DOĞUM KONTROL HAPLARI

50 yıldır kullanılıyor, etkileri iyi bilinen güvenli gebelikten korunma yöntemi,
Gelişmiş ülkelerde en yaygın kullanılan gebelikten korunma yöntemi,
İlk adetten menopoza kadar ara vermeden kullanılabiliyor,
Doğum yapmamışlar da güvenle kullanabiliyor,
Emzirenler bile doğumdan 6 ay sonra güvenle kullanabiliyor,

- yumurtalık kanseri, rahim içi kanseri ve kalın barsak kanserini azaltıyor,
- yumurtalık kistleri ve rahimde myomlar daha az gözleniyor,
- adet sancıları ve adet kanamalarını azaltıyor,
- bazı doğum kontrol hapları, adet öncesi sendrom (pms) yakınmalarını azaltıyor,
- akne, sivilce ve tüylenme tedavisinde kullanılıyor,
- adet kanamalarını düzenlemek ve geciktirmek için kullanılıyor,
- endometriozis, polikistik over, kemik erimesi ve romatoid artrit gibi hastalıklar daha az gözlenebiliyor.

Doğum kontrol hapları 1960’ta kullanılmaya başlanan, günümüzde 100 milyondan fazla kadının gebelikten korunmak için tercih ettiği, etkileri aspirin kadar iyi incelenmiş, güvenli gebelikten korunma yöntemleridir. Gelişmiş ülkelerin çoğunda ,kadınların en çok tercih ettiği yöntemdir. Ülkemizde, kullanma oranları ancak %8’lere ulaşmıştır.

Doğum kontrol hapları, yumurtalıktan salgılanan östrojen ve progesteron hormonlarının sentetiklerini içerir.
50 yıl önce kullanılan haplarda, östrojen dozu çok yüksek olduğu için, pıhtılaşma ve emboli olgularıyla karşılaşılmış ve östrojen dozu, güvenli bir doza indirilmiştir. Artık günümüzde çok düşük dozda östrojen içeren hapları kullanmaktayız. Düşük doza rağmen gebelikten koruyuculukları çok yüksektir. Doğum kontrol hapları, hipofizden salgılanan hormonları baskılayarak yumurtlamayı engellerler ve gebelikten korurlar. Günümüzde kullanılan haplardaki düşük hormon dozları, yumurtlamayı baskılamak için yeterlidir. Bu nedenle genç yaşlarda ve doğum yapmamışlarda güvenle kullanılabilirler. Bir gün dahi unutmadan kullanıldığında gebe kalma oranı binde birdir. 24 saatte vücuttan atıldıkları için bir gün dahi unutulduğunda veya alınmadığında gebe kalma oranı 30 kat artarak %3’e çıkmaktadır. Özellikle ilk haplar unutulduğunda veya 7 gün aradan daha geç başlandığında gebelik riski artacaktır. Kısacası yeni haplarla değil kısır olmak, unutulduğunda bile gebelik oranları artmaktadır.
Doğum kontrol haplarında kullanılan sentetik progesteronlar, 50 yıl önce erkeklik hormonları olan testesteron hormonundan üretilmekte ve bir miktarda olsa androjen etki göstermekteydiler. Günümüzdeki haplarda yeni kuşak sentetik progesteronlar kullanılmaktadır. Bunlar antiandrojen etki göstermektedirler. Bu nedenle; akne, sivilce ve tüylenme tedavisinde kullanılmaktadırlar. Antiandrojen özellik, kandaki lipid kolesterol dengesine olumlu etkide bulunmakta, hapların 40 yaş üzerindeki kadınlarda bile, menopoza kadar güvenle kullanılmasını sağlamaktadırlar.Ancak, antiandrojen etki ,bazı kadınlarda libidoyu azaltabilmektedir.

Doğum kontrol haplarındaki östrojen ve progesteronlar, düzenli alındığında, rahim iç tabakası düzenli kabarıp dökülecek ve adet kanamaları düzenli olacaktır. Bu kabarıp dökülme az olacağı için adet kanamaları azalacak ve bu yöntemi kullanan kadınlarda kansızlık (demir eksikliği anemisi) daha az görülecektir. Kanamanın birkaç damlaya kadar azalması da normal kabul edilmektedir.

Doğum kontrol haplarının, yumurtlamayı geçici olarak baskılayarak gebelikten koruması, yumurtlaması yeni başlayan genç kızlarda ve bazı kadınlarda daha sık karşılaşılan adet sancılarının tedavisinde çok iyi bir seçenek olmalarını sağlamıştır.

Yeni üretilen bazı doğum kontrol hapları, çoğunlukla yumurtlamadan sonra (adet kanamasından yaklaşık 10 gün önce) ortaya çıkan PMS yakınmalarının (adet öncesi göğüslerde gerginlik, baş ağrısı, şişkinlik vb.) en uygun tedavisi gibi gözükmektedir.

Doğum kontrol haplarının yumurtlamayı baskılaması, bazı kadınlarda yumurta kistinin (follikül) çatlamaması ile ortaya çıkabilecek, nadir de olsa operasyon gerektirebilecek, basit kistlerin oluşumunu %70-80 oranında azaltmaktadır.

Uzun yıllar yumurtlamanın baskılanması, yumurtalıklardan anormal mitozu (hücre bölünmesi) azaltacak, en az 5 yıl doğum kontrol hapı kullananlarda yumurtalık kanseri (bir kadında görülme olasılığı 1/70) %50-60’e varan oranda azalacaktır. Yumurtalık kanserinden koruyuculuk, hapı bıraktıktan 20-25 yıl sonrasına kadar devam etmektedir.

Her bir hapta bulunan sentetik östrojen ve progesteron, rahim iç tabakasında, sadece östrojenin yaptığı anormal hücre bölünmesini azaltarak, rahim içi kanserini (bir kadında görülme olasılığı 1/100) %50 oranında azaltacaktır. Rahim içi kanserinden koruyuculuk, kullanımın ilk yılında %30 olacak,hapı bıraktıktan 20-25 yıl sonrasına kadar devam edecektir..

Kalın barsak kanserinden %20-30 oranında koruduğunu gösteren güçlü çalışmalar vardır.

Toplumda üreme çağında yaygın gözlenen, adet sancısı, kanama düzensizliği ve kısırlık riskini arttıran ,endometriozis ile ilgili yakınmaları azaltır. Hastalığın ilerlemesini geciktirir.

Genç kızların çoğunda, adet gecikmeleri, kilo alma ve tüylenme bulguları ile karşımıza çıkan polikistik over sendromunun ,günümüzdeki en etkin tedavi yöntemi doğum kontrol hapıdır.

Rahim içi urlarının (myomlar) doğum kontrol hapı kullananlarda % 30 daha az görüldüğü bildirilmiştir.Romatoid artrit ve osteoporoz (kemik erimesi), doğum kontrol hapı kullanıcılarında daha az görünür.


Doğum Kontrol Haplarını Kimler Kullanabilir?

İlk adetten menopoza kadar ,üreme çağında ki bütün kadınlar ,hiç ara vermeden doğum kontrol hapı kullanabilirler. Emziren kadınlar da doğumdan 6 ay sonra güvenle doğum kontrol hapına başlayabilirler.
Obes kadınlar, hepatit taşıyıcıları, guatr hastaları, varisleri olanlar doğum kontrol haplarını güvenle kullanabilirler. Dünya sağlık örgütü, hapların kimlerin kullanabileceğini gösterir kriterleri, sürekli bir şekilde güncellemektedir.

Doğum Kontrol Haplarını Kimler Kullanamaz?

Dünya sağlık örgütü, tüm diğer gebelikten korunma yöntemlerindeki gibi ,doğum kontrol haplarının kimler için uygun olacağını belirten, kriterlerini belirtmiştir. Bu kriterler ,tüm dünyadan konuyla ilgili birçok uzmanın bir araya gelmesiyle, son 50 yılın istatistiksel çalışmalarının tekrar tekrar değerlendirilmesiyle ,yaklaşık 3 yılda bir güncellenmektedir. Son güncellemelere göre, doğum kontrol hapı kullanması uygun olmayan kadın grubu oldukça azalmıştır. Sadece 35 yaş üstü olup, günde 6 taneden fazla sigara içen, tansiyonu 160/100 mm/Hg üzerinde olan, böbrek ve göz damarlarında bulgular veren ,20 yıldan fazla diyabeti olan kadınlar, doğum kontrol hapı kullanamaz.

Son güncellemelerde, ailesel trombofili yakınması olanlara (Faktör V Leiden mutasyonu, trombosit S ve C yetmezliği) doğum kontrol hapları önerilmemektedir. Daha basit deyimle, ailesinde beyine ve akciğere pıhtı atan (emboli) ve trombozu olanlar ,doğum kontrol hapı kullanamaz. Antifosfolipid antikoru olanlara da doğum kontrol hapı önerilmemelidir.

Migreni olanlar doğum kontrol hapı kullanabilirler, ancak migren öncesi aura (farklı duygusal durum, ışığa hassasiyet, ağırlık hissi vb.)varsa kullanamazlar. CIN diye tanımlanan, rahim ağzı kanseri erken evre bulguları kanıtlananlara da, HPV virusu taşıyıcılığı saptanmışsa doğum kontrol hapı önerilmez.

Doğum Kontrol Haplarının Diğer İlaçlarla Etkileşimi

Eski görüşlerin aksine, doğum kontrol hapları alfasilin ve tetrasiklin gibi birçok antibiyotikle kullanılabilir. Sadece tüberkülozda kullanılan rifampisin ile birlikte kullanılamazlar. Epilepsisi olan kadınlar, Valproic asit içeren antiepileptik kullanıyorlar ise güvenle doğum kontrol hapı kullanabilirler. Antidepresanlar, tiroid ilaçları doğum kontrol hapı ile birlikte güvenle kullanılabilirler.

Doğum Kontrol Haplarına Ne Zaman Başlanmalı?
Adet kanamasının birinci günü doğum kontrol haplarına başlamak için uygundur. Bu şekilde başlandığında da ilk aydan itibaren gebelikten koruyacaktır. Rahim tahliyesi (kürtaj)’nden sonra ilk 5 gün içinde başlanabilir. Kürtajdan 10 gün sonra yumurtlamanın başlayabileceği ve gebelik riskinin olabileceği unutulmamalıdır. Emzirmeyen kadınlar doğumdan bir ay sonra doğum kontrol hapına başlayabilirler. Ay içinde hiç cinsel beraberlik veya gebelik kuşkusu yoksa doğum kontrol hapları adet dışında da başlanabilir.



Doğum Kontrol Hapları Nasıl Kullanılmalı?
Doğum kontrol haplarının büyük çoğunluğu 21 gün süre ile hergün bir adet hap alarak, daha sonra 7 gün ara verildikten sonra ,yeni kutuya başlanarak kullanılır. Hap bittikten 3-4 gün sonra, normal adet kanamasından daha az olan çekilme kanaması olacaktır. Bulantının daha az olması nedeniyle haplar, tercihan akşam yemeğiyle birlikte alınmalıdır. Ama günün herhangi bir saatinde alınabilirler. Kutunun üzerindeki oklar ve günler takip edilerek o günün hapı içildiğinde ,unutma ve hapı atlama olasılığı daha azalır. Hatırlatıcı alarmlar kullanılabilir.
Hap bir gün unutulduğuda, hatırlandığı anda, unutulan hap alınmalıdır,sonra o gün alınması gereken hap zamanında alınmalıdır.Kusma ve ishalle hapın etkisinin azalacağı unutulmamalıdır.
Gelişmiş ülkelerde, doğum kontrol haplarının hiç ara vermeden 3 ay süreyle kullanımı, 3 aydan sonra sadece 1 hafta ara verilmesi yaygınlaşmaktadır. Bu şekilde kadınlar 1 yıl içinde sadece 4 çekilme kanaması görmektedirler. Ara vermeden hap kullanımı ,tatillerinde kanama görmek istemeyenler, şiddetli adet sancısı ve kanaması olanlar ve adet öncesi göğüste gerginlik yakınması olan kadınlarda yaygın kullanım alanı bulmuştur.

Doğum Kontrol Haplarının Yan Etkileri Nelerdir?
Doğum kontrol hapı kullanan bazı kadınlarda bulantı, göğüste gerginlik, baş ağrısı ve kanlı akıntı gözlenebilir. Bulgular genellikle ilk 3 ayda kaybolacaktır. Doğum kontrol hapı kullananlarda yazın güneş lekeleri artar. Daha önceki görüşlerin tersine, doğum kontrol haplarının, vücut ağırlığında belirgin etkisinin olmadığı, kilo almanın başka nedenlerle olduğu belirtilmiştir.

Hangi Doğum Kontrol Haplarını Tercih Edelim?

Doğum kontrol haplarına ilk başlayanlara düşük doz haplar önerilmelidir. Gerçi günümüzdeki hapların çoğu, düşük doz hormon içermektedir. Östrojen dozu yükseldikçe ,bulantı ve göğüste gerginlik artacaktır.Östrojene oranla Progesteron dozu yükseldikçe de hap araları kanamalar azalacaktır.20 mikrogram östrojen içeren hap kullananlarda ara kanaması çok azaldığında ,30 mikrogram östrojen dozuna çıkılabilir. Akne, sivilce ve tüylenmesi olanlara yeni kuşak progesteron içeren haplar önerilir.İleri yaştaki kadınlara ,lipid,kolesterol düzeylerine Aspirin gibi olumlu etki yapan, üçüncü ve daha sonraki kuşak progesteron içeren doğum kontrol hapları önerilir. Bazı progesteron içeren haplar adet öncesi sendromu (PMS) olanlara önerilir. Anti androjen etki arttıkça libidonun(Cinsel istek) azalacağı unutulmamalıdır.

DOĞUM KONTROL HAPLARI İLE İLGİLİ YANLIŞ BİLGİLER

n Hap kanser yapar
n Hap anormal bebek ve çoğul doğumlara neden olur
n Hap bırakılınca tekrar gebe kalmakta güçlük çekilir
n Hap damar tıkanıklığına yol açar
n Hapa ara vermek gerekir