Özgül Öğrenme Güçlüğü
Özgül öğrenme güçlüğü, bir veya daha fazla alanın işlevselliğinde bozulmaya yol açan, çocukluk çağının sık görülen gelişimsel ve nörobiyolojik rahatsızlığıdır. Öğrenme Güçlüğü’nün temel özelliği, normal zihinsel gelişim düzeyine rağmen çocuğun okuma, matematik ve yazılı anlatım becerilerini de içeren bilişsel süreçlerde ortaya çıkan bozulmadır. Bu özellikleri nedeniyle tanısı ilköğretim yıllarında konmaktadır. Öğrenme Güçlüğü’nün okul çağı çocuklarında görülme sıklığı, %2–10’dur (APA, 1994).
Özgül öğrenme güçlüğü, Okuma bozukluğu, Matematik bozukluğu, Yazılı anlatım bozukluğu ve Başka türlü adlandırılamayan öğrenme bozukluğu alt gruplarını içerir. APA tarafından geliştirilmiş sınıflandırma sistemi olan DSM-IV’de (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) “Öğrenme Bozuklukları” terimi kullanılmış, bu sorunun çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları kapsamında ele alınması gerektiği belirtilmiş ve sağaltımın bir parçası olarak özel eğitim verilmesi gereği vurgulanmıştır.
Özgül Öğrenme Güçlüğünün Alt Tipleri
1-Okuma Bozukluğu (Disleksi): Disleksi, yeterli zeka, sosyo-kültürel fırsat, güdü veya duyusal kapasiteyle uyumsuz okuma ve yazma güçlüğü olarak tanımlanmaktadır. Bireysel olarak uygulanan standart doğru okuma ya da kavrama testlerinde kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve aldığı eğitimle uyumsuz okuma becerisi, söz konusu bozuklukların okul başarısını ya da okuma becerileri gerektiren günlük yaşam etkinliklerini önemli ölçüde bozması ve okuma zorluğunun duyusal bozukluğa eşlik edenden çok daha fazla olması belirtileri yer almaktadır (APA, 1994).
2- Matematik Bozukluğu (Diskalkuli): Diskalkuli normal zekaya sahip bir çocuğun aritmetik becerisi edinmesini etkileyen bir Özgül Öğrenme Güçlüğü’dür. Kötü eğitim koşulları, çevresel yoksunluklar diskalkulinin etiyolojisinde etkili olsa da, diskalkuli ailesel yatkınlıkla da ilişkili bir bozukluktur. Özgül Öğrenme Güçlüğü’nün erkeklerde görülme sıklığı kızlarda görülmesinden daha yüksek olmasına rağmen, diskalkuli kızlarda daha yaygındır.
3-Yazılı Anlatım Bozukluğu (Disgrafi): Yazının bozulmasına ya da hatalı olmasına neden olur. Bu kusur çocuklarda genel olarak yazı yazmayı öğrenmeye başladıklarında ortaya çıkar. Nasıl yazmaları gerektiği öğretilse de yazılarında, harf, sözcük ve hece atlama, ters yazma, harf karıştırma, birleşik yazma, hece ayırma, sözcük ekleme, sözcüğü yanlış yazma ve yazım hataları görülür.
4-Başka Türlü Adlandırılamayan Öğrenme Bozukluğu: Bu kategori, herhangi özgül bir öğrenme bozukluğu tanı ölçütlerini karşılamayan öğrenmedeki bozuklukları içerir. DSM-IV’de kategori için verilen ölçütler şunlardır: Uygulanan her bir testte kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve yaşına uygun olarak aldığı eğitimle beklenenin önemli ölçüde altında olmayan test başarısı göstermesi. Ancak okul başarısını bir arada önemli ölçüde etkileyen her üç alandaki (okuma, matematik, yazılı anlatım) sorunların var olması (APA, 1994).
Özgül Öğrenme Güçlüğünde Okul Öncesi Dönemden İtibaren; Dil, Algı, Kavram, Motor- koordinasyon, Bellek, Dikkat-konsantrasyon, Sıralama-Organizasyon, Duygusal-sosyal alanlarda güçlükler görülebilmektedir.
1-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Dil Alanı: Hızlı verilen işitsel ve görsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşanmaktadır. Konuşmanın gecikmesi, sözcük dağarcığının yaşa uygun olmaması, sesler ile ses sembolleri arasındaki bağlantıların yavaş öğrenilmesi dikkat çekicidir. Sözcük bulmada, bilinen objeleri, eylem sözcüklerini isimlendirmede, ses ya da hecelerin ardışıklığını (şeftali-feştali vb.) öğrenmede, sözcükleri doğru telaffuz (para-pala vb.) etmede, basit kafiyeli sözcükleri (taç-maç vb.) öğrenmede zorlanırlar. Sözcüklerdeki benzeşen sesleri (kız-kıs, mal-nal, kar-gar vb.) algılayamazlar. Bir sözcüğü seslerini ya da hecelerini (m-s-a, kel-i-me vb.) yanlış ayırırlar.
Okurken ya da yazarken bazı sesleri, (b-d-p, m-n, f-v vb.) karıştırırlar. Yeni sözcükleri öğrenmede zorlanırlar. Bir yazılı metinde aynı sözcüğü farklı biçimlerde yazarlar. Yaşıtlarına oranla daha fazla okuma hatası yaparlar, okuma hızları düşüktür ve yüksek sesle okumaktan kaçınırlar. Bir metni okurken, satır, sözcük, hece, ses atlar, okuduğunu tekrar okur ve okuduğu yeri kaybederler. Hikâye anlatmaya veya dinlemeye ilgi duymazlar. Gördüğü ses sembolü, sayı ya da sözcükleri (15-51, 6-9, b-d, ve-ev, ne-en vb.) ters okur ve yazarlar. Yazarken sözcüklerdeki seslerin sırasını (elma-emla vb.) karıştırırlar. Okuduğunu ve dinlediğini anlamada, düşüncelerini düzgün cümleler kurarak ve yazarak ifade etmede güçlük yaşaması nedeniyle okuma, yazma ve kompozisyon ödevlerini yapmada isteksizdirler. Ders esnasında not tutma ve tahtada yazılanları vb. defterine geçirmede zorlanırlar.
2-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Algısal Alan: Eşleştirme (benzerlik, farklılık), sınıflandırma (boyut, renk ve şekillerine göre objeleri sınıflama), sıralama (büyükten küçüğe sıralama vb.), sözel yönergeleri karıştırma, yön karıştırma (kitabı ters tutma, ayakkabıları ters giyme) güçlükleri vardır. Görsel ve işitsel algı sorunları (ayrımlaştırma, figür- zemin, hafıza alanlarında), dokunsal algı sorunları (dokunarak ayrımlaştırma ve tanımada güçlük çekme) ve kinestetik algı sorunları (dans, ip atlama gibi aktivitelerde zorlanma, yön bulmakta zorlanma) görülmektedir.
3-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Kavramsal Alan: Görsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşandığından ses sembolü, renk, sayı ve geometrik şekilleri öğrenme ve ayırt etme güçleşmektedir. Bu güçlüğe sahip bireyler, zaman, mekân ve yön kavramlarını öğrenmede, yaşına uygun oyunları anlamada zorlanırlar. Akıl yürütme ve sorun çözmede güçlük çeker, yeni becerileri yavaş öğrenirler. Basit matematik işlemleri yaparken kâğıt ve kaleme ya da parmak hesabına gereksinim duyar, sayıların ardışıklığını, matematik sembollerini (+, x gibi) karıştırırlar. Çarpım tablosunu öğrenmede, matematik terimlerini ve kavramlarını anlamada, sınıf ve yaş düzeyine uygun matematik problemlerini çözmede zorlanırlar.
4-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Motor-Koordinasyon Alan: El tercihinde gecikir (sağ ve sol eli karışık kullanmak), sağ ve solu karıştırırlar, yap-boz, küpler, lego gibi oyuncaklarla oynamada zorlanırlar. Kalemi hatalı tutar, şekillerin çizimine yanlış yönden başlar, geometrik şekillerin çiziminde (modelden bakarak doğru kopya etme) güçlük yaşarlar. El yazıları bozuktur. Kaba motor becerilerde ve koordinasyonda (ritmik hareket etmek, el çırpmak, merdiven inip-çıkmak, sek sek oynamak, zıplamak, top atmak- yakalamak, ip atlamak ve bisiklet sürmek vb.) sorunlar yaşarlar. Bu bireylerin kazaya yatkın ve sakar (takılmak, sendelemek, düşmek, devirmek, düşürmek vb.) oluşları dikkat çekicidir. Ayakkabı, kravat bağlamada, daha küçük yaşlarda düğme iliklemede ve yardımsız giyinmede zorlanırlar. Ardışık hareketler gerektiren takım sporlarında başarısızdırlar.
5- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Bellek Alanı: Şiirleri, şarkıları, çevresindeki kişilerin isimlerini, işittiklerini, gördüklerini ve bunların sırasını, sürekli tekrarlanan işleri yapmayı hatırlamada güçlük çeker (yemekten önce elini yıkamayı unutma, günler, aylar, sayılar ve alfabenin ardışıklığını hatırlayamama gibi). Yeni öğrendiği bilgiyi hatırlamada ve sırasıyla anlatmada zorlanır. Okul araç-gereçlerini sıkça kaybeder ya da okulda unutur.
6- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Dikkat-Konsantrasyon Alanı: Bireyin algıladığı uyarıcıya tepki göstermesi için dikkatini ona yöneltebilmesi gerekir. Sözlü yönergeleri dinlemede, izlemede zorlanırlar. Dikkatini bir noktaya odaklamakta güçlük çekerler ve dikkat süreleri kısadır. Okur ve yazarken dikkat problemi yaşarlar.
7- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Sıralama-Organizasyon Alanı: Belirli bir sıra içinde yapılması ya da bilinmesi gereken şeylerin sırasını karıştırırlar (Haftanın günlerini, ayların, mevsimlerin, sayıların, alfabenin harf sırasını karıştırma gibi). Ayrıca, dinlediği, okuduğu bir öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırma, sözlü ya da yazılı olarak düşüncelerini sırayla ifade etmekte güçlük çekme ve sıralı çizimlerde ardışıklığı sürdürememe davranışları gözlenir.
8- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Duygusal-Sosyal Alan: Yaptığı işleri yerine getirmede, bir işe başlamada ve bitirmede zorlanırlar. Araç-gereçlerini temiz, düzenli bir şekilde korumada, ödevlerini ve projelerini planlamada, yaptığı işleri kontrol etmede güçlük çekerler. Düşüncelerini düzenlemede ve düzgün bir sırada ifade etmede de zorlanırlar. Bu bireyler verimli ders çalışma konusunda akranlarına oranla daha fazla sıkıntı yaşayabilirler. Arkadaş edinmede güçlük yaşayabilir, arkadaşları tarafından kolay yönlendirilebilirler. Jest ve mimikleri anlamada güçlük yaşadığından (kızgınlık ifadesini anlayamamak vb.) iletişimde, duygularının kontrolünde zorlanır, aşırı tepki gösterebilir, düşünmeden harekete geçebilirler. Değişikliklere zor uyum sağlarlar. Duygulanımları sık değişir, benlik saygısı düşüktür ve kendilerine güveni azdır.Öğrenmeyle ilgili çok sayıda travmatik yaşantıları vardır. Enuresis (idrar kaçırma), enkopresis (dışkı kaçırma), karın ağrısı, okul reddi, okuldan kaçma gibi ikincil davranış bozuklukları görülebilir.
Özgül Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Güçlü Oldukları Alanlar ise, çevrelerine karşı ilgili ve meraklı olabilmeleridir. ilgi duydukları alanlarda daha kolay kavrayabilirler. Sözcükler yerine resimlerle düşünebilirler. Sezgisel yolla problem çözme becerileri ve hayal güçleri gelişmiş olabilir. Yaratıcıdırlar. Pratik çözüm yolları bulabilirler. Bir makineyi kılavuzu okuyup çalıştırmak yerine bir bakışta anlayıp çalıştırabilir ve icatlar yapabilirler.
Özgül Öğrenme Güçlüğü ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Araştırmalar Özgül Öğrenme Güçlüğü olan çocukların yaklaşık olarak %30’unda davranışsal ve duygusal problemler bildirmektedir. Özgül Öğrenme Güçlüğü olan çocuklarda artmış hiperaktivite riskine işaret edilirken; disleksi ile dikkat eksikliği arasında da güçlü bir ilişki olduğu bildirilmektedir.
ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLERLE ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
1-Bireye, yaşadığı güçlüklerin zekâsı ile ilgili bir problem olmadığı, farklı öğrendiği, öğrenme için daha fazla zaman ayırması ve çaba göstermesi gerektiği uygun bir dille anlatılmalıdır. Bu şekilde birey eğitim sürecinde belirlenen hedeflere ulaşmak için etkin katılım gösterebilecektir.
2-Etkinlik süresince bireyin herhangi bir tepki vermeden önce düşünmesi sağlanmalı, bireyin kendisinin kullanabileceği stratejiler geliştirerek kendine yeterli ve bağımsız çalışabilmesi desteklenmelidir. Örneğin; okuduğunu anlamayı artırmak için kendi kendini sorgulama tekniği bireye öğretilebilir. Bunun için bireyin kendisine “Bu metne neden çalışıyorum?”, “Metnin ana fikri ne?” gibi sorular sorarak nasıl daha fazla bilgi edinebileceğini araştırması sağlanabilir. Ayrıca bireylerin kendi hatalarını kendilerinin bulmasına olanak verilmelidir.
3-Dikkat Eksikliği ve Özgül Öğrenme Güçlüğü olan öğrenciler düzenli ortamlara ihtiyaç duyarlar. Dış dünyalarının düzenlenebilmesi için listeler yapın. Ne yapacaklarını unutan ya da bilemeyen çocuklar bu listeleri çok faydalı bulacaklardır. Onların hatırlatılmaya, uygulama, tekrar yapmaya, yönlendirmeye, sınırlar konulmasına ve düzene ihtiyaçları vardır.
4-Kuralları yazın ve her zaman göz önünde olacağı bir yere asın. Çocuklar kendilerinden ne beklendiğinden emin olduklarında, çevrelerindeki kişilere daha fazla güven duyacaklardır.
5-İşlerin nasıl yapılması gerektiğini tekrarlayın, yazın, söyleyin, tekrar tekrarlayın. Direktifleri bir kereden fazla duymak ihtiyacındadırlar.
6-Sürekli göz göze gelmeye çalışın.
7-Sınırlar koymaktan çekinmeyin. Sınırlar çocuklara ceza vermek için değil, onları rahatlattığı ve çevrelerine güven duymalarını sağladığı için konur.
8-Okul sonrasında yapması gerekenleri yazması için yardımcı olun. Böylece ERTELEME davranışlarının önüne geçebilirsiniz.
9-Hatırlamalarına yardımcı olabilmek için onlara ipuçları, kafiyeler, kodlar, gruplandırmalar vb. bellek geliştirilmesine yardımcı olacak yöntemler kullanılmalıdır.
10-Talimatlarınızı basitleştirin. Zamanlamayı basitleştirin. Basit cümleleri kavramak daha kolaydır. Ama renkli cümleler kullanın, renkli bir dil dikkat toplamaya yardımcı olur.
11- Ödevleri kontrol ederken, miktardan çok ödevin kalitesine bakın.
12- Çocuğun neler öğrendiğini sık sık kontrol edin. Böylece çalışmaya devam eder, kendilerinden neler beklendiğini bilir, hedeflerine ulaşıp ulaşamadıklarını gözlemleyebilir ve cesaretlenirler.
13-Büyük projeleri, küçük ve bitirilmesi kolay parçalara bölün. Büyük projeler söz konusu öğrencilerin hemen yılmasına ve "Ben bunu bitirmeyi asla başaramam" demelerine neden olur. Oysa büyük bir işi, kolayca başarılabilir küçük parçalara bölmek onları ürkütmeyecek ve özgüven duygusu desteklenmiş olacaktır.
14-Şakacı, alışılmışın dışında, neşeli tutumlar dikkatlerini toplamalarına yardımcı olur. Özgül Öğrenme Güçlüğü olan bireylerin yaşamlarında düzen, programlar, listeler ve kurallar gibi onları sıkabilecek pek çok şey yer alır. Arada bir, neşe ölçüsünün arttırılması yararı olacaktır.
15- İşleri oyun şekline getirin.
16-Çocuğun başarılarını yakalamak ve övmek için hep tetikte olun. Çocuklar, o kadar fazla başarısızlık yaşarlar ki, verebileceğiniz her türlü olumlu tepkiye ihtiyaçları vardır. Göz ardı edilmemesi gereken diğer bir nokta da; bu öğrencilerin övgüye çok olumlu tepki verdikleridir. Cesarete, çok ihtiyaçları vardır.
17-Ondan beklentilerinize açıklık kazandırın.
18-Davranışların yönlendirilmesini sağlamak için daha büyük çocuklarda puanlama sistemi ve daha küçük çocuklarda ödüllendirme sistemi geliştirin. Çocuklar için ödül almak ya da saptanan hedeflere ulaşmak çok önemlidir.
19-Çocukların kendilerini değerlendirebilmeleri için onlara yardımcı olun. Çoğu zaman nasıl davrandıklarını ya da bulundukları noktaya nasıl geldiklerinin farkında değildirler. Onlara bu bilgiyi yapıcı bir tavırla aktarın. Şöyle sorular sorabilirsiniz; “Sen öyle dediğinde, arkadaşının neden üzüldüğünü biliyor musun?". Kendi kendini tanımasına yardımcı olacak sorular sormayı denemelisiniz.
20-Ev ile okul arasında sürekli bir iletişim sağlanması için ödev defteri tutturun.
21-Eğer çocuk sosyal işaretlerden, vücut dili, ses tonu, zamanlama vb. anlayamıyorsa; o zaman tedbirli bir şekilde bunları anlamayı ona öğretmelisiniz. Örneğin; "sen kendi hikayeni anlatmadan önce arkadaşınınkini bir dinle bakalım" ya da "karşındaki ile konuşurken onun gözlerine bakmayı deneyebilirsin."
22-Olanak buldukça çocuğa sorumluluk verin. Eşyalarını nereye koyması gerektiğini hatırlayabilmesi için kendi kendine bir yöntem bulmasını sağlayın. Nelere ihtiyacı olduğunu ona dikte etmek yerine sizden yardım istemesini bekleyin.
23-Öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını önerin. Notlara yalnızca kendilerine söylenenleri değil kendi düşüncelerini de eklemeleri yararlı olur. Bu yöntem söylenenleri daha dikkatli dinlemelerine neden olacaktır.
24-Aile-Öğretmen görüşmeleri düzenli biçimde yapılmalıdır. Sadece sorun ortaya çıktığında görüşmek yerine belirli aralıklarla görüşmek daha yararlı olacaktır.
AİLE EĞİTİMİNİN PLANLANMASI VE AİLE İLE İŞ BİRLİĞİ
Aileye özgül öğrenme güçlüğünün tanımı, özellikleri, bu bireylerde öğrenmenin nasıl gerçekleştiği ve öğrenmelerini etkileyen süreçler basit bir dille anlatılmalıdır.
Özellikle bu durumun bireyin zekâsı ile ilgili bir problemden kaynaklanmadığı, öğrenmek için biraz daha fazla zaman ve çabaya ihtiyaç duyduğu belirtilmelidir. Ailenin çocuğunu anlaması, güçlüklerini kabul etmesi, beklentilerini çocuğunun özelliklerine göre düzenlemesi ve eğitim sürecine katılımlarının sağlanması çok önemlidir. Bu şekilde anne ve babalar hem kaygılanmaz hem de çocuklarına nasıl yardımcı olabilecekleri konusunda bilgi, beceri ve deneyim kazanmış olurlar.
Bireyin öğrenme sürecinde aile desteği çok önemlidir. Bu nedenle günlük yaşamda yapılacak bazı etkinliklerin bireyin temel kavramları anlamasına yardımcı olacağını bunun da okuldaki öğrenmesini kolaylaştıracağını aileye anlatmak ve aileyi model olarak göstermek gerekir. Örneğin, sofra düzeninde çatal ve kaşığın yerini düzenlerken sağ ve sol kavramlarının üzerinde durulması oryantasyon (yönelim) becerilerin gelişmesine yardımcı olur.
Çocuğa organizasyon becerisi kazandırmak için ev ortamının, çalışma, yemek vb. zamanların düzenli olması gerektiği aileye nedenleri ile açıklanmalı gerekirse bununla ilgili takip çizelgeleri hazırlanmalıdır. Ayrıca ailedeki davranış kuralları birlikte belirlenmeli, kurallara uyulmadığında oluşabilecek sonuçlar konuşulmalı, yaptırımlar bireyin yaşına uygun, yerinde ve tutarlı olmalıdır.
Bireyin çalışmasının sonucunda aldığı notlardan çok gösterdiği çabanın ödüllendirilmesi ve ilerleme hızına sabır gösterilmesi gerektiği de ailelere mutlaka anlatılmalıdır.
Bireyin güçlü olduğu alanların belirlenmesi ve bunlarla ilgili okul dışında da
etkinlikler yapılması için aileye rehberlik edilmelidir.
Ailelere yönerge verirken aynı zamanda göz teması kurarak dikkat çekmeleri, kullanacakları yönergelerin kısa ve net olmasına özen göstermeleri konusunda bilgi verilmelidir.
Aile eğitimi sürecinde aile üyeleri ile bireysel ve grup görüşmeleri yapılabilir. Sosyal destek grupları oluşturulabilir.
Kaynaklar
American Psychiatric Association (APA). (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders ( 4th ed.). (DSM-IV). Washington D.C: APA. 46-53.
Silver, C.H., Ruff, R.M, Iverson, G. L., Barth, J. T., Broshek, D. K., Bush, S. S., Koffler, S.P. ve Reynolds, C.R. (2007). Learning disabilities: The need for neuropsychological evaluation. NAN Policy and Planning Committee. Archives of Clinical Neuropsychology, 23; 217-219.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı, Ankara 2008.
TURGUT, Sevil. Özgül Örenme Güçlüğü’nde Nöropsikolojik Profil, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
Özgül öğrenme güçlüğü, Okuma bozukluğu, Matematik bozukluğu, Yazılı anlatım bozukluğu ve Başka türlü adlandırılamayan öğrenme bozukluğu alt gruplarını içerir. APA tarafından geliştirilmiş sınıflandırma sistemi olan DSM-IV’de (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) “Öğrenme Bozuklukları” terimi kullanılmış, bu sorunun çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları kapsamında ele alınması gerektiği belirtilmiş ve sağaltımın bir parçası olarak özel eğitim verilmesi gereği vurgulanmıştır.
Özgül Öğrenme Güçlüğünün Alt Tipleri
1-Okuma Bozukluğu (Disleksi): Disleksi, yeterli zeka, sosyo-kültürel fırsat, güdü veya duyusal kapasiteyle uyumsuz okuma ve yazma güçlüğü olarak tanımlanmaktadır. Bireysel olarak uygulanan standart doğru okuma ya da kavrama testlerinde kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve aldığı eğitimle uyumsuz okuma becerisi, söz konusu bozuklukların okul başarısını ya da okuma becerileri gerektiren günlük yaşam etkinliklerini önemli ölçüde bozması ve okuma zorluğunun duyusal bozukluğa eşlik edenden çok daha fazla olması belirtileri yer almaktadır (APA, 1994).
2- Matematik Bozukluğu (Diskalkuli): Diskalkuli normal zekaya sahip bir çocuğun aritmetik becerisi edinmesini etkileyen bir Özgül Öğrenme Güçlüğü’dür. Kötü eğitim koşulları, çevresel yoksunluklar diskalkulinin etiyolojisinde etkili olsa da, diskalkuli ailesel yatkınlıkla da ilişkili bir bozukluktur. Özgül Öğrenme Güçlüğü’nün erkeklerde görülme sıklığı kızlarda görülmesinden daha yüksek olmasına rağmen, diskalkuli kızlarda daha yaygındır.
3-Yazılı Anlatım Bozukluğu (Disgrafi): Yazının bozulmasına ya da hatalı olmasına neden olur. Bu kusur çocuklarda genel olarak yazı yazmayı öğrenmeye başladıklarında ortaya çıkar. Nasıl yazmaları gerektiği öğretilse de yazılarında, harf, sözcük ve hece atlama, ters yazma, harf karıştırma, birleşik yazma, hece ayırma, sözcük ekleme, sözcüğü yanlış yazma ve yazım hataları görülür.
4-Başka Türlü Adlandırılamayan Öğrenme Bozukluğu: Bu kategori, herhangi özgül bir öğrenme bozukluğu tanı ölçütlerini karşılamayan öğrenmedeki bozuklukları içerir. DSM-IV’de kategori için verilen ölçütler şunlardır: Uygulanan her bir testte kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve yaşına uygun olarak aldığı eğitimle beklenenin önemli ölçüde altında olmayan test başarısı göstermesi. Ancak okul başarısını bir arada önemli ölçüde etkileyen her üç alandaki (okuma, matematik, yazılı anlatım) sorunların var olması (APA, 1994).
Özgül Öğrenme Güçlüğünde Okul Öncesi Dönemden İtibaren; Dil, Algı, Kavram, Motor- koordinasyon, Bellek, Dikkat-konsantrasyon, Sıralama-Organizasyon, Duygusal-sosyal alanlarda güçlükler görülebilmektedir.
1-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Dil Alanı: Hızlı verilen işitsel ve görsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşanmaktadır. Konuşmanın gecikmesi, sözcük dağarcığının yaşa uygun olmaması, sesler ile ses sembolleri arasındaki bağlantıların yavaş öğrenilmesi dikkat çekicidir. Sözcük bulmada, bilinen objeleri, eylem sözcüklerini isimlendirmede, ses ya da hecelerin ardışıklığını (şeftali-feştali vb.) öğrenmede, sözcükleri doğru telaffuz (para-pala vb.) etmede, basit kafiyeli sözcükleri (taç-maç vb.) öğrenmede zorlanırlar. Sözcüklerdeki benzeşen sesleri (kız-kıs, mal-nal, kar-gar vb.) algılayamazlar. Bir sözcüğü seslerini ya da hecelerini (m-s-a, kel-i-me vb.) yanlış ayırırlar.
Okurken ya da yazarken bazı sesleri, (b-d-p, m-n, f-v vb.) karıştırırlar. Yeni sözcükleri öğrenmede zorlanırlar. Bir yazılı metinde aynı sözcüğü farklı biçimlerde yazarlar. Yaşıtlarına oranla daha fazla okuma hatası yaparlar, okuma hızları düşüktür ve yüksek sesle okumaktan kaçınırlar. Bir metni okurken, satır, sözcük, hece, ses atlar, okuduğunu tekrar okur ve okuduğu yeri kaybederler. Hikâye anlatmaya veya dinlemeye ilgi duymazlar. Gördüğü ses sembolü, sayı ya da sözcükleri (15-51, 6-9, b-d, ve-ev, ne-en vb.) ters okur ve yazarlar. Yazarken sözcüklerdeki seslerin sırasını (elma-emla vb.) karıştırırlar. Okuduğunu ve dinlediğini anlamada, düşüncelerini düzgün cümleler kurarak ve yazarak ifade etmede güçlük yaşaması nedeniyle okuma, yazma ve kompozisyon ödevlerini yapmada isteksizdirler. Ders esnasında not tutma ve tahtada yazılanları vb. defterine geçirmede zorlanırlar.
2-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Algısal Alan: Eşleştirme (benzerlik, farklılık), sınıflandırma (boyut, renk ve şekillerine göre objeleri sınıflama), sıralama (büyükten küçüğe sıralama vb.), sözel yönergeleri karıştırma, yön karıştırma (kitabı ters tutma, ayakkabıları ters giyme) güçlükleri vardır. Görsel ve işitsel algı sorunları (ayrımlaştırma, figür- zemin, hafıza alanlarında), dokunsal algı sorunları (dokunarak ayrımlaştırma ve tanımada güçlük çekme) ve kinestetik algı sorunları (dans, ip atlama gibi aktivitelerde zorlanma, yön bulmakta zorlanma) görülmektedir.
3-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Kavramsal Alan: Görsel uyaranları işlemleme ve ayırt etmede sorun yaşandığından ses sembolü, renk, sayı ve geometrik şekilleri öğrenme ve ayırt etme güçleşmektedir. Bu güçlüğe sahip bireyler, zaman, mekân ve yön kavramlarını öğrenmede, yaşına uygun oyunları anlamada zorlanırlar. Akıl yürütme ve sorun çözmede güçlük çeker, yeni becerileri yavaş öğrenirler. Basit matematik işlemleri yaparken kâğıt ve kaleme ya da parmak hesabına gereksinim duyar, sayıların ardışıklığını, matematik sembollerini (+, x gibi) karıştırırlar. Çarpım tablosunu öğrenmede, matematik terimlerini ve kavramlarını anlamada, sınıf ve yaş düzeyine uygun matematik problemlerini çözmede zorlanırlar.
4-Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Motor-Koordinasyon Alan: El tercihinde gecikir (sağ ve sol eli karışık kullanmak), sağ ve solu karıştırırlar, yap-boz, küpler, lego gibi oyuncaklarla oynamada zorlanırlar. Kalemi hatalı tutar, şekillerin çizimine yanlış yönden başlar, geometrik şekillerin çiziminde (modelden bakarak doğru kopya etme) güçlük yaşarlar. El yazıları bozuktur. Kaba motor becerilerde ve koordinasyonda (ritmik hareket etmek, el çırpmak, merdiven inip-çıkmak, sek sek oynamak, zıplamak, top atmak- yakalamak, ip atlamak ve bisiklet sürmek vb.) sorunlar yaşarlar. Bu bireylerin kazaya yatkın ve sakar (takılmak, sendelemek, düşmek, devirmek, düşürmek vb.) oluşları dikkat çekicidir. Ayakkabı, kravat bağlamada, daha küçük yaşlarda düğme iliklemede ve yardımsız giyinmede zorlanırlar. Ardışık hareketler gerektiren takım sporlarında başarısızdırlar.
5- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Bellek Alanı: Şiirleri, şarkıları, çevresindeki kişilerin isimlerini, işittiklerini, gördüklerini ve bunların sırasını, sürekli tekrarlanan işleri yapmayı hatırlamada güçlük çeker (yemekten önce elini yıkamayı unutma, günler, aylar, sayılar ve alfabenin ardışıklığını hatırlayamama gibi). Yeni öğrendiği bilgiyi hatırlamada ve sırasıyla anlatmada zorlanır. Okul araç-gereçlerini sıkça kaybeder ya da okulda unutur.
6- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Dikkat-Konsantrasyon Alanı: Bireyin algıladığı uyarıcıya tepki göstermesi için dikkatini ona yöneltebilmesi gerekir. Sözlü yönergeleri dinlemede, izlemede zorlanırlar. Dikkatini bir noktaya odaklamakta güçlük çekerler ve dikkat süreleri kısadır. Okur ve yazarken dikkat problemi yaşarlar.
7- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Sıralama-Organizasyon Alanı: Belirli bir sıra içinde yapılması ya da bilinmesi gereken şeylerin sırasını karıştırırlar (Haftanın günlerini, ayların, mevsimlerin, sayıların, alfabenin harf sırasını karıştırma gibi). Ayrıca, dinlediği, okuduğu bir öyküyü anlatması istendiğinde öykünün başını sonunu karıştırma, sözlü ya da yazılı olarak düşüncelerini sırayla ifade etmekte güçlük çekme ve sıralı çizimlerde ardışıklığı sürdürememe davranışları gözlenir.
8- Özgül Öğrenme Güçlüğü’nde Duygusal-Sosyal Alan: Yaptığı işleri yerine getirmede, bir işe başlamada ve bitirmede zorlanırlar. Araç-gereçlerini temiz, düzenli bir şekilde korumada, ödevlerini ve projelerini planlamada, yaptığı işleri kontrol etmede güçlük çekerler. Düşüncelerini düzenlemede ve düzgün bir sırada ifade etmede de zorlanırlar. Bu bireyler verimli ders çalışma konusunda akranlarına oranla daha fazla sıkıntı yaşayabilirler. Arkadaş edinmede güçlük yaşayabilir, arkadaşları tarafından kolay yönlendirilebilirler. Jest ve mimikleri anlamada güçlük yaşadığından (kızgınlık ifadesini anlayamamak vb.) iletişimde, duygularının kontrolünde zorlanır, aşırı tepki gösterebilir, düşünmeden harekete geçebilirler. Değişikliklere zor uyum sağlarlar. Duygulanımları sık değişir, benlik saygısı düşüktür ve kendilerine güveni azdır.Öğrenmeyle ilgili çok sayıda travmatik yaşantıları vardır. Enuresis (idrar kaçırma), enkopresis (dışkı kaçırma), karın ağrısı, okul reddi, okuldan kaçma gibi ikincil davranış bozuklukları görülebilir.
Özgül Öğrenme Güçlüğü Olan Bireylerin Güçlü Oldukları Alanlar ise, çevrelerine karşı ilgili ve meraklı olabilmeleridir. ilgi duydukları alanlarda daha kolay kavrayabilirler. Sözcükler yerine resimlerle düşünebilirler. Sezgisel yolla problem çözme becerileri ve hayal güçleri gelişmiş olabilir. Yaratıcıdırlar. Pratik çözüm yolları bulabilirler. Bir makineyi kılavuzu okuyup çalıştırmak yerine bir bakışta anlayıp çalıştırabilir ve icatlar yapabilirler.
Özgül Öğrenme Güçlüğü ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Araştırmalar Özgül Öğrenme Güçlüğü olan çocukların yaklaşık olarak %30’unda davranışsal ve duygusal problemler bildirmektedir. Özgül Öğrenme Güçlüğü olan çocuklarda artmış hiperaktivite riskine işaret edilirken; disleksi ile dikkat eksikliği arasında da güçlü bir ilişki olduğu bildirilmektedir.
ÖZGÜL ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN BİREYLERLE ÇALIŞIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
1-Bireye, yaşadığı güçlüklerin zekâsı ile ilgili bir problem olmadığı, farklı öğrendiği, öğrenme için daha fazla zaman ayırması ve çaba göstermesi gerektiği uygun bir dille anlatılmalıdır. Bu şekilde birey eğitim sürecinde belirlenen hedeflere ulaşmak için etkin katılım gösterebilecektir.
2-Etkinlik süresince bireyin herhangi bir tepki vermeden önce düşünmesi sağlanmalı, bireyin kendisinin kullanabileceği stratejiler geliştirerek kendine yeterli ve bağımsız çalışabilmesi desteklenmelidir. Örneğin; okuduğunu anlamayı artırmak için kendi kendini sorgulama tekniği bireye öğretilebilir. Bunun için bireyin kendisine “Bu metne neden çalışıyorum?”, “Metnin ana fikri ne?” gibi sorular sorarak nasıl daha fazla bilgi edinebileceğini araştırması sağlanabilir. Ayrıca bireylerin kendi hatalarını kendilerinin bulmasına olanak verilmelidir.
3-Dikkat Eksikliği ve Özgül Öğrenme Güçlüğü olan öğrenciler düzenli ortamlara ihtiyaç duyarlar. Dış dünyalarının düzenlenebilmesi için listeler yapın. Ne yapacaklarını unutan ya da bilemeyen çocuklar bu listeleri çok faydalı bulacaklardır. Onların hatırlatılmaya, uygulama, tekrar yapmaya, yönlendirmeye, sınırlar konulmasına ve düzene ihtiyaçları vardır.
4-Kuralları yazın ve her zaman göz önünde olacağı bir yere asın. Çocuklar kendilerinden ne beklendiğinden emin olduklarında, çevrelerindeki kişilere daha fazla güven duyacaklardır.
5-İşlerin nasıl yapılması gerektiğini tekrarlayın, yazın, söyleyin, tekrar tekrarlayın. Direktifleri bir kereden fazla duymak ihtiyacındadırlar.
6-Sürekli göz göze gelmeye çalışın.
7-Sınırlar koymaktan çekinmeyin. Sınırlar çocuklara ceza vermek için değil, onları rahatlattığı ve çevrelerine güven duymalarını sağladığı için konur.
8-Okul sonrasında yapması gerekenleri yazması için yardımcı olun. Böylece ERTELEME davranışlarının önüne geçebilirsiniz.
9-Hatırlamalarına yardımcı olabilmek için onlara ipuçları, kafiyeler, kodlar, gruplandırmalar vb. bellek geliştirilmesine yardımcı olacak yöntemler kullanılmalıdır.
10-Talimatlarınızı basitleştirin. Zamanlamayı basitleştirin. Basit cümleleri kavramak daha kolaydır. Ama renkli cümleler kullanın, renkli bir dil dikkat toplamaya yardımcı olur.
11- Ödevleri kontrol ederken, miktardan çok ödevin kalitesine bakın.
12- Çocuğun neler öğrendiğini sık sık kontrol edin. Böylece çalışmaya devam eder, kendilerinden neler beklendiğini bilir, hedeflerine ulaşıp ulaşamadıklarını gözlemleyebilir ve cesaretlenirler.
13-Büyük projeleri, küçük ve bitirilmesi kolay parçalara bölün. Büyük projeler söz konusu öğrencilerin hemen yılmasına ve "Ben bunu bitirmeyi asla başaramam" demelerine neden olur. Oysa büyük bir işi, kolayca başarılabilir küçük parçalara bölmek onları ürkütmeyecek ve özgüven duygusu desteklenmiş olacaktır.
14-Şakacı, alışılmışın dışında, neşeli tutumlar dikkatlerini toplamalarına yardımcı olur. Özgül Öğrenme Güçlüğü olan bireylerin yaşamlarında düzen, programlar, listeler ve kurallar gibi onları sıkabilecek pek çok şey yer alır. Arada bir, neşe ölçüsünün arttırılması yararı olacaktır.
15- İşleri oyun şekline getirin.
16-Çocuğun başarılarını yakalamak ve övmek için hep tetikte olun. Çocuklar, o kadar fazla başarısızlık yaşarlar ki, verebileceğiniz her türlü olumlu tepkiye ihtiyaçları vardır. Göz ardı edilmemesi gereken diğer bir nokta da; bu öğrencilerin övgüye çok olumlu tepki verdikleridir. Cesarete, çok ihtiyaçları vardır.
17-Ondan beklentilerinize açıklık kazandırın.
18-Davranışların yönlendirilmesini sağlamak için daha büyük çocuklarda puanlama sistemi ve daha küçük çocuklarda ödüllendirme sistemi geliştirin. Çocuklar için ödül almak ya da saptanan hedeflere ulaşmak çok önemlidir.
19-Çocukların kendilerini değerlendirebilmeleri için onlara yardımcı olun. Çoğu zaman nasıl davrandıklarını ya da bulundukları noktaya nasıl geldiklerinin farkında değildirler. Onlara bu bilgiyi yapıcı bir tavırla aktarın. Şöyle sorular sorabilirsiniz; “Sen öyle dediğinde, arkadaşının neden üzüldüğünü biliyor musun?". Kendi kendini tanımasına yardımcı olacak sorular sormayı denemelisiniz.
20-Ev ile okul arasında sürekli bir iletişim sağlanması için ödev defteri tutturun.
21-Eğer çocuk sosyal işaretlerden, vücut dili, ses tonu, zamanlama vb. anlayamıyorsa; o zaman tedbirli bir şekilde bunları anlamayı ona öğretmelisiniz. Örneğin; "sen kendi hikayeni anlatmadan önce arkadaşınınkini bir dinle bakalım" ya da "karşındaki ile konuşurken onun gözlerine bakmayı deneyebilirsin."
22-Olanak buldukça çocuğa sorumluluk verin. Eşyalarını nereye koyması gerektiğini hatırlayabilmesi için kendi kendine bir yöntem bulmasını sağlayın. Nelere ihtiyacı olduğunu ona dikte etmek yerine sizden yardım istemesini bekleyin.
23-Öğrendiklerini daha sonra hatırlayabilmek için küçük notlar yazmalarını önerin. Notlara yalnızca kendilerine söylenenleri değil kendi düşüncelerini de eklemeleri yararlı olur. Bu yöntem söylenenleri daha dikkatli dinlemelerine neden olacaktır.
24-Aile-Öğretmen görüşmeleri düzenli biçimde yapılmalıdır. Sadece sorun ortaya çıktığında görüşmek yerine belirli aralıklarla görüşmek daha yararlı olacaktır.
AİLE EĞİTİMİNİN PLANLANMASI VE AİLE İLE İŞ BİRLİĞİ
Aileye özgül öğrenme güçlüğünün tanımı, özellikleri, bu bireylerde öğrenmenin nasıl gerçekleştiği ve öğrenmelerini etkileyen süreçler basit bir dille anlatılmalıdır.
Özellikle bu durumun bireyin zekâsı ile ilgili bir problemden kaynaklanmadığı, öğrenmek için biraz daha fazla zaman ve çabaya ihtiyaç duyduğu belirtilmelidir. Ailenin çocuğunu anlaması, güçlüklerini kabul etmesi, beklentilerini çocuğunun özelliklerine göre düzenlemesi ve eğitim sürecine katılımlarının sağlanması çok önemlidir. Bu şekilde anne ve babalar hem kaygılanmaz hem de çocuklarına nasıl yardımcı olabilecekleri konusunda bilgi, beceri ve deneyim kazanmış olurlar.
Bireyin öğrenme sürecinde aile desteği çok önemlidir. Bu nedenle günlük yaşamda yapılacak bazı etkinliklerin bireyin temel kavramları anlamasına yardımcı olacağını bunun da okuldaki öğrenmesini kolaylaştıracağını aileye anlatmak ve aileyi model olarak göstermek gerekir. Örneğin, sofra düzeninde çatal ve kaşığın yerini düzenlerken sağ ve sol kavramlarının üzerinde durulması oryantasyon (yönelim) becerilerin gelişmesine yardımcı olur.
Çocuğa organizasyon becerisi kazandırmak için ev ortamının, çalışma, yemek vb. zamanların düzenli olması gerektiği aileye nedenleri ile açıklanmalı gerekirse bununla ilgili takip çizelgeleri hazırlanmalıdır. Ayrıca ailedeki davranış kuralları birlikte belirlenmeli, kurallara uyulmadığında oluşabilecek sonuçlar konuşulmalı, yaptırımlar bireyin yaşına uygun, yerinde ve tutarlı olmalıdır.
Bireyin çalışmasının sonucunda aldığı notlardan çok gösterdiği çabanın ödüllendirilmesi ve ilerleme hızına sabır gösterilmesi gerektiği de ailelere mutlaka anlatılmalıdır.
Bireyin güçlü olduğu alanların belirlenmesi ve bunlarla ilgili okul dışında da
etkinlikler yapılması için aileye rehberlik edilmelidir.
Ailelere yönerge verirken aynı zamanda göz teması kurarak dikkat çekmeleri, kullanacakları yönergelerin kısa ve net olmasına özen göstermeleri konusunda bilgi verilmelidir.
Aile eğitimi sürecinde aile üyeleri ile bireysel ve grup görüşmeleri yapılabilir. Sosyal destek grupları oluşturulabilir.
Kaynaklar
American Psychiatric Association (APA). (1994). Diagnostic and statistical manual of mental disorders ( 4th ed.). (DSM-IV). Washington D.C: APA. 46-53.
Silver, C.H., Ruff, R.M, Iverson, G. L., Barth, J. T., Broshek, D. K., Bush, S. S., Koffler, S.P. ve Reynolds, C.R. (2007). Learning disabilities: The need for neuropsychological evaluation. NAN Policy and Planning Committee. Archives of Clinical Neuropsychology, 23; 217-219.
T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezi Özel Öğrenme Güçlüğü Destek Eğitim Programı, Ankara 2008.
TURGUT, Sevil. Özgül Örenme Güçlüğü’nde Nöropsikolojik Profil, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Özgül Öğrenme Güçlüğü" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Gözde EMİK AKSOY'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Gözde EMİK AKSOY'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
öğrenme güçlüğü, disleksi, diskalkuli, disgrafi, özel öğrenme güçlüğü, özgül öğrenme güçlüğü, öğrenme zorluğu, ders başarısızlığı, öğrenme problemleri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
