2007'den Bugüne 93,169 Tavsiye, 28,405 Uzman ve 20,110 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Dijital Dünyada Büyümek: Çocukları Sanal Tehditlere Karşı Kapsamlı Bir Rehber
MAKALE #23376 © Yazan Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY | Yayın YENİ Nisan 2025
DİJİTAL ÇAĞIN KÜÇÜK KAŞİFLERİ VE YENİ NESİL RİSKLER

21.yüzyılın çocukları, teknoloji ile iç içe büyüyen ilk kuşak olarak tanımlanmaktadır. Bu “dijital yerli” kuşağı, henüz konuşma becerisi gelişmeden dijital ekranlarla etkileşim kurmaya başlamaktadır. UNESCO’nun 2023 yılı verilerine göre, dünya genelinde 8-12 yaş aralığındaki çocuklar günde ortalama 5 saat 33 dakikayı dijital cihazlarla geçirmektedir. Türkiye’de ise bu süre 6 saati aşarak Avrupa ortalamasının üzerine çıkmaktadır (TÜİK, 2023).

Dijitalleşmenin çocuk gelişimi üzerindeki etkileri, hem olumlu hem de olumsuz yönleriyle dikkat çekmektedir. Yapılan araştırmalarda kontrollü dijital medya kullanımının:

Uzamsal düşünme becerilerinde %28 artış,

Problem çözme yeteneğinde %35 gelişme,

Çoklu dil öğrenme kapasitesinde %40’a varan artış

sağladığı ortaya konmuştur. Ancak denetimsiz ve yoğun teknoloji kullanımı; dikkat süresinde %42’ye kadar azalma, sosyal ilişkilerde %30’a yakın gerileme ve uyku kalitesinde %55 oranında düşüşe yol açabilmektedir (Livingstone, 2023).

DİJİTAL DÜNYANIN GÖRÜNMEYEN TEHLİKELERİ

1. Siber Zorbalık: Sanal Dünyanın Psikolojik Yaraları
Siber zorbalık, dijital ortamda kişiye yönelik tekrarlayan saldırgan davranışlar bütünü olarak tanımlanabilir. Geleneksel zorbalıktan farklı olarak, bu tür şiddet 7/24 sürebilir ve mağdurlar çoğu zaman kimliği bilinmeyen kişilerce hedef alınır. TÜİK’in 2023 verilerine göre;

10-15 yaş arası çocukların %32’si siber zorbalığa maruz kalmaktadır,

Bu çocukların %60’ı yaşadıklarını aileleriyle paylaşmamaktadır,

Vakaların %45’i sosyal medya mecralarında yaşanmaktadır.

Somut Vaka: İstanbul’da yaşayan 13 yaşındaki Mert, çevrim içi oyunlarda sürekli olarak aşağılanmaya maruz kalmış, altı aylık süreçte okula gitmeyi reddetmiş ve içine kapanmıştır. Bu durum, ancak okul rehberlik servisinin dikkatli gözlemleri sayesinde fark edilebilmiştir. Bu örnek, erken müdahalenin ne denli önemli olduğunu göstermektedir.

2. Dijital Ayak İzi ve Mahremiyet Riskleri
Çocukların internet ortamında kişisel bilgilerini paylaşma eğilimleri oldukça yüksektir. TÜİK verilerine göre çocukların %83’ü internette kişisel bilgilerini paylaşmakta, bu da:

Kimlik hırsızlığı riskini %65 artırmakta,

Uzun vadede dijital itibar sorunlarına neden olmakta,

Siber dolandırıcılık için açık hedef haline getirmektedir.

Avrupa Birliği’nde yürürlükte olan GDPR düzenlemeleri, çocukların kişisel verilerinin korunmasına öncelik verirken; Türkiye’deki KVKK kapsamında alınan önlemler henüz tam anlamıyla yaygınlaşmamıştır.

3. Ekran Bağımlılığı: Yeni Nesil Obezite
Uzun süreli ve kontrolsüz ekran maruziyeti, “dijital obezite” olarak adlandırılan bir kavramla açıklanmakta ve çocukların hem fiziksel hem psikolojik gelişimlerini olumsuz etkilemektedir. Yapılan araştırmalarda:

Obezite riskinin 2.3 kat arttığı,

Göz bozukluklarının %75 oranında yükseldiği,

Sosyal etkileşim becerilerinde %40 oranında zayıflama görüldüğü belirtilmektedir.

Ayrıca uyku düzeni üzerine etkileri de kayda değerdir. Yatmadan önce ekran kullanımı, melatonin hormonunun salgılanmasını %58 oranında azaltmakta, bu da çocukların uyku kalitesinde %65’lik bir düşüşe neden olmaktadır.

4. Uygunsuz İçeriklere Maruz Kalma
Çocukların %68’i, çevrim içi ortamlarda yaşlarına uygun olmayan içeriklerle karşı karşıya kalmaktadır. Şiddet, nefret söylemleri, pornografi ve madde kullanımını özendirici içerikler, gelişimsel olarak ciddi riskler barındırmaktadır. Bu durum;

Şiddet eğiliminde %55 oranında artışa,

Cinsel kimlik karmaşasında %40 artışa,

Madde kullanım eğiliminde ise 2 kat artışa neden olmaktadır (EU Kids Online, 2023).

DİJİTAL EBEVEYNLİĞİN 10 ALTIN KURALI

1-Teknoloji sözleşmesi hazırlayın ve çocuğunuzla birlikte imzalayın.

2-Dijital cihazların yatak odalarına girişini sınırlandırın.

3-Haftada en az bir gün “teknolojisiz gün” ilan edin.

4-Çocuklara mahremiyet eğitimi verin.

5-Kendi dijital alışkanlıklarınızı da gözden geçirin.

6-Kullanılan uygulamaları düzenli olarak takip edin.

7-İnternet sağlayıcılar üzerinden çocuk koruma filtreleri uygulayın.

8-Her gün en az 2 saat teknoloji dışı aile etkileşimi sağlayın.

9-Duygu paylaşımı için açık iletişim ortamı oluşturun.

10-Gerekli durumlarda psikolojik danışmanlık almaktan çekinmeyin.

OKUL TEMELLİ ÖNLEMLER

1-Müfredatta dijital medya okuryazarlığına yer verilmelidir.

2-Akran destek grupları oluşturulmalıdır.

3-Risk taramaları amacıyla periyodik anketler yapılmalıdır.

4-Velilere yönelik bilgilendirme seminerleri düzenlenmelidir.

5-Okullarda psikolojik danışmanlar dijital riskler konusunda uzmanlaşmalıdır.

İyi Uygulama Örneği: İzmir’de bir ortaokulda uygulanan “Dijital Melekler” projesi kapsamında, dijital zorbalığa karşı bilinçlendirme eğitimi alan öğrenciler sayesinde vakaların %75 oranında azaldığı tespit edilmiştir.

PSİKOLOJİK DESTEK: Görünmeyen Yaraların Tedavisi
Neden Profesyonel Yardım Alınmalı?
Çocuklar yaşadıkları olumsuz dijital deneyimleri çoğu zaman içselleştirir ve anlatmaktan kaçınırlar. Bu nedenle psikolojik danışmanlık;

Erken dönemde sorunun fark edilmesini sağlar,

Duygusal boşalım ve farkındalık geliştirir,

Ailelere destekleyici bir yaklaşım kazandırır.

Araştırmalara göre:

Erken psikolojik müdahale %78 oranında olumlu sonuç verir,

Aile terapisi ile dijital bağımlılık vakalarında %82 başarı sağlanır,

Grup terapileri ile sosyal becerilerde %65 gelişme kaydedilir.

Sonuç: Dijital Dengeyi Sağlamak
Günümüzde dijital dünya çocuklar için kaçınılmaz bir gerçekliktir. Bu yeni gerçeklikte hedef, çocukları teknolojiden uzaklaştırmak değil; sağlıklı, güvenli ve bilinçli bir dijital yaşam sürdürmelerini sağlamaktır. Bu noktada;

Teknoloji yasaklanmamalı, bilinçli kullanım öğretilmelidir,

Aile-okul-toplum işbirliği güçlendirilmelidir,

Psikolojik destek süreçleri yaygınlaştırılmalıdır.

Çocuklara dijital dünyada rehberlik etmek, onları sanal labirentlerde yalnız bırakmadan, güvenle yol almalarını sağlamak demektir. Doğru yönlendirmeyle dijital dünya, çocuklar için bir tehdit değil; fırsatlar dünyasına dönüşebilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR VE UZMAN CEVAPLARI
1. Çocuğumun ekran bağımlısı olduğunu nasıl anlarım?
Uzman Cevabı:
Aşağıdaki belirtilerden en az 4'ü varsa, dijital bağımlılık riski taşıyor olabilir:
✓ Ekran süresini sınırlamaya aşırı tepki verme
✓ Dijital cihazlardan uzak kaldığında huzursuzluk veya öfke nöbetleri
✓ Sosyal aktivitelere ilgi kaybı
✓ Uyku düzeninde bozulma
✓ Akademik başarıda düşüş
(Dr. Selin Öztürk, Dijital Bağımlılık Uzmanı)

2. Çocuğuma kaç yaşında akıllı telefon almalıyım?
Araştırma Verileri:

12 yaş öncesi telefon kullanımı dikkat eksikliği riskini %40 artırıyor

İdeal başlangıç yaşı 14 olarak öneriliyor

İlk telefon seçerken "çocuk modu" olan basit modeller tercih edilmeli
(TÜİK 2023 Çocuk ve Teknoloji Raporu)

3. Çocuğum siber zorbalığa uğradığını söylemiyor, nasıl anlarım?
Uyarı İşaretleri:
• Okula gitmek istememe
• Ani ruh hali değişimleri
• Uyku veya iştah bozuklukları
• Teknoloji kullanımında gizlilik
• Arkadaş ilişkilerinde azalma
( Siber Zorbalık Merkezi)

4. Oyun bağımlılığı için ne zaman profesyonel yardım almalıyız?
Kritik Eşikler:
✓ Günde 4 saatten fazla oyun oynama
✓ Temel ihtiyaçları (yemek, tuvalet) erteleme
✓ Sanal dünyadaki başarıları gerçek hayattan daha önemli hale gelmesi
✓ 6 aydan uzun süren kontrol kaybı
(DSÖ - Dijital Oyun Bozukluğu Kriterleri)

5. Çocuğumun kişisel verilerini nasıl korurum?
Altın Kurallar:

Sosyal medya hesap ayarlarını "gizli" moda alın

Konum paylaşımını devre dışı bırakın

"Gerçek isim + doğum tarihi" kombinasyonundan kaçının

Profil fotoğraflarında okul forması veya ev önü gibi detaylar olmasın
(KVKK Çocuk Veri Koruma Rehberi 2023)

6. YouTube Kids gerçekten güvenli mi?
Şok Edici Veri:
2023 araştırmaları, YouTube Kids'teki her 100 videodan 12'sinin uygunsuz içerik barındırdığını gösteriyor.
Önlemler:
✓ Aile filtresini mutlaka açın
✓ "Otomatik oynatma" özelliğini kapatın
✓ Geçmişi haftalık kontrol edin
(EU Kids Online 2023 Güvenlik Raporu)

7. Çocuğumun dijital dünyada güvende olduğundan nasıl emin olabilirim?
3 Adımlı Kontrol Listesi:
1️⃣ Fiziksel Kontrol: Cihazlarda ebeveyn kilidi ve aile filtresi
2️⃣ Zihinsel Kontrol: Düzenli dijital okuryazarlık eğitimleri
3️⃣ Duygusal Kontrol: Haftalık "dijital sohbet" rutinleri
(Prof. Dr. Mehmet Yavuz, Dijital Çocuk Güvenliği Enstitüsü)

KAYNAKÇA
Türkiye Dijital Çocuk Raporu (2023) - TÜİK Yayınları

Livingstone, S. (2023). Children and Digital Wellbeing. Sage Publications

Kardefelt-Winther, D. (2017). How Does Time on Screens Affect Child Development? UNICEF

Rideout, V., & Robb, M. B. (2020). Media Use by Kids Age Zero to Eight. Common Sense Media

Hinduja, S., & Patchin, J. (2018). Bullying Beyond the Schoolyard. Sage Publications

EU Kids Online Türkiye Raporu (2023) - Ankara Üniversitesi

Milli Eğitim Bakanlığı (2023). Dijital Ebeveynlik Rehberi

AÇEV (2023). Çocuk ve Teknoloji Kullanımı Kılavuzu

Türk Psikologlar Derneği (2023). Dijital Bağımlılık Terapileri

Türkiye Barolar Birliği (2023). Siber Zorbalık ve Hukuki Yaklaşımlar
Yazan
Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY
 
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Dijital Dünyada Büyümek: Çocukları Sanal Tehditlere Karşı Kapsamlı Bir Rehber" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY
Uzman Psikolojik Danışman
 
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Dnş.Habibe KARASOY'un Makaleleri
► Dijital Dünyada Yalnızlık ve Bağlanma ÇOK OKUNUYOR Psk.Damla KANKAYA
► Çocuklarla Oyun Oynamak ve Büyümek Psk.Gonca BİLGİÇ
► Kısırlık Krizi: Büyümek İçin Bir fırsatı Dr.Psk.Dnş.Ayfer SUMMERMATTER
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 20,110 uzman makalesi arasında 'Dijital Dünyada Büyümek: Çocukları Sanal Tehditlere Karşı Kapsamlı Bir Rehber' başlığıyla benzeşen toplam 21 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
--
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


12:06
Top