Otizm Spektrum Bozukluğu
Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir?
Otizm spektrum bozukluğu günümüzde oldukça sık rastladığımız, her 59 çocukta 1 görülen, doğuştan gelen nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Spektrum denmesinin sebebi çocukların gösterdiği semptomların yoğunluk düzeylerinin yelpaze üzerinde çeşitlenmesidir. Yani bazı çocuklar daha hafif ve silik semptomlar gösterirken ve işlevselken, bazı çocuklar daha ağır semptomlar göstermekte ve zeka / işlevsellik düzeyleri oldukça düşük olmaktadır.
Otizme Ne Sebep Olmaktadır? Çocuğum Benim Yüzümden mi Otizmli?
Çoğu anne-babanın “yetiştirme tarzım yüzünden çocuğum otizm oldu” gibi kendilerini suçlamalarının aksine doğuştan itibaren çocuğun getirdiği bir durumdur. Dolayısıyla yetiştirilme tarzı, sosyoekonomik düzey, ırk, coğrafya vb. değişkenlerden bağımsızdır. Nedeni hala tam olarak bilinmemekle birlikte kalıtımsal ve çevresel faktörlerin etkileşiminin neden olabileceğine dair bulgular mevcuttur. Ancak hangi genin bu farklılıktan sorumlu olduğu henüz keşfedilememiştir. Ancak ç-eğer çocuğun otizme yatkınlığı varsa ve uyaran eksikliğine, sürekli olarak ekrana maruz kalıyorsa var olan semptomların artış gösterdiği bilinmektedir.
Otizm Nasıl Anlaşılabilir?
Otizm, fiziksel olarak anlaşılamamakla birlikte temelde iki alanda belirti gösterir: Sosyal beceri eksikliği (iletişim kurmakta isteksizlik veya iletişim kurma becerisinde eksiklik) ve sınırlayıcı-yineleyici davranış örüntüleri.
Normal gelişim gösteren bebeklerin;
- 2.aydan itibaren gülümsemesi
- 3.aydan itibaren obje takibi yapması ve sesli uyaranlara tepki vermesi
- 6.aydan itibaren heceye benzer bazı sesler çıkarması beklenmektedir.
Dolayısıyla otizm belirtileri aslında bebeğin 2.ayından itibaren görülmekle birlikte tanı konması zaman almaktadır. Özellikle ailelerin konu ile ilgili bilgiye sahip olmaması, kafamızdaki iletişim biçiminin sözel yolla olması ve çocuklarda dil gelişiminin 1 yaştan sonra başlıyor olması veya ailenin durumu inkar etmesi gibi sebeplerden dolayı genellikle tanı 2-3 yaşta konmaktadır. Ancak iyi bir klinik gözlemle 1 yaştan itibaren teşhis konabilir.
Erken Teşhisin Önemi
Ancak erken teşhis ile birlikte yoğun özel eğitim alan çocukların yaklaşık %50’sinde ilerleme görüldüğü, hatta bazı çocuklarda sonradan otizm belirtilerinin tamamen kaybolduğu bilinmektedir. Ayrıca nöroplastisite dediğimiz beynin yeni sinir bağlantıları kurarak veya var olan bağlantıları düzenleyerek kendini geliştirme becerisi erken yaşta daha yoğundur. Bu nedenle erken teşhisin otizmde oldukça önemli bir yeri vardır.
Otizm Belirtileri Nelerdir?
Peki nedir gözden kaçırdığımız veya geç fark ettiğimiz bu belirtiler?
Sosyal beceri eksikliği:
- Sizinle veya başkalarıyla göz teması kuramıyorsa, jest ve mimikleri okuyamıyorsa / kullanamıyorsa
- Ortak dikkati yoksa yani gösterdiğiniz veya dikkatinizi çeken şeylere çocuğunuz bakmıyorsa ve ilgi göstermiyorsa, komut almıyorsa
- İsmi söylendiğinde tepki vermiyorsa / dönüp bakmıyorsa
- İstediği şeyi parmağıyla işaret etmiyorsa ve bunun yerine sizin elinizi kullanarak işaret ediyorsa
- Yaşıtlarına ve onların oyunlarına ilgisizse
- Yaşı geldiği halde konuşmaya başlamadıysa veya konuşmasında gerilik yaşanıyorsa (bazı çocuklarda otizm olmadığı halde konuşma 5 yaşına kadar başlamayabilir)
Sınırlayıcı-yineleyici davranış örüntüleri:
- Oyuncaklarla oynamak yerine onların hareket eden parçalarını izliyorsa (örn. Arabayı sürmek yerine sadece tekerleklerini çevirip onları izliyorsa) veya oyuncaklarını/ objeleri sadece sıralıyorsa
- Takıntılı davranışları veya ritüelleri varsa ve bunları yapması engellendiğinde aşırı tepki gösteriyorsa, günlük rutinlerinin bozulmasından hoşlanmıyorsa
- Sallanmak, çırpınmak, parmak uçlarında yürümek gibi hareketleri varsa
- Duyusal olarak uyaranlara gereğinden fazla (örn. En ufak bir seste çok fazla uyarılma) veya çok az (örn. Hemen yanında bağırarak adı söylendiği halde veya el çırpıldığında bakmaması) tepki verme
- Sınırlı alanlarda yoğun ilgi (örn. Tüm dinazor çeşitlerinin ismini bilme ve sadece dinazorlarla ilgilenme).
Çocuğumda Otizmden Şüpheleniyorsam Hangi Kurumlara Başvurmalıyım?
Otizmde erken teşhis oldukça önemlidir. Yukarıda sayılan belirtileri bir ya da birkaçını gördüğünüz takdirde Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı ve Çocuk Nörolojisi Bölümü bulunan üniversite hastanelerine veya devlet hastanelerine başvurmanız gerekmektedir. Çocuğunuz otizm tanısı aldığı takdirde “Çocuk Özel Gereksinim Raporu” çıkarmanız gerekmektedir.
Otizm Tedavi Edilebilir mi? Hangi Yöntemler Kullanılmaktadır?
Otizmi tedavi etmeye yönelik müdahaleler çocuğun spektrumun hangi kısmında olduğu (ağır semptom gösteriyor mu, zeka geriliği var mı) ve ne zaman tanı konduğuna göre değişiklik göstermektedir ve her çocukta olumlu sonuç alınamamaktadır. Ancak çoğunlukla erken teşhis ile birlikte müdahale edilen çocukların bir kısmında önemli ilerlemeler kaydedilmekte ve hatta bazılarında otizm belirtileri tamamen yok olmaktadır. Müdahale yöntemleri ise şunlardır:
- Bireye özgü destekleyici özel eğitim: Otizmli çocukların temel sosyal becerileri öğrenebilmesi için yoğun bir şekilde özel eğitim alması gerekmektedir. Çocuğun semptom düzeyine göre alması gereken eğitim haftada 25-40 saat arasında değişmektedir. Erken tanı ve yoğun özel eğitim ile birlikte çok yüksek oranda cevap alınabilmektedir. Aynı zamanda aileyi de eğitime dahil ederek çocuğu günlük hayatta her alanda desteklemeleri için yeni beceriler öğretilmesi oldukça önemlidir çünkü çocuğun özel eğitimde öğrendiği bilgileri aile ile birlikte pratiğe dökmesi gerekmektedir.
- Telefon, tablet, televizyon diyeti: Çocuklar gerçek hayatta objelere dokunarak, tadarak, hissederek keşfederler. Aynı zamanda gerçek hayatta arkadaşları ve yetişkinlerle oynadığı oyunlarda çift yönlü uyarana maruz kalan çocuklar kuralları takip etme, koordinasyon geliştirme, sosyal ipuçlarını yakalama vb becerileri gelişir. Ancak yoğun bir şekilde teknolojik aletlerle vakit geçiren çocuklar tek yönlü uyarana maruz kaldıkları için pek çok beceriyi kazanamazlar. Otizmli çocuklarda zaten sınırlı gelişen beceriler teknolojik uyaranlara yoğun olarak maruz kalınmasıyla hiç gelişmez. Dolayısıyla otizmli çocuklar telefon, tablet, televizyon gibi aletlerden uzak tutulmalı ve olabildiğince gerçek hayattaki etkinlikler ve oyunlarla desteklenmelidir.
- Alternatif ve destekleyici yöntemler: besin destekleri, glüten-kazein diyeti, ağır metal alımının engellenmesi gibi yöntemler de destekleme amacıyla kullanılmaktadır. Ancak bu yöntemlerin etkililiği henüz kanıtlanmamıştır.
Otizmle Yaşamayı Öğrenmek
Ebeveynler olarak çocuğunuzun otizmini kabul etmek ve otizm ile birlikte yaşamak oldukça zorlayıcı olsa da kullanılan müdahale yöntemleri ile ilerleme kaydedilebilmektedir. Bu nedenle fark ettiğiniz anda çocuğunuzu doktora götürmekten çekinmeyin ve çocuğunuz tanı alırsa bunu çevrenizden saklamaya çalışmayın. Hatta otizmli çocuğu olan başka ebeveynler ile deneyimlerinizi paylaşacağınız gruplara üye olabilirsiniz. Bu hem sizin sosyal desteğinizi güçlendirecek hem de deneyim paylaşımları ile size yeni bakış açıları ve beceriler sağlayacaktır.
Özetle otizm anne ve babalar olarak sizlerin veya çocuğunuzun suçu değildir. Otizm bir eksiklik değildir, sadece nöro-gelişimsel bir farklılıktır ve kabul edilerek yaşanması gerekmektedir. Unutmayın, otizmde erken tanı, kabul ve eğitim en önemli yöntemdir.
Yazan
Uzm.Kl.Psk.Tuğçe Koç
Otizm spektrum bozukluğu günümüzde oldukça sık rastladığımız, her 59 çocukta 1 görülen, doğuştan gelen nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Spektrum denmesinin sebebi çocukların gösterdiği semptomların yoğunluk düzeylerinin yelpaze üzerinde çeşitlenmesidir. Yani bazı çocuklar daha hafif ve silik semptomlar gösterirken ve işlevselken, bazı çocuklar daha ağır semptomlar göstermekte ve zeka / işlevsellik düzeyleri oldukça düşük olmaktadır.
Otizme Ne Sebep Olmaktadır? Çocuğum Benim Yüzümden mi Otizmli?
Çoğu anne-babanın “yetiştirme tarzım yüzünden çocuğum otizm oldu” gibi kendilerini suçlamalarının aksine doğuştan itibaren çocuğun getirdiği bir durumdur. Dolayısıyla yetiştirilme tarzı, sosyoekonomik düzey, ırk, coğrafya vb. değişkenlerden bağımsızdır. Nedeni hala tam olarak bilinmemekle birlikte kalıtımsal ve çevresel faktörlerin etkileşiminin neden olabileceğine dair bulgular mevcuttur. Ancak hangi genin bu farklılıktan sorumlu olduğu henüz keşfedilememiştir. Ancak ç-eğer çocuğun otizme yatkınlığı varsa ve uyaran eksikliğine, sürekli olarak ekrana maruz kalıyorsa var olan semptomların artış gösterdiği bilinmektedir.
Otizm Nasıl Anlaşılabilir?
Otizm, fiziksel olarak anlaşılamamakla birlikte temelde iki alanda belirti gösterir: Sosyal beceri eksikliği (iletişim kurmakta isteksizlik veya iletişim kurma becerisinde eksiklik) ve sınırlayıcı-yineleyici davranış örüntüleri.
Normal gelişim gösteren bebeklerin;
- 2.aydan itibaren gülümsemesi
- 3.aydan itibaren obje takibi yapması ve sesli uyaranlara tepki vermesi
- 6.aydan itibaren heceye benzer bazı sesler çıkarması beklenmektedir.
Dolayısıyla otizm belirtileri aslında bebeğin 2.ayından itibaren görülmekle birlikte tanı konması zaman almaktadır. Özellikle ailelerin konu ile ilgili bilgiye sahip olmaması, kafamızdaki iletişim biçiminin sözel yolla olması ve çocuklarda dil gelişiminin 1 yaştan sonra başlıyor olması veya ailenin durumu inkar etmesi gibi sebeplerden dolayı genellikle tanı 2-3 yaşta konmaktadır. Ancak iyi bir klinik gözlemle 1 yaştan itibaren teşhis konabilir.
Erken Teşhisin Önemi
Ancak erken teşhis ile birlikte yoğun özel eğitim alan çocukların yaklaşık %50’sinde ilerleme görüldüğü, hatta bazı çocuklarda sonradan otizm belirtilerinin tamamen kaybolduğu bilinmektedir. Ayrıca nöroplastisite dediğimiz beynin yeni sinir bağlantıları kurarak veya var olan bağlantıları düzenleyerek kendini geliştirme becerisi erken yaşta daha yoğundur. Bu nedenle erken teşhisin otizmde oldukça önemli bir yeri vardır.
Otizm Belirtileri Nelerdir?
Peki nedir gözden kaçırdığımız veya geç fark ettiğimiz bu belirtiler?
Sosyal beceri eksikliği:
- Sizinle veya başkalarıyla göz teması kuramıyorsa, jest ve mimikleri okuyamıyorsa / kullanamıyorsa
- Ortak dikkati yoksa yani gösterdiğiniz veya dikkatinizi çeken şeylere çocuğunuz bakmıyorsa ve ilgi göstermiyorsa, komut almıyorsa
- İsmi söylendiğinde tepki vermiyorsa / dönüp bakmıyorsa
- İstediği şeyi parmağıyla işaret etmiyorsa ve bunun yerine sizin elinizi kullanarak işaret ediyorsa
- Yaşıtlarına ve onların oyunlarına ilgisizse
- Yaşı geldiği halde konuşmaya başlamadıysa veya konuşmasında gerilik yaşanıyorsa (bazı çocuklarda otizm olmadığı halde konuşma 5 yaşına kadar başlamayabilir)
Sınırlayıcı-yineleyici davranış örüntüleri:
- Oyuncaklarla oynamak yerine onların hareket eden parçalarını izliyorsa (örn. Arabayı sürmek yerine sadece tekerleklerini çevirip onları izliyorsa) veya oyuncaklarını/ objeleri sadece sıralıyorsa
- Takıntılı davranışları veya ritüelleri varsa ve bunları yapması engellendiğinde aşırı tepki gösteriyorsa, günlük rutinlerinin bozulmasından hoşlanmıyorsa
- Sallanmak, çırpınmak, parmak uçlarında yürümek gibi hareketleri varsa
- Duyusal olarak uyaranlara gereğinden fazla (örn. En ufak bir seste çok fazla uyarılma) veya çok az (örn. Hemen yanında bağırarak adı söylendiği halde veya el çırpıldığında bakmaması) tepki verme
- Sınırlı alanlarda yoğun ilgi (örn. Tüm dinazor çeşitlerinin ismini bilme ve sadece dinazorlarla ilgilenme).
Çocuğumda Otizmden Şüpheleniyorsam Hangi Kurumlara Başvurmalıyım?
Otizmde erken teşhis oldukça önemlidir. Yukarıda sayılan belirtileri bir ya da birkaçını gördüğünüz takdirde Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı ve Çocuk Nörolojisi Bölümü bulunan üniversite hastanelerine veya devlet hastanelerine başvurmanız gerekmektedir. Çocuğunuz otizm tanısı aldığı takdirde “Çocuk Özel Gereksinim Raporu” çıkarmanız gerekmektedir.
Otizm Tedavi Edilebilir mi? Hangi Yöntemler Kullanılmaktadır?
Otizmi tedavi etmeye yönelik müdahaleler çocuğun spektrumun hangi kısmında olduğu (ağır semptom gösteriyor mu, zeka geriliği var mı) ve ne zaman tanı konduğuna göre değişiklik göstermektedir ve her çocukta olumlu sonuç alınamamaktadır. Ancak çoğunlukla erken teşhis ile birlikte müdahale edilen çocukların bir kısmında önemli ilerlemeler kaydedilmekte ve hatta bazılarında otizm belirtileri tamamen yok olmaktadır. Müdahale yöntemleri ise şunlardır:
- Bireye özgü destekleyici özel eğitim: Otizmli çocukların temel sosyal becerileri öğrenebilmesi için yoğun bir şekilde özel eğitim alması gerekmektedir. Çocuğun semptom düzeyine göre alması gereken eğitim haftada 25-40 saat arasında değişmektedir. Erken tanı ve yoğun özel eğitim ile birlikte çok yüksek oranda cevap alınabilmektedir. Aynı zamanda aileyi de eğitime dahil ederek çocuğu günlük hayatta her alanda desteklemeleri için yeni beceriler öğretilmesi oldukça önemlidir çünkü çocuğun özel eğitimde öğrendiği bilgileri aile ile birlikte pratiğe dökmesi gerekmektedir.
- Telefon, tablet, televizyon diyeti: Çocuklar gerçek hayatta objelere dokunarak, tadarak, hissederek keşfederler. Aynı zamanda gerçek hayatta arkadaşları ve yetişkinlerle oynadığı oyunlarda çift yönlü uyarana maruz kalan çocuklar kuralları takip etme, koordinasyon geliştirme, sosyal ipuçlarını yakalama vb becerileri gelişir. Ancak yoğun bir şekilde teknolojik aletlerle vakit geçiren çocuklar tek yönlü uyarana maruz kaldıkları için pek çok beceriyi kazanamazlar. Otizmli çocuklarda zaten sınırlı gelişen beceriler teknolojik uyaranlara yoğun olarak maruz kalınmasıyla hiç gelişmez. Dolayısıyla otizmli çocuklar telefon, tablet, televizyon gibi aletlerden uzak tutulmalı ve olabildiğince gerçek hayattaki etkinlikler ve oyunlarla desteklenmelidir.
- Alternatif ve destekleyici yöntemler: besin destekleri, glüten-kazein diyeti, ağır metal alımının engellenmesi gibi yöntemler de destekleme amacıyla kullanılmaktadır. Ancak bu yöntemlerin etkililiği henüz kanıtlanmamıştır.
Otizmle Yaşamayı Öğrenmek
Ebeveynler olarak çocuğunuzun otizmini kabul etmek ve otizm ile birlikte yaşamak oldukça zorlayıcı olsa da kullanılan müdahale yöntemleri ile ilerleme kaydedilebilmektedir. Bu nedenle fark ettiğiniz anda çocuğunuzu doktora götürmekten çekinmeyin ve çocuğunuz tanı alırsa bunu çevrenizden saklamaya çalışmayın. Hatta otizmli çocuğu olan başka ebeveynler ile deneyimlerinizi paylaşacağınız gruplara üye olabilirsiniz. Bu hem sizin sosyal desteğinizi güçlendirecek hem de deneyim paylaşımları ile size yeni bakış açıları ve beceriler sağlayacaktır.
Özetle otizm anne ve babalar olarak sizlerin veya çocuğunuzun suçu değildir. Otizm bir eksiklik değildir, sadece nöro-gelişimsel bir farklılıktır ve kabul edilerek yaşanması gerekmektedir. Unutmayın, otizmde erken tanı, kabul ve eğitim en önemli yöntemdir.
Yazan
Uzm.Kl.Psk.Tuğçe Koç
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Otizm Spektrum Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Tuğçe KOÇ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Tuğçe KOÇ'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
