Anne Baba Tutumunun Çocuk Gelişimine Etkileri
AİLE TUTUMLARI VE ÇOCUK GELİŞİMİNE ETKİLERİ
Çocuğun kişiliğinin temel taşlarının oluştuğu okul öncesi dönemde ailenin çocuğa karşı olan tutum ve davranışları çok büyük önem taşımaktadır. Anne-babanın ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan etkileşimi, çocuğun aile içindeki yerini belirlemektedir. Ayrıca anne ve babanın sadece çocuğa karşı değil, birbirine karşı davranışları da çocuğun dış dünya ile kuracağı ilişki için bir model oluşturmaktadır ve ilk yaşantıların örülmesinde büyük önem taşımaktadır. Anne-baba, bazen çocuğa çok şey vererek onun kendi gelişimine yön vermesini engeller. Bazen de çok az şey vererek ona gerekli desteği sağlayamaz ve uygunsuz davranış örüntülerinin gelişimine neden olur. Anne ve babaların kendi değer ve inançlarına göre değişik tutumları vardır. Farklı anne baba tutumlarını 6 başlıkta toplayabiliriz.
1) Baskıcı ve otoriter tutum:
Bu tutumda çocuklar çok şartlanmış, sıkı kurallarla çevrilmiş bir aile ortamında büyürler. Hoşgörünün olmadığı sevginin sınırlı verildiği bir ortamdır. Ana-babaların bu tutumlarının arkasında çocuğunu, kendi ideallerinde yaşattığı kalıplara uygun küçük bir yetişkin yapma çabası vardır. Onlar için her şey hatasız ve kurusuz olmalıdır. Anne babanın gözleri sürekli bu çocukların üzerindedir. Davranışlarında oturuşlarında, kalkışlarında, konuşmalarında, gülmesinde, yemesinde, içmesinde kısaca çocuğun yaptığı her türlü harekette bir kusur bir yanlış arayıp dururlar. Sürekli kusur aradıkları içinde çocuk devamlı tetik altındadır. Streslidir. Çocuğun aileye gösterdiği direnç kırılır ve ailenin istediği kılıfa, kalıba zorda olsa çocuk girer. Baskıcı, otoriter, katı, sıkı ailenin verdiği eğitimde ceza her zaman ön plandadır. Çocuktan yaşının üstünde bir olgunluk beklenir ve çocuğa özgürlük kesinlikle verilmez. Ailenin verdiği disiplin çocuğu bunaltır, sıkar. Anne babanın çocuğu sürekli eleştiriyor olması çocuğu çekingen yapabilir. Bununla birlikte aynı çocuklar çekingenliğin tam zıddı olarak saldırgan da olabilirler.
2) Gevşek tutum:
Otoriter tutumun tersidir. Anne baba, çocuğa aşırı hoşgörü gösterir. Çocuk aileyi yönetir, her istediği yapılır, istemediği şeyler ise yapılmaz. Genellikle geç yaşta çocuk sahibi olan ya da tek çocuk sahibi olan ailelerde bu tutuma sıklıkla rastlanır. Ailelerden bir tanecik çocuğum var onun istediğini yapmayacağım da ne yapacağım, biz onun için yaşıyoruz gibi sözcükleri sıklıkla duyabiliriz.
Disiplin yok denecek kadar gevşektir. Çocuğun çoğu olumsuz davranışı “çocuktur yapar” denerek aşırı hoşgörüyle karşılanır. Ona sayısız haklar tanınır ancak sınırlar belirlenmez, neyin doğru neyin yanlış olduğu yeterince öğretilip denetlenmez. Uslu durursan sana … alırım gibi ödül verilir. Gerektiğinde verilen cezalar çok yetersiz kalır, çocuk cezayı ciddiye almaz. Çocuk neyi yapıp neyi yapmaması gerektiğini bilmemektedir. Çünkü aile tarafından bu sınırlar çizilmemiştir. Böyle bir ortamda yetişen birey her isteğinin yerine getirileceğini zanneder ancak sosyal bir ortamda kurallarla karşılaşınca hayal kırıklığına uğrayabilir ve isteklerini yerine getirtmek için baskı uygulaması da onun sevilmeyen bir insan olmasına ve toplumdan dışlanmasına yol açabilir.
3) Koruyucu tutum:
Anne baba, çocuğa gereğinden çok, kontrol ve özen gösterir. Kendi yaşamlarını neredeyse hiçe sayarak her şeyi ona göre düzenler, onun her istediğini yerine getirir, kendisi yapabildiği veya yapması gerektiği halde her şeyi onun için yapar. Yorulmasın, zarar görmesin, hasta olmasın diye pek çok şeyi hatta oyun oynamasını bile kısıtlar, onu sürekli gözetim altında tutar. Böyle bir tutumda çocuğun kendi kendine bir şeyler yapabilmesine olanak tanınmamaktadır. Bunun sonucu olarak çocuk güvensiz ve başkalarına aşırı bağımlı bir kişi olabilir. Aşırı koruyucu ve sevgi ile büyütülen çocuklar sosyal hayata yeterince hazırlanamazlar. Atılım ve başarma gücünden yoksundurlar. Aileden uzak olma onlar için çok zor bir durumdur. Çocuk ailesine olan bağımlılığını dış çevreye de genelleyebilir. Bu tutumla yetişen çocuk, aşırı duygusal olur, kendi kendisini denetleyemez. Bir zorlukla karşılaştığında nasıl davranacağını bilemez, kendini savunamaz. Sorumluluk alamaz, toplum içinde kendi başına iş yapma cesaretini gösteremez.
4) Kararsız tutum:
Anne babanın çocuk yetiştirmeye dair farklı düşünceler ve yaklaşımlar içinde olmasıdır. Mesela baba otoriter- baskıcı iken anne koruyucu bir tavır sergilerse hele birde bu çocuğa yansırsa tutarsız aile oluşur. Bu tutum da çocuğun gelişimi üzerinde olumsuz etki yapar. Çocuk asi, hırçın inatçı olabileceği gibi içine kapalı ve pısırık da olabilir. Davranışını kime göre düzenleyeceğini şaşırır, kendisine gösterilen farklı tutumlar arasında bocalar veya kendine uygun yaklaşımı gösteren ebeveynine yaklaşır, ona her istediğini yaptırır diğerine cephe alır ve ondan uzaklaşır. Davranışlarına farklı tepkiler verildiği için yaptığının doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu, hangi davranışın nerede, ne zaman istendiğini öğrenemez, hareketlerini anne babanın keyifli veya öfkeli oluşuna göre ayarlamaya çalışır. Davranışın doğru ve yanlış oluşunu değil ne zaman yaparsa ceza almayacağını düşünür.
5) İlgisiz ve kayıtsız tutum:
İlgisiz ana-baba çocuğunu ihmal eder hatta psikolojik bakımdan reddeder. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarından habersizdir. Nerede, ne yaptığıyla fazla ilgilenmez. Varlığından rahatsız olduğundan, çocuğunu çevresinden mümkün olduğu kadar uzak tutmaya çalışır. ilgisiz ana-baba çocuğuna en az sevgi gösteren ve davranışlarına en az kontrol uygulayan ana-babadır. İlgisiz ve kayıtsız tutumda çocuğa düşen sevgi ve ilgi payı azdır. Bu tutumla büyüyen çocukların pasif ve donuk oldukları görülebilir.
6) Demokratik Tutum:
Demokratik tutumda, çocuk tüm yönleriyle kabul edilir.. Demokratik tutum sergileyen aileler, yaşına göre kendisiyle ilgili bazı kararları almaya çocuğu teşvik eder; önemli konularda alınan kararların nedenlerini çocukla tartışır, onun görüşlerine değer verir; sözel alışverişlere olanak sağlar. Davranışlarını ilgi ve anlayışla izler. Hemen her konuda çocuğa iyi bir rehber olmaya çalışır. Aile içinde kurallar, sınırlar herkes için ve hep birlikte belirlenir ve bu sınırlar içinde çocuk özgürdür. Kuralların mantıklı açıklaması yapılır. Aileyi ilgilendiren kararlar beraber alınır. Her konuda çocuğun düşünce ve fikirleri dinlenir. Demokratik ve güven verici bir ortamda yetişen çocuk, kendisine ve çevresine saygılı, sorumluluk sahibi, sınırlarını bilen, aktif, katılımcı, hoşgörülü ve mutludur. Demokratik tutumda tutarlı ve kararlı davranıldığında, gerekli bazı kısıtlamalar dışında çocuğun kendi başına karar almasını destekleyen, kendini ailenin diğerleri kadar önemli bir elemanı olarak algılamasını sağlayan, işbirliğine açık, ödüllendirme ve gerekirse beklediği armağanın verilmeyişi, gezi programının ertelenmesi gibi cezalandırmalarla sağlanan ilişkinin, çocukta yüksek benlik saygısına, ve hemen bütün ruhsal fonksiyonlarda ileri derecede uyuma yol açtığı belirtilmektedir. Aile ortamında devamlı olarak kabul gören çocuk, genellikle sosyalleşmiş, işbirliğine dayalı etkileşimlere hazır, arkadaş canlısı, duygusal ve sosyal açıdan dengeli, mutlu bir bireydir. Mutlu bir birey olması da yetişkinlik döneminde mutlu ve umutlu bir yetişkin olmasını sağlamaktadır.
SEVDA ÖZBUCAK
Çocuğun kişiliğinin temel taşlarının oluştuğu okul öncesi dönemde ailenin çocuğa karşı olan tutum ve davranışları çok büyük önem taşımaktadır. Anne-babanın ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan etkileşimi, çocuğun aile içindeki yerini belirlemektedir. Ayrıca anne ve babanın sadece çocuğa karşı değil, birbirine karşı davranışları da çocuğun dış dünya ile kuracağı ilişki için bir model oluşturmaktadır ve ilk yaşantıların örülmesinde büyük önem taşımaktadır. Anne-baba, bazen çocuğa çok şey vererek onun kendi gelişimine yön vermesini engeller. Bazen de çok az şey vererek ona gerekli desteği sağlayamaz ve uygunsuz davranış örüntülerinin gelişimine neden olur. Anne ve babaların kendi değer ve inançlarına göre değişik tutumları vardır. Farklı anne baba tutumlarını 6 başlıkta toplayabiliriz.
1) Baskıcı ve otoriter tutum:
Bu tutumda çocuklar çok şartlanmış, sıkı kurallarla çevrilmiş bir aile ortamında büyürler. Hoşgörünün olmadığı sevginin sınırlı verildiği bir ortamdır. Ana-babaların bu tutumlarının arkasında çocuğunu, kendi ideallerinde yaşattığı kalıplara uygun küçük bir yetişkin yapma çabası vardır. Onlar için her şey hatasız ve kurusuz olmalıdır. Anne babanın gözleri sürekli bu çocukların üzerindedir. Davranışlarında oturuşlarında, kalkışlarında, konuşmalarında, gülmesinde, yemesinde, içmesinde kısaca çocuğun yaptığı her türlü harekette bir kusur bir yanlış arayıp dururlar. Sürekli kusur aradıkları içinde çocuk devamlı tetik altındadır. Streslidir. Çocuğun aileye gösterdiği direnç kırılır ve ailenin istediği kılıfa, kalıba zorda olsa çocuk girer. Baskıcı, otoriter, katı, sıkı ailenin verdiği eğitimde ceza her zaman ön plandadır. Çocuktan yaşının üstünde bir olgunluk beklenir ve çocuğa özgürlük kesinlikle verilmez. Ailenin verdiği disiplin çocuğu bunaltır, sıkar. Anne babanın çocuğu sürekli eleştiriyor olması çocuğu çekingen yapabilir. Bununla birlikte aynı çocuklar çekingenliğin tam zıddı olarak saldırgan da olabilirler.
2) Gevşek tutum:
Otoriter tutumun tersidir. Anne baba, çocuğa aşırı hoşgörü gösterir. Çocuk aileyi yönetir, her istediği yapılır, istemediği şeyler ise yapılmaz. Genellikle geç yaşta çocuk sahibi olan ya da tek çocuk sahibi olan ailelerde bu tutuma sıklıkla rastlanır. Ailelerden bir tanecik çocuğum var onun istediğini yapmayacağım da ne yapacağım, biz onun için yaşıyoruz gibi sözcükleri sıklıkla duyabiliriz.
Disiplin yok denecek kadar gevşektir. Çocuğun çoğu olumsuz davranışı “çocuktur yapar” denerek aşırı hoşgörüyle karşılanır. Ona sayısız haklar tanınır ancak sınırlar belirlenmez, neyin doğru neyin yanlış olduğu yeterince öğretilip denetlenmez. Uslu durursan sana … alırım gibi ödül verilir. Gerektiğinde verilen cezalar çok yetersiz kalır, çocuk cezayı ciddiye almaz. Çocuk neyi yapıp neyi yapmaması gerektiğini bilmemektedir. Çünkü aile tarafından bu sınırlar çizilmemiştir. Böyle bir ortamda yetişen birey her isteğinin yerine getirileceğini zanneder ancak sosyal bir ortamda kurallarla karşılaşınca hayal kırıklığına uğrayabilir ve isteklerini yerine getirtmek için baskı uygulaması da onun sevilmeyen bir insan olmasına ve toplumdan dışlanmasına yol açabilir.
3) Koruyucu tutum:
Anne baba, çocuğa gereğinden çok, kontrol ve özen gösterir. Kendi yaşamlarını neredeyse hiçe sayarak her şeyi ona göre düzenler, onun her istediğini yerine getirir, kendisi yapabildiği veya yapması gerektiği halde her şeyi onun için yapar. Yorulmasın, zarar görmesin, hasta olmasın diye pek çok şeyi hatta oyun oynamasını bile kısıtlar, onu sürekli gözetim altında tutar. Böyle bir tutumda çocuğun kendi kendine bir şeyler yapabilmesine olanak tanınmamaktadır. Bunun sonucu olarak çocuk güvensiz ve başkalarına aşırı bağımlı bir kişi olabilir. Aşırı koruyucu ve sevgi ile büyütülen çocuklar sosyal hayata yeterince hazırlanamazlar. Atılım ve başarma gücünden yoksundurlar. Aileden uzak olma onlar için çok zor bir durumdur. Çocuk ailesine olan bağımlılığını dış çevreye de genelleyebilir. Bu tutumla yetişen çocuk, aşırı duygusal olur, kendi kendisini denetleyemez. Bir zorlukla karşılaştığında nasıl davranacağını bilemez, kendini savunamaz. Sorumluluk alamaz, toplum içinde kendi başına iş yapma cesaretini gösteremez.
4) Kararsız tutum:
Anne babanın çocuk yetiştirmeye dair farklı düşünceler ve yaklaşımlar içinde olmasıdır. Mesela baba otoriter- baskıcı iken anne koruyucu bir tavır sergilerse hele birde bu çocuğa yansırsa tutarsız aile oluşur. Bu tutum da çocuğun gelişimi üzerinde olumsuz etki yapar. Çocuk asi, hırçın inatçı olabileceği gibi içine kapalı ve pısırık da olabilir. Davranışını kime göre düzenleyeceğini şaşırır, kendisine gösterilen farklı tutumlar arasında bocalar veya kendine uygun yaklaşımı gösteren ebeveynine yaklaşır, ona her istediğini yaptırır diğerine cephe alır ve ondan uzaklaşır. Davranışlarına farklı tepkiler verildiği için yaptığının doğru mu yoksa yanlış mı olduğunu, hangi davranışın nerede, ne zaman istendiğini öğrenemez, hareketlerini anne babanın keyifli veya öfkeli oluşuna göre ayarlamaya çalışır. Davranışın doğru ve yanlış oluşunu değil ne zaman yaparsa ceza almayacağını düşünür.
5) İlgisiz ve kayıtsız tutum:
İlgisiz ana-baba çocuğunu ihmal eder hatta psikolojik bakımdan reddeder. Çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarından habersizdir. Nerede, ne yaptığıyla fazla ilgilenmez. Varlığından rahatsız olduğundan, çocuğunu çevresinden mümkün olduğu kadar uzak tutmaya çalışır. ilgisiz ana-baba çocuğuna en az sevgi gösteren ve davranışlarına en az kontrol uygulayan ana-babadır. İlgisiz ve kayıtsız tutumda çocuğa düşen sevgi ve ilgi payı azdır. Bu tutumla büyüyen çocukların pasif ve donuk oldukları görülebilir.
6) Demokratik Tutum:
Demokratik tutumda, çocuk tüm yönleriyle kabul edilir.. Demokratik tutum sergileyen aileler, yaşına göre kendisiyle ilgili bazı kararları almaya çocuğu teşvik eder; önemli konularda alınan kararların nedenlerini çocukla tartışır, onun görüşlerine değer verir; sözel alışverişlere olanak sağlar. Davranışlarını ilgi ve anlayışla izler. Hemen her konuda çocuğa iyi bir rehber olmaya çalışır. Aile içinde kurallar, sınırlar herkes için ve hep birlikte belirlenir ve bu sınırlar içinde çocuk özgürdür. Kuralların mantıklı açıklaması yapılır. Aileyi ilgilendiren kararlar beraber alınır. Her konuda çocuğun düşünce ve fikirleri dinlenir. Demokratik ve güven verici bir ortamda yetişen çocuk, kendisine ve çevresine saygılı, sorumluluk sahibi, sınırlarını bilen, aktif, katılımcı, hoşgörülü ve mutludur. Demokratik tutumda tutarlı ve kararlı davranıldığında, gerekli bazı kısıtlamalar dışında çocuğun kendi başına karar almasını destekleyen, kendini ailenin diğerleri kadar önemli bir elemanı olarak algılamasını sağlayan, işbirliğine açık, ödüllendirme ve gerekirse beklediği armağanın verilmeyişi, gezi programının ertelenmesi gibi cezalandırmalarla sağlanan ilişkinin, çocukta yüksek benlik saygısına, ve hemen bütün ruhsal fonksiyonlarda ileri derecede uyuma yol açtığı belirtilmektedir. Aile ortamında devamlı olarak kabul gören çocuk, genellikle sosyalleşmiş, işbirliğine dayalı etkileşimlere hazır, arkadaş canlısı, duygusal ve sosyal açıdan dengeli, mutlu bir bireydir. Mutlu bir birey olması da yetişkinlik döneminde mutlu ve umutlu bir yetişkin olmasını sağlamaktadır.
SEVDA ÖZBUCAK
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Anne Baba Tutumunun Çocuk Gelişimine Etkileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Sevda ÖZBUCAK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Sevda ÖZBUCAK'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
anne baba tutumu, çocuk davranışı, çocuk davranışları, çocuklarda davranış, çocuk gelişimi, çocuk eğitimi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
