Meslek Seçiminde Yeteneğin Rolü: Yetenek ve Seçimlerimiz
Meslekte başarıyı etkileyen birçok etmen vardır. Yetenek sadece bunlardan biridir, ancak yetenek meslekte başarı için temel bir gerekliliktir. Bir kimse bir işin yürütülmesi için gerekli olan minimum düzeyde yetenekli değilse, o mesleğin başarılı bir üyesi olamaz. O halde sahip olduğumuz yeteneklerimizin farkında olmamız, başarılı ve mutlu olabileceğimiz mesleği seçmek açısından da oldukça önemlidir. Becerilerimizin hangi alanda yoğunlaştığına, hangi alanlarda eksikliklerimiz olduğuna dair objektif bir değerlendirme bize bu konuda yardımcı olacaktır. Peki nedir bu yetenek dediğimiz şey?
Yetenek, herhangi bir davranışı (bilgi ve beceriyi) öğrenebilmek için doğuştan sahip olunan gizil gücün (kapasitenin) çevre ile etkileşim sonucu geliştirilmiş ve yeni öğrenmeler için hazır hale getirilmiş kısmını ifade eder (Sesli, 2008).
Hepimizin sahip olduğu yetenekler vardır. Kimilerimiz hayatını sahip oldukları yetenekler üzerine kurmuşken, kimileri hiçbir yeteneğinin farkına varamaz, bazıları ise yetenekli olduklarını düşündükleri şeyleri yaşamlarının kuytu bir köşesine iter ve iç geçirerek vakitsizlikten ya da şanssızlıktan dolayı yeteneklerine yönelememekten yakınırlar. Aslında birçoğumuz en yetenekli olduğumuz alandan bir mesleğe sahip olamayabiliriz. Ya da uzun yıllar sonra işimizin gerektirdiği yetenek türlerinin farkına varır ve bunları karşılayıp karşılayamadığımızın muhasebesini yapmakta biraz geç kalırız. Dolayısıyla belki de bu yazının en faydalı olacağı kesim henuz mesleğini secmemis olanlardır.
Her meslek alanındaki bireyler yetenek yönünden farklılık gösterir. Bununla birlikte yetenek bazı meslekler için çok gerekliyken bazıları için o kadar da önemli değildir. Örneğin ses sanatçılığı için yetenek oldukça belirleyici bir faktörken bankacılık, muhasebecilik gibi bazı geleneksel sayılabilecek işlerde kişinin ortalama becerilere sahip olması yeterlidir. Başarılı bir yazar ya da avukatın da sözel yeteneğinin üst seviyede olmasını bekleriz. Rutin performans gerektiren bazı işlerde dahi el-göz koordinasyonu hızı gibi bir takım becerilerin iyi düzeyde olması beklenebilir.
Yani meslekler farklı yeteneklerin yanı sıra yeteneklerin farklı düzeylerini de gerektirebilirler. Eğer bir meslek bir yeteneği çok üst düzeyde gerektiriyorsa, herşeyden önce kişi mesleğe eleman seçme işleminde o yetenek yönünden ciddi bir değerlendirmeye tabi tutulabilir. Dolayısıyla kişinin o işi elde etmesi için eğitimin yanı sıra meslekte aranılan yeteneğe de sahip olması gerekmektedir.
Ayrıca araştırmalar yetenekle mesleki başarı arasında bir ilişki olduğunu da göstermektedir. Ancak unutulmamalıdır ki, yeteneklerin mesleki başarı üzerindeki etkisi, mesleğin o yeteneği gerektirme derecesine bağlıdır. Özellikle üyeleri seçilerek alınan mesleklerde ve eğitim gerektiren mesleklerde yetenek ile mesleki üyelik arasında daha kuvvetli bir ilişki vardır.
Çeşitli mesleklerin gerektirdikleri yetenek düzeylerinde büyük ölçüde örtüşme vardır. Bu örtüşmeyi farklı yetenek örüntüleri arasında görmek bile mümkündür. Bu demektir ki, insanlar çoklu potansiyele sahiptir ve bir kimseye uygun birden fazla meslek vardır. Kişinin psikolojik iyilik hali için de kendi yeteneklerine uygun olan bu meslekleri bulması oldukça önemlidir.
Yeteneklerin İş Doyumuyla İlişkisi
Her davranışın gerisinde giderilmeye çalışılan bir ihtiyaç vardır. Psikolojinin bu temel ilkesi mesleki faaliyetler için de geçerlidir. Bireyin mesleği de onun (en güçlü olandan başlayarak sırasıyla) ihtiyaçlarına cevap verebildiği ölçüde bireye doyum sağlar (Kürün, 2008).
Yine psikolojinin davranışla ilgili temel ilkelerinden birine göre bir davranış, insanın ihtiyacını giderecek bir doyumla sonlanırsa o davranışın yapılma sıklığı artar. Psikolojik danışman Kürün’ün (2008) ifade ettiği üzere, mesleki faaliyetlerini sürdüren yani işini yapan kişinin beğenilen bir ürün ya da sonuç elde etmesi başlı başına o kişiyi hoşnut edecek bir durumdur. Bu ürün/sonuç büyük olasılıkla iş yerinde de beğenilecek, para, takdir vb. ile ödüllendirilecektir. Bu tür bir doyum ve onaylanma ise ancak mesleğin gerektirdiği yeteneklere sahip olmakla mümkündür. Kürün’ün (2008) yaptığı bu çıkarsamaya dayanarak yetenek düzeyi ile iş doyumu arasında başarıdan kaynaklanan bir ilişki olduğunu söyleyebiliriz.
Başarı ile orta düzeyde bir ilişkisi olmasına rağmen yeteneğin iş doyumuyla yakın ve daha güçlü bir ilişkisi vardır. Sesli’ye (2008) göre bir işte yetenekli olan kişi yaptığı çalışmalarla daha çok model olur, yeni ve yaratıcı fikirler ortaya atabilir. Becerebildiği işleri yapmaktan dolayı kendini rahatlıkla ortaya koyabilir, kendini geliştirebilir ve daha kolay motive olur. Aynı zamanda yeteneğinden kaynaklanan özgüveni görevleri sırasında ortaya çıkabilecek engelleri kolaylıkla aşmasına yardımcı olur. Tüm bunların sonucunda yetenekli kişinin işinde takdir edilme, kabul edilme, desteklenme ve kazanç elde etme olasılığı artacaktır. Şüphesiz ki bütün bunların mesleki doyum üzerindeki etkisi çok büyüktür (Sesli, 2008).
Yetenekler ve Meslek Seçimi
Yapılan araştırmalar; yetenek ile meslek seçimi arasında orta düzeyde bir ilişki olduğunu, bu ilişkinin yaş ve geçirilen yaşantılarla yükseldiğini göstermektedir. Düşük yetenekli öğrencilerin genellikle yeteneklerinin üstünde meslekleri tercih etmelerine karşın üstün yetenekli öğrencilerin yeteneklerinin altında mesleklere yöneldiği de bir başka önemli araştırma bulgusudur (Sesli, 2008).
Yaşı ilerledikçe kişi, kendini ve meslekleri daha iyi tanımasına yarayacak yaşantılar edinmekte ve giderek meslek seçerken o mesleğe girme olanağını ve mesleki yeteneklerini daha fazla dikkate almaya başlamaktadır.
Maalesef ülkemizde yapılan araştırmalara göre lise öğrencilerinin mesleki tercihlerini yaparken yeteneklerini dikkate almadıkları saptanmıştır. Bu durum, öğrencilerin yetenekler yönünden kendilerini yeterince tanımamasından kaynaklanabilir (Sesli, 2008). Dolayısıyla gençlerin kendilerini tanımalarına yardımcı olunarak onları yetenekli oldukları alana yönlendirmenin toplumsal değeri oldukça büyüktür ve ülkemizde gelişmesi gereken bir alandır. Bu noktada psikolog, psikolojik danışman ya da eğitim danışmanı gibi profesyonellerden yardım alınabileceği unutulmamalıdır.
Mesleklerin Gerektirdiği Yetenek Türleri
Maalesef ülkemizde mesleklerin gerektirdiği yetenek türleri ve düzeyleri ile ilgili kapsamlı araştırmalar yapılmamıştır. Ülkemizde profesyonellik gerektiren mesleklere yönelme genel bir sınav sistemiyle (günümüzde YGS ve LYS) gerçekleştirilmektedir. BU sınavlar ile öğrencilerin genel akademik yetenekleri Özel bir beceri ve uygulama gerektiren mesleklerde özel yeteneğin etkisi kaçınılmazdır (Sesli, 2008). Buna Güzel Sanatlar alanındaki meslekleri örnek verebiliriz. Örneğin ressam olmak isteyen bir genç üniversiteye giriş sınavından sonra ilgili okullarda bir de özel yetenek sınavına tabi tutulmakta ve bu özel yetenek koşulunu da karşıladığı müddetçe bölüme kabul edilmektedir. Aynı durum spor akademileri için de geçerlidir. Yukarıda da değinildiği üzere genel yetenek seviyesi hemen hemen her meslek için gerekli olsa da belirli mesleklerdeki en belirleyici faktör hala YETENEK’tir.
Mesleklerin gerektirdiği yeteneklerin ayrıntılı bir şekilde tanımlanması ve bunların objektif ölçme araçlarıyla ölçülmesi konusu ise oldukça yenidir. Yukarıda belirtildiği gibi bu alanda yapılan sistematik çalışmalar oldukça yetersizdir. Mesleklerin gerektirdiği yetenek türleri hakkında özel danışmanlık merkezlerinden bilgi alınabilir.
Kısacası yetenekle iş doyumu ve meslekteki başarı arasındaki ilişkileri ve bazı mesleklerin yüksek derecede yetenek gerektirdiğini göz önüne aldığımızda meslek seçiminde yeteneğin de üzerinde durulması gereken önemli kriterlerden biri olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla mesleğe karar verirken geçici olabilecek ilgiler veya değerlerden önce daha kalıcı ve bize özgü olan yeteneklerin dikkate alınması çok önemlidir (Sesli, 2008).
Fulya KAYA
Psikolog
Yararlanılan Kaynaklar
Kuzgun, Yıldız (2000). Meslek Danışmanlığı. Nobel Yayıncılık-Ankara.
Kürün, M. A. (2008). Mesleki Doyum ve Önemi, 3 Eylül 2008'de ölçülmeye çalışılmaktadır. Genel akademik yetenek ise meslek eğitimi sırasındaki başarıyı yordayabilmektedir. Özel yeteneklerin meslekler üzerindeki etkisi ise mesleğin özel bir beceri gerektirip gerektirmediği ile ilgilidir (Sesli, 2008). http://www.degirmenkoylisesi.k12.tr/...-ve-onemi.htmladresinden alınmıştır.
Sesli, Ç. (2008). Meslek seçimi, 3 Eylül 2008'de http://www.sivasram.gov.tr/mesleksecimindeyetenek.htm adresinden alınmıştır.
Yetenek, herhangi bir davranışı (bilgi ve beceriyi) öğrenebilmek için doğuştan sahip olunan gizil gücün (kapasitenin) çevre ile etkileşim sonucu geliştirilmiş ve yeni öğrenmeler için hazır hale getirilmiş kısmını ifade eder (Sesli, 2008).
Hepimizin sahip olduğu yetenekler vardır. Kimilerimiz hayatını sahip oldukları yetenekler üzerine kurmuşken, kimileri hiçbir yeteneğinin farkına varamaz, bazıları ise yetenekli olduklarını düşündükleri şeyleri yaşamlarının kuytu bir köşesine iter ve iç geçirerek vakitsizlikten ya da şanssızlıktan dolayı yeteneklerine yönelememekten yakınırlar. Aslında birçoğumuz en yetenekli olduğumuz alandan bir mesleğe sahip olamayabiliriz. Ya da uzun yıllar sonra işimizin gerektirdiği yetenek türlerinin farkına varır ve bunları karşılayıp karşılayamadığımızın muhasebesini yapmakta biraz geç kalırız. Dolayısıyla belki de bu yazının en faydalı olacağı kesim henuz mesleğini secmemis olanlardır.
Her meslek alanındaki bireyler yetenek yönünden farklılık gösterir. Bununla birlikte yetenek bazı meslekler için çok gerekliyken bazıları için o kadar da önemli değildir. Örneğin ses sanatçılığı için yetenek oldukça belirleyici bir faktörken bankacılık, muhasebecilik gibi bazı geleneksel sayılabilecek işlerde kişinin ortalama becerilere sahip olması yeterlidir. Başarılı bir yazar ya da avukatın da sözel yeteneğinin üst seviyede olmasını bekleriz. Rutin performans gerektiren bazı işlerde dahi el-göz koordinasyonu hızı gibi bir takım becerilerin iyi düzeyde olması beklenebilir.
Yani meslekler farklı yeteneklerin yanı sıra yeteneklerin farklı düzeylerini de gerektirebilirler. Eğer bir meslek bir yeteneği çok üst düzeyde gerektiriyorsa, herşeyden önce kişi mesleğe eleman seçme işleminde o yetenek yönünden ciddi bir değerlendirmeye tabi tutulabilir. Dolayısıyla kişinin o işi elde etmesi için eğitimin yanı sıra meslekte aranılan yeteneğe de sahip olması gerekmektedir.
Ayrıca araştırmalar yetenekle mesleki başarı arasında bir ilişki olduğunu da göstermektedir. Ancak unutulmamalıdır ki, yeteneklerin mesleki başarı üzerindeki etkisi, mesleğin o yeteneği gerektirme derecesine bağlıdır. Özellikle üyeleri seçilerek alınan mesleklerde ve eğitim gerektiren mesleklerde yetenek ile mesleki üyelik arasında daha kuvvetli bir ilişki vardır.
Çeşitli mesleklerin gerektirdikleri yetenek düzeylerinde büyük ölçüde örtüşme vardır. Bu örtüşmeyi farklı yetenek örüntüleri arasında görmek bile mümkündür. Bu demektir ki, insanlar çoklu potansiyele sahiptir ve bir kimseye uygun birden fazla meslek vardır. Kişinin psikolojik iyilik hali için de kendi yeteneklerine uygun olan bu meslekleri bulması oldukça önemlidir.
Yeteneklerin İş Doyumuyla İlişkisi
Her davranışın gerisinde giderilmeye çalışılan bir ihtiyaç vardır. Psikolojinin bu temel ilkesi mesleki faaliyetler için de geçerlidir. Bireyin mesleği de onun (en güçlü olandan başlayarak sırasıyla) ihtiyaçlarına cevap verebildiği ölçüde bireye doyum sağlar (Kürün, 2008).
Yine psikolojinin davranışla ilgili temel ilkelerinden birine göre bir davranış, insanın ihtiyacını giderecek bir doyumla sonlanırsa o davranışın yapılma sıklığı artar. Psikolojik danışman Kürün’ün (2008) ifade ettiği üzere, mesleki faaliyetlerini sürdüren yani işini yapan kişinin beğenilen bir ürün ya da sonuç elde etmesi başlı başına o kişiyi hoşnut edecek bir durumdur. Bu ürün/sonuç büyük olasılıkla iş yerinde de beğenilecek, para, takdir vb. ile ödüllendirilecektir. Bu tür bir doyum ve onaylanma ise ancak mesleğin gerektirdiği yeteneklere sahip olmakla mümkündür. Kürün’ün (2008) yaptığı bu çıkarsamaya dayanarak yetenek düzeyi ile iş doyumu arasında başarıdan kaynaklanan bir ilişki olduğunu söyleyebiliriz.
Başarı ile orta düzeyde bir ilişkisi olmasına rağmen yeteneğin iş doyumuyla yakın ve daha güçlü bir ilişkisi vardır. Sesli’ye (2008) göre bir işte yetenekli olan kişi yaptığı çalışmalarla daha çok model olur, yeni ve yaratıcı fikirler ortaya atabilir. Becerebildiği işleri yapmaktan dolayı kendini rahatlıkla ortaya koyabilir, kendini geliştirebilir ve daha kolay motive olur. Aynı zamanda yeteneğinden kaynaklanan özgüveni görevleri sırasında ortaya çıkabilecek engelleri kolaylıkla aşmasına yardımcı olur. Tüm bunların sonucunda yetenekli kişinin işinde takdir edilme, kabul edilme, desteklenme ve kazanç elde etme olasılığı artacaktır. Şüphesiz ki bütün bunların mesleki doyum üzerindeki etkisi çok büyüktür (Sesli, 2008).
Yetenekler ve Meslek Seçimi
Yapılan araştırmalar; yetenek ile meslek seçimi arasında orta düzeyde bir ilişki olduğunu, bu ilişkinin yaş ve geçirilen yaşantılarla yükseldiğini göstermektedir. Düşük yetenekli öğrencilerin genellikle yeteneklerinin üstünde meslekleri tercih etmelerine karşın üstün yetenekli öğrencilerin yeteneklerinin altında mesleklere yöneldiği de bir başka önemli araştırma bulgusudur (Sesli, 2008).
Yaşı ilerledikçe kişi, kendini ve meslekleri daha iyi tanımasına yarayacak yaşantılar edinmekte ve giderek meslek seçerken o mesleğe girme olanağını ve mesleki yeteneklerini daha fazla dikkate almaya başlamaktadır.
Maalesef ülkemizde yapılan araştırmalara göre lise öğrencilerinin mesleki tercihlerini yaparken yeteneklerini dikkate almadıkları saptanmıştır. Bu durum, öğrencilerin yetenekler yönünden kendilerini yeterince tanımamasından kaynaklanabilir (Sesli, 2008). Dolayısıyla gençlerin kendilerini tanımalarına yardımcı olunarak onları yetenekli oldukları alana yönlendirmenin toplumsal değeri oldukça büyüktür ve ülkemizde gelişmesi gereken bir alandır. Bu noktada psikolog, psikolojik danışman ya da eğitim danışmanı gibi profesyonellerden yardım alınabileceği unutulmamalıdır.
Mesleklerin Gerektirdiği Yetenek Türleri
Maalesef ülkemizde mesleklerin gerektirdiği yetenek türleri ve düzeyleri ile ilgili kapsamlı araştırmalar yapılmamıştır. Ülkemizde profesyonellik gerektiren mesleklere yönelme genel bir sınav sistemiyle (günümüzde YGS ve LYS) gerçekleştirilmektedir. BU sınavlar ile öğrencilerin genel akademik yetenekleri Özel bir beceri ve uygulama gerektiren mesleklerde özel yeteneğin etkisi kaçınılmazdır (Sesli, 2008). Buna Güzel Sanatlar alanındaki meslekleri örnek verebiliriz. Örneğin ressam olmak isteyen bir genç üniversiteye giriş sınavından sonra ilgili okullarda bir de özel yetenek sınavına tabi tutulmakta ve bu özel yetenek koşulunu da karşıladığı müddetçe bölüme kabul edilmektedir. Aynı durum spor akademileri için de geçerlidir. Yukarıda da değinildiği üzere genel yetenek seviyesi hemen hemen her meslek için gerekli olsa da belirli mesleklerdeki en belirleyici faktör hala YETENEK’tir.
Mesleklerin gerektirdiği yeteneklerin ayrıntılı bir şekilde tanımlanması ve bunların objektif ölçme araçlarıyla ölçülmesi konusu ise oldukça yenidir. Yukarıda belirtildiği gibi bu alanda yapılan sistematik çalışmalar oldukça yetersizdir. Mesleklerin gerektirdiği yetenek türleri hakkında özel danışmanlık merkezlerinden bilgi alınabilir.
Kısacası yetenekle iş doyumu ve meslekteki başarı arasındaki ilişkileri ve bazı mesleklerin yüksek derecede yetenek gerektirdiğini göz önüne aldığımızda meslek seçiminde yeteneğin de üzerinde durulması gereken önemli kriterlerden biri olduğu ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla mesleğe karar verirken geçici olabilecek ilgiler veya değerlerden önce daha kalıcı ve bize özgü olan yeteneklerin dikkate alınması çok önemlidir (Sesli, 2008).
Fulya KAYA
Psikolog
Yararlanılan Kaynaklar
Kuzgun, Yıldız (2000). Meslek Danışmanlığı. Nobel Yayıncılık-Ankara.
Kürün, M. A. (2008). Mesleki Doyum ve Önemi, 3 Eylül 2008'de ölçülmeye çalışılmaktadır. Genel akademik yetenek ise meslek eğitimi sırasındaki başarıyı yordayabilmektedir. Özel yeteneklerin meslekler üzerindeki etkisi ise mesleğin özel bir beceri gerektirip gerektirmediği ile ilgilidir (Sesli, 2008). http://www.degirmenkoylisesi.k12.tr/...-ve-onemi.htmladresinden alınmıştır.
Sesli, Ç. (2008). Meslek seçimi, 3 Eylül 2008'de http://www.sivasram.gov.tr/mesleksecimindeyetenek.htm adresinden alınmıştır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Meslek Seçiminde Yeteneğin Rolü: Yetenek ve Seçimlerimiz" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Fulya KAYA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Fulya KAYA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
5 Beğeni 
Yazan Uzman
|
meslek, meslek seçimi, doğru meslek, uygun meslek, doğru iş, doğru seçim, mesleki başarı, yetenek ve iş, yetenek ve meslek, mesleki yetenek, mesleki beceri, beceri ve yetenek, yetenekliyim, hangi meslek, yeteneğin önemi, meslekte yetenek, yetenek türleri, iş doyumu
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
