Bilişsel Davranışçı Terapiye Göre Obsesif Kompulsif Bozuklukta Vaka Formulasyonu, Abc Modeli, Seans Yapılandırması ve Uygulama: Vaka Örneği
BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI TERAPİYE GÖRE OBSESİF KOMPULSİF BOZUKLUKTA VAKA FORMULASYONU, ABC MODELİ, SEANS YAPILANDIRMASI VE UYGULAMA: VAKA ÖRNEĞİ
1.GİRİŞ
Bu çalışmada aşırı temizlik yapma davranışı şikâyeti ile terapiste başvuran hastanın yaşam öyküsü ve vaka formulasyonu yer almaktadır. Çalışmada ABC modeli, seans yapılandırmaları ve uygulama örnekleri verilmiştir. Çalışmada yer alan Gülten Hanım ile ilgili bilgiler, etik ilkeler çerçevesinde değiştirilmiştir. Olası hastalık durumları için örnek olarak değerlendirilebilir.
2. Vaka Sunumu
2.1. Vakanın genel tanımı
Gülten Hanım, 39 yaşında, evli, 11 yaşında bir kız ve 7 yaşında bir erkek, iki çocuk annesi ve İstanbul’da yaşayan bir kadındır. Gülten hanımın eşi, 45 yaşında ve inşaat mühendisidir. Ailenin ekonomik durumu iyi denilebilecek düzeydedir. Gülten Hanım Fen Bilgisi öğretmeni olarak bir devlet okulunda çalışmaktadır. 42 yaşında bir ablası ve 30 yaşında bir erkek kardeşi vardır. Çocukluk dönemi, oldukça düzenli bir aile ortamında geçmiştir. Babası, Gülten Hanımın tüm yaşamı boyunca; evdeki her şeyin düzenli ve temiz olması gerektiği konusunda sıkı kurallar koyan bir figürdü. Temizliğin ve düzenin, evin huzurunun sağlanması için temel unsurlar olduğuna inanıyordu. Bu yüzden, küçük yaşlardan itibaren Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygıları başlamıştı. Annesi ise genellikle pasif bir rol üstlenmiş, eşiyle bu konuda sürekli çatışma yaşamaktan kaçınmıştır. Gülten Hanım’ın küçük yaşlardan itibaren, temizlik ve düzenin aile içindeki huzur ve güvenin temel unsurları olduğuna dair güçlü bir inancı şekillenmiştir. Babasının temizlikle ilgili sıkı tutumu, onun küçük yaşlardan itibaren temizlikle ilgili aşırı kaygı geliştirmesine neden olmuştur.
Gülten Hanım, ilkokulu başarılı bir şekilde tamamlamıştır. Ancak, okul yıllarında, küçük yaşlardan itibaren temizlikle ilgili endişeleri vardı. Okulda çocukların ellerini temiz tutmaları gerektiği, sınıfın düzenli olması gerektiği gibi düşünceler zihninde sürekli yer etmişti.
Ortaokulda, okulda temizlik kurallarına daha fazla dikkat etmesi gerektiği fikri pekişmiş, arkadaşlarının kirli bir şeyle temas etmesi Gülten Hanım’da kaygı yaratmıştır. Gülten Hanım’ın ergenlik dönemi de temizlikle ilgili kaygılarının arttığı bir dönemi işaret eder. Özellikle, okuldan gelen kirli ayakkabılar, evin dağılmasına yol açan küçük düzen bozulmaları, ona aşırı rahatsızlık vermeye başlamıştır.
Lise yıllarında, arkadaşlarıyla sosyal ilişkilerde zorluklar yaşamaya başlamıştır. Onların temizlik konusundaki daha rahat tutumları, Gülten Hanım’ın kaygılarını daha da artırmıştır. Ancak, temizlikle ilgili sürekli kaygıları ve kontrol etme davranışları, sosyal yaşamını kısıtlamış ve yalnızlık duygusu yaratmıştır.
Üniversite yıllarında, temizlikle ilgili kaygıları oldukça artmış ve daha belirgin hale gelmiştir. Okuldan dönerken çantasındaki kitapların düzeni, giysilerinin kirlenmesi gibi durumlar onun kontrol etme davranışlarını tetiklemiştir. Ailesi, üniversite yıllarında Gülten Hanım’ı evde temizlik yapmaya teşvik etmiş, ancak bu durum zamanla Gülten Hanım’ın yaşamını kısıtlamaya başlamıştır.
Üniversite yıllarında, okula gitmek için evden çıkarken çantasındaki kitapların düzenli olup olmadığını kontrol etmesi, defalarca ellerini yıkaması gibi belirtiler gelişmiştir. Bu davranışlar, başlangıçta rutin bir temizlik alışkanlığı olarak kabul edilebilirdi, ancak zamanla daha fazla zaman alır hale gelmiş ve günlük yaşantısını aksatacak boyutlara ulaşmıştır.
Evlenip çocuk sahibi olduktan sonra, Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışları daha da belirginleşmiştir. Özellikle çocuklarının sağlıkları ile ilgili aşırı kaygılar geliştirmiştir. Çocuklarının hastalanma riskine karşı, sürekli el yıkama, eşyaların dezenfekte edilmesi gibi davranışlar daha yaygın hale gelmiştir. Bu kaygılar o kadar artmıştır ki, evdeki her oda, her eşya sürekli kontrol edilmekte ve temizlenmektedir. Aile içindeki diğer bireyler de bu durumdan rahatsız olmaya başlamıştır. Gülten Hanım iş hayatında da önemli sıkıntılar yaşamaktadır. Sınıfa grip çıkarken sınıf kapı kollarını ıslak mendil ile açıp kapamakta, her oturduğunda uzunca bir süre öğretmen masasını ıslak mendille temizlemekte, kirli ve mikroplu olabilir kaygısı ile akıllı tahtaya dokunma konusunda ile sıkıntılar yaşamaktadır. Gülten Hanım’ın bu kompulsiyonları, iş hayatını, kendisini ve ailesinin sosyal ve duygusal ilişkilerini olumsuz etkileyerek, zamanla yalnızlık ve sıkıntı yaratmaya başlamıştır.
Bu şikâyetleri nedeni ile daha önce psikiyatriste gittiğini ve bir yıl boyunca Klomipramin adlı bir ilaç kullandığını söylemiştir. İlacın kendisinde ciddi yan etkiler yaptığını, sürekli uykulu olduğunu ve sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açtığı için kendisinin ilacı bıraktığını belirtmiştir.
Tedaviye İhtiyaç Duyma Sebebi: Gülten Hanım, temizlikle ilgili kaygıları ve kompulsif davranışları nedeniyle hayatını ciddi şekilde zorlaştırmaktadır. Aile içindeki diğer bireylerinin temizlikle ilgili tutumlarından rahatsız olması, sürekli temizliğe odaklanması ve bu süreçte kaygılarının giderek artması, sosyal ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Ayrıca, temizlik yapmak için harcadığı zaman, iş ve kişisel yaşamını aksatmaktadır. Çocuklarının sağlığıyla ilgili aşırı kaygılar, sürekli temizlik yapma ihtiyacı yaratmış ve Gülten Hanım’ı duygusal ve fiziksel olarak tükenmiş hissettirmiştir.
Gülten Hanım, sürekli temizlik yapma davranışları nedeniyle hem aile içindeki ilişkilerinde hem de kendi yaşamında zorlanmaktadır. Çevresiyle sağlıklı ilişkiler kuramamak ve temizlikle ilgili aşırı kaygılar, onun depresyon ve tükenmişlik gibi duygusal sorunlar yaşamasına neden olmuştur. Bu nedenle, bu durumu aşabilmek ve kaygılarını yönetebilmek için psikoterapiye başvurmuştur.
Gülten Hanım’ın tedaviye ihtiyaç duymasının başlıca sebepleri şunlardır:
Kaygı düzeyinin yüksek olması: Temizlik ve düzenle ilgili aşırı kaygılar, onun günlük yaşamını olumsuz etkileyerek işlevselliğini düşürmektedir.
Aşırı kompulsiyonlar: Temizlik yapma ihtiyacı, zamanla zorlayıcı bir hale gelmiş ve Gülten Hanım’ı fiziksel olarak yıpratmıştır.
Temizlik yapma ihtiyacı, iş yaşamında zorluklara sebep olmaktadır.
Sosyal ve ailevi ilişkilerde zorluklar: Aile üyeleri ve arkadaşlarıyla temizlikle ilgili farklı bakış açıları, onun yalnızlık ve dışlanmışlık hissetmesine yol açmaktadır.
Depresyon ve tükenmişlik: Sürekli kaygı ve temizlik yapma zorunluluğu, duygusal tükenmişlik, stres ve depresyon belirtilerini beraberinde getirmiştir.
Bu durum, Gülten Hanım’ın yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürmüş ve profesyonel bir yardım almayı gerektirmiştir.
2 Vakanın DSM 5’e göre tanıtımı
Gülten Hanımın tanısı Obsesif Kompulsif Bozukluk olarak değerlendirilebilir
DSM 5’te OKB Tanı kriterleri
A. Obsesyonlar, kompulsiyonlar ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Obsesyonlar aşağıdakilerden (1) ve (2) ile tanımlanır:
1) Bu bozukluk sırasında kimi zaman zorla ve istenmeden gelen ve çoğu kişide anksiyete ya da sıkıntıya neden olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler ya da düşlemler.
2) Kişi bu düşünceleri, dürtüleri ya da düşlemlerine önem vermemeye ya da bunları baskılamaya çalışır ya da başka bir düşünce ya da eylemle etkisizleştirmeye çalışır.
Kompulsiyonlar aşağıdakilerden (1) ve (2) ile tanımlanır:
1) Kişinin, obsesyona bir tepki olarak ya da katı bir biçimde uygulaması gereken kurallara göre yapmaktan kendini alıkoyamadığı yineleyici davranışlar (örn. el yıkama, düzene koyma, kontrol etme) ya da zihinsel eylemler (örn. Dua etme, sayı sayma, bir takım sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma)
2) Davranışlar ya da zihinsel eylemler, sıkıntıdan kurtulmaya ya da var olan sıkıntıyı azaltmaya ya da korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir; ancak bu davranışlar ya da zihinsel eylemler ya etkisizleştirilmesi ya da korunulması tasarlanan şeylerle gerçekçi bir biçimde ilişkili değildir ya da açıkça çok aşırı bir düzeydedir.
B. Obsesyon ya da kompulsiyonlar belirgin bir sıkıntıya neden olur, zamanın boşa harcanmasına yol açar (günde 1 saatten daha fazla zaman alırlar) ya da kişinin olağan günlük işlerini, mesleki (ya da eğitimle ilgili) işlevselliğini ya da olağan toplumsal etkinliklerini ya da ilişkilerini önemli ölçüde bozar.
C. Bu bozukluk bir maddenin (örn. Kötüye kullanılabilen bir ilaç ya da tedavide kullanılan bir ilaç) ya da genel tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
D. Başka bir eksen 1 bozukluğu varsa, obsesyon ya da kompulsiyonların içeriği bununla sınırlı değildir (örn. bir yeme bozukluğunun olması durumunda yemek konusu üzerinde düşünüp durma; trikotillomaninin olması durumunda saç çekme üzerinde durma; vücut dismorfik bozukluğunun olması durumunda dış görünümle aşırı ilgilenme; bir madde kullanım bozukluğunun olması durumunda ilaçlar üzerinde düşünüp durma; hipokondriyazisin olması durumunda ciddi bir hastalığı olduğu biçiminde düşünüp durma; bir parafilinin durumunda cinsel dürtüler ya da fanteziler üzerinde düşünüp durma ya da majör depresif bozukluk olması durumunda suçluluk üzerine geviş getirircesine düşünme).
Varsa belirtiniz:
İç görüsü iyi: Kişi inanışlarının gerçek olmadığının farkındadır.
İç görüsü kötü: Kişi inanışlarının olasılıkla gerçek olduğunu düşünür.
İç görüsü yok/sanrısal inanışlar: Kişi inanışlarının gerçek olduğuna kesin olarak inanmaktadır.
Varsa belirtiniz: Tikle ilişkili: Kişinin o sırada ya da geçmişte bir tik bozukluğu öyküsü vardır.
Gülten Hanım’ın DSM-5 OKB Tanı Kriterlerine Uygunluğu
A (Obsesyonlar): Gülten Hanım, evde temizlik yapılmadığında büyük bir kaygı yaşar, kirli yüzeylerle temasa geçtiğinde mikrop kapacağını ve çocuklarının hasta olacağını düşünür. Bu düşünceler ona sürekli huzursuzluk verir.
B (Kompulsiyonlar): Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek için ellerini sık sık yıkar, evde her odayı tekrar tekrar temizler ve dağınıklığı hemen düzelterek kontrol eder. İşte kullandığı masayı sürekli zaman alıcı biçimde temizler. Kapı kollarını ıslak mendille açar ve kapar. Çocuklarını sürekli temiz tutmaya çalışır ve bu davranışları tekrarlamak zorunda hisseder.
C (İşlevsellikte Bozulma): Gülten Hanım’ın temizlik yapma zorunluluğu, iş yaşamını aksatır ve aile içindeki ilişkilerde gerginliklere yol açar. Çocuklarıyla ilişkisi, onun temizlik alışkanlıkları yüzünden zorlaşmıştır.
D (Başka Bir Tıbbi Durumla İlişkili Değildir): Gülten Hanım’ın bu davranışları, başka bir tıbbi durum ya da madde kullanımı ile ilgili değildir.
E Gülten Hanım’ın belirtileri, başka bir psikiyatrik hastalıkla (örneğin, depresyon veya anksiyete) karışmamakta olup, doğrudan OKB ile ilişkilidir.
Sonuç olarak, Gülten Hanım’ın vakası Obsessif-Kompulsif Bozukluk (OKB) tanısına uymaktadır.
2.3. Vaka formulasyonu
Gülten Hanım yaşadığı rahatsızlık nedeni ile kendini kaygılı, üzüntülü ve suçlu hissetmektedir. Aile yaşantısı, sosyal ilişkileri ve iş yaşantısında sıkıntılar yaşamaktadır. Kişisel olarak kendini yıpranmış ve yalnız hissetmektedir.
1. Temel İnançlar
Gülten Hanım’ın temel inançları, genellikle erken dönemdeki aile içi etkileşimlere ve özellikle babasının temizlik konusundaki tutumuna dayanır. Bu inançlar şunlar olabilir:
"Düzenli ve temiz bir ortamda huzur bulunur."
"Kirli ve dağınık bir ortamda kötülük veya tehlike vardır."
"Eğer bir şey temiz değilse, bu hastalık, tehlike veya büyük bir kayıp getirir."
"Ben temizlik konusunda kontrol sağlamazsam, kötü şeyler olabilir."
Bu inançlar, Gülten Hanım’ın dünyayı tehlikelerle dolu, kirli bir yer olarak algılamasına yol açmıştır. O, temizlik ve düzeni kontrol ederek bu tehditleri engelleme çabası içindedir.
Değersizlik, yetersizlik, sevilmeme.
2. Ara İnançlar
Ara inançlar, temel inançlardan türetilmiş daha spesifik ve duruma özgü inançlardır. Gülten Hanım’da bu ara inançlar şunlar olabilir:
"Evde herhangi bir kirlilik, çocuğuma hastalık getirebilir."
"Ellerimi yıkamazsam, mikroplar beni hasta edebilir."
"Her şeyi temiz tutmazsam, ailem hasta olur ve benim sorumluluğumda bu olur ve ailem beni sevmez."
"Temizliği kontrol etmedikçe, bir felaket gerçekleşir."
“Mükemmel anne olmalıyım”
“Mükemmel olursam değerli olurum”
Bu ara inançlar, Gülten Hanım’ın çevresindeki her şeyin "kontrol edilmesi gerektiğine" dair bir his geliştirmesine yol açmıştır. Bu da, temizlikle ilgili davranışlarını sürekli hale getirir.
3. Otomatik Düşünceler
Otomatik düşünceler, belirli bir duruma ya da tetikleyiciye karşı anlık olarak ortaya çıkan, çoğunlukla farkında olmadan gerçekleşen düşüncelerdir. Gülten Hanım’ın otomatik düşünceleri şunlar olabilir:
“Çocuklarım hasta olacak.”
“Hasta olabilirim.”
“Ailem hastalanır ve suçlu olurum.”
“Mikroplara maruz kalırım."
"Mikroplar yayılabilir."
"Kötü sonuçlar doğar."
“Kimse kaygılarımı anlamıyor”
Bu otomatik düşünceler, Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili davranışlarını tetikleyen ve onun kaygı seviyelerini artıran unsurlardır. Bu düşünceler her bir temizlik yapma davranışını (elleri yıkama, eşyaları dezenfekte etme) meşrulaştırır.
4. Kompulsiyonlar
Gülten Hanım’ın kompulsif davranışları şunları içermektedir:
Sürekli el yıkama (çocuklar veya evin her yerine dokunduktan sonra) Evin her odasını, her eşyayı detaylıca temizleme ve dezenfekte etme
Çocuklarıyla dışarı çıktığında, her şeyin "temiz" olmasını sağlamak için ekstra çaba sarf etme
Kendine ve diğer aile üyelerine yönelik sürekli temizlik hatırlatmaları yapmak
Evin her köşesini kontrol etmek (kirli veya düzeni bozan bir şey var mı?) ve düzeltmek
Temizlik ve Kontrol Davranışları: Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek amacıyla kompulsif temizlik yapar. Odayı her kontrol etme, eşyaları sürekli temizleme, ellerini defalarca yıkama gibi davranışlar devreye girer.
Maruz Kalma ve Kontrol Etmeme Zorunluluğu: Çevresindeki dağınıklık veya kirli yüzeylere karşı hemen tepki verir. Çocuklarının ellerini sürekli yıkatır, kendi temizlik ritüellerini sürekli tekrar eder.
Sosyal İzolasyon: Aile üyelerinin, onun temizlik alışkanlıkları nedeniyle yaşadığı rahatsızlıklar, Gülten Hanım’ı sosyal izolasyona itmektedir. Bu durum, aile ilişkilerinde gerginliğe yol açmaktadır
5. Kaygılar ve Duygusal Tepkiler
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygıları sürekli olarak zihninde yer etmektedir. Bu kaygılar şunları içerir:
Kaygı: “Çocuklarım hasta olacak mı?”
Korku: “Eğer bu temizlik yapılmazsa, bir felaket olabilir.”
Suçluluk: “Eğer evimde bir şey kirliyse, bu benim sorumluluğum ve ben kötü bir anne oluyorum.”
Yalnızlık: Aile bireylerinin bu davranışlara karşı tutumları (bazen küçümseyici, bazen rahatsız edici) Gülten Hanım’ı yalnız ve dışlanmış hissettirebilir.
6. Gülten Hanım’ın Yaşamında Zorluklar ve Etkiler
Aile İlişkileri: Gülten Hanım’ın eşinin ve çocuklarının, temizlik alışkanlıkları nedeniyle zaman zaman rahatsız olmaları, evdeki huzursuzluğu artırmaktadır. Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili aşırı kontrol etme davranışları, aile üyeleriyle olan ilişkilerini zedelemektedir.
İş ve Sosyal Hayat: Gülten Hanım, temizlik yapmak için sürekli zaman harcadığı için, iş ve sosyal yaşamında zorlanmaktadır. Aile içindeki çatışmalar, iş performansını da olumsuz etkilemektedir.
Kişisel Sağlık ve Duygusal Durum: Gülten Hanım’ın kaygıları, depresyon ve tükenmişlik duygularını tetikleyebilir. Aynı zamanda, sürekli temizlik yapma zorunluluğu, fiziksel olarak da onu yorgun ve tükenmiş hissettirmektedir.
ABC Modeli: BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi) ekolünde ABC Modeli, bireylerin psikolojik sorunlarının anlaşılmasında önemli bir araçtır. Modelin üç bileşeni şunlardır:
A Bireyi tetikleyen olay veya durum.
B Bu tetikleyiciye karşı kişinin inançları, düşünceleri ve zihinsel değerlendirmeleri.
C İnanç ve düşüncelerin duygusal, bilişsel ve davranışsal sonuçları.
Şimdi, Gülten Hanım’ın vakasını ABC Modeline göre detaylandırarak inceleyelim.
A – Tetikleyici Olaylar
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışları çeşitli tetikleyici olaylarla başlar. Bu tetikleyiciler, kaygılarının ve temizliğe yönelik davranışlarının ortaya çıkmasına neden olan durumları içerir. Bazı tetikleyiciler şunlar olabilir:
Evde Kirlilik veya Dağınıklık Görülmesi: Çocuklarının odasında bir oyuncak dağınık kalması veya evin bir odasında toz birikmesi.
Çocukların Dışarıda Kirli Olması: Çocuklarının okula veya parka gittikten sonra ellerinin kirli olduğunu görmesi veya giysilerinin kirlenmesi.
Yabancıların Eve Girmesi: Evde temizlik yapmadığını düşündüğü bir yabancı veya misafir olduğunda duyduğu kaygı.
Kendisi veya Çocukları İle Temas Sonrası Kaygılar: Kirli bir yüzeyle temasa geçtikten sonra ellerini yıkama gerekliliği.
Evin Genel Temizlik Durumunun Bozulması: Bir odayı temizledikten sonra, diğer odaların dağılmasından dolayı oluşan kaygılar.
B – İnançlar
Gülten Hanım’ın, temizlikle ilgili kaygılarına ve davranışlarına yol açan inançlar ve düşünceler, hem temel hem de ara inançlar düzeyinde şekillenmiştir. Bu inançlar, tetikleyici olaylara nasıl tepki vereceğini belirler. B aşaması, bu tetikleyicilere karşı Gülten Hanım’ın zihinsel değerlendirmelerini ve inançlarını içerir. Öne çıkan inançlar şunlardır:
Temel İnançlar:
“Düzenli ve temiz bir ortamda huzur ve güven bulunur.”
“Kirli veya düzensiz bir ortamda kötü şeyler olabilir.”
“Evde temizlik yapmazsam, ailemin sağlığı riske girer.”
“Kirli bir ortamda bir felaket veya hastalık ortaya çıkabilir.”
“Temizlik yapmadığımda, ben kötü bir anne veya kötü bir eş olurum.”
Ara İnançlar:
“Çocuklarım hasta olabilir, temizlik yapmazsam onlar tehlikeye girer.”
“Eğer her şey temiz olmazsa, bir şeyler yanlış gidecek ve büyük bir felaket olacak.”
“Kirli bir şeyle temas edersek, mikroplara yakalanabiliriz.”
“Temizlik, sadece benim kontrolümde olmalı; eğer başkaları temizlemezse, bu benim sorumluluğumdur.”
“Ellerimi yıkamazsam, mikrop alırım ve hasta olurum.”
Otomatik Düşünceler:
“Eğer bu odayı temizlemezsem, çocuklarım hasta olacak.”
“Ellerim kirli, hemen yıkamalıyım yoksa hasta olabilirim.”
“Burası kirli ve bir şeyler yanlış olabilir.”
“Çocuklarımın hastalanması benim hatam olur, çünkü temizlik yapmadım.”
Bu inançlar, Gülten Hanım’ın evdeki temizlik ve düzenle ilgili aşırı kaygı geliştirmesine neden olur. Her bir tetikleyici olay, bu inançlar doğrultusunda bir dizi kaygı ve davranışa yol açar.
C – Sonuçlar
Gülten Hanım’ın düşüncelerinin ve inançlarının, hem duygusal hem de davranışsal sonuçları vardır. Bu sonuçlar, kaygıyı artırır ve kompulsif temizlik davranışlarını pekiştirir.
Duygusal Sonuçlar:
Kaygı: Gülten Hanım, evde temizlik yapmadığı veya çevresindeki bir şeyin kirli olduğu her an, yoğun bir kaygı hisseder. Özellikle çocuklarının sağlığıyla ilgili kaygıları, bu duyguyu artırır.
Korku: Kirlilik veya düzensizlik görüldüğünde, bu onun için büyük bir korku kaynağına dönüşür. "Bir şeyler yanlış gidecek" veya "bir felaket olacak" düşüncesi sürekli kafasında yer eder.
Suçluluk: Gülten Hanım, temizlik yapmadığı her durumda, kendini kötü hisseder. "Evdeki düzeni kontrol etmemek" onun için bir suçluluk duygusu yaratır. Özellikle çocuklarıyla ilgili kaygılar, onu daha suçluluk duygusu hissettirir.
Tükenmişlik: Temizlik yapmak ve çevresini sürekli kontrol etmek, zamanla fiziksel ve duygusal tükenmişlik yaratır. Gülten Hanım’ın sürekli temizlik yapma zorunluluğu, onu bedensel ve zihinsel olarak yorar.
Davranışsal Sonuçlar:
Temizlik ve Kontrol Davranışları: Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek amacıyla kompulsif temizlik yapar. Odayı her kontrol etme, eşyaları sürekli temizleme, ellerini defalarca yıkama gibi davranışlar devreye girer.
Maruz Kalma ve Kontrol Etmeme Zorunluluğu: Çevresindeki dağınıklık veya kirli yüzeylere karşı hemen tepki verir. Çocuklarının ellerini sürekli yıkatır, kendi temizlik ritüellerini sürekli tekrar eder.
Sosyal İzolasyon: Aile üyelerinin, onun temizlik alışkanlıkları nedeniyle yaşadığı rahatsızlıklar, Gülten Hanım’ı sosyal izolasyona itmektedir. Bu durum, aile ilişkilerinde gerginliğe yol açmaktadır
Uzun Vadeli Sonuçlar:
İlişkilerde Zorluklar: Gülten Hanım’ın sürekli temizlik yapma ihtiyacı ve kaygıları, ailesinin ve çevresinin Gülten Hanım’a karşı olumsuz tutumlar sergilemesine neden olabilir. Eşinin ve çocuklarının temizlikle ilgili davranışlarından rahatsız olması, Gülten Hanım’ı yalnız ve dışlanmış hissettirebilir.
Fiziksel ve Duygusal Tükenmişlik: Sürekli temizlik yapma zorunluluğu ve kaygı, Gülten Hanım’ı bedensel olarak yıpratır ve tükenmişlik duygusu yaratır. Bu durum, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik problemlere yol açabilir.
Gülten Hanım Vakası İçin Tedavi Hedefleri ve Tedavi Planı
Tanı: Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)
Tedavi Yöntemi: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Tedavi Süresi: 12-20 seans (duruma göre değişebilir)
Tedavi Yöntemi ve Müdahaleleri: BDT, maruz kalma ve tepki engelleme (ERP), bilişsel yeniden yapılandırma
Tedavi Hedefleri:
Kaygıyı Azaltma:
Temizlikle ilgili obsesyonlar ve kaygıları azaltmak.
Gülten Hanım’ın kaygı seviyesini azaltarak, obsesyonel düşüncelerin etkisini sınırlamak.
Kompulsiyonları ve Zorlayıcı Davranışları Azaltma:
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışlarını (ellerini sık sık yıkama, eşyaları sürekli temizleme) azaltmak.
Temizlik davranışlarını kontrol altına almak ve zorlayıcı ritüellerin sıklığını azaltmak.
Obsesyonlar ve Kompulsiyonlar Arasındaki Bağlantıyı Anlamak:
Gülten Hanım’a, obsesyonlar (kirli yüzeyler, mikrop korkusu, çocukların hastalanması) ve kompulsiyonlar (temizlik yapma, kontrol etme davranışları) arasındaki ilişkiyi açıklamak.
Kendi düşünce ve davranışlarının farkına varmak.
Kaygıyı Yönetme Becerileri Kazandırma:
Gülten Hanım’a kaygıyı yönetme stratejileri (örneğin, gevşeme teknikleri, mindfulness) öğretmek.
Temizlikle ilgili kaygıyı kontrol edebilmek için alternatif başa çıkma yöntemleri geliştirmek.
İşlevsellik ve Sosyal İlişkilerde İyileşme:
Gülten Hanım’ın sosyal ilişkilerinde ve günlük yaşamındaki işlevselliğini iyileştirmek.
Aile üyeleriyle olan ilişkilerini düzeltmek, sosyal destek almak için yeni yollar öğrenmek.
Kendine Güven ve Bağımsızlık Artırma:
Gülten Hanım’ın kaygısını ve davranışlarını kontrol edebilme yetisini artırarak özgüvenini desteklemek.
Kendi başına temizlik yapma gerekliliği olmadan, yaşam kalitesini artırmak.
1. İlk Seans: Değerlendirme ve Bilgilendirme
Tanı ve Semptomların Açıklanması: Gülten Hanım’a OKB’nin ne olduğu ve tedavi sürecinin nasıl işleyeceği hakkında bilgi verilecektir.
Kapsamlı Değerlendirme: Gülten Hanım’ın obsesyonları, kompulsiyonları, kaygı seviyeleri ve günlük yaşamındaki işlevselliği detaylı bir şekilde değerlendirilecektir.
Eğitim ve Bilgilendirme: OKB’nin doğası, yaygınlıkları ve tedavi sürecine dair temel bilgiler sağlanacak.
Tedavi Süreci İçin Psiko-Eğitim: Terapötik süreçte atılacak adımlar ve hedefler üzerinde net bir anlaşma sağlanacaktır.
2. İkinci Seans: Bilişsel Yeniden Yapılandırma (Bilişsel Çarpıtmaların Düzeltilmesi)
Otomatik Düşüncelerin İncelenmesi: Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili otomatik olumsuz düşüncelerini incelemek. (Örneğin, "Kirli bir yüzeyle temas edersek mikroplara yakalanacağız.")
Düşünce- Davranış Bağlantısının Keşfi: Kaygı, korku ve temizlik davranışları arasındaki ilişkiyi anlaması sağlanacak.
Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Obsesyonel düşüncelerin yeniden değerlendirilmesi ve alternatif, daha gerçekçi düşünceler geliştirilmesi sağlanacaktır. Örneğin, "Evin bazı kısımlarının kirli olması, hemen hastalanmamıza neden olmaz" gibi gerçekçi alternatifler sunulacaktır.
3. Üçüncü Seans ve Sonrası: Maruz Kalma ve Tepki Engelleme
Maruz Kalma Terapisi: Gülten Hanım, kaygı uyandıran temizlikle ilgili durumlara yavaşça maruz bırakılacaktır. Örneğin:
Kirli bir yüzeyle (örneğin, biraz toz birikmiş bir masa) doğrudan temas etmek.
Temizlik yapmadığı bir ortamda bir süre vakit geçirmek.
Tepki Engelleme: Maruz kalma durumları sonrasında, Gülten Hanım’a kompulsif davranışlarını (örneğin, temizlik yapma veya kontrol etme) engellemeyi öğretmek. Kaygı ile başa çıkabilmesi için alternatif başa çıkma yolları (derin nefes alma, gevşeme teknikleri) önerilecektir.
4. Orta Dönem Seanslar: Bilişsel ve Davranışsal Stratejilerle Devam
Bilişsel Yeniden Yapılandırma (Tekrar): Daha önce edinilen alternatif düşünce stratejileri pekiştirilecektir. Gülten Hanım, sık sık kaygı yaratan durumlarla başa çıkabilmek için daha güçlü bir düşünsel çerçeve geliştirecektir.
Durum Günlükleri ve Takip: Gülten Hanım, temizlikle ilgili kaygılarını ve davranışlarını günlükler aracılığıyla takip edecektir. Bu, tedavi sürecinde ilerlemeyi izlemek için faydalı olacaktır.
Davranışsal Deneyler: Gülten Hanım’a, düşüncelerini test etme ve kaygıyı yönetme konusunda çeşitli davranışsal deneyler yapılacaktır. Örneğin, "Kirli bir yüzeyle temasa geçmek gerçekten sağlık sorunlarına yol açar mı?" sorusuna cevap aramak.
5. Son Dönem Seanslar: Kaygıyı Azaltma ve Bağımsızlık
Kaygı Yönetimi Teknikleri: Gülten Hanım’a, kaygıyı yönetebilmesi için gevşeme teknikleri, farkındalık ve nefes egzersizleri gibi alternatif başa çıkma yöntemleri öğretilecektir.
Kendine Güvenin Artırılması: Terapinin son aşamalarında, Gülten Hanım’a bağımsızlık kazandırmaya yönelik çalışmalar yapılacaktır. Örneğin, temizlik yapmadığı durumlarla karşılaştığında kaygıyı kabul etme ve kontrol etme becerilerini artırmak.
İleriye Yönelik Planlama: Tedavi sonunda, Gülten Hanım’ın tedavi sürecinde öğrendiği becerileri günlük yaşamına nasıl entegre edeceği tartışılacaktır.
6. İlerlemeyi İzleme ve Bakım Planı:
İlerleme Değerlendirmesi: Düzenli olarak tedaviye ne kadar yanıt verdiği izlenecek ve hedeflerin ne kadarına ulaşıldığı değerlendirilecektir. Gülten Hanım’ın kaygı seviyeleri ve kompulsif davranışlarındaki azalma gözlemlenecek.
Tekrar Edilen Seanslar (Gerekirse): Eğer gerekli görülürse, kaygı düzeyi arttığında veya eski alışkanlıklar tekrar ederse, bazı takip seansları yapılacaktır.
Tedaviye Dair Önemli Stratejiler:
Pozitif Pekiştirme: Terapide, Gülten Hanım’ın başarılarını tanıyıp kutlamak, tedaviye olan motivasyonunu artıracaktır.
Aile Katılımı: Aile üyeleriyle de görüşmeler yapılabilir. Aile içindeki kişiler, Gülten Hanım’ın tedavi sürecine nasıl daha destekleyici bir şekilde dahil olabileceklerini öğrenebilir.
Gevşeme Teknikleri: Özellikle kaygıyı yönetebilmesi için derin nefes almayı, kas gevşetme egzersizlerini öğrenmesi sağlanacaktır.
Tedavi Sonrası Bakım:
Erken Dönem Takibi: Tedavi sürecinin sonunda belirli bir süre boyunca, Gülten Hanım'ın kaygı düzeyleri ve davranışları takip edilmeli.
Kriz Durumları İçin Plan: Eğer Gülten Hanım, belirli bir tetikleyici olay sonrası eski davranışlarına dönme eğiliminde olursa, terapistin müdahalesi ile tekrar düzenli seanslar başlatılabilir.
Sonuç:
Bu tedavi planı, Gülten Hanım’ın OKB belirtilerini yönetebilmesi ve yaşam kalitesini artırabilmesi için geliştirilmiştir. Bilişsel davranışçı terapi
Bu vakada Gülten Hanım’ın obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) belirtileri, özellikle temizlik ve düzenle ilgili kaygılar ve kompulsif davranışlar üzerinden şekilleniyor. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) çerçevesinde, otomatik düşünceler, araz düşünceler ve temel inançlar üzerinde çalışmak, Gülten Hanım’ın yaşadığı kaygıların ve zorlayıcı davranışlarının anlaşılması ve değiştirilmesi için önemli bir adımdır. Aşağıda, Gülten Hanım’ın vakasında bu süreçleri ortaya çıkarmak için kullanılabilecek bazı BDT teknikleri özetlenmiştir:
1. Otomatik Düşünceler için Günlük Tutma
Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif davranışlarının altında yatan otomatik düşüncelerin (OT) belirlenmesi için günlük tutma tekniği oldukça etkili olabilir. Bu teknik, kişinin kaygılı ya da zorlayıcı bir durumu yaşadığı anlarda ne düşündüğünü fark etmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a belirli bir durumda (örneğin çocuklarıyla oyun oynarken, temizlik yaparken, yemek hazırlarken) kaygılı ya da stresli hissettiğinde düşüncelerini kaydetmesi istenebilir.
Bu kayıtlarda, düşüncelerini ve hissettikleri duygularını yazması teşvik edilir. Örneğin, "Eğer evim yeterince temiz değilse çocuklarım hastalanabilir" gibi düşünceler kaydedilebilir.
Daha sonra bu düşüncelerle ilgili bir sorgulama yapılır: Bu düşünceler ne kadar gerçekçi? Alternatif, daha dengeli bir düşünce nasıl olabilir?
2. Sokratik Sorgulama
BDT’nin en temel tekniklerinden biri olan sokratik sorgulama, kişinin otomatik düşüncelerinin mantıksız ya da abartılı yönlerini sorgulamayı içerir. Bu teknik, Gülten Hanım’ın temizlik ve düzenle ilgili düşüncelerini daha bilinçli ve objektif bir şekilde gözden geçirmesine yardımcı olabilir.
Uygulama:
Gülten Hanım’a "Eğer evin her yeri tam olarak temiz değilse, gerçekten çocukların sağlığı ciddi şekilde tehlikeye girer mi?" gibi sorular sorularak, bu düşüncenin doğruluğu sorgulanabilir.
Diğer sorularla, "Hangi kanıtlar bu düşünceyi destekliyor?" ya da "Bu düşünceyi test etmek için ne yapabilirsin?" gibi sorularla Gülten Hanım’ın daha esnek düşünmesine olanak sağlanabilir.
3. Kognitif Çarpıtmaların Belirlenmesi
BDT’de, bireylerin düşündükleri bazı kognitif çarpıtmalar üzerinde çalışılır. Gülten Hanım’ın vakasında, temizlikle ilgili düşünceler genellikle aşırı genelleme, felaketleştirme ve karar vericilik gibi çarpıtmalarla ilişkilidir.
Uygulama:
Gülten Hanım’ın düşüncelerinde genelleme veya felaketleştirme olup olmadığını belirlemek için her düşüncenin arkasındaki mantık sorgulanabilir. Örneğin, "Evin biraz dağınık olması, çocuklarımı hasta etme riskini artırır" düşüncesi felaketleştirme olabilir.
Bu tür çarpıtmalara dikkat çekmek, Gülten Hanım’ın düşüncelerini daha sağlıklı ve dengeli bir şekilde ele almasına yardımcı olabilir.
4. Temel İnançların Keşfi
Gülten Hanım’ın düşünceleri ve kaygıları daha derinlemesine anlamak için, temel inançları ve aşamalarla temele inen düşünceleri keşfetmek önemlidir. Bu inançlar, kişinin dünyayı, kendisini ve diğer insanları nasıl algıladığını şekillendirir. Gülten Hanım’ın temel inançları büyük ihtimalle temizlikle ilgili aşırı sorumluluk duygusu, kontrol kaybı ve çocuklarının sağlığına dair aşırı kaygılara dayanıyor olabilir.
Uygulama:
Terapist, Gülten Hanım’la çalışarak, temizlik ve düzenin aşırı önemsenmesinin altındaki inançları araştırabilir. Örneğin, "Eğer her şey düzenli ve temiz değilse, kötü bir şey olabilir" veya "Çocuklarım hasta olursa, sorumlu ben oluyorum" gibi derin inançlar ortaya çıkabilir.
Temel inançlar üzerinde çalışarak, Gülten Hanım’a bu inançların geçmişten nasıl şekillendiğini ve günlük yaşamını nasıl etkilediğini anlatmak önemli olabilir.
5. Farkındalık ve Düşünceyi Yeniden Yapılandırma
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygılarını daha sağlıklı bir şekilde ele alabilmesi için, düşüncelerinin farkında olması ve onları yeniden yapılandırabilmesi gerekecek. BDT’nin önemli bir tekniği olan düşünceyi yeniden yapılandırma, kişinin bozuk düşüncelerini daha gerçekçi ve dengeli düşüncelerle değiştirmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a kaygı yaratan durumlarla ilgili daha sağlıklı ve dengeli düşünceler geliştirmesi için rehberlik edilebilir. Örneğin, "Evim her zaman temiz olmalı" düşüncesi yerine "Evim genelde temiz olmalı, ancak mükemmel olması gerekmiyor" gibi daha esnek ve gerçekçi bir düşünce önerilebilir.
Ayrıca, "Çocuklarımın sağlığı çok önemli ama aşırı temizlik kaygıları ve eşyaların sürekli dezenfekte edilmesi, onların sağlığını korumada tek başına etkili değildir" gibi gerçekçi bir düşünce geliştirmesi sağlanabilir.
6. Maruz Kalma Teknikleri
Gülten Hanım’ın kompulsif temizlik davranışları, temizlikle ilgili kaygıları ve kontrol etme ihtiyacı ile ilişkilidir. Maruz kalma terapisi, Gülten Hanım’ın kaygı yaratıcı durumlarla yavaşça yüzleşmesini ve bu durumlar karşısında kaygısını kontrol etmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a, evde küçük, düşük riskli temizlik görevleri dışındaki durumlardan başlaması önerilebilir. Örneğin, evde belirli bir odayı temizlik yapmadan bir süre bırakmak, ya da çocuklarıyla birlikte temizlenmemiş bir alanda vakit geçirmek gibi.
Zaman içinde, kaygıları daha az rahatsız edici hale getirmek için maruz kalma seansları planlanabilir.
7. Zihinsel Davranışsal Deneme
Bu teknik, Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif davranışlarının geçerliliğini sorgulamak için kullanılan bir tekniktir. Zihinsel deneyler, kişiyle birlikte alternatif düşüncelerin denenmesi ve bu düşüncelerin ne kadar etkili olduğunun gözlemlenmesidir.
Uygulama:
Gülten Hanım’a, temizlik yapmama ve kaygıyı gözlemleme konusunda deneysel bir yaklaşım önerilebilir. Örneğin, bir gün boyunca temizlik yapmak yerine, çocuklarıyla zaman geçirip kaygılarının nasıl geliştiğini gözlemlemesi sağlanabilir. Sonuçlar, kaygılarının ne kadar gerçekçi ve temele dayalı olduğuna dair önemli bilgiler sunabilir.
Sonuç:
Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif temizlik davranışlarının altında yatan otomatik düşünceler, çarpıtmalar ve temel inançlar üzerinde çalışmak, BDT’nin temel teknikleriyle oldukça etkili bir şekilde ele alınabilir. Gülten Hanım’a, düşüncelerinin gerçekçi olup olmadığını sorgulatmak, daha sağlıklı düşünme yolları geliştirmesi ve kaygılarını yönetmesi için önemli bir adım olacaktır.
KAYNAKÇA
Kaya, M. (2022). Kişisel danışan örneği.
Morrıson, J. (2019). DSM-5'i Kolaylaştıran "Klinisyenler İçin Tanı Rehberi". Ankara: Nobel.
Türkçapar, H. (2014). Bilişsel Terapi. Ankara: HYB Yayıncılık.
Amerikan psikiyatri birliği, ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, 5. Baskı (DSM-5), (çev: E. Köroğlu), Hekimler yayın Birliği, Ankara, 2014. ISBN 978-975-300-198-4.
1.GİRİŞ
Bu çalışmada aşırı temizlik yapma davranışı şikâyeti ile terapiste başvuran hastanın yaşam öyküsü ve vaka formulasyonu yer almaktadır. Çalışmada ABC modeli, seans yapılandırmaları ve uygulama örnekleri verilmiştir. Çalışmada yer alan Gülten Hanım ile ilgili bilgiler, etik ilkeler çerçevesinde değiştirilmiştir. Olası hastalık durumları için örnek olarak değerlendirilebilir.
2. Vaka Sunumu
2.1. Vakanın genel tanımı
Gülten Hanım, 39 yaşında, evli, 11 yaşında bir kız ve 7 yaşında bir erkek, iki çocuk annesi ve İstanbul’da yaşayan bir kadındır. Gülten hanımın eşi, 45 yaşında ve inşaat mühendisidir. Ailenin ekonomik durumu iyi denilebilecek düzeydedir. Gülten Hanım Fen Bilgisi öğretmeni olarak bir devlet okulunda çalışmaktadır. 42 yaşında bir ablası ve 30 yaşında bir erkek kardeşi vardır. Çocukluk dönemi, oldukça düzenli bir aile ortamında geçmiştir. Babası, Gülten Hanımın tüm yaşamı boyunca; evdeki her şeyin düzenli ve temiz olması gerektiği konusunda sıkı kurallar koyan bir figürdü. Temizliğin ve düzenin, evin huzurunun sağlanması için temel unsurlar olduğuna inanıyordu. Bu yüzden, küçük yaşlardan itibaren Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygıları başlamıştı. Annesi ise genellikle pasif bir rol üstlenmiş, eşiyle bu konuda sürekli çatışma yaşamaktan kaçınmıştır. Gülten Hanım’ın küçük yaşlardan itibaren, temizlik ve düzenin aile içindeki huzur ve güvenin temel unsurları olduğuna dair güçlü bir inancı şekillenmiştir. Babasının temizlikle ilgili sıkı tutumu, onun küçük yaşlardan itibaren temizlikle ilgili aşırı kaygı geliştirmesine neden olmuştur.
Gülten Hanım, ilkokulu başarılı bir şekilde tamamlamıştır. Ancak, okul yıllarında, küçük yaşlardan itibaren temizlikle ilgili endişeleri vardı. Okulda çocukların ellerini temiz tutmaları gerektiği, sınıfın düzenli olması gerektiği gibi düşünceler zihninde sürekli yer etmişti.
Ortaokulda, okulda temizlik kurallarına daha fazla dikkat etmesi gerektiği fikri pekişmiş, arkadaşlarının kirli bir şeyle temas etmesi Gülten Hanım’da kaygı yaratmıştır. Gülten Hanım’ın ergenlik dönemi de temizlikle ilgili kaygılarının arttığı bir dönemi işaret eder. Özellikle, okuldan gelen kirli ayakkabılar, evin dağılmasına yol açan küçük düzen bozulmaları, ona aşırı rahatsızlık vermeye başlamıştır.
Lise yıllarında, arkadaşlarıyla sosyal ilişkilerde zorluklar yaşamaya başlamıştır. Onların temizlik konusundaki daha rahat tutumları, Gülten Hanım’ın kaygılarını daha da artırmıştır. Ancak, temizlikle ilgili sürekli kaygıları ve kontrol etme davranışları, sosyal yaşamını kısıtlamış ve yalnızlık duygusu yaratmıştır.
Üniversite yıllarında, temizlikle ilgili kaygıları oldukça artmış ve daha belirgin hale gelmiştir. Okuldan dönerken çantasındaki kitapların düzeni, giysilerinin kirlenmesi gibi durumlar onun kontrol etme davranışlarını tetiklemiştir. Ailesi, üniversite yıllarında Gülten Hanım’ı evde temizlik yapmaya teşvik etmiş, ancak bu durum zamanla Gülten Hanım’ın yaşamını kısıtlamaya başlamıştır.
Üniversite yıllarında, okula gitmek için evden çıkarken çantasındaki kitapların düzenli olup olmadığını kontrol etmesi, defalarca ellerini yıkaması gibi belirtiler gelişmiştir. Bu davranışlar, başlangıçta rutin bir temizlik alışkanlığı olarak kabul edilebilirdi, ancak zamanla daha fazla zaman alır hale gelmiş ve günlük yaşantısını aksatacak boyutlara ulaşmıştır.
Evlenip çocuk sahibi olduktan sonra, Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışları daha da belirginleşmiştir. Özellikle çocuklarının sağlıkları ile ilgili aşırı kaygılar geliştirmiştir. Çocuklarının hastalanma riskine karşı, sürekli el yıkama, eşyaların dezenfekte edilmesi gibi davranışlar daha yaygın hale gelmiştir. Bu kaygılar o kadar artmıştır ki, evdeki her oda, her eşya sürekli kontrol edilmekte ve temizlenmektedir. Aile içindeki diğer bireyler de bu durumdan rahatsız olmaya başlamıştır. Gülten Hanım iş hayatında da önemli sıkıntılar yaşamaktadır. Sınıfa grip çıkarken sınıf kapı kollarını ıslak mendil ile açıp kapamakta, her oturduğunda uzunca bir süre öğretmen masasını ıslak mendille temizlemekte, kirli ve mikroplu olabilir kaygısı ile akıllı tahtaya dokunma konusunda ile sıkıntılar yaşamaktadır. Gülten Hanım’ın bu kompulsiyonları, iş hayatını, kendisini ve ailesinin sosyal ve duygusal ilişkilerini olumsuz etkileyerek, zamanla yalnızlık ve sıkıntı yaratmaya başlamıştır.
Bu şikâyetleri nedeni ile daha önce psikiyatriste gittiğini ve bir yıl boyunca Klomipramin adlı bir ilaç kullandığını söylemiştir. İlacın kendisinde ciddi yan etkiler yaptığını, sürekli uykulu olduğunu ve sindirim sistemi rahatsızlıklarına yol açtığı için kendisinin ilacı bıraktığını belirtmiştir.
Tedaviye İhtiyaç Duyma Sebebi: Gülten Hanım, temizlikle ilgili kaygıları ve kompulsif davranışları nedeniyle hayatını ciddi şekilde zorlaştırmaktadır. Aile içindeki diğer bireylerinin temizlikle ilgili tutumlarından rahatsız olması, sürekli temizliğe odaklanması ve bu süreçte kaygılarının giderek artması, sosyal ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Ayrıca, temizlik yapmak için harcadığı zaman, iş ve kişisel yaşamını aksatmaktadır. Çocuklarının sağlığıyla ilgili aşırı kaygılar, sürekli temizlik yapma ihtiyacı yaratmış ve Gülten Hanım’ı duygusal ve fiziksel olarak tükenmiş hissettirmiştir.
Gülten Hanım, sürekli temizlik yapma davranışları nedeniyle hem aile içindeki ilişkilerinde hem de kendi yaşamında zorlanmaktadır. Çevresiyle sağlıklı ilişkiler kuramamak ve temizlikle ilgili aşırı kaygılar, onun depresyon ve tükenmişlik gibi duygusal sorunlar yaşamasına neden olmuştur. Bu nedenle, bu durumu aşabilmek ve kaygılarını yönetebilmek için psikoterapiye başvurmuştur.
Gülten Hanım’ın tedaviye ihtiyaç duymasının başlıca sebepleri şunlardır:
Kaygı düzeyinin yüksek olması: Temizlik ve düzenle ilgili aşırı kaygılar, onun günlük yaşamını olumsuz etkileyerek işlevselliğini düşürmektedir.
Aşırı kompulsiyonlar: Temizlik yapma ihtiyacı, zamanla zorlayıcı bir hale gelmiş ve Gülten Hanım’ı fiziksel olarak yıpratmıştır.
Temizlik yapma ihtiyacı, iş yaşamında zorluklara sebep olmaktadır.
Sosyal ve ailevi ilişkilerde zorluklar: Aile üyeleri ve arkadaşlarıyla temizlikle ilgili farklı bakış açıları, onun yalnızlık ve dışlanmışlık hissetmesine yol açmaktadır.
Depresyon ve tükenmişlik: Sürekli kaygı ve temizlik yapma zorunluluğu, duygusal tükenmişlik, stres ve depresyon belirtilerini beraberinde getirmiştir.
Bu durum, Gülten Hanım’ın yaşam kalitesini ciddi şekilde düşürmüş ve profesyonel bir yardım almayı gerektirmiştir.
2 Vakanın DSM 5’e göre tanıtımı
Gülten Hanımın tanısı Obsesif Kompulsif Bozukluk olarak değerlendirilebilir
DSM 5’te OKB Tanı kriterleri
A. Obsesyonlar, kompulsiyonlar ya da her ikisinin birlikte varlığı:
Obsesyonlar aşağıdakilerden (1) ve (2) ile tanımlanır:
1) Bu bozukluk sırasında kimi zaman zorla ve istenmeden gelen ve çoğu kişide anksiyete ya da sıkıntıya neden olan, yineleyici ve sürekli düşünceler, dürtüler ya da düşlemler.
2) Kişi bu düşünceleri, dürtüleri ya da düşlemlerine önem vermemeye ya da bunları baskılamaya çalışır ya da başka bir düşünce ya da eylemle etkisizleştirmeye çalışır.
Kompulsiyonlar aşağıdakilerden (1) ve (2) ile tanımlanır:
1) Kişinin, obsesyona bir tepki olarak ya da katı bir biçimde uygulaması gereken kurallara göre yapmaktan kendini alıkoyamadığı yineleyici davranışlar (örn. el yıkama, düzene koyma, kontrol etme) ya da zihinsel eylemler (örn. Dua etme, sayı sayma, bir takım sözcükleri sessiz bir biçimde söyleyip durma)
2) Davranışlar ya da zihinsel eylemler, sıkıntıdan kurtulmaya ya da var olan sıkıntıyı azaltmaya ya da korku yaratan olay ya da durumdan korunmaya yöneliktir; ancak bu davranışlar ya da zihinsel eylemler ya etkisizleştirilmesi ya da korunulması tasarlanan şeylerle gerçekçi bir biçimde ilişkili değildir ya da açıkça çok aşırı bir düzeydedir.
B. Obsesyon ya da kompulsiyonlar belirgin bir sıkıntıya neden olur, zamanın boşa harcanmasına yol açar (günde 1 saatten daha fazla zaman alırlar) ya da kişinin olağan günlük işlerini, mesleki (ya da eğitimle ilgili) işlevselliğini ya da olağan toplumsal etkinliklerini ya da ilişkilerini önemli ölçüde bozar.
C. Bu bozukluk bir maddenin (örn. Kötüye kullanılabilen bir ilaç ya da tedavide kullanılan bir ilaç) ya da genel tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
D. Başka bir eksen 1 bozukluğu varsa, obsesyon ya da kompulsiyonların içeriği bununla sınırlı değildir (örn. bir yeme bozukluğunun olması durumunda yemek konusu üzerinde düşünüp durma; trikotillomaninin olması durumunda saç çekme üzerinde durma; vücut dismorfik bozukluğunun olması durumunda dış görünümle aşırı ilgilenme; bir madde kullanım bozukluğunun olması durumunda ilaçlar üzerinde düşünüp durma; hipokondriyazisin olması durumunda ciddi bir hastalığı olduğu biçiminde düşünüp durma; bir parafilinin durumunda cinsel dürtüler ya da fanteziler üzerinde düşünüp durma ya da majör depresif bozukluk olması durumunda suçluluk üzerine geviş getirircesine düşünme).
Varsa belirtiniz:
İç görüsü iyi: Kişi inanışlarının gerçek olmadığının farkındadır.
İç görüsü kötü: Kişi inanışlarının olasılıkla gerçek olduğunu düşünür.
İç görüsü yok/sanrısal inanışlar: Kişi inanışlarının gerçek olduğuna kesin olarak inanmaktadır.
Varsa belirtiniz: Tikle ilişkili: Kişinin o sırada ya da geçmişte bir tik bozukluğu öyküsü vardır.
Gülten Hanım’ın DSM-5 OKB Tanı Kriterlerine Uygunluğu
A (Obsesyonlar): Gülten Hanım, evde temizlik yapılmadığında büyük bir kaygı yaşar, kirli yüzeylerle temasa geçtiğinde mikrop kapacağını ve çocuklarının hasta olacağını düşünür. Bu düşünceler ona sürekli huzursuzluk verir.
B (Kompulsiyonlar): Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek için ellerini sık sık yıkar, evde her odayı tekrar tekrar temizler ve dağınıklığı hemen düzelterek kontrol eder. İşte kullandığı masayı sürekli zaman alıcı biçimde temizler. Kapı kollarını ıslak mendille açar ve kapar. Çocuklarını sürekli temiz tutmaya çalışır ve bu davranışları tekrarlamak zorunda hisseder.
C (İşlevsellikte Bozulma): Gülten Hanım’ın temizlik yapma zorunluluğu, iş yaşamını aksatır ve aile içindeki ilişkilerde gerginliklere yol açar. Çocuklarıyla ilişkisi, onun temizlik alışkanlıkları yüzünden zorlaşmıştır.
D (Başka Bir Tıbbi Durumla İlişkili Değildir): Gülten Hanım’ın bu davranışları, başka bir tıbbi durum ya da madde kullanımı ile ilgili değildir.
E Gülten Hanım’ın belirtileri, başka bir psikiyatrik hastalıkla (örneğin, depresyon veya anksiyete) karışmamakta olup, doğrudan OKB ile ilişkilidir.
Sonuç olarak, Gülten Hanım’ın vakası Obsessif-Kompulsif Bozukluk (OKB) tanısına uymaktadır.
2.3. Vaka formulasyonu
Gülten Hanım yaşadığı rahatsızlık nedeni ile kendini kaygılı, üzüntülü ve suçlu hissetmektedir. Aile yaşantısı, sosyal ilişkileri ve iş yaşantısında sıkıntılar yaşamaktadır. Kişisel olarak kendini yıpranmış ve yalnız hissetmektedir.
1. Temel İnançlar
Gülten Hanım’ın temel inançları, genellikle erken dönemdeki aile içi etkileşimlere ve özellikle babasının temizlik konusundaki tutumuna dayanır. Bu inançlar şunlar olabilir:
"Düzenli ve temiz bir ortamda huzur bulunur."
"Kirli ve dağınık bir ortamda kötülük veya tehlike vardır."
"Eğer bir şey temiz değilse, bu hastalık, tehlike veya büyük bir kayıp getirir."
"Ben temizlik konusunda kontrol sağlamazsam, kötü şeyler olabilir."
Bu inançlar, Gülten Hanım’ın dünyayı tehlikelerle dolu, kirli bir yer olarak algılamasına yol açmıştır. O, temizlik ve düzeni kontrol ederek bu tehditleri engelleme çabası içindedir.
Değersizlik, yetersizlik, sevilmeme.
2. Ara İnançlar
Ara inançlar, temel inançlardan türetilmiş daha spesifik ve duruma özgü inançlardır. Gülten Hanım’da bu ara inançlar şunlar olabilir:
"Evde herhangi bir kirlilik, çocuğuma hastalık getirebilir."
"Ellerimi yıkamazsam, mikroplar beni hasta edebilir."
"Her şeyi temiz tutmazsam, ailem hasta olur ve benim sorumluluğumda bu olur ve ailem beni sevmez."
"Temizliği kontrol etmedikçe, bir felaket gerçekleşir."
“Mükemmel anne olmalıyım”
“Mükemmel olursam değerli olurum”
Bu ara inançlar, Gülten Hanım’ın çevresindeki her şeyin "kontrol edilmesi gerektiğine" dair bir his geliştirmesine yol açmıştır. Bu da, temizlikle ilgili davranışlarını sürekli hale getirir.
3. Otomatik Düşünceler
Otomatik düşünceler, belirli bir duruma ya da tetikleyiciye karşı anlık olarak ortaya çıkan, çoğunlukla farkında olmadan gerçekleşen düşüncelerdir. Gülten Hanım’ın otomatik düşünceleri şunlar olabilir:
“Çocuklarım hasta olacak.”
“Hasta olabilirim.”
“Ailem hastalanır ve suçlu olurum.”
“Mikroplara maruz kalırım."
"Mikroplar yayılabilir."
"Kötü sonuçlar doğar."
“Kimse kaygılarımı anlamıyor”
Bu otomatik düşünceler, Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili davranışlarını tetikleyen ve onun kaygı seviyelerini artıran unsurlardır. Bu düşünceler her bir temizlik yapma davranışını (elleri yıkama, eşyaları dezenfekte etme) meşrulaştırır.
4. Kompulsiyonlar
Gülten Hanım’ın kompulsif davranışları şunları içermektedir:
Sürekli el yıkama (çocuklar veya evin her yerine dokunduktan sonra) Evin her odasını, her eşyayı detaylıca temizleme ve dezenfekte etme
Çocuklarıyla dışarı çıktığında, her şeyin "temiz" olmasını sağlamak için ekstra çaba sarf etme
Kendine ve diğer aile üyelerine yönelik sürekli temizlik hatırlatmaları yapmak
Evin her köşesini kontrol etmek (kirli veya düzeni bozan bir şey var mı?) ve düzeltmek
Temizlik ve Kontrol Davranışları: Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek amacıyla kompulsif temizlik yapar. Odayı her kontrol etme, eşyaları sürekli temizleme, ellerini defalarca yıkama gibi davranışlar devreye girer.
Maruz Kalma ve Kontrol Etmeme Zorunluluğu: Çevresindeki dağınıklık veya kirli yüzeylere karşı hemen tepki verir. Çocuklarının ellerini sürekli yıkatır, kendi temizlik ritüellerini sürekli tekrar eder.
Sosyal İzolasyon: Aile üyelerinin, onun temizlik alışkanlıkları nedeniyle yaşadığı rahatsızlıklar, Gülten Hanım’ı sosyal izolasyona itmektedir. Bu durum, aile ilişkilerinde gerginliğe yol açmaktadır
5. Kaygılar ve Duygusal Tepkiler
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygıları sürekli olarak zihninde yer etmektedir. Bu kaygılar şunları içerir:
Kaygı: “Çocuklarım hasta olacak mı?”
Korku: “Eğer bu temizlik yapılmazsa, bir felaket olabilir.”
Suçluluk: “Eğer evimde bir şey kirliyse, bu benim sorumluluğum ve ben kötü bir anne oluyorum.”
Yalnızlık: Aile bireylerinin bu davranışlara karşı tutumları (bazen küçümseyici, bazen rahatsız edici) Gülten Hanım’ı yalnız ve dışlanmış hissettirebilir.
6. Gülten Hanım’ın Yaşamında Zorluklar ve Etkiler
Aile İlişkileri: Gülten Hanım’ın eşinin ve çocuklarının, temizlik alışkanlıkları nedeniyle zaman zaman rahatsız olmaları, evdeki huzursuzluğu artırmaktadır. Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili aşırı kontrol etme davranışları, aile üyeleriyle olan ilişkilerini zedelemektedir.
İş ve Sosyal Hayat: Gülten Hanım, temizlik yapmak için sürekli zaman harcadığı için, iş ve sosyal yaşamında zorlanmaktadır. Aile içindeki çatışmalar, iş performansını da olumsuz etkilemektedir.
Kişisel Sağlık ve Duygusal Durum: Gülten Hanım’ın kaygıları, depresyon ve tükenmişlik duygularını tetikleyebilir. Aynı zamanda, sürekli temizlik yapma zorunluluğu, fiziksel olarak da onu yorgun ve tükenmiş hissettirmektedir.
ABC Modeli: BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi) ekolünde ABC Modeli, bireylerin psikolojik sorunlarının anlaşılmasında önemli bir araçtır. Modelin üç bileşeni şunlardır:
A Bireyi tetikleyen olay veya durum.
B Bu tetikleyiciye karşı kişinin inançları, düşünceleri ve zihinsel değerlendirmeleri.
C İnanç ve düşüncelerin duygusal, bilişsel ve davranışsal sonuçları.
Şimdi, Gülten Hanım’ın vakasını ABC Modeline göre detaylandırarak inceleyelim.
A – Tetikleyici Olaylar
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışları çeşitli tetikleyici olaylarla başlar. Bu tetikleyiciler, kaygılarının ve temizliğe yönelik davranışlarının ortaya çıkmasına neden olan durumları içerir. Bazı tetikleyiciler şunlar olabilir:
Evde Kirlilik veya Dağınıklık Görülmesi: Çocuklarının odasında bir oyuncak dağınık kalması veya evin bir odasında toz birikmesi.
Çocukların Dışarıda Kirli Olması: Çocuklarının okula veya parka gittikten sonra ellerinin kirli olduğunu görmesi veya giysilerinin kirlenmesi.
Yabancıların Eve Girmesi: Evde temizlik yapmadığını düşündüğü bir yabancı veya misafir olduğunda duyduğu kaygı.
Kendisi veya Çocukları İle Temas Sonrası Kaygılar: Kirli bir yüzeyle temasa geçtikten sonra ellerini yıkama gerekliliği.
Evin Genel Temizlik Durumunun Bozulması: Bir odayı temizledikten sonra, diğer odaların dağılmasından dolayı oluşan kaygılar.
B – İnançlar
Gülten Hanım’ın, temizlikle ilgili kaygılarına ve davranışlarına yol açan inançlar ve düşünceler, hem temel hem de ara inançlar düzeyinde şekillenmiştir. Bu inançlar, tetikleyici olaylara nasıl tepki vereceğini belirler. B aşaması, bu tetikleyicilere karşı Gülten Hanım’ın zihinsel değerlendirmelerini ve inançlarını içerir. Öne çıkan inançlar şunlardır:
Temel İnançlar:
“Düzenli ve temiz bir ortamda huzur ve güven bulunur.”
“Kirli veya düzensiz bir ortamda kötü şeyler olabilir.”
“Evde temizlik yapmazsam, ailemin sağlığı riske girer.”
“Kirli bir ortamda bir felaket veya hastalık ortaya çıkabilir.”
“Temizlik yapmadığımda, ben kötü bir anne veya kötü bir eş olurum.”
Ara İnançlar:
“Çocuklarım hasta olabilir, temizlik yapmazsam onlar tehlikeye girer.”
“Eğer her şey temiz olmazsa, bir şeyler yanlış gidecek ve büyük bir felaket olacak.”
“Kirli bir şeyle temas edersek, mikroplara yakalanabiliriz.”
“Temizlik, sadece benim kontrolümde olmalı; eğer başkaları temizlemezse, bu benim sorumluluğumdur.”
“Ellerimi yıkamazsam, mikrop alırım ve hasta olurum.”
Otomatik Düşünceler:
“Eğer bu odayı temizlemezsem, çocuklarım hasta olacak.”
“Ellerim kirli, hemen yıkamalıyım yoksa hasta olabilirim.”
“Burası kirli ve bir şeyler yanlış olabilir.”
“Çocuklarımın hastalanması benim hatam olur, çünkü temizlik yapmadım.”
Bu inançlar, Gülten Hanım’ın evdeki temizlik ve düzenle ilgili aşırı kaygı geliştirmesine neden olur. Her bir tetikleyici olay, bu inançlar doğrultusunda bir dizi kaygı ve davranışa yol açar.
C – Sonuçlar
Gülten Hanım’ın düşüncelerinin ve inançlarının, hem duygusal hem de davranışsal sonuçları vardır. Bu sonuçlar, kaygıyı artırır ve kompulsif temizlik davranışlarını pekiştirir.
Duygusal Sonuçlar:
Kaygı: Gülten Hanım, evde temizlik yapmadığı veya çevresindeki bir şeyin kirli olduğu her an, yoğun bir kaygı hisseder. Özellikle çocuklarının sağlığıyla ilgili kaygıları, bu duyguyu artırır.
Korku: Kirlilik veya düzensizlik görüldüğünde, bu onun için büyük bir korku kaynağına dönüşür. "Bir şeyler yanlış gidecek" veya "bir felaket olacak" düşüncesi sürekli kafasında yer eder.
Suçluluk: Gülten Hanım, temizlik yapmadığı her durumda, kendini kötü hisseder. "Evdeki düzeni kontrol etmemek" onun için bir suçluluk duygusu yaratır. Özellikle çocuklarıyla ilgili kaygılar, onu daha suçluluk duygusu hissettirir.
Tükenmişlik: Temizlik yapmak ve çevresini sürekli kontrol etmek, zamanla fiziksel ve duygusal tükenmişlik yaratır. Gülten Hanım’ın sürekli temizlik yapma zorunluluğu, onu bedensel ve zihinsel olarak yorar.
Davranışsal Sonuçlar:
Temizlik ve Kontrol Davranışları: Gülten Hanım, kaygısını hafifletmek amacıyla kompulsif temizlik yapar. Odayı her kontrol etme, eşyaları sürekli temizleme, ellerini defalarca yıkama gibi davranışlar devreye girer.
Maruz Kalma ve Kontrol Etmeme Zorunluluğu: Çevresindeki dağınıklık veya kirli yüzeylere karşı hemen tepki verir. Çocuklarının ellerini sürekli yıkatır, kendi temizlik ritüellerini sürekli tekrar eder.
Sosyal İzolasyon: Aile üyelerinin, onun temizlik alışkanlıkları nedeniyle yaşadığı rahatsızlıklar, Gülten Hanım’ı sosyal izolasyona itmektedir. Bu durum, aile ilişkilerinde gerginliğe yol açmaktadır
Uzun Vadeli Sonuçlar:
İlişkilerde Zorluklar: Gülten Hanım’ın sürekli temizlik yapma ihtiyacı ve kaygıları, ailesinin ve çevresinin Gülten Hanım’a karşı olumsuz tutumlar sergilemesine neden olabilir. Eşinin ve çocuklarının temizlikle ilgili davranışlarından rahatsız olması, Gülten Hanım’ı yalnız ve dışlanmış hissettirebilir.
Fiziksel ve Duygusal Tükenmişlik: Sürekli temizlik yapma zorunluluğu ve kaygı, Gülten Hanım’ı bedensel olarak yıpratır ve tükenmişlik duygusu yaratır. Bu durum, depresyon ve anksiyete gibi psikolojik problemlere yol açabilir.
Gülten Hanım Vakası İçin Tedavi Hedefleri ve Tedavi Planı
Tanı: Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)
Tedavi Yöntemi: Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)
Tedavi Süresi: 12-20 seans (duruma göre değişebilir)
Tedavi Yöntemi ve Müdahaleleri: BDT, maruz kalma ve tepki engelleme (ERP), bilişsel yeniden yapılandırma
Tedavi Hedefleri:
Kaygıyı Azaltma:
Temizlikle ilgili obsesyonlar ve kaygıları azaltmak.
Gülten Hanım’ın kaygı seviyesini azaltarak, obsesyonel düşüncelerin etkisini sınırlamak.
Kompulsiyonları ve Zorlayıcı Davranışları Azaltma:
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kompulsif davranışlarını (ellerini sık sık yıkama, eşyaları sürekli temizleme) azaltmak.
Temizlik davranışlarını kontrol altına almak ve zorlayıcı ritüellerin sıklığını azaltmak.
Obsesyonlar ve Kompulsiyonlar Arasındaki Bağlantıyı Anlamak:
Gülten Hanım’a, obsesyonlar (kirli yüzeyler, mikrop korkusu, çocukların hastalanması) ve kompulsiyonlar (temizlik yapma, kontrol etme davranışları) arasındaki ilişkiyi açıklamak.
Kendi düşünce ve davranışlarının farkına varmak.
Kaygıyı Yönetme Becerileri Kazandırma:
Gülten Hanım’a kaygıyı yönetme stratejileri (örneğin, gevşeme teknikleri, mindfulness) öğretmek.
Temizlikle ilgili kaygıyı kontrol edebilmek için alternatif başa çıkma yöntemleri geliştirmek.
İşlevsellik ve Sosyal İlişkilerde İyileşme:
Gülten Hanım’ın sosyal ilişkilerinde ve günlük yaşamındaki işlevselliğini iyileştirmek.
Aile üyeleriyle olan ilişkilerini düzeltmek, sosyal destek almak için yeni yollar öğrenmek.
Kendine Güven ve Bağımsızlık Artırma:
Gülten Hanım’ın kaygısını ve davranışlarını kontrol edebilme yetisini artırarak özgüvenini desteklemek.
Kendi başına temizlik yapma gerekliliği olmadan, yaşam kalitesini artırmak.
1. İlk Seans: Değerlendirme ve Bilgilendirme
Tanı ve Semptomların Açıklanması: Gülten Hanım’a OKB’nin ne olduğu ve tedavi sürecinin nasıl işleyeceği hakkında bilgi verilecektir.
Kapsamlı Değerlendirme: Gülten Hanım’ın obsesyonları, kompulsiyonları, kaygı seviyeleri ve günlük yaşamındaki işlevselliği detaylı bir şekilde değerlendirilecektir.
Eğitim ve Bilgilendirme: OKB’nin doğası, yaygınlıkları ve tedavi sürecine dair temel bilgiler sağlanacak.
Tedavi Süreci İçin Psiko-Eğitim: Terapötik süreçte atılacak adımlar ve hedefler üzerinde net bir anlaşma sağlanacaktır.
2. İkinci Seans: Bilişsel Yeniden Yapılandırma (Bilişsel Çarpıtmaların Düzeltilmesi)
Otomatik Düşüncelerin İncelenmesi: Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili otomatik olumsuz düşüncelerini incelemek. (Örneğin, "Kirli bir yüzeyle temas edersek mikroplara yakalanacağız.")
Düşünce- Davranış Bağlantısının Keşfi: Kaygı, korku ve temizlik davranışları arasındaki ilişkiyi anlaması sağlanacak.
Bilişsel Yeniden Yapılandırma: Obsesyonel düşüncelerin yeniden değerlendirilmesi ve alternatif, daha gerçekçi düşünceler geliştirilmesi sağlanacaktır. Örneğin, "Evin bazı kısımlarının kirli olması, hemen hastalanmamıza neden olmaz" gibi gerçekçi alternatifler sunulacaktır.
3. Üçüncü Seans ve Sonrası: Maruz Kalma ve Tepki Engelleme
Maruz Kalma Terapisi: Gülten Hanım, kaygı uyandıran temizlikle ilgili durumlara yavaşça maruz bırakılacaktır. Örneğin:
Kirli bir yüzeyle (örneğin, biraz toz birikmiş bir masa) doğrudan temas etmek.
Temizlik yapmadığı bir ortamda bir süre vakit geçirmek.
Tepki Engelleme: Maruz kalma durumları sonrasında, Gülten Hanım’a kompulsif davranışlarını (örneğin, temizlik yapma veya kontrol etme) engellemeyi öğretmek. Kaygı ile başa çıkabilmesi için alternatif başa çıkma yolları (derin nefes alma, gevşeme teknikleri) önerilecektir.
4. Orta Dönem Seanslar: Bilişsel ve Davranışsal Stratejilerle Devam
Bilişsel Yeniden Yapılandırma (Tekrar): Daha önce edinilen alternatif düşünce stratejileri pekiştirilecektir. Gülten Hanım, sık sık kaygı yaratan durumlarla başa çıkabilmek için daha güçlü bir düşünsel çerçeve geliştirecektir.
Durum Günlükleri ve Takip: Gülten Hanım, temizlikle ilgili kaygılarını ve davranışlarını günlükler aracılığıyla takip edecektir. Bu, tedavi sürecinde ilerlemeyi izlemek için faydalı olacaktır.
Davranışsal Deneyler: Gülten Hanım’a, düşüncelerini test etme ve kaygıyı yönetme konusunda çeşitli davranışsal deneyler yapılacaktır. Örneğin, "Kirli bir yüzeyle temasa geçmek gerçekten sağlık sorunlarına yol açar mı?" sorusuna cevap aramak.
5. Son Dönem Seanslar: Kaygıyı Azaltma ve Bağımsızlık
Kaygı Yönetimi Teknikleri: Gülten Hanım’a, kaygıyı yönetebilmesi için gevşeme teknikleri, farkındalık ve nefes egzersizleri gibi alternatif başa çıkma yöntemleri öğretilecektir.
Kendine Güvenin Artırılması: Terapinin son aşamalarında, Gülten Hanım’a bağımsızlık kazandırmaya yönelik çalışmalar yapılacaktır. Örneğin, temizlik yapmadığı durumlarla karşılaştığında kaygıyı kabul etme ve kontrol etme becerilerini artırmak.
İleriye Yönelik Planlama: Tedavi sonunda, Gülten Hanım’ın tedavi sürecinde öğrendiği becerileri günlük yaşamına nasıl entegre edeceği tartışılacaktır.
6. İlerlemeyi İzleme ve Bakım Planı:
İlerleme Değerlendirmesi: Düzenli olarak tedaviye ne kadar yanıt verdiği izlenecek ve hedeflerin ne kadarına ulaşıldığı değerlendirilecektir. Gülten Hanım’ın kaygı seviyeleri ve kompulsif davranışlarındaki azalma gözlemlenecek.
Tekrar Edilen Seanslar (Gerekirse): Eğer gerekli görülürse, kaygı düzeyi arttığında veya eski alışkanlıklar tekrar ederse, bazı takip seansları yapılacaktır.
Tedaviye Dair Önemli Stratejiler:
Pozitif Pekiştirme: Terapide, Gülten Hanım’ın başarılarını tanıyıp kutlamak, tedaviye olan motivasyonunu artıracaktır.
Aile Katılımı: Aile üyeleriyle de görüşmeler yapılabilir. Aile içindeki kişiler, Gülten Hanım’ın tedavi sürecine nasıl daha destekleyici bir şekilde dahil olabileceklerini öğrenebilir.
Gevşeme Teknikleri: Özellikle kaygıyı yönetebilmesi için derin nefes almayı, kas gevşetme egzersizlerini öğrenmesi sağlanacaktır.
Tedavi Sonrası Bakım:
Erken Dönem Takibi: Tedavi sürecinin sonunda belirli bir süre boyunca, Gülten Hanım'ın kaygı düzeyleri ve davranışları takip edilmeli.
Kriz Durumları İçin Plan: Eğer Gülten Hanım, belirli bir tetikleyici olay sonrası eski davranışlarına dönme eğiliminde olursa, terapistin müdahalesi ile tekrar düzenli seanslar başlatılabilir.
Sonuç:
Bu tedavi planı, Gülten Hanım’ın OKB belirtilerini yönetebilmesi ve yaşam kalitesini artırabilmesi için geliştirilmiştir. Bilişsel davranışçı terapi
Bu vakada Gülten Hanım’ın obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) belirtileri, özellikle temizlik ve düzenle ilgili kaygılar ve kompulsif davranışlar üzerinden şekilleniyor. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) çerçevesinde, otomatik düşünceler, araz düşünceler ve temel inançlar üzerinde çalışmak, Gülten Hanım’ın yaşadığı kaygıların ve zorlayıcı davranışlarının anlaşılması ve değiştirilmesi için önemli bir adımdır. Aşağıda, Gülten Hanım’ın vakasında bu süreçleri ortaya çıkarmak için kullanılabilecek bazı BDT teknikleri özetlenmiştir:
1. Otomatik Düşünceler için Günlük Tutma
Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif davranışlarının altında yatan otomatik düşüncelerin (OT) belirlenmesi için günlük tutma tekniği oldukça etkili olabilir. Bu teknik, kişinin kaygılı ya da zorlayıcı bir durumu yaşadığı anlarda ne düşündüğünü fark etmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a belirli bir durumda (örneğin çocuklarıyla oyun oynarken, temizlik yaparken, yemek hazırlarken) kaygılı ya da stresli hissettiğinde düşüncelerini kaydetmesi istenebilir.
Bu kayıtlarda, düşüncelerini ve hissettikleri duygularını yazması teşvik edilir. Örneğin, "Eğer evim yeterince temiz değilse çocuklarım hastalanabilir" gibi düşünceler kaydedilebilir.
Daha sonra bu düşüncelerle ilgili bir sorgulama yapılır: Bu düşünceler ne kadar gerçekçi? Alternatif, daha dengeli bir düşünce nasıl olabilir?
2. Sokratik Sorgulama
BDT’nin en temel tekniklerinden biri olan sokratik sorgulama, kişinin otomatik düşüncelerinin mantıksız ya da abartılı yönlerini sorgulamayı içerir. Bu teknik, Gülten Hanım’ın temizlik ve düzenle ilgili düşüncelerini daha bilinçli ve objektif bir şekilde gözden geçirmesine yardımcı olabilir.
Uygulama:
Gülten Hanım’a "Eğer evin her yeri tam olarak temiz değilse, gerçekten çocukların sağlığı ciddi şekilde tehlikeye girer mi?" gibi sorular sorularak, bu düşüncenin doğruluğu sorgulanabilir.
Diğer sorularla, "Hangi kanıtlar bu düşünceyi destekliyor?" ya da "Bu düşünceyi test etmek için ne yapabilirsin?" gibi sorularla Gülten Hanım’ın daha esnek düşünmesine olanak sağlanabilir.
3. Kognitif Çarpıtmaların Belirlenmesi
BDT’de, bireylerin düşündükleri bazı kognitif çarpıtmalar üzerinde çalışılır. Gülten Hanım’ın vakasında, temizlikle ilgili düşünceler genellikle aşırı genelleme, felaketleştirme ve karar vericilik gibi çarpıtmalarla ilişkilidir.
Uygulama:
Gülten Hanım’ın düşüncelerinde genelleme veya felaketleştirme olup olmadığını belirlemek için her düşüncenin arkasındaki mantık sorgulanabilir. Örneğin, "Evin biraz dağınık olması, çocuklarımı hasta etme riskini artırır" düşüncesi felaketleştirme olabilir.
Bu tür çarpıtmalara dikkat çekmek, Gülten Hanım’ın düşüncelerini daha sağlıklı ve dengeli bir şekilde ele almasına yardımcı olabilir.
4. Temel İnançların Keşfi
Gülten Hanım’ın düşünceleri ve kaygıları daha derinlemesine anlamak için, temel inançları ve aşamalarla temele inen düşünceleri keşfetmek önemlidir. Bu inançlar, kişinin dünyayı, kendisini ve diğer insanları nasıl algıladığını şekillendirir. Gülten Hanım’ın temel inançları büyük ihtimalle temizlikle ilgili aşırı sorumluluk duygusu, kontrol kaybı ve çocuklarının sağlığına dair aşırı kaygılara dayanıyor olabilir.
Uygulama:
Terapist, Gülten Hanım’la çalışarak, temizlik ve düzenin aşırı önemsenmesinin altındaki inançları araştırabilir. Örneğin, "Eğer her şey düzenli ve temiz değilse, kötü bir şey olabilir" veya "Çocuklarım hasta olursa, sorumlu ben oluyorum" gibi derin inançlar ortaya çıkabilir.
Temel inançlar üzerinde çalışarak, Gülten Hanım’a bu inançların geçmişten nasıl şekillendiğini ve günlük yaşamını nasıl etkilediğini anlatmak önemli olabilir.
5. Farkındalık ve Düşünceyi Yeniden Yapılandırma
Gülten Hanım’ın temizlikle ilgili kaygılarını daha sağlıklı bir şekilde ele alabilmesi için, düşüncelerinin farkında olması ve onları yeniden yapılandırabilmesi gerekecek. BDT’nin önemli bir tekniği olan düşünceyi yeniden yapılandırma, kişinin bozuk düşüncelerini daha gerçekçi ve dengeli düşüncelerle değiştirmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a kaygı yaratan durumlarla ilgili daha sağlıklı ve dengeli düşünceler geliştirmesi için rehberlik edilebilir. Örneğin, "Evim her zaman temiz olmalı" düşüncesi yerine "Evim genelde temiz olmalı, ancak mükemmel olması gerekmiyor" gibi daha esnek ve gerçekçi bir düşünce önerilebilir.
Ayrıca, "Çocuklarımın sağlığı çok önemli ama aşırı temizlik kaygıları ve eşyaların sürekli dezenfekte edilmesi, onların sağlığını korumada tek başına etkili değildir" gibi gerçekçi bir düşünce geliştirmesi sağlanabilir.
6. Maruz Kalma Teknikleri
Gülten Hanım’ın kompulsif temizlik davranışları, temizlikle ilgili kaygıları ve kontrol etme ihtiyacı ile ilişkilidir. Maruz kalma terapisi, Gülten Hanım’ın kaygı yaratıcı durumlarla yavaşça yüzleşmesini ve bu durumlar karşısında kaygısını kontrol etmesini sağlar.
Uygulama:
Gülten Hanım’a, evde küçük, düşük riskli temizlik görevleri dışındaki durumlardan başlaması önerilebilir. Örneğin, evde belirli bir odayı temizlik yapmadan bir süre bırakmak, ya da çocuklarıyla birlikte temizlenmemiş bir alanda vakit geçirmek gibi.
Zaman içinde, kaygıları daha az rahatsız edici hale getirmek için maruz kalma seansları planlanabilir.
7. Zihinsel Davranışsal Deneme
Bu teknik, Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif davranışlarının geçerliliğini sorgulamak için kullanılan bir tekniktir. Zihinsel deneyler, kişiyle birlikte alternatif düşüncelerin denenmesi ve bu düşüncelerin ne kadar etkili olduğunun gözlemlenmesidir.
Uygulama:
Gülten Hanım’a, temizlik yapmama ve kaygıyı gözlemleme konusunda deneysel bir yaklaşım önerilebilir. Örneğin, bir gün boyunca temizlik yapmak yerine, çocuklarıyla zaman geçirip kaygılarının nasıl geliştiğini gözlemlemesi sağlanabilir. Sonuçlar, kaygılarının ne kadar gerçekçi ve temele dayalı olduğuna dair önemli bilgiler sunabilir.
Sonuç:
Gülten Hanım’ın kaygılarının ve kompulsif temizlik davranışlarının altında yatan otomatik düşünceler, çarpıtmalar ve temel inançlar üzerinde çalışmak, BDT’nin temel teknikleriyle oldukça etkili bir şekilde ele alınabilir. Gülten Hanım’a, düşüncelerinin gerçekçi olup olmadığını sorgulatmak, daha sağlıklı düşünme yolları geliştirmesi ve kaygılarını yönetmesi için önemli bir adım olacaktır.
KAYNAKÇA
Kaya, M. (2022). Kişisel danışan örneği.
Morrıson, J. (2019). DSM-5'i Kolaylaştıran "Klinisyenler İçin Tanı Rehberi". Ankara: Nobel.
Türkçapar, H. (2014). Bilişsel Terapi. Ankara: HYB Yayıncılık.
Amerikan psikiyatri birliği, ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, 5. Baskı (DSM-5), (çev: E. Köroğlu), Hekimler yayın Birliği, Ankara, 2014. ISBN 978-975-300-198-4.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Bilişsel Davranışçı Terapiye Göre Obsesif Kompulsif Bozuklukta Vaka Formulasyonu, Abc Modeli, Seans Yapılandırması ve Uygulama: Vaka Örneği" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Mehmet Metin KAYA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Mehmet Metin KAYA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
