Temporal Lob Epilepsili Olgunun Nöropsikolojik Testler ile Karşılaştırmalı Değerlendirmesi
GİRİŞ
Epilepsi sözcüğü eski Yunanca’da“yakalamak”, “kavramak”anlamlarına gelen “epilambein” fiilinden türemiştir. Epilepsi karşılığı olan ‘sara’ise Arapça kökenli bir kelime olup, “yere serme” anlamına gelmektedir(Eşkazan2008).Epilepsi santral sinir sisteminde (SSS) farklı bozukluklarla ortaya çıkan anormal, tekrarlayıcı ve aşırı nöronal deşarjlarla karakterize bir durumdur.
İLAE tarafından 2005 yılında yapılanepilepsinin kavramsal tanımı “Epilepsi, beynin sürekli epileptik nöbet oluşturmayayatkınlığı ile karakterize bir bozukluğudur ve bu durum nörobiyolojik, kognitif,psikolojik ve sosyal sonuçlara neden olur” şeklindedir .(Fisher ve ark., 2005).
Tüm dünyada yapılan prevelans çalışmalarında ortalama aktif prevelans6,38/1000 şeklinde bulunmuş olup, cinsiyet alt grubunda belirgin farklılıkizlememekle birlikte erkeklerde daha sık görüldüğü bildirilmiştir (Erkek/kadın: 1,2-1,5). Ülkemizde yapılmış prevalans çalışmalarında aktif epilepsi sıklığı 5.6/1000ile 10.2/1000 arasında değişmektedir (Çalışır, 2006).
Yeni tanı konmuş epilepsili hastaların yaklaşık olarak %30’u temporal lob başlangıçlıdır. Bu hastaların yaklaşık olarak %60’ında monoterapi ya da alternatif monoterapi ile nöbetler kontrol altına alınabilmektedir. Hastaların yaklaşık %40’ında ise nöbetler tedaviye dirençlidir. Bu hastaların da çok önemli bir bölümü cerrahi tedaviye uygun olmayan hastalardır. Bugün tüm dünyada tedavi rehberleri uygun hastalarda cerrahi tedaviyi önermektedir. Epilepsi cerrahisi ile uğraşan merkezlerde epilepsi cerrahisine ortalama gidiş süresi yaklaşık 15-20 yıldır. (Cantürk, 2011).
Epilepsi nöbetlerinin sınıflandırması (ILAE, 1981):
I. Parsiyel nöbetler
A. Basit parsiyel nöbetler
B. Kompleks parsiyel nöbetler
1. Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi
C. Sekonderjeneralize nöbete ilerleyen herhangi bir parsiyel nöbet
II. Jeneralize nöbetler
A. Absans nöbetleri
B. Myoklonik nöbetler
C. Tonik nöbetler
D. Tonik klonik nöbetler
E. Tonik(statik) nöbetler
III. Sınıflandırılamayan nöbetler
ILAE (International LeaugeAgainstEpilepsy) tarafından 1981 yılında önerilensınıflamanın başlıca özelliği, başından itibaren jeneralize olan nöbetlerle, başlangıçta fokal olanların ayrılmasıdır. (Cura, 2009).
1. EPİLEPSİ NÖBET TÜRLERİ
1.1. ParsiyelNöbetler
Basit Parsiyel Nöbetler: Kol bacakta kasılma görme, tat, koku,duyma gibi duyularda değişikliklere ayrıca konuşma bozukluğuna yolaçan, ama bilinç değişikliğinin olmadığı nöbetlerdir.
KomleksParsiyel Nöbetler:Bilinç değişikliği,hafıza kaybı ve postiktal dönemin olduğu amaçsız hareket ve uzun süre bir noktaya bakma şeklinde görülen nöbettir.
SekonderJenarilize ile BirlikteParsiyelNöbetler:Kompleksparsiyelnöbetlerle başlar ve artarak çırpınma ve titreme hareketleri olur. Ayrıca bilinç değişiklikleri olur.
1.2. JeneralizeNöbetler
Absans (Petit mal nöbetler):Uzunsüre bir yerebakma,güç vücut hareketleri vekısaaralıklarla kendine gelme görülür. Nöbetler genelde basittir. Post iktal dönem olmaz.
Miyoklonik Nöbetler:Kolvebacakların ani ve şiddetli kasılma hareketleri ilegörülür.Genelde kısa sürer. Saniyeler içinde diğer nöbetler görülebilir.Çoğu kez uykuyadalarken veya uykudan uyanırken görülen myoklonus nöbetleri benign özelliktedir.
Atonik Nöbetler:Kaslarda aniden oluşan tonus kaybı ile oluşan düşme atakları ile ortayaçıkar.Nöbet kısa sürelidir. Saniyeler içinde hasta ayağa kalkıp yürüyebilir.
JeneralizeTonikKlonik (Grand mal nöbetleri):En şiddetli olan tiptir.Bilinç kaybı, titreme ve bazen dil ısırması ve altını ıslatma görülebilir. Postiktal dönem dakikalarca sürebilir.
Refleks epilepsiler:Bir dış veya iç uyarı ile ortaya çıkan nöbetlerdir. Fotosensitif, müzik,yazma,okuma, banyo,sıcak su epilepsileri en sık etkenlerdir(Yolbaş, t.y.).
1.3. TemporalLop Epilepsi
1989 yılında yayımlanıp halen kabul görmekte olan sınıflamada klinik ve laboratuarözelliklere dayanılarak TLE sendromu tanımlanmıştır. Burada TLE’ler, lokalizasyonla ilişkili epilepsiler ve sendromlar başlığı altında, amigdalo-hipokampalolan ve meziyaltemporal lob yapılarından kaynaklanan meziyaltemporallob epilepsi ile meziyaltemporal lob dışında kalan yapılardan kaynaklanan neokortikaltemporal lob epilepsi adı verilen iki alt gruba ayrılmıştır.(Cura, 2009).
Epilepsi gözlem birimlerinde yapılan çalışmalarda kompleks parsiyel nöbetlerin %60-70’inin temporal lobdan kaynaklandığı saptanmıştır.
TLE genel olarak temporal lobdan kaynaklanan basit parsiyel nöbet (BPN), kompleksparsiyel nöbet (KPN) veya sekonderjeneralize tonik klonik nöbet (JTKN)’ler veya bunların bir araya gelmesiyle karakterize epilepsiler olarak tanımlanabilir. 1981 yılındaki nöbet sınıflamasında TLE, bilinç korunuyorsa basit parsiyel, bilinç değişikliği varsa kompleksparsiyel nöbet olarak tariflenmiştir (Cantürk, 2011).
Temporal lob nöbetlerinin nedenleri arasında hipokampal skleroz ilk sıradadır.Bunun dışında bu bölgenin benign ve malign tümörleri, viralparazitik veya diğer enfeksiyöznedenler, serebrovaskülerhastalıklar, kortikal gelişimsel malformasyonlar, travma ve diğeryaralanmalar nedenler arasında sayılabilir. Tüm epilepsiler içinde temporal lob epilepsileriningörülme sıklığı %30-35’ler civarındadır. Bunun da 2/3’ü mesialtemporal lobdadır (Bilginer ve Akalan,2006).
PrognozTemporal lob epilepsileri sıklıkla ilaca dirençlidir. Pekçok çalışmada uzun süreli remisyon hastaların sadece 1/3 ila 1/2’sinde elde edilebilmiştir. %20 hasta ilk nöbetlerinden 2 yıl sonra bile remisyona girmez.Eğer nöbetler sekonder jeneralize oluyor ise remisyona girme oranı daha da düşer. (Bilginer ve Akalan, 2006).
2. OLGUNUN TANITIMI
Hasta 51yaşında kadın, kafa travması geçirmişve 3 yıldır epilepsi hastası oluparalıklı nöbetleri vardır.Nöbetleridaha çok akşam olmaktadır.
Anormallik:Trasenin çekimisırasındaortayüksekamlitütlü, solöntemporalde (F7) faz karşılaşması yapan keskindalga komplekslerinin zaman zaman izole komşu temporale(T3)yayılarak zemin aktivitesini karıştığı izlenmiştir.
Sonuç:İnterektial dönemde çekilen bu EEG sol öntemporal bölgede epileptik form anormallikle uyumludur.
Muayene
Hikaye: Beyin cerrahisi doktorları bazıları ameliyat ol bazıları olma demiş, cerrahpaşada pet ve npt istemişler - operasyon açısından değerlendiriliyor hasta ameliyat istemediğini söyledi.
Kullandığı İlaçlar:Keppra 2x1500, benvida2x100, delixplus, asa, euthyrox
Sonuç Öneri: İlaçlara devam edildi - npt istendi ameliyat ile ilgili bilgi verildi.
Tanılar
G40.9 - Epilepsi, tanımlanmamış
2.1. Epilepsi ve Öz-Yönetim
Öz-yönetim, hastalığı önleme girişimlerinde biyolojik, psikolojik vesosyal yönleri kapsayan bir kombinasyon ve bireyin iyilik düzeyinin maksimumdüzeyde tutulması için gerekli davranışları içerir (Barlow, 2002).
Bu özyönetim davranışları, antiepileptik ilaçların düzenli kullanılması, uykusuzluk, gürültügibi nöbete yol açan durumların en aza indirilmesi, nöbet sırasında yaralanmamak içingerekli önlemlerin alınması gibi durumları kapsamaktadır (Walker, 2009).
Kronik hastalığı olan bireyler semptomları yönetebilmek, hastalığın kötügidişatını engellemek ve yasam kalitesini artırmak için öz-yönetimdavranışlarınındesteklenmesi gerekir. Kronik hastalığı olan bireylerin yaklaşık%25’inin, epilepsiye sahip olan bireylerin ise yaklaşık %25-40’ının medikal tedaviyeuymadığı bildirilmiştir. Bu durum öz-yönetim davranışlarını uygulamanın ve devamettirmenin çok da kolay olmadığını göstermektedir. Tedaviye uyumsuzluğun diğer birdeyişle öz-yönetim davranışlarının yetersiz oluşu, hastalığın semptom yükünü,bireylerin fonksiyonel yetersizliğini ve bakım maliyetini artmaktadır(Walker, 2012).
[B]2.2. Epilepsi ve Stigma[/b]
Stigma istenmeyen farklılık, utanç, leke, itibarsızlığın işareti ya da gözden düşme olarak tanımlanmaktadır.
Stigma, hissedilen ve dayatılan stigma olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.Hissedilenstigma, epilepsili bireylerin epilepsili olmaktan dolayı utanç duymaları,toplum tarafından ayrımcılığa maruz kalacağı korkusu yasamasıdır. Dayatılan stigmaise, epilepsili bireylere formal ya da informal yollarla yapılan ayrımcılığı anlatmaktadır.Gelişmişülkelerde hissedilen stigma oranı daha fazla iken, gelismekte olan ülkelerdeise dayatılan stigma daha fazla olduğu bildirilmektedir. Stigmaoranınöbet sıklığı, şiddeti, tipi, eğitim seviyesi ile yakından ilişkili olduğu bildirilmektedir.İyi nöbet kontrolü olan ve eğitim düzeyi yüksek olan hastalarda stigma daha az hissedildiği bildirilmektedir(Bandstra 2008).
Stigmayı azaltmanın en etkili yolu eğitimdir. Eğitim yalnızca epilepsili bireyleredeğil, ailesine, arkadaşlarına, öğretmen, polis gibi kamu çalışanlarına da yapılmalıdır.Tüm toplum bilinçlendirilmeli, epilepsi hakkındaki yanlışinanışlarortadankaldırılmalıdır.
Jacoby (1994) tarafından geliştirilen ve üç sorudan oluşanstigma ölçeği epilepsileri yüzünden diğer insanların,
1) onlarla iken rahat olup olmadıkları,
2) onlara daha değersiz biriymiş gibi davranıp davranmadıkları,
3) onlardan uzak durmayı tercih edip etmedikleri sorulmaktadır.
Katılımcıların, her bir soru için katıldıklarına “evet”, katılmadıklarına ise “hayır” demeleri istenmektedir. Katılımcıların toplam puanını, “evet” dedikleri soruların toplamı oluşturmakta ve böylece daha yüksek puan daha yüksek stigmayaişaret etmektedir.
Hastamızın yanıtlarını görelim:
3. STİGMA ÖLÇEĞİ
Aşağıdabaşka insanlarla birlikten nasıl hissettiğiniz hakkında bazı ifadeler yer almakta. Her bir ifade için, eğer cevabınız evet ise 1’i; hayır ise 0’ı daire içine alınız.
a) Epilepsim yüzünden bazı insanların benimleyken rahat olmadıklarını hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
b) Epilepsim yüzünden bazı insanların bana daha değersiz biriymişim gibi davrandıklarını hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
c) Epilepsim yüzünden bazı insanların benden uzak durmayı tercih ettiklerini hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
Ölçek skoru3 puan olup yüksek stigmaya işaret etmektedir.
4.Epilepsi Öz-yönetim Ölçeği (Epilepsy Self Management Scale)
Dilorio ve arkadaşları (1994, 2004) tarafından geliştirilmiştir. 38 maddeden oluşan bu ölçek epilepsi hastalarında ilaç (10 madde), bilgi (8 madde), güvenlik (8madde), nöbet (6 madde) ve yasam tarzı (6 madde) yönetimini değerlendiren beşaltbölümü bulunmaktadır. Yanıtları 5’li likert biçiminde değerlendirilmektedir ve 1-5 arasında puanlandırılmaktadır. Ölçekten alınabilecek minimum puan 38, maksimum puan 190 olup, yüksek puan hastaların öz yönetim davranışlarını sıklıkla kullandığını göstermektedir.
Hastamızın yanıtları aşağıda gösterilmiştir.
Yönerge: Aşağıdaki cümleler kişilerin epilepsilerini yönetmek için neler yaptıklarını ifade etmektedir. Lütfen her bir cümle için ne sıklıkta yaptığınızı belirten ifadeyi işaretleyiniz. Lütfen soruları cevaplarken son bir yıldaki aktivitelerinizi göz önünde bulundurunuz.
1 2 3 4 5
Hiç bir
zaman Nadiren Bazen Çoğu
zaman Her zaman
1 Nöbetlerimin sıklığını ve ne zaman geçirdiğimi kaydederim. Çogu zaman
2 Stresle bas edebilmek için gevşeme egzersizi, meditasyon vb. yöntemler uygularım. Hiçbir zaman
3 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilacımdan kaynaklanan yan etkiler olduğunda doktorumu ararım. Çoğu zaman
4 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlarım azaldığında, (bitmemesi için) dozların arasını açarım. Hiçbir zaman
5 Geçirdiğim nöbetlerin özelliklerini kaydederim.Çoğu zaman
6 Gece geç saatlere kadar dışarıda kalırım.
7 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların yan etkilerinitakip ederim. Çoğu zaman
8 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlarım azaldığında,(bitmemesi için) her seferinde daha az ilaç alırım. Hiçbir zaman
9 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları doktorumun önerdiği şekilde alırım. Her zaman
10 Nöbete yol açabilecek durumlardan uzak dururum. Çoğu zaman
11 Evden dışarı çıktığımda nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları yanıma alırım. Her zaman
12 Her zamankinden daha sık nöbet geçirirsem doktorumu ararım. Her zaman
13 Yeterince uyumaya dikkat ederim. Çoğu zaman
14 Stresle bas edebilmek için hoşlandığım şeyleri yaparım Çoğu zaman
15 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları almayıhatırlatacak bir yöntemim var . Çoğu zaman
16 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları her gün aynı saattealırım. Her zaman
17 Yüzme vb. etkinliklere tek basıma gidebilirim. Çoğu zaman
18 Nöbet geçirmemek için gevşeme egzersizi, meditasyonvb.yöntemler uygularım Hiçbir zaman
19 Doktor kan testleri istediğinde yaptırırım. Her zaman
20 Yanımda epilepsi hastası olduğumu gösteren bir bileklik/kart taşırım. Çoğu zaman
21 Çok pahalı olduğu için nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları yazdırmayı ertelemek zorunda kalırım Çoğu zaman
22 Yeterince egzersiz yaparım. Çoğu zaman
23 Otomatik kapanma özelliği olmayan elektrikli aletleri (matkap, saç masası vb.) kullanırım Çoğu zaman
24 Doktor/hastane randevularımı kaçırdığım olur. Nadiren
25 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların yan etkisi olursa,doktoruma sormadan dozu atlarım. Her zaman
26 Küvet banyosu yerine duş şeklinde banyo yaparım. Her zaman
27 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlar bitmeden önce yenisini yazdırırım. Her zaman
28 Almayı unuttuğumdan nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların dozunu atladığım olur Hiçbir zaman
29 Evde suyun sıcaklığını yakmayacak kadar düşük tutarım Her zaman
30 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların dozunu atladığım olur. Hiçbir zaman
31 Başka bir ilaç almadan önce doktoruma danışırım. Her zaman
32 Nöbet geçirmeme neden olan şeylerden uzak dururum Her zaman
33 Düzenli yemek yerim . Bazen
34 Yüksek tabure, sandalye ya da merdiven üzerine çıktığım olur. Bazen
35 Fazla miktarda alkol (örneğin; bira, şarap, viski) alırım.
Nadiren
36 Epilepsisi olan diğer kişilerle görüşürüm Nadiren
37 Epilepsili kişilere yönelik destek gruplarına (dernek toplantıları) katılırım. Hiçbir zaman
38 Nöbet esnasında yapılması gerekenleri aileme ve arkadaşlarıma öğretirim. Her zaman
Ölçek sonuçları incelendiğinde;hastanın ilaçyönetimi, bilgi yönetimi, güvenlik yönetimi ve nöbet yönetimi alt boyutlarında büyük ölçüde bilinçli düşündüğü davrandığı, özyönetimini gerçekleştirebildiği ,ancak yaşam yönetimi alt boyutunda aksamaların varlığı dikkati çekmektedir.
5.NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Nöropsikolojik değerlendirme zeka, dikkat, bellek, yargılama, dil gibi çeşitli bilişsel işlevleri geniş kapsamlı inceleme olanağı sağlar ve tutulan zihinsel fonksiyonların profilini belirler. Böylece kişinin hastalık öncesi durumu da göz önüne alınarak zihinsel açıdan zayıf ve güçlü yönleri saptanır. Bu incelemeler zihinsel işlevlerin rehabilitasyonunda, antiepileptik tedavinin etkilerini değerlendirmede, epilepsi cerrahisi adaylarını seçme ve cerrahi sonrası izlemde önemlidirler.
5.1. Karşılaştırmalı Olarak Dikkat Yürütücü İşlevler Sözel ve Görsel Bellek ve Görsel Mekansal Algı Puanları
Hastaya2 yıl ara (hastalığın başlangıcı 2022 ve 2024devam ediyor) ile iki Nöropsikolojik Değerlendirme uygulaması gerçekleştirilmiştir.Birinci NPT uygulamasında sözel bellek süreçleri testinde birinci uygulamada anlık hatırlama performansı 4puan, ikinci uygulamada 3 puandır.Birinci uygulamada öğrenme puanı 118 iken, ikinci uygulamada78’ e düşmüştür. Birinci uygulamada kritere ulaşma 10. tekrarda sağlanmış iken, ikinci uygulamada kritere ulaşılamamıştır.Birinci uygulamada enyükseköğrenme 15 iken, ikinci uygulamada 13’e inmiştir. Daha da önemlisi birinci uygulamada gecikmeli kendiliğinden hatırlama 14 iken, ikinci uygulamada 9’adüşmüştür.Her iki uygulamada da kendiliğinden hatırlama ile tanımanın toplamı15’dir.
Birinci uygulamada 3 kart dört şekilli wms görsel bellek uygulamasında anlık hatırlama 9 puan, gecikmeli 13 iken, ikinci uygulamada anlık ve gecikmeli hatırlamadan ikisinden de 14 tam puan almış, görsel bellek normal sınırlardadır.
Birinci uygulamada yüztanıma testi puanı 51 olup normal aralıkta iken,ikinci uygulamada bu testten skoru37 olup orta derecede bozukluğa tekabül etmektedir.
Birinci uygulamada çizgiyönü testi puanı 15 iken ikinci uygulamada 18 olup ılımlı bir artış olsa da yine de kesim puanı olan24’ün altında kalmakta ve bozulmuş sınırlardadır.
Her iki uygulamada da basit dikkat normal sınırlarda iken, karmaşık dikkat hafifçe daralmış, verbal akıcılık hafifçe azalmış yine her iki uygulamada stroop test normal sınırlardadır.
SONUÇ
Bellek işlevleri en belirgin Temporal Lob Epilepsi olgularında etkilenir.TLE’de özellikle meziyaltemporal sklerozuolanlarda epizodik bellek semantik bellekten daha fazla etkilenmiştir. SolTLE’de görülen materyele özgü sözel bellek defisitleri, özellikle uzun süreli konsolidasyon ve geri çağırma sorunları şeklindedir. (Ayta ve Korkmaz, 2014). Bizim olgumuzda da durum bu şekildedir.
Nöbetler çok sık ve hastanın normal yaşantısını engelliyorsa, cerrahi tedavi, epilepsi başlangıcından itibaren 1 yıl içinde düşünülebilir. Nöbetler ne kadar uzun süredir kontrol edilemiyorsa, cerrahiden sonra da nöbet kontrolünün başarısı o kadar düşük ve psikososyal sorunların ortaya çıkma olasılığı o kadar yüksek olacaktır (Cantürk, 2011).
Epilepsi cerrahisinin %80’i temporal alan üzerinde olduğu için, öğrenme ve belleğin değerlendirilmesi büyük önem taşır. Aslında epilepsi cerrahisinin çoğu tipleri için nöropsikolojik testler, kapsamlı bir preoperatif değerlendirmenin bir parçasıdır; epilepsi cerrahisine, cerrahinin sonucu oluşabilecek kognitif riskleri belirlemeye yarayabilir.Ameliyat öncesinde sözel belleği bozulmuş olan ve sol hipokampal volüm kaybı gösteren hastalarda, lobektomi öncesinde sözel bellek performansı normal olan hastalara kıyasla postoperatif olarak sözel bellekte daha az bozulma riskinin olduğu saptanmıştır.
KAYNAKÇA
Adadıoğlu, Ö.,veOğuz, S. (2016). Epilepsiveözyönetim.Epilepsi,22(1), 1-4.
Ayta, S., veKorkmaz, B. (2014).Epileptiksendromlardabilişselişlevbozuklukları.Epilepsi, 20(Ek 1), 37-45.
Barlow, J., Wright, C., Sheasby, J., Turner, A., &Hainsworth, J. (2002). Self-management approaches for people with chronic conditions: A review. Patient Education and Counseling, 48(2), 177-187. https://doi.org/10.1016/s0738-3991(02)00032-0.
Bilginer, B., veAkalan, N. (2023).Çocuklukçağıolgulardaepilepsicerrahisi: Erişkinolgulardanfarklılıklar. İstanbul TürkNöroşirDergisi, 33(1), 95-97.
Cantürk, V. (2011).Temporal lobepilepsilihastalardabellekvebellekdışıfonksiyonlarınnörogörüntüleme ilekorelasyonu, cerrahivemedikaltedavisonuçlarınınprognozaetkileri.(YayımlanmamışUzman lıkTezi).UludağÜniversitesi Tıp FakültesiNörolojiAnabilim Dalı, Bursa.
Cura, Ç. (2009). Comorbidity of depression in temporal lobe epilepsy and cognitive functions a quantitative EEG research.https://www.academia.edu/84846238/Comorbidity_of_depression_in_temporal_lobe_epilepsy_and_cognitive_func tions_a_quantitative_EEG_research, ErişimTarihi: 27.08.2024.
Çalışır, N., Bora, İ., İrgil, E., &Boz, M. (2006).Prevalance of epilepsy in Bursa citycenter, an urban area of Turkey.Epilepsia,47, 1691-1699.
Eşkazan, E. (2008). Tarihteepilepsiveepileptolojininkısatarihçesi. P. D. İ. Bora (Ed.), Epilepsiiçinde (s.3-13). İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi.
Fisher, R. S. (2015). Redefining epilepsy.CurrOpinNeurol, 28, 130-135.
Fisher, R. S., Aceveda, C., Arzimonoglov, A., Bogacz, A., Cross, J. H., &Elger, C. E. (2014). ILAE official report: A practical clinical definition of epilepsy. Epilepsia, 55, 475-482.
Fisher, R. S., Acevedo, C., Arzimanoglou, A., Bogacz, A., Cross, J. H., Elger, C. E., Engel, J. Jr., Forsgren, L., French, J. A., Glynn, M., Hesdorffer, D. C., Lee, B. I, Mathern, G. W., Moshé, S. L., Peruca, E., Scheffer, I. E., Tomson, T., Watanabe, M., &Wiebe, S. (2014). ILAE official report: A practical clinical definition of epilepsy. Epilepsia, 55(4), 475-482.
Fisher, R. S., van Emde Boas, W., Blume, W., Elger, C., Genton, P., Lee, P., Engel, J. Jr. (2005). Epileptic seizures and epilepsy: definitions proposed by the International League Against Epilepsy (ILAE) and the International Bureau for Epilepsy (IBE), Epilepsia,46(4), 470-472.
Lee, P. (2002). Epilepsy in the world.The social point of the view.Epilepsia, 43, 14-15.
Walker, S. P., Permezel, M., &Berkovic, S. F. (2009).The management of epilepsy in pregnancy.BJOG: An International Journal of Obstetrics &Gynaecology, 116(6), 758-767.
Yeni, K. (2014). Epilepsiözyönetimölçeğigeçerlikvegüvenirlikçalışması.(YayımlanmamışYük sekLisansTezi).İstanbul ÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü, İstanbul.
Yolbaş, İ. (t.y.) Epilepsi (sara).https://www.ilyasyolbas.com/?pnum=256&pt=EP%C4%B0LEPS%C4%B0+%28SARA%29, Erişim Tarihi: 01.08.2024.
Epilepsi sözcüğü eski Yunanca’da“yakalamak”, “kavramak”anlamlarına gelen “epilambein” fiilinden türemiştir. Epilepsi karşılığı olan ‘sara’ise Arapça kökenli bir kelime olup, “yere serme” anlamına gelmektedir(Eşkazan2008).Epilepsi santral sinir sisteminde (SSS) farklı bozukluklarla ortaya çıkan anormal, tekrarlayıcı ve aşırı nöronal deşarjlarla karakterize bir durumdur.
İLAE tarafından 2005 yılında yapılanepilepsinin kavramsal tanımı “Epilepsi, beynin sürekli epileptik nöbet oluşturmayayatkınlığı ile karakterize bir bozukluğudur ve bu durum nörobiyolojik, kognitif,psikolojik ve sosyal sonuçlara neden olur” şeklindedir .(Fisher ve ark., 2005).
Tüm dünyada yapılan prevelans çalışmalarında ortalama aktif prevelans6,38/1000 şeklinde bulunmuş olup, cinsiyet alt grubunda belirgin farklılıkizlememekle birlikte erkeklerde daha sık görüldüğü bildirilmiştir (Erkek/kadın: 1,2-1,5). Ülkemizde yapılmış prevalans çalışmalarında aktif epilepsi sıklığı 5.6/1000ile 10.2/1000 arasında değişmektedir (Çalışır, 2006).
Yeni tanı konmuş epilepsili hastaların yaklaşık olarak %30’u temporal lob başlangıçlıdır. Bu hastaların yaklaşık olarak %60’ında monoterapi ya da alternatif monoterapi ile nöbetler kontrol altına alınabilmektedir. Hastaların yaklaşık %40’ında ise nöbetler tedaviye dirençlidir. Bu hastaların da çok önemli bir bölümü cerrahi tedaviye uygun olmayan hastalardır. Bugün tüm dünyada tedavi rehberleri uygun hastalarda cerrahi tedaviyi önermektedir. Epilepsi cerrahisi ile uğraşan merkezlerde epilepsi cerrahisine ortalama gidiş süresi yaklaşık 15-20 yıldır. (Cantürk, 2011).
Epilepsi nöbetlerinin sınıflandırması (ILAE, 1981):
I. Parsiyel nöbetler
A. Basit parsiyel nöbetler
B. Kompleks parsiyel nöbetler
1. Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi
C. Sekonderjeneralize nöbete ilerleyen herhangi bir parsiyel nöbet
II. Jeneralize nöbetler
A. Absans nöbetleri
B. Myoklonik nöbetler
C. Tonik nöbetler
D. Tonik klonik nöbetler
E. Tonik(statik) nöbetler
III. Sınıflandırılamayan nöbetler
ILAE (International LeaugeAgainstEpilepsy) tarafından 1981 yılında önerilensınıflamanın başlıca özelliği, başından itibaren jeneralize olan nöbetlerle, başlangıçta fokal olanların ayrılmasıdır. (Cura, 2009).
1. EPİLEPSİ NÖBET TÜRLERİ
1.1. ParsiyelNöbetler
Basit Parsiyel Nöbetler: Kol bacakta kasılma görme, tat, koku,duyma gibi duyularda değişikliklere ayrıca konuşma bozukluğuna yolaçan, ama bilinç değişikliğinin olmadığı nöbetlerdir.
KomleksParsiyel Nöbetler:Bilinç değişikliği,hafıza kaybı ve postiktal dönemin olduğu amaçsız hareket ve uzun süre bir noktaya bakma şeklinde görülen nöbettir.
SekonderJenarilize ile BirlikteParsiyelNöbetler:Kompleksparsiyelnöbetlerle başlar ve artarak çırpınma ve titreme hareketleri olur. Ayrıca bilinç değişiklikleri olur.
1.2. JeneralizeNöbetler
Absans (Petit mal nöbetler):Uzunsüre bir yerebakma,güç vücut hareketleri vekısaaralıklarla kendine gelme görülür. Nöbetler genelde basittir. Post iktal dönem olmaz.
Miyoklonik Nöbetler:Kolvebacakların ani ve şiddetli kasılma hareketleri ilegörülür.Genelde kısa sürer. Saniyeler içinde diğer nöbetler görülebilir.Çoğu kez uykuyadalarken veya uykudan uyanırken görülen myoklonus nöbetleri benign özelliktedir.
Atonik Nöbetler:Kaslarda aniden oluşan tonus kaybı ile oluşan düşme atakları ile ortayaçıkar.Nöbet kısa sürelidir. Saniyeler içinde hasta ayağa kalkıp yürüyebilir.
JeneralizeTonikKlonik (Grand mal nöbetleri):En şiddetli olan tiptir.Bilinç kaybı, titreme ve bazen dil ısırması ve altını ıslatma görülebilir. Postiktal dönem dakikalarca sürebilir.
Refleks epilepsiler:Bir dış veya iç uyarı ile ortaya çıkan nöbetlerdir. Fotosensitif, müzik,yazma,okuma, banyo,sıcak su epilepsileri en sık etkenlerdir(Yolbaş, t.y.).
1.3. TemporalLop Epilepsi
1989 yılında yayımlanıp halen kabul görmekte olan sınıflamada klinik ve laboratuarözelliklere dayanılarak TLE sendromu tanımlanmıştır. Burada TLE’ler, lokalizasyonla ilişkili epilepsiler ve sendromlar başlığı altında, amigdalo-hipokampalolan ve meziyaltemporal lob yapılarından kaynaklanan meziyaltemporallob epilepsi ile meziyaltemporal lob dışında kalan yapılardan kaynaklanan neokortikaltemporal lob epilepsi adı verilen iki alt gruba ayrılmıştır.(Cura, 2009).
Epilepsi gözlem birimlerinde yapılan çalışmalarda kompleks parsiyel nöbetlerin %60-70’inin temporal lobdan kaynaklandığı saptanmıştır.
TLE genel olarak temporal lobdan kaynaklanan basit parsiyel nöbet (BPN), kompleksparsiyel nöbet (KPN) veya sekonderjeneralize tonik klonik nöbet (JTKN)’ler veya bunların bir araya gelmesiyle karakterize epilepsiler olarak tanımlanabilir. 1981 yılındaki nöbet sınıflamasında TLE, bilinç korunuyorsa basit parsiyel, bilinç değişikliği varsa kompleksparsiyel nöbet olarak tariflenmiştir (Cantürk, 2011).
Temporal lob nöbetlerinin nedenleri arasında hipokampal skleroz ilk sıradadır.Bunun dışında bu bölgenin benign ve malign tümörleri, viralparazitik veya diğer enfeksiyöznedenler, serebrovaskülerhastalıklar, kortikal gelişimsel malformasyonlar, travma ve diğeryaralanmalar nedenler arasında sayılabilir. Tüm epilepsiler içinde temporal lob epilepsileriningörülme sıklığı %30-35’ler civarındadır. Bunun da 2/3’ü mesialtemporal lobdadır (Bilginer ve Akalan,2006).
PrognozTemporal lob epilepsileri sıklıkla ilaca dirençlidir. Pekçok çalışmada uzun süreli remisyon hastaların sadece 1/3 ila 1/2’sinde elde edilebilmiştir. %20 hasta ilk nöbetlerinden 2 yıl sonra bile remisyona girmez.Eğer nöbetler sekonder jeneralize oluyor ise remisyona girme oranı daha da düşer. (Bilginer ve Akalan, 2006).
2. OLGUNUN TANITIMI
Hasta 51yaşında kadın, kafa travması geçirmişve 3 yıldır epilepsi hastası oluparalıklı nöbetleri vardır.Nöbetleridaha çok akşam olmaktadır.
Anormallik:Trasenin çekimisırasındaortayüksekamlitütlü, solöntemporalde (F7) faz karşılaşması yapan keskindalga komplekslerinin zaman zaman izole komşu temporale(T3)yayılarak zemin aktivitesini karıştığı izlenmiştir.
Sonuç:İnterektial dönemde çekilen bu EEG sol öntemporal bölgede epileptik form anormallikle uyumludur.
Muayene
Hikaye: Beyin cerrahisi doktorları bazıları ameliyat ol bazıları olma demiş, cerrahpaşada pet ve npt istemişler - operasyon açısından değerlendiriliyor hasta ameliyat istemediğini söyledi.
Kullandığı İlaçlar:Keppra 2x1500, benvida2x100, delixplus, asa, euthyrox
Sonuç Öneri: İlaçlara devam edildi - npt istendi ameliyat ile ilgili bilgi verildi.
Tanılar
G40.9 - Epilepsi, tanımlanmamış
2.1. Epilepsi ve Öz-Yönetim
Öz-yönetim, hastalığı önleme girişimlerinde biyolojik, psikolojik vesosyal yönleri kapsayan bir kombinasyon ve bireyin iyilik düzeyinin maksimumdüzeyde tutulması için gerekli davranışları içerir (Barlow, 2002).
Bu özyönetim davranışları, antiepileptik ilaçların düzenli kullanılması, uykusuzluk, gürültügibi nöbete yol açan durumların en aza indirilmesi, nöbet sırasında yaralanmamak içingerekli önlemlerin alınması gibi durumları kapsamaktadır (Walker, 2009).
Kronik hastalığı olan bireyler semptomları yönetebilmek, hastalığın kötügidişatını engellemek ve yasam kalitesini artırmak için öz-yönetimdavranışlarınındesteklenmesi gerekir. Kronik hastalığı olan bireylerin yaklaşık%25’inin, epilepsiye sahip olan bireylerin ise yaklaşık %25-40’ının medikal tedaviyeuymadığı bildirilmiştir. Bu durum öz-yönetim davranışlarını uygulamanın ve devamettirmenin çok da kolay olmadığını göstermektedir. Tedaviye uyumsuzluğun diğer birdeyişle öz-yönetim davranışlarının yetersiz oluşu, hastalığın semptom yükünü,bireylerin fonksiyonel yetersizliğini ve bakım maliyetini artmaktadır(Walker, 2012).
[B]2.2. Epilepsi ve Stigma[/b]
Stigma istenmeyen farklılık, utanç, leke, itibarsızlığın işareti ya da gözden düşme olarak tanımlanmaktadır.
Stigma, hissedilen ve dayatılan stigma olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.Hissedilenstigma, epilepsili bireylerin epilepsili olmaktan dolayı utanç duymaları,toplum tarafından ayrımcılığa maruz kalacağı korkusu yasamasıdır. Dayatılan stigmaise, epilepsili bireylere formal ya da informal yollarla yapılan ayrımcılığı anlatmaktadır.Gelişmişülkelerde hissedilen stigma oranı daha fazla iken, gelismekte olan ülkelerdeise dayatılan stigma daha fazla olduğu bildirilmektedir. Stigmaoranınöbet sıklığı, şiddeti, tipi, eğitim seviyesi ile yakından ilişkili olduğu bildirilmektedir.İyi nöbet kontrolü olan ve eğitim düzeyi yüksek olan hastalarda stigma daha az hissedildiği bildirilmektedir(Bandstra 2008).
Stigmayı azaltmanın en etkili yolu eğitimdir. Eğitim yalnızca epilepsili bireyleredeğil, ailesine, arkadaşlarına, öğretmen, polis gibi kamu çalışanlarına da yapılmalıdır.Tüm toplum bilinçlendirilmeli, epilepsi hakkındaki yanlışinanışlarortadankaldırılmalıdır.
Jacoby (1994) tarafından geliştirilen ve üç sorudan oluşanstigma ölçeği epilepsileri yüzünden diğer insanların,
1) onlarla iken rahat olup olmadıkları,
2) onlara daha değersiz biriymiş gibi davranıp davranmadıkları,
3) onlardan uzak durmayı tercih edip etmedikleri sorulmaktadır.
Katılımcıların, her bir soru için katıldıklarına “evet”, katılmadıklarına ise “hayır” demeleri istenmektedir. Katılımcıların toplam puanını, “evet” dedikleri soruların toplamı oluşturmakta ve böylece daha yüksek puan daha yüksek stigmayaişaret etmektedir.
Hastamızın yanıtlarını görelim:
3. STİGMA ÖLÇEĞİ
Aşağıdabaşka insanlarla birlikten nasıl hissettiğiniz hakkında bazı ifadeler yer almakta. Her bir ifade için, eğer cevabınız evet ise 1’i; hayır ise 0’ı daire içine alınız.
a) Epilepsim yüzünden bazı insanların benimleyken rahat olmadıklarını hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
b) Epilepsim yüzünden bazı insanların bana daha değersiz biriymişim gibi davrandıklarını hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
c) Epilepsim yüzünden bazı insanların benden uzak durmayı tercih ettiklerini hissediyorum.
Evet (1)Hayır (0)
Ölçek skoru3 puan olup yüksek stigmaya işaret etmektedir.
4.Epilepsi Öz-yönetim Ölçeği (Epilepsy Self Management Scale)
Dilorio ve arkadaşları (1994, 2004) tarafından geliştirilmiştir. 38 maddeden oluşan bu ölçek epilepsi hastalarında ilaç (10 madde), bilgi (8 madde), güvenlik (8madde), nöbet (6 madde) ve yasam tarzı (6 madde) yönetimini değerlendiren beşaltbölümü bulunmaktadır. Yanıtları 5’li likert biçiminde değerlendirilmektedir ve 1-5 arasında puanlandırılmaktadır. Ölçekten alınabilecek minimum puan 38, maksimum puan 190 olup, yüksek puan hastaların öz yönetim davranışlarını sıklıkla kullandığını göstermektedir.
Hastamızın yanıtları aşağıda gösterilmiştir.
Yönerge: Aşağıdaki cümleler kişilerin epilepsilerini yönetmek için neler yaptıklarını ifade etmektedir. Lütfen her bir cümle için ne sıklıkta yaptığınızı belirten ifadeyi işaretleyiniz. Lütfen soruları cevaplarken son bir yıldaki aktivitelerinizi göz önünde bulundurunuz.
1 2 3 4 5
Hiç bir
zaman Nadiren Bazen Çoğu
zaman Her zaman
1 Nöbetlerimin sıklığını ve ne zaman geçirdiğimi kaydederim. Çogu zaman
2 Stresle bas edebilmek için gevşeme egzersizi, meditasyon vb. yöntemler uygularım. Hiçbir zaman
3 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilacımdan kaynaklanan yan etkiler olduğunda doktorumu ararım. Çoğu zaman
4 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlarım azaldığında, (bitmemesi için) dozların arasını açarım. Hiçbir zaman
5 Geçirdiğim nöbetlerin özelliklerini kaydederim.Çoğu zaman
6 Gece geç saatlere kadar dışarıda kalırım.
7 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların yan etkilerinitakip ederim. Çoğu zaman
8 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlarım azaldığında,(bitmemesi için) her seferinde daha az ilaç alırım. Hiçbir zaman
9 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları doktorumun önerdiği şekilde alırım. Her zaman
10 Nöbete yol açabilecek durumlardan uzak dururum. Çoğu zaman
11 Evden dışarı çıktığımda nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları yanıma alırım. Her zaman
12 Her zamankinden daha sık nöbet geçirirsem doktorumu ararım. Her zaman
13 Yeterince uyumaya dikkat ederim. Çoğu zaman
14 Stresle bas edebilmek için hoşlandığım şeyleri yaparım Çoğu zaman
15 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları almayıhatırlatacak bir yöntemim var . Çoğu zaman
16 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları her gün aynı saattealırım. Her zaman
17 Yüzme vb. etkinliklere tek basıma gidebilirim. Çoğu zaman
18 Nöbet geçirmemek için gevşeme egzersizi, meditasyonvb.yöntemler uygularım Hiçbir zaman
19 Doktor kan testleri istediğinde yaptırırım. Her zaman
20 Yanımda epilepsi hastası olduğumu gösteren bir bileklik/kart taşırım. Çoğu zaman
21 Çok pahalı olduğu için nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçları yazdırmayı ertelemek zorunda kalırım Çoğu zaman
22 Yeterince egzersiz yaparım. Çoğu zaman
23 Otomatik kapanma özelliği olmayan elektrikli aletleri (matkap, saç masası vb.) kullanırım Çoğu zaman
24 Doktor/hastane randevularımı kaçırdığım olur. Nadiren
25 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların yan etkisi olursa,doktoruma sormadan dozu atlarım. Her zaman
26 Küvet banyosu yerine duş şeklinde banyo yaparım. Her zaman
27 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçlar bitmeden önce yenisini yazdırırım. Her zaman
28 Almayı unuttuğumdan nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların dozunu atladığım olur Hiçbir zaman
29 Evde suyun sıcaklığını yakmayacak kadar düşük tutarım Her zaman
30 Nöbetlerim nedeniyle kullandığım ilaçların dozunu atladığım olur. Hiçbir zaman
31 Başka bir ilaç almadan önce doktoruma danışırım. Her zaman
32 Nöbet geçirmeme neden olan şeylerden uzak dururum Her zaman
33 Düzenli yemek yerim . Bazen
34 Yüksek tabure, sandalye ya da merdiven üzerine çıktığım olur. Bazen
35 Fazla miktarda alkol (örneğin; bira, şarap, viski) alırım.
Nadiren
36 Epilepsisi olan diğer kişilerle görüşürüm Nadiren
37 Epilepsili kişilere yönelik destek gruplarına (dernek toplantıları) katılırım. Hiçbir zaman
38 Nöbet esnasında yapılması gerekenleri aileme ve arkadaşlarıma öğretirim. Her zaman
Ölçek sonuçları incelendiğinde;hastanın ilaçyönetimi, bilgi yönetimi, güvenlik yönetimi ve nöbet yönetimi alt boyutlarında büyük ölçüde bilinçli düşündüğü davrandığı, özyönetimini gerçekleştirebildiği ,ancak yaşam yönetimi alt boyutunda aksamaların varlığı dikkati çekmektedir.
5.NÖROPSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME
Nöropsikolojik değerlendirme zeka, dikkat, bellek, yargılama, dil gibi çeşitli bilişsel işlevleri geniş kapsamlı inceleme olanağı sağlar ve tutulan zihinsel fonksiyonların profilini belirler. Böylece kişinin hastalık öncesi durumu da göz önüne alınarak zihinsel açıdan zayıf ve güçlü yönleri saptanır. Bu incelemeler zihinsel işlevlerin rehabilitasyonunda, antiepileptik tedavinin etkilerini değerlendirmede, epilepsi cerrahisi adaylarını seçme ve cerrahi sonrası izlemde önemlidirler.
5.1. Karşılaştırmalı Olarak Dikkat Yürütücü İşlevler Sözel ve Görsel Bellek ve Görsel Mekansal Algı Puanları
Hastaya2 yıl ara (hastalığın başlangıcı 2022 ve 2024devam ediyor) ile iki Nöropsikolojik Değerlendirme uygulaması gerçekleştirilmiştir.Birinci NPT uygulamasında sözel bellek süreçleri testinde birinci uygulamada anlık hatırlama performansı 4puan, ikinci uygulamada 3 puandır.Birinci uygulamada öğrenme puanı 118 iken, ikinci uygulamada78’ e düşmüştür. Birinci uygulamada kritere ulaşma 10. tekrarda sağlanmış iken, ikinci uygulamada kritere ulaşılamamıştır.Birinci uygulamada enyükseköğrenme 15 iken, ikinci uygulamada 13’e inmiştir. Daha da önemlisi birinci uygulamada gecikmeli kendiliğinden hatırlama 14 iken, ikinci uygulamada 9’adüşmüştür.Her iki uygulamada da kendiliğinden hatırlama ile tanımanın toplamı15’dir.
Birinci uygulamada 3 kart dört şekilli wms görsel bellek uygulamasında anlık hatırlama 9 puan, gecikmeli 13 iken, ikinci uygulamada anlık ve gecikmeli hatırlamadan ikisinden de 14 tam puan almış, görsel bellek normal sınırlardadır.
Birinci uygulamada yüztanıma testi puanı 51 olup normal aralıkta iken,ikinci uygulamada bu testten skoru37 olup orta derecede bozukluğa tekabül etmektedir.
Birinci uygulamada çizgiyönü testi puanı 15 iken ikinci uygulamada 18 olup ılımlı bir artış olsa da yine de kesim puanı olan24’ün altında kalmakta ve bozulmuş sınırlardadır.
Her iki uygulamada da basit dikkat normal sınırlarda iken, karmaşık dikkat hafifçe daralmış, verbal akıcılık hafifçe azalmış yine her iki uygulamada stroop test normal sınırlardadır.
SONUÇ
Bellek işlevleri en belirgin Temporal Lob Epilepsi olgularında etkilenir.TLE’de özellikle meziyaltemporal sklerozuolanlarda epizodik bellek semantik bellekten daha fazla etkilenmiştir. SolTLE’de görülen materyele özgü sözel bellek defisitleri, özellikle uzun süreli konsolidasyon ve geri çağırma sorunları şeklindedir. (Ayta ve Korkmaz, 2014). Bizim olgumuzda da durum bu şekildedir.
Nöbetler çok sık ve hastanın normal yaşantısını engelliyorsa, cerrahi tedavi, epilepsi başlangıcından itibaren 1 yıl içinde düşünülebilir. Nöbetler ne kadar uzun süredir kontrol edilemiyorsa, cerrahiden sonra da nöbet kontrolünün başarısı o kadar düşük ve psikososyal sorunların ortaya çıkma olasılığı o kadar yüksek olacaktır (Cantürk, 2011).
Epilepsi cerrahisinin %80’i temporal alan üzerinde olduğu için, öğrenme ve belleğin değerlendirilmesi büyük önem taşır. Aslında epilepsi cerrahisinin çoğu tipleri için nöropsikolojik testler, kapsamlı bir preoperatif değerlendirmenin bir parçasıdır; epilepsi cerrahisine, cerrahinin sonucu oluşabilecek kognitif riskleri belirlemeye yarayabilir.Ameliyat öncesinde sözel belleği bozulmuş olan ve sol hipokampal volüm kaybı gösteren hastalarda, lobektomi öncesinde sözel bellek performansı normal olan hastalara kıyasla postoperatif olarak sözel bellekte daha az bozulma riskinin olduğu saptanmıştır.
KAYNAKÇA
Adadıoğlu, Ö.,veOğuz, S. (2016). Epilepsiveözyönetim.Epilepsi,22(1), 1-4.
Ayta, S., veKorkmaz, B. (2014).Epileptiksendromlardabilişselişlevbozuklukları.Epilepsi, 20(Ek 1), 37-45.
Barlow, J., Wright, C., Sheasby, J., Turner, A., &Hainsworth, J. (2002). Self-management approaches for people with chronic conditions: A review. Patient Education and Counseling, 48(2), 177-187. https://doi.org/10.1016/s0738-3991(02)00032-0.
Bilginer, B., veAkalan, N. (2023).Çocuklukçağıolgulardaepilepsicerrahisi: Erişkinolgulardanfarklılıklar. İstanbul TürkNöroşirDergisi, 33(1), 95-97.
Cantürk, V. (2011).Temporal lobepilepsilihastalardabellekvebellekdışıfonksiyonlarınnörogörüntüleme ilekorelasyonu, cerrahivemedikaltedavisonuçlarınınprognozaetkileri.(YayımlanmamışUzman lıkTezi).UludağÜniversitesi Tıp FakültesiNörolojiAnabilim Dalı, Bursa.
Cura, Ç. (2009). Comorbidity of depression in temporal lobe epilepsy and cognitive functions a quantitative EEG research.https://www.academia.edu/84846238/Comorbidity_of_depression_in_temporal_lobe_epilepsy_and_cognitive_func tions_a_quantitative_EEG_research, ErişimTarihi: 27.08.2024.
Çalışır, N., Bora, İ., İrgil, E., &Boz, M. (2006).Prevalance of epilepsy in Bursa citycenter, an urban area of Turkey.Epilepsia,47, 1691-1699.
Eşkazan, E. (2008). Tarihteepilepsiveepileptolojininkısatarihçesi. P. D. İ. Bora (Ed.), Epilepsiiçinde (s.3-13). İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi.
Fisher, R. S. (2015). Redefining epilepsy.CurrOpinNeurol, 28, 130-135.
Fisher, R. S., Aceveda, C., Arzimonoglov, A., Bogacz, A., Cross, J. H., &Elger, C. E. (2014). ILAE official report: A practical clinical definition of epilepsy. Epilepsia, 55, 475-482.
Fisher, R. S., Acevedo, C., Arzimanoglou, A., Bogacz, A., Cross, J. H., Elger, C. E., Engel, J. Jr., Forsgren, L., French, J. A., Glynn, M., Hesdorffer, D. C., Lee, B. I, Mathern, G. W., Moshé, S. L., Peruca, E., Scheffer, I. E., Tomson, T., Watanabe, M., &Wiebe, S. (2014). ILAE official report: A practical clinical definition of epilepsy. Epilepsia, 55(4), 475-482.
Fisher, R. S., van Emde Boas, W., Blume, W., Elger, C., Genton, P., Lee, P., Engel, J. Jr. (2005). Epileptic seizures and epilepsy: definitions proposed by the International League Against Epilepsy (ILAE) and the International Bureau for Epilepsy (IBE), Epilepsia,46(4), 470-472.
Lee, P. (2002). Epilepsy in the world.The social point of the view.Epilepsia, 43, 14-15.
Walker, S. P., Permezel, M., &Berkovic, S. F. (2009).The management of epilepsy in pregnancy.BJOG: An International Journal of Obstetrics &Gynaecology, 116(6), 758-767.
Yeni, K. (2014). Epilepsiözyönetimölçeğigeçerlikvegüvenirlikçalışması.(YayımlanmamışYük sekLisansTezi).İstanbul ÜniversitesiSağlıkBilimleriEnstitüsü, İstanbul.
Yolbaş, İ. (t.y.) Epilepsi (sara).https://www.ilyasyolbas.com/?pnum=256&pt=EP%C4%B0LEPS%C4%B0+%28SARA%29, Erişim Tarihi: 01.08.2024.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Temporal Lob Epilepsili Olgunun Nöropsikolojik Testler ile Karşılaştırmalı Değerlendirmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Dnş.Banu BEYAZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Dnş.Banu BEYAZ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
