Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Genel Özellikleri
Hipeaktivite sanılanın aksine bir öğrenme bozukluğu değil, çocuğun yaşamının her anını etkileyen nörolojik bir bozukluktur.
Bazı çocukların hareketlilik düzeyi doğuştan enerjik oldukları için yüksektir. Bu çocukların hareketliliği uyumlu, amaca yönelik ve devamlılığı olan niteliktedir. DEHB olan çocukların hareketliliği ise keyfi ve amaçsızdır. Motor becerilerde. bilişsel işlevlerde. kişiler arası iletişimde çocuğu zorlayan bir durumdur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Belirtileri
Çoğunlukla elleri ayakları kıpır kıpırdır ve oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
Çoğu zaman hareket halindedir
Oturması istendiğinde, oturduğu yerde bir müddet kalmakta güçlük çeker.
Dikkati konu dışı uyaranlarla çabuk dağılır.
Ödevlerde ve sınavlarda dikkatsizce hatalar yapar.
Sabırsızdır, sırasını beklemekte güçlük geçer .
Kendisiyle konuşulduğunda sanki dinlemiyormuş izlemini verir.
Sakin ve gürültüsüz biçimde oynamakta zorluk çeker.
Verilen yönerge ve ödevleri yapmakta zorlanır, bu işi tamamlamadan diğerine geçer.
Çabuk unutur, sık eşya kaybeder.
Çoğu zaman sonuçlarını düşünmeden tehlikeli işlere girer.
Sınıfta sırasından sık sık kalkar, kımıldamadan yerinde oturamaz.
Yemek masasından birkaç defa kalkmadan yemeğini bitiremez.
Toplu oyunlarda, oyunu kurallarına göre sürdüremez, kişisel davranır.
Soru sorduğunuzda, daha sorunuz bitmeden o cevap vermeye başlar.
Derse veya bir işe yoğunlaşmakta zorlanır.
Yapılması gerekenler söylendiği halde sırayı takip etmekte zorlanır.
Yapılması gereken işleri planlamakta ve tamamlamakta zorlanır.
Baştan sona zihinsel çaba gerektiren işlerden ve ödevlerden nefret eder.
Sürekli olarak ders araçlarını (kalem, silgi, cetvel vb.) kaybeder.
Dikkati kolayca dağılır. Okuduğu bir parçanın sonuna geldiğinde başını unutur, tekrar okumak zorunda kalır.
Başladığı bir işin sonunu getiremez, çabuk sıkılır.
Yazı yazarken ilk birkaç dakika düzgün yazar, sonra yazısı bozulmaya başlar.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu 3 ana başlık altında ele alınabilir.
Dikkat Eksikliği
Dikkatini ayrıntılara verememe, okul ödevlerinde, derslerde ve diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapma , dikkatin çabuk dağılması, verilen işin-görevin tamamlanamaması, oyuncak ve eşyaların kaybedilmesi , dikkatin dış uyaranlarla çok kolay dağılması, unutkanlık, kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi hissedilmesi belirtilerini içerir.
Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik)
Yaşıtları ile kıyaslandığında belirgin olarak görülen sürekli ve aşırı hareketlilik, sakin bir şekilde oyun oynamakta sıkıntı, çok konuşma, ödevlerini yaparken uygun şekilde düzen sağlayamama şeklinde belirtiler gözlenir.
İmpulsivite (Dürtüsellik/ içtepisel davranış ) yaşama,
Bu sorunda gözlenen en önemli belirti düşünmeden, planlamadan harekete geçme özelliğidir. Sabırsızlık, verilen yönergelere uyumda sorun, problem davranışa sebep olacak şekilde kural tanımama, bencilce hareketler tipik özelliklerdir. Oyun oynarken aşırı tepki gösterme ve rahatsız edici davranışlarından dolayı arkadaşlık ilişkilerinde sıkıntı sıkça rastlanır.
Gözlenen bu belirtiler ayrı ayrı görülebileceği gibi, bir arada da görülebilir. Bu doğrultuda DSM-IV ölçeğine göre DEHB üç alt grupta tanımlanmıştır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun tek başına görüldüğü tip: Genelde aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya çok azdır ya da yoktur. Bu özellikteki çocuklarda okul başarısının düşüklüğü öğretmenlerin en büyük yakınmasıdır.
Aşırı hareketlilik ve dürtüselliğin birlikte görüldüğü tip: Bu özellikte olan çocuklarda dikkat eksiliği önemsiz boyuttadır. En büyük yakınmalar davranış problemleri üzerinedir. aşırı sinirlilik, kurallara karşı gelme isteği saldırganlık, duyguları kontrol edememe daha sık görülür.
Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüselliğin birlikte görüldüğü tip:Bu gruptaki çocuklarda dikkat eksikliğinden kaynaklanan akademik başarısızlığın yanında problem davranışlarda yoğun olarak görülür. Bu özellikleri gösteren çocuklarda müdahale edilecek daha çok alan vardır ve bununla birlikte çevreye uyum sağlama ve okul başarısını yükseltme daha uzun sürede gerçekleşir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Yaş Dönemlerine Göre Dağılımı
Okul öncesi dönem
Aşırı hareketlilik ve dikkat eksikliği aslında bebeklikten itibaren kendini gösterebilen bir durumdur. Bebeklerdeki huysuzluk, az uyuma, az yemek yeme, normalin üzerinde hareketlilik ilk belirtiler olarak sayılabilir. Hatta bazı anneler çocuklarının DEHB olduğunu öğrendikten sonra gebelik döneminde diğer çocuklarından çok daha fazla hareketli olduklarını belirtmişlerdir. Bu belirtiler 4-5 yaşında daha belirgin bir şekilde kendini gösterir. Bu belirtilerin 7 yaşından önce fark edilmesi gerekir. Okul öncesi dönemde gerek aile gerekse eğitimcilerin gözlemleri oldukça önem taşımaktadır. Erken tanılama ile okul döneminde yaşanabilecek sıkıntılar en aza indirilir.
Bu Dönemde DEHB olan çocuğun Kardeşle İlişkisi : DEHB olan çocuklarda kardeşlerine karşı olumsuz davranışlar yoğun olarak gözlenir. Saldırgan ve saygısız tavırlar dikkat çeker. Bunun sonucunda diğer kardeşte de benzer olumsuz davranışlar geliştirmesi gözlenebilmektedir. Bu durumun nedeni olumsuz model alınması ve ya çocuğun DEHB olan kardeşinden kendisini koruma çabası olabilir. Ancak unutulmamalıdır ki yapılan araştırmalarda DEHB olan çocukların kardeşinde de bu durumun görülmesi diğer çocuklarda görülmesinden daha yüksek bir olasılıktır. Bu nedenle tanı almamış kardeşte olumsuz davranışların belirginleşmesi durumunda bir uzmana danışılmalıdır.
Okul dönemi:
Daha yoğun dikkat gerektiren konularla başetme gerekliliği okul dönemi ile başlar. Çocuklardan bu dönemde okuma-yazma, aritmetik gibi akademik alanlarda başarı beklentisinin yanında arkadaşlık ilişkileri ve sosyal becerilerle ilgili de uyumlu olmaları öğretmen ve aileleri tarafından beklenmektedir. Çocuğun aşırı hareketli olması ve bununla bağlantılı olarak dikkatini yoğunlaştıramaması sonucunda yaşının gerektirdiği davranışları gerçekleştirmede zorlanmaktadır. Hiperaktivite ve dikkat eksikliği olan çocuklarda bu dönemde özel öğrenme güçlüğü belirtileri ile de karşılaşılabilinir.
Ergenlik Dönemi:
Ergenlik döneminde ise okul başarısızlığı yanında davranış sorunları ve aileye karşı gelişen tutumlar gözlenir. Ergenlikte aşırı hareketsizlik azalır ve yerine çabuk sıkılma ve dikkat kusuru belirgin olur. Tüm bu belirtiler çocuğun sosyal gelişiminde de problemler yaratabileceğinden belirtilerin fark edilmesinden itibaren bir uzmana danışılmalıdır.
Ergenlik döneminde yaşanan sorunlarda farklılaşmalar görülür. Daha küçük yaşlarda yardım alınmaması durumunda akademik başarısızlık sürer. Çocukluk dönemindeki aşırı hareketlilik azalır ancak ergenlik döneminin özellikleri ile birlikte. çabuk öfkelenme, sıkılma, dikkatsizlik yoğunlaşır. Çocuk ailesine karşı daha agresif ve kural tanımazdır. Çocuğun benlik gelişimi, kişiliğinin şekillenme ve sosyal çevre ile olan ilişkilerin daha da önem kazandığı bu dönemde dikkatli olmak gerekmektedir. Bu tarz belirtilerle karşılaşıldığında vakit kaybetmeden bir uzmana danışılmalıdır.
Yetişkinlik:
Kişi süreğen bir şekilde başarısızlık duygusu içindedir. Tek başına iş yapabilme ve tamamlamada sıkıntı yaşarlar. Yeni bir işe başlarken organize olamazlar ve sürekli ertelerler. Zamana ve mekana uygun olmayan konuşmalar yapabilirler. Kendi işlerini genelde eşlerine yaptırırlar. Sürekli bir yeni iş arama eğilimindedirler. Bir konuyu anlatırken çok uzatabilirler ya da sık sık konu değiştirirler. Trafik kazalarına daha sık karışırlar. Genellikle araçların sağ tarafına zarar gelir. Alışmadık ve beklenmedik bir şekilde yaratıcıdırlar. Bu özel zeka pırıltısı yakalamak tedavinin temel amaçlarındandır. Sabırsızlık çok belirgindir. Bu durum çocukluktan beri süregelen bir alışılmış davranış biçimidir. Yapılan işlerden hızlı sonuç alma isteklerinden dolayı bilgisayar oyunlarından çok hoşlanırlar. Çocukluk döneminde gözlenen belirgin hareketlik yetişkinlik döneminde kendisini değişik şekiller gösterir. Masaya vurma, ayak sallama, gezinme gibi daha kabul edilebilir durumlara dönüşür. Hareket ihtiyaçlarını spor yaparak gidermeye çalışırlar. Madde bağımlılığı görülme riski vardır. Eş zamanlı psikiyatrik bozukluklara rastlanılabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Sıklığı Cinsiyetlere Göre Dağılımı
DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur. Toplumda görülme sıklığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmesine karşın yaklaşık %5-6 gibidir.
Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.
Bazı çocukların hareketlilik düzeyi doğuştan enerjik oldukları için yüksektir. Bu çocukların hareketliliği uyumlu, amaca yönelik ve devamlılığı olan niteliktedir. DEHB olan çocukların hareketliliği ise keyfi ve amaçsızdır. Motor becerilerde. bilişsel işlevlerde. kişiler arası iletişimde çocuğu zorlayan bir durumdur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Belirtileri
Çoğunlukla elleri ayakları kıpır kıpırdır ve oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
Çoğu zaman hareket halindedir
Oturması istendiğinde, oturduğu yerde bir müddet kalmakta güçlük çeker.
Dikkati konu dışı uyaranlarla çabuk dağılır.
Ödevlerde ve sınavlarda dikkatsizce hatalar yapar.
Sabırsızdır, sırasını beklemekte güçlük geçer .
Kendisiyle konuşulduğunda sanki dinlemiyormuş izlemini verir.
Sakin ve gürültüsüz biçimde oynamakta zorluk çeker.
Verilen yönerge ve ödevleri yapmakta zorlanır, bu işi tamamlamadan diğerine geçer.
Çabuk unutur, sık eşya kaybeder.
Çoğu zaman sonuçlarını düşünmeden tehlikeli işlere girer.
Sınıfta sırasından sık sık kalkar, kımıldamadan yerinde oturamaz.
Yemek masasından birkaç defa kalkmadan yemeğini bitiremez.
Toplu oyunlarda, oyunu kurallarına göre sürdüremez, kişisel davranır.
Soru sorduğunuzda, daha sorunuz bitmeden o cevap vermeye başlar.
Derse veya bir işe yoğunlaşmakta zorlanır.
Yapılması gerekenler söylendiği halde sırayı takip etmekte zorlanır.
Yapılması gereken işleri planlamakta ve tamamlamakta zorlanır.
Baştan sona zihinsel çaba gerektiren işlerden ve ödevlerden nefret eder.
Sürekli olarak ders araçlarını (kalem, silgi, cetvel vb.) kaybeder.
Dikkati kolayca dağılır. Okuduğu bir parçanın sonuna geldiğinde başını unutur, tekrar okumak zorunda kalır.
Başladığı bir işin sonunu getiremez, çabuk sıkılır.
Yazı yazarken ilk birkaç dakika düzgün yazar, sonra yazısı bozulmaya başlar.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu 3 ana başlık altında ele alınabilir.
Dikkat Eksikliği
Dikkatini ayrıntılara verememe, okul ödevlerinde, derslerde ve diğer etkinliklerde dikkatsizce hatalar yapma , dikkatin çabuk dağılması, verilen işin-görevin tamamlanamaması, oyuncak ve eşyaların kaybedilmesi , dikkatin dış uyaranlarla çok kolay dağılması, unutkanlık, kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi hissedilmesi belirtilerini içerir.
Hiperaktivite (Aşırı Hareketlilik)
Yaşıtları ile kıyaslandığında belirgin olarak görülen sürekli ve aşırı hareketlilik, sakin bir şekilde oyun oynamakta sıkıntı, çok konuşma, ödevlerini yaparken uygun şekilde düzen sağlayamama şeklinde belirtiler gözlenir.
İmpulsivite (Dürtüsellik/ içtepisel davranış ) yaşama,
Bu sorunda gözlenen en önemli belirti düşünmeden, planlamadan harekete geçme özelliğidir. Sabırsızlık, verilen yönergelere uyumda sorun, problem davranışa sebep olacak şekilde kural tanımama, bencilce hareketler tipik özelliklerdir. Oyun oynarken aşırı tepki gösterme ve rahatsız edici davranışlarından dolayı arkadaşlık ilişkilerinde sıkıntı sıkça rastlanır.
Gözlenen bu belirtiler ayrı ayrı görülebileceği gibi, bir arada da görülebilir. Bu doğrultuda DSM-IV ölçeğine göre DEHB üç alt grupta tanımlanmıştır.
Dikkat eksikliği bozukluğunun tek başına görüldüğü tip: Genelde aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya çok azdır ya da yoktur. Bu özellikteki çocuklarda okul başarısının düşüklüğü öğretmenlerin en büyük yakınmasıdır.
Aşırı hareketlilik ve dürtüselliğin birlikte görüldüğü tip: Bu özellikte olan çocuklarda dikkat eksiliği önemsiz boyuttadır. En büyük yakınmalar davranış problemleri üzerinedir. aşırı sinirlilik, kurallara karşı gelme isteği saldırganlık, duyguları kontrol edememe daha sık görülür.
Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik ve dürtüselliğin birlikte görüldüğü tip:Bu gruptaki çocuklarda dikkat eksikliğinden kaynaklanan akademik başarısızlığın yanında problem davranışlarda yoğun olarak görülür. Bu özellikleri gösteren çocuklarda müdahale edilecek daha çok alan vardır ve bununla birlikte çevreye uyum sağlama ve okul başarısını yükseltme daha uzun sürede gerçekleşir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Yaş Dönemlerine Göre Dağılımı
Okul öncesi dönem
Aşırı hareketlilik ve dikkat eksikliği aslında bebeklikten itibaren kendini gösterebilen bir durumdur. Bebeklerdeki huysuzluk, az uyuma, az yemek yeme, normalin üzerinde hareketlilik ilk belirtiler olarak sayılabilir. Hatta bazı anneler çocuklarının DEHB olduğunu öğrendikten sonra gebelik döneminde diğer çocuklarından çok daha fazla hareketli olduklarını belirtmişlerdir. Bu belirtiler 4-5 yaşında daha belirgin bir şekilde kendini gösterir. Bu belirtilerin 7 yaşından önce fark edilmesi gerekir. Okul öncesi dönemde gerek aile gerekse eğitimcilerin gözlemleri oldukça önem taşımaktadır. Erken tanılama ile okul döneminde yaşanabilecek sıkıntılar en aza indirilir.
Bu Dönemde DEHB olan çocuğun Kardeşle İlişkisi : DEHB olan çocuklarda kardeşlerine karşı olumsuz davranışlar yoğun olarak gözlenir. Saldırgan ve saygısız tavırlar dikkat çeker. Bunun sonucunda diğer kardeşte de benzer olumsuz davranışlar geliştirmesi gözlenebilmektedir. Bu durumun nedeni olumsuz model alınması ve ya çocuğun DEHB olan kardeşinden kendisini koruma çabası olabilir. Ancak unutulmamalıdır ki yapılan araştırmalarda DEHB olan çocukların kardeşinde de bu durumun görülmesi diğer çocuklarda görülmesinden daha yüksek bir olasılıktır. Bu nedenle tanı almamış kardeşte olumsuz davranışların belirginleşmesi durumunda bir uzmana danışılmalıdır.
Okul dönemi:
Daha yoğun dikkat gerektiren konularla başetme gerekliliği okul dönemi ile başlar. Çocuklardan bu dönemde okuma-yazma, aritmetik gibi akademik alanlarda başarı beklentisinin yanında arkadaşlık ilişkileri ve sosyal becerilerle ilgili de uyumlu olmaları öğretmen ve aileleri tarafından beklenmektedir. Çocuğun aşırı hareketli olması ve bununla bağlantılı olarak dikkatini yoğunlaştıramaması sonucunda yaşının gerektirdiği davranışları gerçekleştirmede zorlanmaktadır. Hiperaktivite ve dikkat eksikliği olan çocuklarda bu dönemde özel öğrenme güçlüğü belirtileri ile de karşılaşılabilinir.
Ergenlik Dönemi:
Ergenlik döneminde ise okul başarısızlığı yanında davranış sorunları ve aileye karşı gelişen tutumlar gözlenir. Ergenlikte aşırı hareketsizlik azalır ve yerine çabuk sıkılma ve dikkat kusuru belirgin olur. Tüm bu belirtiler çocuğun sosyal gelişiminde de problemler yaratabileceğinden belirtilerin fark edilmesinden itibaren bir uzmana danışılmalıdır.
Ergenlik döneminde yaşanan sorunlarda farklılaşmalar görülür. Daha küçük yaşlarda yardım alınmaması durumunda akademik başarısızlık sürer. Çocukluk dönemindeki aşırı hareketlilik azalır ancak ergenlik döneminin özellikleri ile birlikte. çabuk öfkelenme, sıkılma, dikkatsizlik yoğunlaşır. Çocuk ailesine karşı daha agresif ve kural tanımazdır. Çocuğun benlik gelişimi, kişiliğinin şekillenme ve sosyal çevre ile olan ilişkilerin daha da önem kazandığı bu dönemde dikkatli olmak gerekmektedir. Bu tarz belirtilerle karşılaşıldığında vakit kaybetmeden bir uzmana danışılmalıdır.
Yetişkinlik:
Kişi süreğen bir şekilde başarısızlık duygusu içindedir. Tek başına iş yapabilme ve tamamlamada sıkıntı yaşarlar. Yeni bir işe başlarken organize olamazlar ve sürekli ertelerler. Zamana ve mekana uygun olmayan konuşmalar yapabilirler. Kendi işlerini genelde eşlerine yaptırırlar. Sürekli bir yeni iş arama eğilimindedirler. Bir konuyu anlatırken çok uzatabilirler ya da sık sık konu değiştirirler. Trafik kazalarına daha sık karışırlar. Genellikle araçların sağ tarafına zarar gelir. Alışmadık ve beklenmedik bir şekilde yaratıcıdırlar. Bu özel zeka pırıltısı yakalamak tedavinin temel amaçlarındandır. Sabırsızlık çok belirgindir. Bu durum çocukluktan beri süregelen bir alışılmış davranış biçimidir. Yapılan işlerden hızlı sonuç alma isteklerinden dolayı bilgisayar oyunlarından çok hoşlanırlar. Çocukluk döneminde gözlenen belirgin hareketlik yetişkinlik döneminde kendisini değişik şekiller gösterir. Masaya vurma, ayak sallama, gezinme gibi daha kabul edilebilir durumlara dönüşür. Hareket ihtiyaçlarını spor yaparak gidermeye çalışırlar. Madde bağımlılığı görülme riski vardır. Eş zamanlı psikiyatrik bozukluklara rastlanılabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Sıklığı Cinsiyetlere Göre Dağılımı
DEHB her kültür ve toplumda görülen bir bozukluktur. Toplumda görülme sıklığı farklı araştırmalarda farklı sonuçlar elde edilmesine karşın yaklaşık %5-6 gibidir.
Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Erkek çocuklarda genellikle hiperaktivite ve impulsivite belirtileri ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Genel Özellikleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Anıl TÜZÜN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Anıl TÜZÜN'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
hiperaktivite, dikkat eksikliği, dürtüsellik, hareketlilik, impulsivite, hiperaktif, içtepisel davranış, aşırı hareketlilik
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
