İki Eleştirel Düşünme Ölçeğinin Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi
Sonuçlar
Araştırmada Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey-X ile Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form-S’nin uyarlama çalışmaları gözden geçirilerek ortaöğretim 9., 10., 11. sınıfta okuyan öğrenciler için psikometrik özellikleri üzerinde çalışılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir:
A) 1. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey-X’in uygulandığı gruptan elde edilen veriler tetrakorik korelasyon matrisine dönüştürülerek, testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla Temel Bileşenler (Principle Componant) faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizinde, öz değeri 1’den büyük 16 faktör ortaya çıkmıştır. Maddelerin faktörlere dağılımlarının dağınık olması ve testin yapısını yorumlamak için yeterli bilgi vermemesi nedeniyle aynı verilere varimax ve equamax döndürme işlemleri uygulanmıştır.
Faktör analizi sonuçları dikkate alındığında, araştırmanın yürütüldüğü grup için dört faktörlü yapı ortaya çıkması beklenen Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in kuramsal yapısının desteklenmediği görülmüştür. Ayrıca analiz sonucu, testin tek faktörlü bir yapıda olabileceğini düşündürmüş, ancak maddelerin çoğunun farklı faktörlere pozitif veya negatif yük vermesi nedeniyle tek faktöre indirgenemeyecek kadar da biçimsiz olduğu görülmüştür. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in el kitabında Michael ve diğerlerinin yaptığı çalışmada, testin dört bölümünün ve boyutlarının birbirinden yüksek düzeyde ayırt edildiğine ilişkin veriler ortaya çıktığı belirtilmiştir. Ancak bu çalışmada bu yapı doğrulanmamıştır.
2. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in maddelerinin ayırt ediciliklerini incelemek amacıyla madde-toplam test korelasyon analizi yapılmıştır. Testin orijinal yapısı dikkate alınarak her bir madde ile maddenin bulunduğu alt testin toplamı arasındaki ilişkisine bakılmıştır. Ayrıca, her bir maddenin toplam puanı ile testin toplam puanı arasındaki ilişki de analiz edilmiştir.
Yapılan analiz sonucuna göre birinci alt testte 6, ikinci alt testte 1, üçüncü alt testte 11 ve dördüncü alt testte ise 4 maddenin ilgili alt testle kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmüştür. Ayrıca testteki 71 maddeden sadece 26’sının toplam puanla ilişkisinin .30 ve üzerinde olduğu, diğer maddelerin toplam puanla ilişkilerinin beklenen düzeyde olmadığı görülmüştür. Analiz sonuçları testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla yapılan faktör analizi sonuçlarını destekler niteliktedir.
3. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in orijinal ölçek yapısı dikkate alınarak, tüm test ve alt testleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı ile yapılan analiz sonucunda alt testler arasında 0,23 ile 0,51 arasında değişen değerlerde ve p<.01 düzeyinde anlamlı ilişki ortaya çıkmıştır. Ancak alt testlerin hiç birinin toplam puanla anlamlı bir ilişkisi bulunamamıştır. Bu durum, verilerin elde edildiği grup için testin ölçmeye çalıştığı psikolojik yapı ile yapıyı oluşturan boyutlar arasında ilişki olmadığını göstermektedir. Alt boyutlar ile testin tümü arasında bu tür bir ilişkinin olması alt boyutların ölçtüğü psikolojik yapı ile testin tamamının ölçmeye çalıştığı yapının farklı olduğu yönünde bir veri sağlamaktadır.
4. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in orijinal ölçek yapısı dikkate alınarak iç tutarlılık analizini yapmak amacıyla, test 1-0 şeklinde puanlandığı için KR-20 güvenirlik katsayısı her bir alt test ve tüm test için hesaplanmıştır. Testin tümünün içtutarlık katsayısı 0,76 iken, alt testlere ilişkin katsayının 0,45 ile 0,63 arasında değiştiği görülmüştür. Testin tümü, iç tutarlılık bakımından kabul edilebilir bir ölçme aracı olarak değerlendirilebilirken alt testler için aynı durum söz konusu değildir. Bu durum, testin güvenirlik bakımından zayıf bir ölçme aracı olduğuna işaret etmektedir.
Testin el kitabında aracın güvenirlik (KR 20, KR 21 ve Sperman-Brown) değerlerinin, bu ölçme aracıyla yapılan çeşitli araştırmalardan elde edilen veriler ışığında, 0,67 ile 0,90 arasında olduğu rapor edilmiştir (Ennis, Millman ve Tomko, 2005). Akar (2007) tarafından yapılan uyarlama çalışmasında testin güvenirlik katsayılarına ilişkin bir bilgi verilmemiştir.
B) 1. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin gruptan elde edilen verileri tetrakorik korelasyon matrisine dönüştürülerek, testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla Temel Bileşenler (Principle Componant) faktör analizi uygulanmıştır. Yapılan ilk analizden sonra dağılımlarının dağınık olması ve testin yapısını yorumlamak için yeterli bilgi vermemesi nedeniyle varimax, equamax ve quartimax döndürme işlemi uygulanmıştır
Yapılan faktör analizi sonuçları dikkate alındığında, araştırmanın yürütüldüğü grup için beş faktörlü yapı ortaya çıkması beklenen Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin kuramsal yapısının desteklenmediği görülmüştür. Ayrıca analiz sonucu, testin tek faktörlü bir yapıda olabileceğini düşündürmüş ancak maddelerin çoğunun farklı faktörlere pozitif veya negatif yük vermesi nedeniyle tek faktöre indirgenemeyecek kadar da biçimsiz olduğu görülmüştür. Evcen (2002) tarafından yapılan uyarlama çalışmasında yapılan faktör analizi sonucunda ilk analizde 17 faktör ortaya çıkmış bu nedenle döndürme işlemi uygulandığı ve faktör sayısının 5 ile sınırlandığı belirtilmiştir. Sonuçta da 22 maddenin beş faktörde toplandığı rapor edilmiştir. Evcen’in yaptığı araştırma sonuçlarıyla bu çalışmanın sonuçlarının paralellik gösterdiği görülmektedir.
2. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin maddelerinin ayırt ediciliklerini incelemek amacıyla madde-toplam test korelasyon analizi yapılmıştır. Testin orijinal yapısı dikkate alınarak her bir madde ile maddenin bulunduğu alt testin toplamı arasındaki ilişkisine bakılmıştır. Ayrıca, her bir maddenin toplam puanı ile testin toplam puanı arasındaki ilişki de analiz edilmiştir. Analiz sonucunda testin orijinal ölçek yapısı dikkate alındığında, birinci ve ikinci alt testte 2, üçüncü alt testte 5, dördüncü alt testte 6 maddenin alt test toplamıyla pozitif ve kabul edilebilir düzeyde ilişkili olduğu, beşinci alt testte ise hiçbir maddenin bu ölçütü karşılamadığı görülmüştür. Ayrıca maddelerin tüm test toplamıyla ilişkisine bakılan analize göre, 40 maddeden sadece 2 maddenin toplam puanla ilişkisinin 0,30 ve üzerinde olduğu, diğer maddelerin toplam puanla ilişkilerinin beklenen düzeyde olmadığı görülmüştür. Testteki 11 madde ile toplam puan arasında negatif korelasyon vardır.
Yapılan madde-toplam test korelasyon analizi sonuçları, test maddelerin ayırt ediciliklerinin kabul edilebilir düzeyde olmadığı, faktör analizi sonuçlarında olduğu gibi testin orjinalinde öngörülen yapıyı desteklemediği görülmüştür.
3. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin tüm test ve alt testleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon katsayısı ile yapılan analiz sonucunda alt testler arasında çoğunlukla negatif ilişkiler olduğu görülmüştür. Çıkarım Yapmak alt tesi ile Varsayımların Farkına Varma ve Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testleri ile Varsayımların Farkına Varma ile Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testleri arasında 0,01 düzeyinde pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür. Testten alınan toplam puanla Tümdengelim alt testi arasında 0,01 düzeyinde ve pozitif Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testi ile de .05 düzeyinde ilişki olduğu görülmüştür.
Bazı alt testler ile testin tümünden elde edilen toplam puan arasındaki ilişkinin güçlü olmaması, verilerin elde edildiği grup için, alt boyutların ölçtüğü psikolojik yapı ile testin tamamının ölçmeye çalıştığı yapının farklı olduğuna ilişkin bilgi vermektedir.
4. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin orijinal yapısı dikkate alınarak iç tutarlılık analizini yapmak amacıyla, test 1-0 şeklinde puanlandığı için KR-20 güvenirlik katsayısı her bir alt test ve tüm grup için hesaplanmıştır. Testin tümünün içtutarlık katsayısı 0,32 iken, alt testlerin 0,11 ile 0,33 arasında değiştiği görülmüştür. Bu durum, testin tamamı ve her bir alt testin, güvenirlik bakımından zayıf olduğunu göstermektedir. Evcen (2002) çalışmasında bu değerlerin tüm grup için .46; alt testler için ise 0,29-0,53 arasında değiştiği bildirilmiştir. Testin orijinal formu için bu değerler el kitabında, 0,66–0,87 arasındadır. Testin orijinal formu ile uyarlama formu arasındaki bu farkın testin farklı bir kültürde üretilmesi ve uyarlama çalışmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
C) Son olarak aynı psikolojik yapıyı ölçmeyi amaçlayan bu iki testin, orijinal formlarında belirtilen yapıya uygun olarak, her bir alt testinin ve tüm testin birbirleriyle ilişkisine bakılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, iki testim tüm test üzerinden alınan toplam puanları arasında pozitif ve 0,01 düzeyinde anlamlı ilişki (r=0,33) olduğu, alt testlerin bazıları arasında da .01 düzeyinde pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu görülmüştür. Toplam puanlar arasında pozitif ve güçlü ilişki olması, bu grup için, testlerin aynı ya da yakın psikolojik yapıları ölçtüklerini göstermekle birlikte aynı alt boyutu temsil eden alt testler arasında ilişkinin güçlü olmaması testlerin önerdikleri kuramsal yapının örtüşmediğini göstermektedir.
Öneriler
1. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X ve Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin psikometrik bakımdan güçlü testler olmadığı ve bu nedenle de bu testlerin çalışmanın yapıldığı grup için bir değerlendirme aracı olarak kullanılmasının uygun olmayacağı sonucuna ulaşılmıştır. Testlerin orijinal formlarında önerilen yapının, testin geliştirildiği kültürde desteklenmesi ancak bu grup üzerinden elde edilen verilerin analizlerinde desteklenmemesi nedeniyle her iki testin de uyarlama çalışmasının yeniden gözden geçirilmesi, dil geçerliliği açısından incelenmesi ve başka gruplar üzerinde elde edilecek verilerle yeniden analiz edilmesini zorunlu kılmaktadır.
2. Her iki testin de ölçmeye çalıştığı eleştirel düşünme becerisinin evrensel bir psikolojik yapı olması nedeniyle yapılacak kuramsal ve operasyonel tanım doğrultusunda kültüre özgü bir ölçme aracının üretilmesi gerekmektedir.
Bu amaçla, Watson-Glaser ile Ennis ve Millman’ın eleştirel düşünmeye ilişkin kuramsal tanımları, Bloom’un taksonomik sınıflandırması doğrultusunda tartışılmıştır. Yapılan tartışma sonucunda eleştirel düşünmeye ilişkin bir tanıma ulaşılmaya çalışılmış ve eleştirel düşünmenin boyutları ve boyutlara ait beceriler belirlenmiştir:
III.2.1. Çalışmanın Dördüncü Sorusuna İlişkin Tartışma ve Bir Öneri
III.2.1.a. Watson ve Glaser’in Eleştirel Düşünme Tanımının Bloom’un
Taksonomik Sınıflandırması Açısından Tartışılması:
Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin orijinal el kitabında belirtilen, testi oluşturan alt boyutlara ilişkin tanımlamaları, Bloom’un Taksonomik sınıflandırması açısından analiz edildiğinde; bu becerilerin taksonomideki ifadelerle biniştikleri düzeyleri kavrama, analiz ve değerlendirme olarak belirtebiliriz.
Bloom, Eğitimsel Hedeflerin Sınıflandırılması adlı eserinde (1979) bilişsel alana ilişkin taksonomik sınıflandırma içerisindeki kavrama basamağını da hiyerarşik olarak sınıflandırmış, bu basamaktaki bilişsel görevleri ‘çeviri’ ‘yorumlama’ ve ‘öteleme’ olarak ayırt etmiştir. Taksonomide ‘Yorumlama’ ve ‘Öteleme’ alt kategorisindeki bilişsel becerilerde belirtilen ‘bir iletişim bütünündeki esas fikirleri ve bunlar arasındaki ilişkileri saptama’ ile ‘yorumu yapılan metin ya da iletide açıkça belirtilen düşünceleri kullanarak, düşüncenin nasıl sonuçlanacağını kestirme ya da tahmin etme’ davranışlarının kazanılmasını hedeflemektedir.
Bu beceriler, WG-EDÖ Form S’nin tüm alt boyutları için yapılması gereken ana işlemlerden olması yanında özellikle Çıkarım Yapmak ve Yorumlama alt testleriyle yoklanmak istenen davranışlarla örtüştüğü düşünülebilir. Çıkarım Yapmak alt testinde bireyden bir olay, durum ya da olgudan çıkarılabilecek olası sonuçların doğru veya yanlışlığının derecesini yargılaması beklenmektedir. Yorumlama alt testinde ise olay ve durumdan çıkarılabilecek olası sonuçları kişinin kendisinin bulması sağlanmaya çalışılmış, böylece bu olay ya da durumun nasıl sonuçlanabileceğiyle ilgili yorum yapması istenmiştir. Olası yorumlar da çoktan seçmeli madde formatına uygun olarak sıralanmıştır.
WG-EDÖ Form S’nin ‘Varsayımların Fark Edilmesi’ alt boyutunda kişiden, bir durum, olay, olgu ya da ifadede var olan açık ya da gizli iddiaları tespit etmek ve bu iddiaların temellendiği ön kabulleri fark etmesi beklenmektedir. Varsayımların fark edilmesi, kişinin bilginin bütününde asıl anlatılmak istenen ya da iddia edilen düşüncenin nasıl desteklendiğini de fark etmesi anlamına gelmektedir. Bu beceri için, taksonomik sınıflandırmanın analiz basamağındaki becerilerin tamamının kazanılması gerekmektedir. Bu basamağın alt sınıflandırmasında ‘bilgi bütününün öğelerine ayrılması’, ‘bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi’ ve ‘örgütleme ilkelerinin analizi’ becerileri yer almaktadır. WG-EDÖ Form S’nin bu alt testinde metin ya da ifadedeki ön kabulleri fark eden kişi, ‘neye inanılacağı ve inanılana neden inanıldığı’ konusunda fikir sahibi olacaktır.
WG-EDÖ Form S’nin Tümdengelim alt testinde kişiden klasik mantığın tümdengelimsel çıkarım yapma ilkelerine dayanarak bütün-bazı arasındaki ilişkiyi fark etmesi ve bütünden yola çıkarak verilen öncüllerden zorunlu olarak çıkarılabilecek sonuca ulaşmasıdır. Bu beceri, taksonomik sınıflandırmada ‘değerlendirme’ kategorisinin ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt basamağında temsil edilmektedir. Taksonominin bu alt basamağında kişinin, ulaşılan sonuçların, sunulan gerekçelerden mantıksal zorunlulukla çıkarılıp çıkarılamayacağına ilişkin karar verme becerisini kazanması gerekmektedir.
WG-EDÖ Form S’nin ‘Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi’ alt boyutunda ise kişiden beklenen, bir sorundan hareketle geliştirilmiş soruya ilişkin farklı görüşler hakkında açıklanan ölçütleri kullanarak, zayıf veya güçlülüğüne dair bir yargıya ulaşmasıdır. Bu becerinin, taksonomik sınıflandırmanın Değerlendirme basamağındaki ‘dış ölçütlerle değerlendirme’ becerisiyle örtüştüğü görülmektedir. Dış ölçütlerle değerlendirmede kişiden beklenen davranış, verilen veya kişinin kendisinin belirlediği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına (iyi-kötü, güçlü-zayıf gibi) ulaşmasıdır.
WG-EDÖ Form S’de yer alan boyutlar ile taksonomik sınıflandırma karşılaştırıldığında, ölçeğin taksonomideki kavrama, analiz, ve değerlendirme basamaklarındaki becerilerle örtüştüğü görülmüştür.
WG-EDÖ Form S’de yoklanan becerilerin Bloom’un taksonomik sınıflandırmasındaki karşılıkları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Kavrama
1. Bir iletişim bütünündeki esas fikirleri ve bunlar arasındaki ilişkileri saptama (Yorumlama)
2. Yorumu yapılan metin ya da iletide açıkça belirtilen düşünceleri kullanarak, düşüncenin nasıl sonuçlanacağını kestirme ya da tahmin etme (Öteleme)
Analiz
3. Olgu, denence, görüş, sayıltı, değer yargısı, neden ve sonuç kavramlarını bir metinde fark etme ve birbirinden ayırt etme (bilgi bütününün öğelerine ayrılması)
4. Bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi
5. Örgütleme ilkelerinin analizi
Değerlendirme
6. İç ölçütlerle değerlendirme (ulaşılan sonuçların sunulan gerekçelerden zorunluca ve mantıklıca çıkarılıp çıkarılmayacağını belirleme ve bir tartışmadaki mantık hatalarını bulma)
7. Dış ölçütlerle değerlendirme (kişinin kendisine verilen ya da kendisinin seçtiği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına varma)
III.2.1.b. Ennis ve Millman’ın Eleştirel Düşünme Tanımının Bloom’un
Taksonomik Sınıflandırmasına Açısından Tartışılması
Ennis ve Millman’ın geliştirdikleri ölçme aracı olan Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X için, eleştirel düşünen kişinin sahip olması gerektiğini düşündükleri davranışlar, Bloom’un Taksonomik sınıflandırması açısından analiz edildiğinde; bu becerilerin taksonomideki ifadelerle biniştikleri düzeyleri analiz ve değerlendirme olarak belirtebiliriz.
Ölçeğin el kitabında, bu bölüm Tümevarım ve Hipotezlerin Test Edilmesi olarak açıklanmıştır. Bu bölümde, 23 madde bulunmakta ve öğrencilerden, bir iddianın verilen ipuçları doğrultusunda desteklenip desteklenemeyeceğine tümevarımsal akıl yürütme ilkelerini kullanarak karar vermeleridir. Burada maddeler, verilen ipuçları açısından bir aşamalılık göstermekte ve yargıda bulunan kişi bu aşamalılık içerisinde tümel bilgiye ulaşabilmektedir.
Bu beceriler, taksonominin Değerlendirme basamağında yer alan ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt sınıfındaki davranışlarla örtüştüğü düşünülmektedir.
Cornell CDT-DX’in ikinci alt testi olan ‘Gözlemlerin ve Kaynakların Güvenirliğini Yargılama’ boyutunda öğrenciden beklenen, bir durum veya olayla ilgili olarak yapılan farklı gözlemlerin bu gözlemi yapan kaynağa göre inanılır olup olmadığına karar vermesidir. Taksonomik sınıflandırmada bu becerinin, ‘dış ölçütlerle değerlendirme’ alt sınıflamasında bulunan ‘kişinin kendisine verilen ya da kendisinin seçtiği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına varma’ olarak belirtilen davranışıyla örtüştüğü düşünülmektedir. Çünkü bu alt testte kişiden, kaynağın güvenirliğini değerlendirirken uzmanlık gücünü bir ölçüt olarak kullanması beklenmektedir. Uzmanlık gücü metnin kendi örgüsü dışında bir dış ölçüt olarak değerlendirilebilir.
Cornell CDT-DX’in üçüncü bölümünde test edilen becerinin ‘Tümdengelim’ olduğu belirtilmektedir. Tümdengelimsel çıkarım yapma boyutunda öğrenciden, bölümünde verilen önermelerden yola çıkarak mantıksal olarak çıkarılması gereken sonucu bulmalarıdır. Bu beceri, taksonomik sınıflandırmada ‘değerlendirme’ kategorisinin ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt basamağında temsil edilmektedir. Taksonominin bu alt basamağında kişinin, ulaşılan sonuçların sunulan gerekçelerden mantıksal zorunlulukla çıkarılıp çıkarılamayacağına ilişkin karar verme becerisini kazanması gerektiğini ifade eder.
Cornell CDT-DX’in dördüncü boyutu,‘Varsayımların Tanınması’ olarak belirlenmiştir. Bu bölümde ise öğrenciden, verilen ifadedeki ön kabulleri tespit etmesi ve kişinin hangi ön kabulle belirttiği sonuca ulaştığını tespit etmesidir. Taksonomik sınıflandırmada analiz basamağındaki becerilerin tamamının kazanılmasının, bu alt boyuttaki becerilere karşılık geldiği düşünülmektedir. Bu basamağın alt sınıflandırmasında ‘bilgi bütününün öğelerine ayrılması’, ‘bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi’ ve ‘örgütleme ilkelerinin analizi’ becerileri yer almaktadır.
Ennis ve Millman’ın tanımlaması ve Cornell Eleştirel Düşünme Ölçeğinde öğrencilerden beklenen bilişsel görevler, taksonomik sınıflandırmaya göre analiz, ve değerlendirme basamaklarındaki becerilerin kazanılmasını gerektirmektedir.
Her iki ölçme aracı, tümdengelimsel çıkarım yapma ve varsayımları tanıma becerileri yoklamaya çalışmaları bakımından örtüşmektedir.
3. Yapılan bu tartışmadan hareketle ve giriş kısmında belirtilen diğer kuramsal tanımlar göz önünde bulundurularak eleştirel düşünme becerileri, Bloom’un taksonomik sınıflandırması açısından tanımlanmaya (içerik ve hiyerarşik olarak) çalışılmıştır:
III.2.1.c. Eleştirel Düşünme Becerisi Alt Boyutları (Öneri)
1. Çıkarımların Gerekçesini Değerlendirme: Sunulmuş veriden çıkarılmış ve gerekçelendirilmiş dolaylı(yordama, genelleme) ve dolaysız sonuçları, doğru veya yanlış olarak yargılama, (Yorumlama ve Öteleme)
2. Varsayımları Fark Etme: Sunulmuş veriden yola çıkarak belirlenmiş varsayımların, veride olup olmadığını yargılama (Analiz)
3. İddiaları Değerlendirme: Ölçüt ya da ölçütlere dayalı olarak sunulmuş bir veriyle ilgili iddiaların inandırıcılığını yargılama, (Değerlendirme)
Cengiz (2004) iddiaların nasıl değerlendirilmesi gerektiğine dair ölçütleri aşağıdaki gibi belirlemiştir;
— İddianın olgusal verilerle desteklenmesi: Temel iddianın neden- sonuç ilişkilerine dayalı bilimsel verilerle desteklenmesi durumudur.
— İddianın kişisel gözleme dayalı verilerle desteklenmesi: İddianın, iddia sahibince yapılan gözlemlere dayalı verilerle desteklenmesi durumudur.
— İddianın kişinin kişisel yorumuna dayalı olarak desteklenmesi: İddianın, iddia sahibinin kişisel görüşü, inancı, fikri, ideolojisi, önyargısı veya tutumuna göre değerlendirilmesi durumunu ifade etmektedir
İddia ile kanıtları arasındaki ilişkiyi; ‘neden-sonuç ilişkisi’; ‘Kişisel gözleme dayalı ilişki’ ‘Yoruma Dayalı İlişki’ biçimindeki kategorilere göre işaretler.
4. Tümevarımsal muhakeme yapma (Değerlendirme)
5. Tümdengelimsel muhakeme yapma (Değerlendirme)
Bu iki alt boyutu açıklamak için ‘akıl yürütme’ kavramını açıklamak gerekmektedir. Mantık disiplininin konu alanı içerisinde bulunan akıl yürütme; en az iki önerme arasında bu önermelerden birini diğerinin kanıtlayanı olarak ele alıp buradan elde edilebilecek kanıtlama bağıntısını sonuç olarak ifade etmektir. Önerme ise bir yargı bildiren yani doğrulanıp yanlışlanabilme özelliği bulunan cümlelerdir.
Bir akıl yürütmede sonucun öncüllerden zorunlu olarak çıkarılma durumuna ‘geçerlilik’ denir. Ancak bir önermenin mantıksal geçerliliği onun doğruluğunu garanti etmemektedir. Önermenin doğru olup olmamasıyla geçerliliği arasında bir bağlantı yoktur.
Dedüktif (tümdengelimsel) argümanlar, öncüllerin sonuç için tam ve zorunlu bir dayanak oluşturduğu argümanlardır. Sonucun, doğru ölcüllerden hareketle gerçektende zorunlu olarak doğru olduğu durumlarda argüman dedüktif olarak geçerlidir. Buna karşın, indüktif (tümevarımsal) argümanlar, öncüllerin sonuç için tam ve kesin yani zorunlu olarak değil ama olası bir dayanak oluşturduğu argümanlardır. İndüktif bir argümanda öncüllerin doğruluğu sonucun doğruluğunu garanti etmez. Başka bir deyişle sonucun doğru olması mümkündür ancak zorunlu değildir. Tümevarım ve tümdengelim arasındaki bu farklılık aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Dedüktif olarak geçerli bir argümanın öncülleri ile sonucu arasındaki ilişki zorunluluk içerir; indüktif bir argümanın öncülleri ile sonucu arasındaki ilişki olasılığa dayanır (Gödelek, 2003).
4. Yukarıda önerilen tanım doğrultusunda, kültürümüze özgü bir test geliştirilebilir. Geliştirilecek bu testle, uyarlama ölçeklerin yarattığı sıkıntılar ortadan kaldırılabilecektir.
Araştırmada Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey-X ile Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form-S’nin uyarlama çalışmaları gözden geçirilerek ortaöğretim 9., 10., 11. sınıfta okuyan öğrenciler için psikometrik özellikleri üzerinde çalışılmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıda özetlenmiştir:
A) 1. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey-X’in uygulandığı gruptan elde edilen veriler tetrakorik korelasyon matrisine dönüştürülerek, testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla Temel Bileşenler (Principle Componant) faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizinde, öz değeri 1’den büyük 16 faktör ortaya çıkmıştır. Maddelerin faktörlere dağılımlarının dağınık olması ve testin yapısını yorumlamak için yeterli bilgi vermemesi nedeniyle aynı verilere varimax ve equamax döndürme işlemleri uygulanmıştır.
Faktör analizi sonuçları dikkate alındığında, araştırmanın yürütüldüğü grup için dört faktörlü yapı ortaya çıkması beklenen Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in kuramsal yapısının desteklenmediği görülmüştür. Ayrıca analiz sonucu, testin tek faktörlü bir yapıda olabileceğini düşündürmüş, ancak maddelerin çoğunun farklı faktörlere pozitif veya negatif yük vermesi nedeniyle tek faktöre indirgenemeyecek kadar da biçimsiz olduğu görülmüştür. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in el kitabında Michael ve diğerlerinin yaptığı çalışmada, testin dört bölümünün ve boyutlarının birbirinden yüksek düzeyde ayırt edildiğine ilişkin veriler ortaya çıktığı belirtilmiştir. Ancak bu çalışmada bu yapı doğrulanmamıştır.
2. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in maddelerinin ayırt ediciliklerini incelemek amacıyla madde-toplam test korelasyon analizi yapılmıştır. Testin orijinal yapısı dikkate alınarak her bir madde ile maddenin bulunduğu alt testin toplamı arasındaki ilişkisine bakılmıştır. Ayrıca, her bir maddenin toplam puanı ile testin toplam puanı arasındaki ilişki de analiz edilmiştir.
Yapılan analiz sonucuna göre birinci alt testte 6, ikinci alt testte 1, üçüncü alt testte 11 ve dördüncü alt testte ise 4 maddenin ilgili alt testle kabul edilebilir düzeyde olduğu görülmüştür. Ayrıca testteki 71 maddeden sadece 26’sının toplam puanla ilişkisinin .30 ve üzerinde olduğu, diğer maddelerin toplam puanla ilişkilerinin beklenen düzeyde olmadığı görülmüştür. Analiz sonuçları testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla yapılan faktör analizi sonuçlarını destekler niteliktedir.
3. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in orijinal ölçek yapısı dikkate alınarak, tüm test ve alt testleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı ile yapılan analiz sonucunda alt testler arasında 0,23 ile 0,51 arasında değişen değerlerde ve p<.01 düzeyinde anlamlı ilişki ortaya çıkmıştır. Ancak alt testlerin hiç birinin toplam puanla anlamlı bir ilişkisi bulunamamıştır. Bu durum, verilerin elde edildiği grup için testin ölçmeye çalıştığı psikolojik yapı ile yapıyı oluşturan boyutlar arasında ilişki olmadığını göstermektedir. Alt boyutlar ile testin tümü arasında bu tür bir ilişkinin olması alt boyutların ölçtüğü psikolojik yapı ile testin tamamının ölçmeye çalıştığı yapının farklı olduğu yönünde bir veri sağlamaktadır.
4. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X’in orijinal ölçek yapısı dikkate alınarak iç tutarlılık analizini yapmak amacıyla, test 1-0 şeklinde puanlandığı için KR-20 güvenirlik katsayısı her bir alt test ve tüm test için hesaplanmıştır. Testin tümünün içtutarlık katsayısı 0,76 iken, alt testlere ilişkin katsayının 0,45 ile 0,63 arasında değiştiği görülmüştür. Testin tümü, iç tutarlılık bakımından kabul edilebilir bir ölçme aracı olarak değerlendirilebilirken alt testler için aynı durum söz konusu değildir. Bu durum, testin güvenirlik bakımından zayıf bir ölçme aracı olduğuna işaret etmektedir.
Testin el kitabında aracın güvenirlik (KR 20, KR 21 ve Sperman-Brown) değerlerinin, bu ölçme aracıyla yapılan çeşitli araştırmalardan elde edilen veriler ışığında, 0,67 ile 0,90 arasında olduğu rapor edilmiştir (Ennis, Millman ve Tomko, 2005). Akar (2007) tarafından yapılan uyarlama çalışmasında testin güvenirlik katsayılarına ilişkin bir bilgi verilmemiştir.
B) 1. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin gruptan elde edilen verileri tetrakorik korelasyon matrisine dönüştürülerek, testin faktör yapısını ortaya koymak amacıyla Temel Bileşenler (Principle Componant) faktör analizi uygulanmıştır. Yapılan ilk analizden sonra dağılımlarının dağınık olması ve testin yapısını yorumlamak için yeterli bilgi vermemesi nedeniyle varimax, equamax ve quartimax döndürme işlemi uygulanmıştır
Yapılan faktör analizi sonuçları dikkate alındığında, araştırmanın yürütüldüğü grup için beş faktörlü yapı ortaya çıkması beklenen Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin kuramsal yapısının desteklenmediği görülmüştür. Ayrıca analiz sonucu, testin tek faktörlü bir yapıda olabileceğini düşündürmüş ancak maddelerin çoğunun farklı faktörlere pozitif veya negatif yük vermesi nedeniyle tek faktöre indirgenemeyecek kadar da biçimsiz olduğu görülmüştür. Evcen (2002) tarafından yapılan uyarlama çalışmasında yapılan faktör analizi sonucunda ilk analizde 17 faktör ortaya çıkmış bu nedenle döndürme işlemi uygulandığı ve faktör sayısının 5 ile sınırlandığı belirtilmiştir. Sonuçta da 22 maddenin beş faktörde toplandığı rapor edilmiştir. Evcen’in yaptığı araştırma sonuçlarıyla bu çalışmanın sonuçlarının paralellik gösterdiği görülmektedir.
2. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin maddelerinin ayırt ediciliklerini incelemek amacıyla madde-toplam test korelasyon analizi yapılmıştır. Testin orijinal yapısı dikkate alınarak her bir madde ile maddenin bulunduğu alt testin toplamı arasındaki ilişkisine bakılmıştır. Ayrıca, her bir maddenin toplam puanı ile testin toplam puanı arasındaki ilişki de analiz edilmiştir. Analiz sonucunda testin orijinal ölçek yapısı dikkate alındığında, birinci ve ikinci alt testte 2, üçüncü alt testte 5, dördüncü alt testte 6 maddenin alt test toplamıyla pozitif ve kabul edilebilir düzeyde ilişkili olduğu, beşinci alt testte ise hiçbir maddenin bu ölçütü karşılamadığı görülmüştür. Ayrıca maddelerin tüm test toplamıyla ilişkisine bakılan analize göre, 40 maddeden sadece 2 maddenin toplam puanla ilişkisinin 0,30 ve üzerinde olduğu, diğer maddelerin toplam puanla ilişkilerinin beklenen düzeyde olmadığı görülmüştür. Testteki 11 madde ile toplam puan arasında negatif korelasyon vardır.
Yapılan madde-toplam test korelasyon analizi sonuçları, test maddelerin ayırt ediciliklerinin kabul edilebilir düzeyde olmadığı, faktör analizi sonuçlarında olduğu gibi testin orjinalinde öngörülen yapıyı desteklemediği görülmüştür.
3. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin tüm test ve alt testleri arasındaki ilişkiye bakılmıştır. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon katsayısı ile yapılan analiz sonucunda alt testler arasında çoğunlukla negatif ilişkiler olduğu görülmüştür. Çıkarım Yapmak alt tesi ile Varsayımların Farkına Varma ve Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testleri ile Varsayımların Farkına Varma ile Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testleri arasında 0,01 düzeyinde pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür. Testten alınan toplam puanla Tümdengelim alt testi arasında 0,01 düzeyinde ve pozitif Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi alt testi ile de .05 düzeyinde ilişki olduğu görülmüştür.
Bazı alt testler ile testin tümünden elde edilen toplam puan arasındaki ilişkinin güçlü olmaması, verilerin elde edildiği grup için, alt boyutların ölçtüğü psikolojik yapı ile testin tamamının ölçmeye çalıştığı yapının farklı olduğuna ilişkin bilgi vermektedir.
4. Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin orijinal yapısı dikkate alınarak iç tutarlılık analizini yapmak amacıyla, test 1-0 şeklinde puanlandığı için KR-20 güvenirlik katsayısı her bir alt test ve tüm grup için hesaplanmıştır. Testin tümünün içtutarlık katsayısı 0,32 iken, alt testlerin 0,11 ile 0,33 arasında değiştiği görülmüştür. Bu durum, testin tamamı ve her bir alt testin, güvenirlik bakımından zayıf olduğunu göstermektedir. Evcen (2002) çalışmasında bu değerlerin tüm grup için .46; alt testler için ise 0,29-0,53 arasında değiştiği bildirilmiştir. Testin orijinal formu için bu değerler el kitabında, 0,66–0,87 arasındadır. Testin orijinal formu ile uyarlama formu arasındaki bu farkın testin farklı bir kültürde üretilmesi ve uyarlama çalışmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
C) Son olarak aynı psikolojik yapıyı ölçmeyi amaçlayan bu iki testin, orijinal formlarında belirtilen yapıya uygun olarak, her bir alt testinin ve tüm testin birbirleriyle ilişkisine bakılmıştır. Yapılan analizler sonucunda, iki testim tüm test üzerinden alınan toplam puanları arasında pozitif ve 0,01 düzeyinde anlamlı ilişki (r=0,33) olduğu, alt testlerin bazıları arasında da .01 düzeyinde pozitif yönde anlamlı ilişki olduğu görülmüştür. Toplam puanlar arasında pozitif ve güçlü ilişki olması, bu grup için, testlerin aynı ya da yakın psikolojik yapıları ölçtüklerini göstermekle birlikte aynı alt boyutu temsil eden alt testler arasında ilişkinin güçlü olmaması testlerin önerdikleri kuramsal yapının örtüşmediğini göstermektedir.
Öneriler
1. Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X ve Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin psikometrik bakımdan güçlü testler olmadığı ve bu nedenle de bu testlerin çalışmanın yapıldığı grup için bir değerlendirme aracı olarak kullanılmasının uygun olmayacağı sonucuna ulaşılmıştır. Testlerin orijinal formlarında önerilen yapının, testin geliştirildiği kültürde desteklenmesi ancak bu grup üzerinden elde edilen verilerin analizlerinde desteklenmemesi nedeniyle her iki testin de uyarlama çalışmasının yeniden gözden geçirilmesi, dil geçerliliği açısından incelenmesi ve başka gruplar üzerinde elde edilecek verilerle yeniden analiz edilmesini zorunlu kılmaktadır.
2. Her iki testin de ölçmeye çalıştığı eleştirel düşünme becerisinin evrensel bir psikolojik yapı olması nedeniyle yapılacak kuramsal ve operasyonel tanım doğrultusunda kültüre özgü bir ölçme aracının üretilmesi gerekmektedir.
Bu amaçla, Watson-Glaser ile Ennis ve Millman’ın eleştirel düşünmeye ilişkin kuramsal tanımları, Bloom’un taksonomik sınıflandırması doğrultusunda tartışılmıştır. Yapılan tartışma sonucunda eleştirel düşünmeye ilişkin bir tanıma ulaşılmaya çalışılmış ve eleştirel düşünmenin boyutları ve boyutlara ait beceriler belirlenmiştir:
III.2.1. Çalışmanın Dördüncü Sorusuna İlişkin Tartışma ve Bir Öneri
III.2.1.a. Watson ve Glaser’in Eleştirel Düşünme Tanımının Bloom’un
Taksonomik Sınıflandırması Açısından Tartışılması:
Watson-Glaser Eleştirel Düşünme Ölçeği Form S’nin orijinal el kitabında belirtilen, testi oluşturan alt boyutlara ilişkin tanımlamaları, Bloom’un Taksonomik sınıflandırması açısından analiz edildiğinde; bu becerilerin taksonomideki ifadelerle biniştikleri düzeyleri kavrama, analiz ve değerlendirme olarak belirtebiliriz.
Bloom, Eğitimsel Hedeflerin Sınıflandırılması adlı eserinde (1979) bilişsel alana ilişkin taksonomik sınıflandırma içerisindeki kavrama basamağını da hiyerarşik olarak sınıflandırmış, bu basamaktaki bilişsel görevleri ‘çeviri’ ‘yorumlama’ ve ‘öteleme’ olarak ayırt etmiştir. Taksonomide ‘Yorumlama’ ve ‘Öteleme’ alt kategorisindeki bilişsel becerilerde belirtilen ‘bir iletişim bütünündeki esas fikirleri ve bunlar arasındaki ilişkileri saptama’ ile ‘yorumu yapılan metin ya da iletide açıkça belirtilen düşünceleri kullanarak, düşüncenin nasıl sonuçlanacağını kestirme ya da tahmin etme’ davranışlarının kazanılmasını hedeflemektedir.
Bu beceriler, WG-EDÖ Form S’nin tüm alt boyutları için yapılması gereken ana işlemlerden olması yanında özellikle Çıkarım Yapmak ve Yorumlama alt testleriyle yoklanmak istenen davranışlarla örtüştüğü düşünülebilir. Çıkarım Yapmak alt testinde bireyden bir olay, durum ya da olgudan çıkarılabilecek olası sonuçların doğru veya yanlışlığının derecesini yargılaması beklenmektedir. Yorumlama alt testinde ise olay ve durumdan çıkarılabilecek olası sonuçları kişinin kendisinin bulması sağlanmaya çalışılmış, böylece bu olay ya da durumun nasıl sonuçlanabileceğiyle ilgili yorum yapması istenmiştir. Olası yorumlar da çoktan seçmeli madde formatına uygun olarak sıralanmıştır.
WG-EDÖ Form S’nin ‘Varsayımların Fark Edilmesi’ alt boyutunda kişiden, bir durum, olay, olgu ya da ifadede var olan açık ya da gizli iddiaları tespit etmek ve bu iddiaların temellendiği ön kabulleri fark etmesi beklenmektedir. Varsayımların fark edilmesi, kişinin bilginin bütününde asıl anlatılmak istenen ya da iddia edilen düşüncenin nasıl desteklendiğini de fark etmesi anlamına gelmektedir. Bu beceri için, taksonomik sınıflandırmanın analiz basamağındaki becerilerin tamamının kazanılması gerekmektedir. Bu basamağın alt sınıflandırmasında ‘bilgi bütününün öğelerine ayrılması’, ‘bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi’ ve ‘örgütleme ilkelerinin analizi’ becerileri yer almaktadır. WG-EDÖ Form S’nin bu alt testinde metin ya da ifadedeki ön kabulleri fark eden kişi, ‘neye inanılacağı ve inanılana neden inanıldığı’ konusunda fikir sahibi olacaktır.
WG-EDÖ Form S’nin Tümdengelim alt testinde kişiden klasik mantığın tümdengelimsel çıkarım yapma ilkelerine dayanarak bütün-bazı arasındaki ilişkiyi fark etmesi ve bütünden yola çıkarak verilen öncüllerden zorunlu olarak çıkarılabilecek sonuca ulaşmasıdır. Bu beceri, taksonomik sınıflandırmada ‘değerlendirme’ kategorisinin ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt basamağında temsil edilmektedir. Taksonominin bu alt basamağında kişinin, ulaşılan sonuçların, sunulan gerekçelerden mantıksal zorunlulukla çıkarılıp çıkarılamayacağına ilişkin karar verme becerisini kazanması gerekmektedir.
WG-EDÖ Form S’nin ‘Karşıt Görüşlerin Değerlendirilmesi’ alt boyutunda ise kişiden beklenen, bir sorundan hareketle geliştirilmiş soruya ilişkin farklı görüşler hakkında açıklanan ölçütleri kullanarak, zayıf veya güçlülüğüne dair bir yargıya ulaşmasıdır. Bu becerinin, taksonomik sınıflandırmanın Değerlendirme basamağındaki ‘dış ölçütlerle değerlendirme’ becerisiyle örtüştüğü görülmektedir. Dış ölçütlerle değerlendirmede kişiden beklenen davranış, verilen veya kişinin kendisinin belirlediği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına (iyi-kötü, güçlü-zayıf gibi) ulaşmasıdır.
WG-EDÖ Form S’de yer alan boyutlar ile taksonomik sınıflandırma karşılaştırıldığında, ölçeğin taksonomideki kavrama, analiz, ve değerlendirme basamaklarındaki becerilerle örtüştüğü görülmüştür.
WG-EDÖ Form S’de yoklanan becerilerin Bloom’un taksonomik sınıflandırmasındaki karşılıkları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
Kavrama
1. Bir iletişim bütünündeki esas fikirleri ve bunlar arasındaki ilişkileri saptama (Yorumlama)
2. Yorumu yapılan metin ya da iletide açıkça belirtilen düşünceleri kullanarak, düşüncenin nasıl sonuçlanacağını kestirme ya da tahmin etme (Öteleme)
Analiz
3. Olgu, denence, görüş, sayıltı, değer yargısı, neden ve sonuç kavramlarını bir metinde fark etme ve birbirinden ayırt etme (bilgi bütününün öğelerine ayrılması)
4. Bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi
5. Örgütleme ilkelerinin analizi
Değerlendirme
6. İç ölçütlerle değerlendirme (ulaşılan sonuçların sunulan gerekçelerden zorunluca ve mantıklıca çıkarılıp çıkarılmayacağını belirleme ve bir tartışmadaki mantık hatalarını bulma)
7. Dış ölçütlerle değerlendirme (kişinin kendisine verilen ya da kendisinin seçtiği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına varma)
III.2.1.b. Ennis ve Millman’ın Eleştirel Düşünme Tanımının Bloom’un
Taksonomik Sınıflandırmasına Açısından Tartışılması
Ennis ve Millman’ın geliştirdikleri ölçme aracı olan Cornell Eleştirel Düşünme Testi Düzey X için, eleştirel düşünen kişinin sahip olması gerektiğini düşündükleri davranışlar, Bloom’un Taksonomik sınıflandırması açısından analiz edildiğinde; bu becerilerin taksonomideki ifadelerle biniştikleri düzeyleri analiz ve değerlendirme olarak belirtebiliriz.
Ölçeğin el kitabında, bu bölüm Tümevarım ve Hipotezlerin Test Edilmesi olarak açıklanmıştır. Bu bölümde, 23 madde bulunmakta ve öğrencilerden, bir iddianın verilen ipuçları doğrultusunda desteklenip desteklenemeyeceğine tümevarımsal akıl yürütme ilkelerini kullanarak karar vermeleridir. Burada maddeler, verilen ipuçları açısından bir aşamalılık göstermekte ve yargıda bulunan kişi bu aşamalılık içerisinde tümel bilgiye ulaşabilmektedir.
Bu beceriler, taksonominin Değerlendirme basamağında yer alan ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt sınıfındaki davranışlarla örtüştüğü düşünülmektedir.
Cornell CDT-DX’in ikinci alt testi olan ‘Gözlemlerin ve Kaynakların Güvenirliğini Yargılama’ boyutunda öğrenciden beklenen, bir durum veya olayla ilgili olarak yapılan farklı gözlemlerin bu gözlemi yapan kaynağa göre inanılır olup olmadığına karar vermesidir. Taksonomik sınıflandırmada bu becerinin, ‘dış ölçütlerle değerlendirme’ alt sınıflamasında bulunan ‘kişinin kendisine verilen ya da kendisinin seçtiği ölçütleri kullanarak bir bilgi bütünü hakkında değer yargısına varma’ olarak belirtilen davranışıyla örtüştüğü düşünülmektedir. Çünkü bu alt testte kişiden, kaynağın güvenirliğini değerlendirirken uzmanlık gücünü bir ölçüt olarak kullanması beklenmektedir. Uzmanlık gücü metnin kendi örgüsü dışında bir dış ölçüt olarak değerlendirilebilir.
Cornell CDT-DX’in üçüncü bölümünde test edilen becerinin ‘Tümdengelim’ olduğu belirtilmektedir. Tümdengelimsel çıkarım yapma boyutunda öğrenciden, bölümünde verilen önermelerden yola çıkarak mantıksal olarak çıkarılması gereken sonucu bulmalarıdır. Bu beceri, taksonomik sınıflandırmada ‘değerlendirme’ kategorisinin ‘iç ölçütlerle değerlendirme’ alt basamağında temsil edilmektedir. Taksonominin bu alt basamağında kişinin, ulaşılan sonuçların sunulan gerekçelerden mantıksal zorunlulukla çıkarılıp çıkarılamayacağına ilişkin karar verme becerisini kazanması gerektiğini ifade eder.
Cornell CDT-DX’in dördüncü boyutu,‘Varsayımların Tanınması’ olarak belirlenmiştir. Bu bölümde ise öğrenciden, verilen ifadedeki ön kabulleri tespit etmesi ve kişinin hangi ön kabulle belirttiği sonuca ulaştığını tespit etmesidir. Taksonomik sınıflandırmada analiz basamağındaki becerilerin tamamının kazanılmasının, bu alt boyuttaki becerilere karşılık geldiği düşünülmektedir. Bu basamağın alt sınıflandırmasında ‘bilgi bütününün öğelerine ayrılması’, ‘bir bilgi bütünün parçaları arasındaki ilişkilerin analizi’ ve ‘örgütleme ilkelerinin analizi’ becerileri yer almaktadır.
Ennis ve Millman’ın tanımlaması ve Cornell Eleştirel Düşünme Ölçeğinde öğrencilerden beklenen bilişsel görevler, taksonomik sınıflandırmaya göre analiz, ve değerlendirme basamaklarındaki becerilerin kazanılmasını gerektirmektedir.
Her iki ölçme aracı, tümdengelimsel çıkarım yapma ve varsayımları tanıma becerileri yoklamaya çalışmaları bakımından örtüşmektedir.
3. Yapılan bu tartışmadan hareketle ve giriş kısmında belirtilen diğer kuramsal tanımlar göz önünde bulundurularak eleştirel düşünme becerileri, Bloom’un taksonomik sınıflandırması açısından tanımlanmaya (içerik ve hiyerarşik olarak) çalışılmıştır:
III.2.1.c. Eleştirel Düşünme Becerisi Alt Boyutları (Öneri)
1. Çıkarımların Gerekçesini Değerlendirme: Sunulmuş veriden çıkarılmış ve gerekçelendirilmiş dolaylı(yordama, genelleme) ve dolaysız sonuçları, doğru veya yanlış olarak yargılama, (Yorumlama ve Öteleme)
2. Varsayımları Fark Etme: Sunulmuş veriden yola çıkarak belirlenmiş varsayımların, veride olup olmadığını yargılama (Analiz)
3. İddiaları Değerlendirme: Ölçüt ya da ölçütlere dayalı olarak sunulmuş bir veriyle ilgili iddiaların inandırıcılığını yargılama, (Değerlendirme)
Cengiz (2004) iddiaların nasıl değerlendirilmesi gerektiğine dair ölçütleri aşağıdaki gibi belirlemiştir;
— İddianın olgusal verilerle desteklenmesi: Temel iddianın neden- sonuç ilişkilerine dayalı bilimsel verilerle desteklenmesi durumudur.
— İddianın kişisel gözleme dayalı verilerle desteklenmesi: İddianın, iddia sahibince yapılan gözlemlere dayalı verilerle desteklenmesi durumudur.
— İddianın kişinin kişisel yorumuna dayalı olarak desteklenmesi: İddianın, iddia sahibinin kişisel görüşü, inancı, fikri, ideolojisi, önyargısı veya tutumuna göre değerlendirilmesi durumunu ifade etmektedir
İddia ile kanıtları arasındaki ilişkiyi; ‘neden-sonuç ilişkisi’; ‘Kişisel gözleme dayalı ilişki’ ‘Yoruma Dayalı İlişki’ biçimindeki kategorilere göre işaretler.
4. Tümevarımsal muhakeme yapma (Değerlendirme)
5. Tümdengelimsel muhakeme yapma (Değerlendirme)
Bu iki alt boyutu açıklamak için ‘akıl yürütme’ kavramını açıklamak gerekmektedir. Mantık disiplininin konu alanı içerisinde bulunan akıl yürütme; en az iki önerme arasında bu önermelerden birini diğerinin kanıtlayanı olarak ele alıp buradan elde edilebilecek kanıtlama bağıntısını sonuç olarak ifade etmektir. Önerme ise bir yargı bildiren yani doğrulanıp yanlışlanabilme özelliği bulunan cümlelerdir.
Bir akıl yürütmede sonucun öncüllerden zorunlu olarak çıkarılma durumuna ‘geçerlilik’ denir. Ancak bir önermenin mantıksal geçerliliği onun doğruluğunu garanti etmemektedir. Önermenin doğru olup olmamasıyla geçerliliği arasında bir bağlantı yoktur.
Dedüktif (tümdengelimsel) argümanlar, öncüllerin sonuç için tam ve zorunlu bir dayanak oluşturduğu argümanlardır. Sonucun, doğru ölcüllerden hareketle gerçektende zorunlu olarak doğru olduğu durumlarda argüman dedüktif olarak geçerlidir. Buna karşın, indüktif (tümevarımsal) argümanlar, öncüllerin sonuç için tam ve kesin yani zorunlu olarak değil ama olası bir dayanak oluşturduğu argümanlardır. İndüktif bir argümanda öncüllerin doğruluğu sonucun doğruluğunu garanti etmez. Başka bir deyişle sonucun doğru olması mümkündür ancak zorunlu değildir. Tümevarım ve tümdengelim arasındaki bu farklılık aşağıdaki şekilde özetlenebilir: Dedüktif olarak geçerli bir argümanın öncülleri ile sonucu arasındaki ilişki zorunluluk içerir; indüktif bir argümanın öncülleri ile sonucu arasındaki ilişki olasılığa dayanır (Gödelek, 2003).
4. Yukarıda önerilen tanım doğrultusunda, kültürümüze özgü bir test geliştirilebilir. Geliştirilecek bu testle, uyarlama ölçeklerin yarattığı sıkıntılar ortadan kaldırılabilecektir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İki Eleştirel Düşünme Ölçeğinin Psikometrik Özelliklerinin İncelenmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Psk.Özlem ŞAHİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Psk.Özlem ŞAHİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
düşünce ve düşünme süreçleri, eleştirel düşünme, düşünme, cornell eleştirel düşünme ölçeği, watson-glaser eleştirel düşünme ölçeği
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
