönünü hatırlayamama (tipik olarak unutkanlık çözülmesine [dissosiyatif amnezi] bağlıdır ve kafa travması, alkol veya uyuşturucu gibi diğer faktörlere bağlı değildir)
2. Kendisi, başkaları veya dünya hakkında kalıcı ve abartılı olumsuz inançlar veya beklentiler (örneğin, "ben kötüyüm", "Kimseye güvenilemez", "Dünya tamamen tehlikeli", "Tüm sinir sistemim kalıcı olarak mahvoldu ”).
3. Travmatik olayın/olayların nedeni veya sonuçları hakkında bireyin kendisini veya başkalarını suçlamasına neden olan ısrarcı, çarpık bilişler.
4. Kalıcı olumsuz duygusal durum (ör. Korku, korku, öfke, suçluluk veya utanç).
5. Önemli faaliyetlere olan ilginin veya katılımın belirgin şekilde azalması.
6. Başkalarından kopukluk veya yabancılaşma duyguları.
7. Sürekli bir biçimde, olumlu duygular yaşayamama (örn. mutluluğu, doyumu ya da sevgi duygularını yaşayamama).
E. Aşağıdakilerden ikisi (ya da daha çoğu) ile belirli, travmatik olayın/olayların ortaya çıkmasıyla başlayan ya da kötüleşen, travmatik olay/olaylar ile ilişkili, uyarılma ve tepki gösterme biçiminde belirgin değişiklikler olması:
1. İnsanlara ya da nesnelere karşı sözel ya da sözel olmayan saldırganlıkla dışa vurulan, kızgın davranışlar ve öfke patlamaları (bir kışkırtma olmadan ya da çok az bir kışkırtma karşısında).
2. Sakınmaksızın davranma ya da kendine zarar veren davranışlarda bulunma.
3. Her an tetikte olma.
4. Abartılı irkilme tepkisi gösterme.
5. Odaklanma güçlükleri.
6. Uyku bozukluğu (örn. uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük ya da dingin olmayan bir uyku uyuma).
F. Bu bozukluğun süresi (B, C, D ve E ölçütleri) bir aydan daha uzundur.
G. Rahatsızlık, klinik olarak önemli sıkıntıya veya sosyal, mesleki veya diğer önemli işleyiş alanlarında bozulmaya neden olur.
H. Rahatsızlık, bir maddenin (örneğin ilaç, alkol) veya başka bir tıbbi durumun fizyolojik etkilerine atfedilemez.
Olup olmadığını belirtiniz:
Disosiyatif belirtilerle: Bireyin belirtileri travma sonrası stres bozukluğu kriterlerini karşılar ve ayrıca kişi, tetikleyici etkene tepki olarak aşağıdakilerden birinin belirtilerini sürekli ya da yineleyici olarak yaşamaktadır:
1. Kendine yabancılaşma (depersonalizasyon): Kişinin, zihinsel süreçlerinden ya da vücudundan koptuğu duyumunu yaşadığı, sanki bunlara dışarıdan bir gözlemciymiş gibi baktığı, sürekli ya da yineleyici yaşantılar (örn. sanki bir düş içindeymiş gibi olduğu duyumu; kendisinin ya da vücudunun gerçekdışı olduğu ya da zamanın yavaş aktığı duyumu).
2. Gerçekdışılık : Çevredekilerin gerçekdışı olduğuna ilişkin, sürekli ya da yineleyici yaşantılar (örn. kişinin çevresindeki dünya gerçekdışı, düşsel, uzak ya da çarpık olarak yaşanır).
Not: Bu alttürün kullanılabilmesi için, çözülme belirtilerinin, bir maddenin (örn. bilinç kararmaları, alkol esrikliği sırasındaki davranışlar) ya da başka bir sağlık durumunun (örn. kompleks parsiyel katılmalar) fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamıyor olması gerekir.
Varsa belirtiniz:
Gecikmeli dışavurum gösteren: Olaydan sonra en az altı ay geçmeden yukarıda bahsedilen ölçütleri tam olarak karşılanmıyorsa (kimi belirtiler kısa bir süre içinde başlasa da) (American Psychiatric Association, 2013).

Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ciddi şekilde nedensel travmatik olaya bağlıdır ancak bazı insanların neden travma sonrası stres bozukluğu geliştirdiği, bazılarının ise neden geliştirmediği hala net değildir. Bir kişinin travma sonrası stres bozukluğu geliştirme olasılığını belirleyen birçok bilinen faktör vardır. Bunlardan bazıları şunlardır:
• Travmanın süresi
• Travmanın yoğunluğu
• Olaya olan uzaklık
• Durumun ne kadar iyi kontrol altında tutulduğu
• Sevilen veya yakın birinin kaybı veya yaralanması
• Olay sonrası mağdurların aldığı yardım ve destek düzeyi (Javidi ve Yadollahie, 2012).

Süresine bağlı olarak, travma sonrası stres bozukluğu iki şekilde kategorize edilmektedir: Akut Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Kronik Travma Sonrası Stres Bozukluğu. Belirtiler üç aydan daha kısa sürerse, bu duruma “Akut Travma Sonrası Stres Bozukluğu”, daha uzun sürerse ise “Kronik Travma Sonrası Stres Bozukluğu” adı verilmektedir (Javidi ve Yadollahie, 2012).
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun İyileştirilmesi
Travma sonrası stres bozukluğu iyileştirilmesinde, SSRI’lar gibi farmakolojik desteğin yanı sıra terapi de kullanılmaktadır. Terapi yöntemlerinin arasında en etkili olanlardan biri olan bilişsel davranışçı terapi oldukça kapsamlı bir terapi sistemidir (Butler ve ark., 2006). Bilişsel davranışçı terapi, sorunlu olan düşüncelerin tanımlanmasını amaçlamaktadır. Tanımladıktan sonra ise bu düşüncelerin birey üzerindeki olumsuz etkilerine odaklanmaktadır (Kneisl ve Trigboff, 2004).

Travma sonrası stres bozukluğu için bilişsel terapiler, kişinin travmayı ve bunun yaşamındaki anlamını anlamasındaki değişikliklere odaklanmaktadır. Travma odaklı bilişsel terapide, bilişsel yeniden yapılandırma ve davranışsal deneyimler yoluyla danışana yeni ve uyarlanabilir bilgiler aktarılmaktadır. Travmatik anılara hayali veya yazılı maruz kalma genellikle dahil edilmektedir, ancak terapinin esas amacı travma ile ilgili inançları ortaya çıkarmak ve üstesinden gelmeye çalışmaktır (Zoellner ve ark., 2016).

Kısacası, travma sonrası stres bozukluğu, travmatik bir olay sonucunda ortaya çıkan bir stres bozukluğudur. Akut Travma Sonrası Stres Bozukluğu ve Kronik Travma Sonrası Stres Bozukluğu olmak üzere iki sınıfa ayrılmıştır. Farmakolojik yollarla da iyileştirilebilen travma sonrası stres bozukluğu aynı zamanda bilişsel davranışçı terapi ile de iyileştirilebilmektedir.

Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Posttraumatic Stress Disorder. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.) içinde. (s. 271-274). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.dsm05
Butler, A. C., Chapman, J. E., Forman, E. M. ve Beck, A. T. (2006). The empirical status of cognitive-behavioral therapy: A review of meta-analyses. Clinical Psychology Review, 26(1), 17-31. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2005.07.003
Javidi, H. ve Yadollahie, M. (2012). Post-traumatic stress disorder. International Journal of Occupational and Environmental Health (The IJOEM), 3(1 January).
Kneisl, C. R. ve Trigoboff, E. (2004). Contemporary psychiatric-mental health nursing. Pearson/Prentice Hall.
Papanikolaou, V., Adamis, D., Mellon, R. C. ve Prodromitis, G. (2011). Psychological distress following wildfires disaster in a rural part of Greece: A case-control population-based study. International Journal of Emergency Mental Health, 13(1), 11–26.
Zoellner, L. A., Graham, B. ve Bedard-Gilligan, M.A. (2016). Trauma- and Stressor-Related Disorders. James E. Maddux ve Barbara A. Winstead (Ed.), Psychopathology foundations for a contemporary understanding içinde (s. 162-181). Routledge.
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Bilişsel Davranışçı Terapi ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Burcu BÜGE'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Burcu BÜGE'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Burcu BÜGE Fotoğraf
Uzm.Psk.Burcu BÜGE
İstanbul (Online hizmet de veriyor)
Uzman Klinik Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi87 kez tavsiye edildiİş Adresi KayıtlıTavsiyeEdiyorum.com'u sıkça ziyaret ediyor.
Özgeçmiş - Çalışma Alanları - Makaleler (67) - Videolar - İletişim Bilgileri
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Burcu BÜGE'nin Makaleleri
► Travma Sonrası Stres Bozukluğu Psk.Arzu BEYRİBEY
► Travma Sonrası Stres Bozukluğu Psk.Yasemin TÜZEMEN
► Travma Sonrası Stres Bozukluğu Psk.Dnş.Fatih FİDAN
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Bilişsel Davranışçı Terapi ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu' başlığıyla benzeşen toplam 17 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► YENİDavranım Bozukluğu Mart 2024
► YENİKariyer ve Gelecek Kaygısı Mart 2024
► Sınav Kaygısı Şubat 2024
► Çocuklarda Öfke Yönetimi ÇOK OKUNUYOR Kasım 2023
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


18:15
Top