Fonksiyonel Besinler ve Sağlığa Olası Etkileri
Besinlerin temel işlevi organizmanın metabolik gereksinimleri için gerekli maddeleri sağlamaktır. Oysa, besinler metabolik aktivitemiz için gerekli makro ve mikrobesinlerden başka sağlımız üzerinde olumlu etkileri olan bileşenler de içermektedir. Son yıllardaki bilimsel çalışmalar diyet ve hastalıklar arasındaki ilişkiyi açık bir şekilde ortaya koymuş olup, epidemiyolojik çalışmalar diyetin kronik hastalıkların önlenmesindeki rolüne işaret etmektedir. Beslenme alışkanlıklarının daha fazla meyva, sebze ve tahıl tüketecek şekilde değiştirilmesi kronik hastalıkların önlenmesinde etkin ve pratik bir yaklaşımıdır. Böylesi bir yaklaşımla Amerika’daki kanserli vaka sayısının üçte bir oranında azaltılabileceği vurgulanmaktadır. Tedaviden çok önleyici yaklaşımların üstün tutulduğu ise bilinen bir gerçektir.
Günlük diyet ile gıda formunda tüketilen, sentetik bileşen içermeyen, besleyici etkisinin yanında, değişik etkenlerle hastalık oluşma riskini azaltıcı, sağlığı ve iyi hali geliştirici özelliklere sahip gıdalar, fonksiyonel gıdalar olarak tanımlanmaktadır. Gıdanın fonksiyonel olabilmesi için biyoaktif bilesikler, probiyotik mikroorganizmalar ve prebiyotik maddeler gibi etkenlere sahip olması gerekmektedir. Ayrıca bu etkenlerin vücudun ilgili bölgesine yeterli miktarda gönderilebilmesi gereklidir. Biyoaktif bilesiğin etkisi, eksikliğinden kaynaklanan hastalık belirtilerinin giderilmesi ile karıştırılmamalı, temel fonksiyonu dışında sağladığı yarar nedeniyle olmalıdır. Bunu bir örnekle açıklarsak; folik asit yetersizliği nedeniyle folik asit takviyesi yapılması bir tedavi şeklidir. Fakat folik asit olası kalp-damar hastalıklarından koruyucu etkisi nedeniyle alındığında fonksiyonel besin olarak nitelendirilir.
Fonksiyonel gıdalar, kalp damar rahatsızlıkları, kanser, yüksek tansiyon, kolesterol, şeker, ülser ve ishal gibi hastalıkların oluşma risklerini azaltırlar. Bunu insanın temel fizyolojisini, bağışıklık, sinir, hormon, solunum, dolaşım ve sindirim sistemlerine faydalı olarak yaparlar. Fonksiyonel gıda terimi ilk olarak 1980'lerin başında Japonya'da özel hazırlanmış fizyolojik etkili gıdalar (FOSHU) olarak; besleyici özelliğinin yanında bireyin sağlığı, fiziksel performansı ve ruhsal durumu üzerine olumlu etkiler yapan gıdalar olarak tanımlanmıştır. Amerikan Gıda ve İlaç Birligi (FDA) 1998 yılında, gıda/gıda bileseni ve sağlık arasındaki şu olumlu iddiaları kabul ettiğini duyurmuştur:
Türk Gıda kanunu da (5179), fonksiyonel gıdaları "besleyici etkilerinin yanı sıra bir ya da daha fazla etkili bileşene bağlı olarak sağlığı koruyucu, düzeltici ve/veya hastalık riskini azaltıcı etkiye sahip olup, bu etkileri bilimsel ve klinik olarak ispatlanmıs gıdalar" olarak tanımlamaktadır. Fonksiyonel gıdalar; fonksiyonel bir etken içeren doğal bir gıda (domates-likopen) olabilecegi gibi fonksiyonel etkeni ilave edilen (iyotlu tuz, omega-3 yag asitli yumurta) veya zararlı bir bilesiği çıkartılan gıdalar da (sodyumu azaltılmıs tuz) olabilir. Ayrıca gıda içerisindeki bazı bilesikler değişikliğe uğratılarak (yoğurt-protein-biyoaktif peptit), biyoyararlığı artırılarak (işlenmişdomates-likopen) ve bunların farklı kombinasyonları kullanılarak fonksiyonel gıdalar üretilmektedir.
Bir fonksiyonel besin aşağıda belirtilen koşulları karşılamalıdır:
* Bireyin beslenmesine katkıda bulunmalı; sağlığının korunması ve daha iyi duruma getirilmesine yardımcı olmalı,
* Besleyici ve sağlığı olumlu yönde etkileyici özelliklerinin beslenme bilimi ve tıp açısndan sağlam temelleri olmalı,
* Tıbbi ve beslenme bilgilerimize dayalı olarak söz konusu besin veya besin ögesi için günlük uygun alım miktarları belirlenmiş olmalı,
* Söz konusu besinin tüketiminin güvenilir olduğu ortaya konulmuş olmalı,
* Söz konusu besin bileşenlerinin fizikokimyasal özellikleri, niceliksel ve niteliksel özellikleri belirlenmiş olmalı,
* Söz konusu besin işlenerek fonksiyonel özellik kazanmışsa; besleyici özelliğinde kayıp olmamalı,
* Söz konusu besin seyrek olarak tüketilen değil, günlük beslenmede sıkça kullanılan bir besin olmalı
* Söz konusu besin doğal olarak tüketildiği şeklinde olmalı,
* Söz konusu besin veya bileşeni ilaç olarak kullanılan bir madde olmamalı.
Diyetsel Antioksidantlar nedir, görevleri neleridr?
Diyetsel antioksidantlar, vücuttaki reaksiyonlarda (fizyolojik veya patolojik) ara ürün olarak oluşan veya dışardan alınan serbest radikallerin (O*, NO*, v.b.) çiftlenmemis elektronu yanına kendilerinden bir elektron vererek onları kararlı hale getirebilen biyoaktif bileşiklerdir. Bunların kararlılığı serbest radikallerin kararlılığından çok daha yüksek olduğu için vücut mekanizmaları içerisinde zamanla giderilirler. Dışardan alınan ve serbest radikal avcıları gibi davranan diyetsel antioksidantlar ve vücuttaki antioksidant enzimler (glutathion redüktaz, süperoksit dismutaz vb.) sinerjik bir etki ile çalısarak serbest radikalleri yakalarlar ve etkisizleştirirler. Son yılarda yapılan çalısmalar göstermiştir ki; yetersiz beslenme ve beslenmede bazı gıda bilesenlerinin eksikliği (koruyucu proteinler, selenyum, C vitamini) hücre zarı, mitokondrial sistem ve DNA'nın oksidasyonuna neden olarak, hücre zararlanmasını artırmaktadır. Diyetsel olarak antioksidant madde alımı bazı hastalıkların (kanser, kalp-damar v.b.) olusma riskini önemli derecedeazaltmaktadır. Tokoferoller, karotonoidler, polifenoller, C vitamini ve selenyum önemli diyetsel antioksidantlardır. Birçok kırmızı-mor-koyu yesil meyve ve sebzenin iyi birer antioksidant kaynağı olduğu ve bazı kanser ve kalp hastalıklarının oluşma risklerini azalttığı bildirilmektedir.
Fonksiyonle besinler hangi besinlerde bulunuyor ve sağlık üzerine etkileri neler?
Günlük diyet ile gıda formunda tüketilen, sentetik bileşen içermeyen, besleyici etkisinin yanında, değişik etkenlerle hastalık oluşma riskini azaltıcı, sağlığı ve iyi hali geliştirici özelliklere sahip gıdalar, fonksiyonel gıdalar olarak tanımlanmaktadır. Gıdanın fonksiyonel olabilmesi için biyoaktif bilesikler, probiyotik mikroorganizmalar ve prebiyotik maddeler gibi etkenlere sahip olması gerekmektedir. Ayrıca bu etkenlerin vücudun ilgili bölgesine yeterli miktarda gönderilebilmesi gereklidir. Biyoaktif bilesiğin etkisi, eksikliğinden kaynaklanan hastalık belirtilerinin giderilmesi ile karıştırılmamalı, temel fonksiyonu dışında sağladığı yarar nedeniyle olmalıdır. Bunu bir örnekle açıklarsak; folik asit yetersizliği nedeniyle folik asit takviyesi yapılması bir tedavi şeklidir. Fakat folik asit olası kalp-damar hastalıklarından koruyucu etkisi nedeniyle alındığında fonksiyonel besin olarak nitelendirilir.
Fonksiyonel gıdalar, kalp damar rahatsızlıkları, kanser, yüksek tansiyon, kolesterol, şeker, ülser ve ishal gibi hastalıkların oluşma risklerini azaltırlar. Bunu insanın temel fizyolojisini, bağışıklık, sinir, hormon, solunum, dolaşım ve sindirim sistemlerine faydalı olarak yaparlar. Fonksiyonel gıda terimi ilk olarak 1980'lerin başında Japonya'da özel hazırlanmış fizyolojik etkili gıdalar (FOSHU) olarak; besleyici özelliğinin yanında bireyin sağlığı, fiziksel performansı ve ruhsal durumu üzerine olumlu etkiler yapan gıdalar olarak tanımlanmıştır. Amerikan Gıda ve İlaç Birligi (FDA) 1998 yılında, gıda/gıda bileseni ve sağlık arasındaki şu olumlu iddiaları kabul ettiğini duyurmuştur:
- * Meyve sebzeler, lif içeren hububat ürünleri ve düşük oranlarda yağ, doymus yağve kolesterol içeren gıdalar - koroner kalp hastalıklar ve bazı kanserler;
- * Folik asit - doğumsal bel açıklığı (nöral tüp defekti);
- * Şeker alkolleri - diş çürükleri;
- * Kalsiyum -osteoporoz;
- * Düşük sodyum içeriği - yüksek tansiyon.
- * Soya proteini - koroner kalp hastalığı
- * Bitki stanol ve sterol esterleri - koroner kalp hastalığı
Türk Gıda kanunu da (5179), fonksiyonel gıdaları "besleyici etkilerinin yanı sıra bir ya da daha fazla etkili bileşene bağlı olarak sağlığı koruyucu, düzeltici ve/veya hastalık riskini azaltıcı etkiye sahip olup, bu etkileri bilimsel ve klinik olarak ispatlanmıs gıdalar" olarak tanımlamaktadır. Fonksiyonel gıdalar; fonksiyonel bir etken içeren doğal bir gıda (domates-likopen) olabilecegi gibi fonksiyonel etkeni ilave edilen (iyotlu tuz, omega-3 yag asitli yumurta) veya zararlı bir bilesiği çıkartılan gıdalar da (sodyumu azaltılmıs tuz) olabilir. Ayrıca gıda içerisindeki bazı bilesikler değişikliğe uğratılarak (yoğurt-protein-biyoaktif peptit), biyoyararlığı artırılarak (işlenmişdomates-likopen) ve bunların farklı kombinasyonları kullanılarak fonksiyonel gıdalar üretilmektedir.
Bir fonksiyonel besin aşağıda belirtilen koşulları karşılamalıdır:
* Bireyin beslenmesine katkıda bulunmalı; sağlığının korunması ve daha iyi duruma getirilmesine yardımcı olmalı,
* Besleyici ve sağlığı olumlu yönde etkileyici özelliklerinin beslenme bilimi ve tıp açısndan sağlam temelleri olmalı,
* Tıbbi ve beslenme bilgilerimize dayalı olarak söz konusu besin veya besin ögesi için günlük uygun alım miktarları belirlenmiş olmalı,
* Söz konusu besinin tüketiminin güvenilir olduğu ortaya konulmuş olmalı,
* Söz konusu besin bileşenlerinin fizikokimyasal özellikleri, niceliksel ve niteliksel özellikleri belirlenmiş olmalı,
* Söz konusu besin işlenerek fonksiyonel özellik kazanmışsa; besleyici özelliğinde kayıp olmamalı,
* Söz konusu besin seyrek olarak tüketilen değil, günlük beslenmede sıkça kullanılan bir besin olmalı
* Söz konusu besin doğal olarak tüketildiği şeklinde olmalı,
* Söz konusu besin veya bileşeni ilaç olarak kullanılan bir madde olmamalı.
Diyetsel Antioksidantlar nedir, görevleri neleridr?
Diyetsel antioksidantlar, vücuttaki reaksiyonlarda (fizyolojik veya patolojik) ara ürün olarak oluşan veya dışardan alınan serbest radikallerin (O*, NO*, v.b.) çiftlenmemis elektronu yanına kendilerinden bir elektron vererek onları kararlı hale getirebilen biyoaktif bileşiklerdir. Bunların kararlılığı serbest radikallerin kararlılığından çok daha yüksek olduğu için vücut mekanizmaları içerisinde zamanla giderilirler. Dışardan alınan ve serbest radikal avcıları gibi davranan diyetsel antioksidantlar ve vücuttaki antioksidant enzimler (glutathion redüktaz, süperoksit dismutaz vb.) sinerjik bir etki ile çalısarak serbest radikalleri yakalarlar ve etkisizleştirirler. Son yılarda yapılan çalısmalar göstermiştir ki; yetersiz beslenme ve beslenmede bazı gıda bilesenlerinin eksikliği (koruyucu proteinler, selenyum, C vitamini) hücre zarı, mitokondrial sistem ve DNA'nın oksidasyonuna neden olarak, hücre zararlanmasını artırmaktadır. Diyetsel olarak antioksidant madde alımı bazı hastalıkların (kanser, kalp-damar v.b.) olusma riskini önemli derecedeazaltmaktadır. Tokoferoller, karotonoidler, polifenoller, C vitamini ve selenyum önemli diyetsel antioksidantlardır. Birçok kırmızı-mor-koyu yesil meyve ve sebzenin iyi birer antioksidant kaynağı olduğu ve bazı kanser ve kalp hastalıklarının oluşma risklerini azalttığı bildirilmektedir.
Fonksiyonle besinler hangi besinlerde bulunuyor ve sağlık üzerine etkileri neler?
- Yeşil sebzelerde bulunan lutein, görme üzerine etkildir ve görme işlevinin devamlılığını sağlar.
- Buğday kepeğinde bulunan çözünmez lifler, meme ve kolon kanseri riskini azaltmaktadır.
- Süt ürünlerinde özellikle yoğurtta bulunan lactobasillus gastrointestinal sistemin sorunsuz çalışmasına yardımcıdır.
- Domates, karpuz, pembe greyfurtta bulunan likopen, kanser türlerinin önlenmesi, kalp-damar sağlığının korunmasında görev alır.
- Soya ürünlerinde bulunan soya proteini bazı kanser türlerini önlemenin yanında kardiovasküler hastalık riskini de azaltmaktadır.
- Deniz ürünlerinde özellikle somon balğınından elde yağda bulunan omega-3 yağ asidi kardiovasküler hastalık riskini azalttığı gibi mental ve görsel işlevleri düzenlemede de etkilidir.
- Çayda bulunan kateşinler; kalp-damar sağlığı, kanser üzerinde ektindir.
- Bazı içecekler, şekersiz sakızlarda bulunan ksilitol ağız sağlında ve çürüklerin önlenmesinde rol alır. Peki fonksiyonel besinler sağlık üzerine bu etkilerini nasıl gerçekleştiriyorlar?
- Biyokimyasal reaksiyonlarda kullanılarak,
- Enzimatik reaksiyonlarda yardımcı,
- Bazı enzimatik reaksiyonların gerçekleşmesini sağlayarak,
- Bağırsaklarda zararlı ve istenmeyen maddeleri bağlayıp uzaklaştırarak,
- Hücre zarı ve hücre içinde bulunan reseptörlerin çalışmasını düzenleyerek,
- Reaktif toksik ajanları yakalayarak,
- Esansiyel besin ögelerinin emilimini ve vücutta kullanımını arttırarak,
- Yararlı gastro-intestinal bakterilerin çoğalmasını arttırarak,
- Yararlı oral, gastrik ve intestinal bakteriler için besin sağlayarak
- Zararlı mikroorganizmaları özgül olarak inhibe ederek.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Fonksiyonel Besinler ve Sağlığa Olası Etkileri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dyt.Refiye Yağmur ELMASTAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dyt.Refiye Yağmur ELMASTAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
fonsiyonel besinler, fonksiyonel besinler ve sağlık, fonksiyonel besinler ve kanser, fonksiyonel besin, fonksiyonel gıdalar, fonksiyonel besin nedir, diyetsel antioksidantlar, diyetsel antioksidant
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
