Babaların Çiftleriyle Olan Uyumlarının Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi
Özet
Bu araştırma, günümüz geleneksel kavramların değişip dönüşmeye başladığı post-modern dünyasında aile hayatı ve çocuk yetiştirme konusunda gün geçtikçe daha çok merak edilen ve dikkat çeken babalar üzerine odaklanmıştır. Babaların eşleriyle yaşadıkları uyum düzeyinin, aile hayatının önemli bir bölümünü oluşturan çocuk yetiştirme tutumu üzerindeki etkisi araştırmamızın temel inceleme konusunu oluşturmaktadır. Araştırmaya önceden belirlenmiş kriterlere uyan toplam 377 baba katılmıştır. Katılımcılara Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği uygulanmış ve cevaplar arasındaki korelasyona bakılmıştır. Sonuçlar babaların çift uyumlarıyla genellikle aşırı kontrollü ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkiye işaret etmektedir. Yorum ve tartışma kısmında araştırmanın sonuçları değerlendirilmiş, geçmiş araştırmalarla aralarında paralellikler aranmıştır.
Giriş:
Aile, toplumun nüvesidir ve çocukların içinde yetiştirildiği aile tipi onların yaşayacakları toplumsal ilişki türünü, niteliğini büyük ölçüde belirleyecektir. Bu ilişkiler de çocuğun kişilik gelişimi ve sosyal davranışlarını etkileyecektir.
Bu kritik ilk yıllarında çocuklar, en uygun şekilde gelişmelerine yardımcı olacak başka insanlara, diğer bir deyişle yetişkinlere ihtiyaç duyarlar (Myers, 1992). Çocukların araştırma ve keşif için olanaklar yaratılan, tutarlı ve tahmin edilebilir bir bakım ortamına gereksinimleri vardır. Bu gereksinim, çocuğun sağlıklı gelişmesi ve sosyalleşmesi için ailenin önemli işlevleri olduğunu vurgulamaktadır. Sosyalleşme öncelikle ailede başlar; çocuğun sağlıklı gelişmesi çocuğa sağlanan bakımın niteliği ve niceliğine bağlıdır. Ailenin öneminin altı çizildiğinde, sorumluluğun büyük çoğunluğunun annede olduğuna inanılır.
Geleneksel toplumlarda, aile içinde kadının ve erkeğin rolleri cinsiyet ayrımına dayanarak, Parsons’ın “cinsiyet rolü farklılaşması” temelinde kadının dışavurumsal rollerde, erkeğin ise araçsal rollerde uzmanlaştığı düşüncesini destekler nitelik göstermekte ve bu roller sosyalizasyon süreci içinde öğrenilmektedir. Buna göre erkeğin aile içindeki en önemli görevi, ailenin geçimini sağlamak; kadının ise, ev işlerini yapmak ve çocuklara bakmaktır. Buna bağlı olarak evle ile ilgili alınacak kararlarda, ev içi işler konusunda kadınlar; satın alma ve dışarı ile ilişkileri belirleyen konularda ise erkekler söz sahibidir.
Babalar psikoloji alanında yıllardır göz ardı edilmişlerdir. Sosyalleşme üstüne yapılmış çeşitli araştırmalar anne-çocuk etkileşiminin türlerine veya aile tiplerine odaklanmış, bunların çocuğun kişiliğine ve toplumsal davranışlarına olan etkilerine yoğunlaşmıştır. Baba-çocuk ilişkisini ve bu ilişkinin sonuçlarını inceleyen sistematik araştırma sayısı çok azdır (Lynn, 1974). Bunun başlıca nedeni, çocuğun gelişimini etkileme konusunda babalardan çok annelerin önemli olduğu düşüncesidir. Freud bebek ile anne arasındaki ilişkinin, onun ilerideki kişiliğini ve sosyal ilişkilerini şekillendirmede büyük önem taşıdığına inanırdı. Babaların ise çocukluğun sonraki döneminde önemli olduğu düşünülürdü. Bağlanmanın önemini vurgulayan Bowlby, bebeğin bağlanmasındaki ilk ve en önemli unsurun anne olduğunu öne sürmüştür.(Parke, 1981). Babalara ise sadece anneyi destekleyebilecekleri ikincil bir önem atfedilmişti.
Son yıllarda, gerek kişisel doyum amacıyla, gerek ekonomik nedenlerden dolayı, gerekse Batı feminist hareketinin ortaya çıkmasıyla ev dışında tam zamanlı çalışan kadınların sayısı artmıştır (Lynn, 1974). Bu durum, babaların rolünü ciddi boyutta değiştirmiştir (Presser, 1998). Üstelik annenin çocuk doğurmasıyla işe geri dönmesi arasındaki zaman kısalmıştır. Özellikle büyük kentlerdeki çekirdek ailelerin sayısı yükselmiştir. Geçmişe oranla çok daha fazla boşanmış baba çocuğunun velayetini talep etmektedir. Tüm bu değişimler, babaları erken bebeklik ve çocuk bakımıyla daha yakından ilgilenmeye teşvik etmiştir (Presser, 1998). Bu nedenle de son yıllarda yapılan araştırmalar babanın ilgisinin çocuğun gelişimine olan etkilerini bulmayı amaçlamaktadır.(Lynn, 1974; Parke, 1981).
Geçmişe bakıldığında babaların ahlak bekçisi, ailenin geçimini sağlayan kişi, cinsiyet rolü modeli ve yetiştiren/katılan kişi gibi çeşitli rollerinin kabul edildiği görülür. Zamanla her role atfedilen önem değişmiş, şimdilerde ise dikkatler babanın çocukların günlük bakım ve yetiştirilmesinde aktif rol oynamayı içeren yetiştiren-katılan kişi rolüne yoğunlaşmıştır (Daly, 1995; Lamb, 1997).
Evlilikte eşlerin mutluluk algılarının üst düzeyde olması ve hem evlilikten hem de birbirlerinden hoşnut olarak doyum sağlaması (Sinha, Mukerjee, 1989) evlilikte uyumu da beraberinde getirmektedir. Spanier (1976) evlilikte uyumu, eşlerin günlük yaşantıya ve yaşantı içinde değişen koşullara uyum sağlaması ve belirli bir süre içinde birbirlerine uygun olarak değişmesi şeklinde tanımlamaktadır. Sabatelli (1988) ise uyumlu evliliği eşlerin birbirleriyle iletişim kurabildiği,evliliğin önemli alanlarında fazla anlaşmazlık yaşanmadığı,anlaşmazlıkların her iki tarafı da hoşnut edecek şekilde çözümlendiği evlilik olarak tanımlamaktadır.
Eşlerin beraberliklerinde birbirleriyle olan uyumları ve birlikteliklerinden aldıkları tatmin, aile hayatı tutum ve niteliği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu noktada babaların eşleriyle yaşadıkları uyum düzeyinin, aile hayatının önemli bir bölümünü oluşturan çocuk yetiştirme tutumu üzerindeki etkisi araştırmamızın temel inceleme konusunu oluşturmaktadır.
YÖNTEM
Örneklem:
Araştırmaya toplam 377 baba katılmıştır. Bu babaların seçimindeki dikkat edilen kriterler, en az orta okul mezunu olmaları, ekonemik düzeylerini en az orta düzeyde bildirmeleri, ilgili yaş gruplarından birine uygun çocuğa sahip olmaları, eşleriyle birlikte yaşıyor olmaları ve çalışmaya istekli olmalarıdır.
Belirlenen yaş grupları şu şekilde sıralanmaktadır:
1- 0 - 1,5 yaş
2- 1,5 - 3 yaş
3- 3 - 6 yaş
4- 6 - 12 yaş
5- 12 - 20 yaş
İlk olarak her bir yaş grubundan 38 kız ve 38 erkek çocuğa sahip toplam 76 baba seçilmiştir. Böylece 5 farklı çocuk yaş grubundan seçilen toplamda 380 babanın yarısı kız yarısı da erkek çocuk sahibidir. Daha sonra 3 geçersiz test tespit edildiğinden örneklem sayısı 377' ye düşmüştür (kız n=190, erkek n=187).
Araştırmaya katılan babaların eğitim durumları şu şekildedir: orta okul mezunu 53 baba (%14,1), lise mezunu 163 baba (%43,2), eğitimi üniversite ve üstü olan 160 baba (%42,4).
Babaların belirttikleri ekonomik düzeylere göre dağılımı ise şu şekilde olmuştur: orta ekonomik seviye 208 kişi (%55,2), iyi ekonomik seviye 150 kişi (%39,8) ve çok iyi ekonomik seviye 19 kişi (%5).
Ölçekler:
Araştırmada kullanılan ölçekler ve Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği' dir.
Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği, ebeveynlerin mevcut çocuk yetiştirme tutumlarını anne veya babadan alınabilecek cevaplar doğrultusunda değerlendirmektedir. PARİ, anne veya babaya sorulabilen dörtlü likert tipi ölçek seçeneğiyle cevaplanabilen (4=çok uygun buluyorum, 3=oldukça uygun buluyorum, 2=biraz uygun buluyorum, 1=hiç uygun bulmuyorum) toplam 60 maddeden oluşmaktadır. Madedeler yetiştirme tutumlarının farklı tiplerini (aşırı kontrol=16 madde, arkadaşlık=9 madde, ev kadınlığı reddi=13 madde, karı-koca geçimsizliği=6 madde, baskı-disiplin=16 madde) temsil edecek biçimde düzenlenmiştir. Aslı Schaefer ve Bell (1958) tarafından geliştirilmiş, kısaltılmış formu LeCompte ve Özer (1978) tarafından Türkçe' ye uyarlanmıştır.
Orjinal adı "Dyadic Adjusment Scale" olan "Çift Uyum Ölçeği", Spainer tarafından hazırlanmış; evli çiftler ve diğer ikili beraberliklerde, uyum düzeyini değerlendirmek için geliştirilmiştir. 32 maddeden oluşan ölçek, evet-hayır soruları ve likert tipi olarak düzenlenmiştir. Ölçeğin dört alt testi vardır. Bunlar eşler arası fikir birliği (13 madde), eşler arası tatmin (10 madde), eşler arası birliktelik (5 madde) ve duygulanım ifadesidir (4 madde). Tüm ölçekten alınan en düşük puan 0 ve en yüksek puan 151 dir. Toplam puandaki yükselme evlilikteki uyumu göstermektedir. 98' den düşük puanlar evlilik uyumsuzluğuna işaret etmektedir. Ölçeğin Türkçe' ye uyarlanması Özkan (1995), geçerlilik güvenilirlik çalışmaları Yavuz (1995) tarafından yapılmıştır.
İşlem:
Öncelikle her bir babayla konuşularak araştırma ile ilgili kısa bir bilgi verilmiş ve katılımları için onay alınmıştır. Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği babaların kendilerinin okuyup cevaplayabileceği türde sorulardan oluştuğu için babalara teslim edilmiş ve cevaplamaları istenmiştir. Önce bir kaç soru uygulamacı tarafından beraberce yapılarak envantere ve sorulara alışılması sağlanmıştır. Daha sonra veriler toplanıp analize alınmıştır.
Sonuçlar:
Alınan PARİ ve Çift Uyum Ölçeği puanlarına Pearson Korelasyon Analizi uygulanmıştır ve değişkenler arasında ne tür bir korelasyon olduğuna bakılmıştır.
Babaların eşleriyle yaşadıkları fikir birliği ile aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (r = .14, p <.05). Demek oluyor ki babaların eşleriyle fikir bazında uyuşmaları, çocuklarına karşı aşırı kontrollü bir tutum sergilemelerine neden oluyor. Sonuçtan hareketle, babaların eşleriyle yaşadıkları fikir çatışmaları ve uyumsuzlukları, çocuklarını daha serbest bırakmalarına, çocuklarının üzerlerindeki kontrollerini gevşetmelerine neden olabileceği düşünülebilir. Yani, eşle fikir çatışmasının yaşandığı bir ortamda düşünce çocuklardan çok çatışmaya odaklanıyor gibi görünmektedir. Aynı şekilde babaların eşleriyle yaşadıkları fikir birliği ile arkadaşça (demokratik) çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu da görülmektedir (r = .21, p <.001). Bu durum biraz kafa karıştırıcıdır çünkü aşırı kontrollü-müdahaleci tutumla, demokratik bir tavrın sergilendiği, eşitliğin tanındığı arkadaşlık tutumu birbirine zıt durumlar gibi görünmektedir. Araştırmanın sonuçlarında ise eşler arası fikirbirliğinin hem aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumuyla hemde arkadaşça çocuk yetiştirme tutumuyla birlikte görüldüğü aralarında korelasyon olduğu görünmektedir. Bu durum, araştırmaya katılan babaların kendilerini daha demokratik göstermeye çalışsada, geleneksel aşırı müdahaleci ve otoriter bakış açılarından vazgeçemedikleri şeklinde yorumlanabilir.
Babaların eşleriyle olan ilişkilerinden duydukları çift tatmini ile aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumları ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıla, r =.11, p <.05 ve r =.16, p<.05). Bu bulgulardan babaların evlilikten aldıkları tatmin doğrultusunda, ilgilerini aile yaşamlarının üzerine topladıkları sonucuna varılabilir.
Babaların eşleriylle aralarındaki çift birlikteliği ve duygulanım ifadesi ile arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıyla, r =.13, p <.05 ve r =.20, p<.001). Babaların eşleriyle olan ortak ilgi alanları, ortak hobileri, birlikte vakit geçirdikleri zamanların fazlalığı ve birbirlerine hissetikleri duyguları rahatça ifade edebilmeleri çocuk yetiştirme tutumlarına da sirayet etmekte, daha arkadaşça-demokratik bir tavırla çocuklarına yaklaşmaktadır.
Araştırmada elde edilen bulgulara göre babaların Çift Uyum Ölçeğinden aldıkları toplam puanla (ort.=109.4), aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumu ve arkadaşça (demokratik) çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıyla, r =.11, p<.05 ve r =.26, p<.001).
Araştırmanın bulguları, babaların çift uyumlarıyla genellikle aşırı kontrollü ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkiye işaret etmektedir. Bir tek anlamlı olmasa da anlamlılığa yakın olarak çift tatmini ile karı-koca geçimsizliği arasında negatif bir korelasyona yaklaşılmıştır (r = -.10, p>.05). Bu da eşler arasındaki tatminin geçimsizliği engellediği gibi doğal bir sonuca işaret etmektedir.
Yorum ve Tartışma:
Bu araştırma, özellikle evlilik hayatını paylaşan kadın ve erkek arasındaki çift uyumunun önemini gözler önüne sermiştir. Uyumlu bir evliliğe bağlı olarak gelişen evlilik mutluluğu ve evlilik doyumu, insan yaşamında önemli bir rol oynamakta ve evli bireylerin psikolojik sağlığını yakından etkilemektedir. Evlilik uyumu bozulmaya başladığında bu tablo, eşler ve var ise çocuklar açısından bir yaşam krizine ya da travmaya dönüşmektedir. Bu durum mutlu ya da mutsuz evlilik olgusunu da ortaya çıkarmaktadır. Uyumlu bir evlilik ilişkisi eşlerin evlilikten sağladığı doyumu ve evlilik mutluluğunu etkilerken, diğer değişkenlerle birlikte gittikçe zorlaşan sosyo-ekonomik koşullar karşısında eşlerin psikolojik sağlığını da korumaktadır.
Yapılan bilimsel araştırmalar evlilikte uyum ile eşlerde gözlenen irrasyonel
düşünceler (Müller, Zyl, 1991); çocuk yetiştirmede ortaya çıkan fikir uyuşmazlıkları (Jouriles ve Ark. 1991); eşlerden birinde var olan herhangi bir kronik hastalık (Carter, Carter, 1994); eşlerin benzer kişilik özelliklerine sahip olması (Nemechek, Olson, 1999); eşlerin hastalıkları algılama tarzı ve hastalıklar karşısında gösterdikleri tepkiler (Ming, 2002); eşlerden birinde gözlenen yüksek kaygı (Dehle, Weiss, 2002); erkeğin geleneksel cinsiyet rollerinin dışına çıkması ev işlerine yardım etmesi (Mc Govern, Meyers, 2002); eşlerden birinde kısırlık ortaya çıkması (Peterson, Newton, Rosen, 2003) ve ailede engelli bir çocuğun bulunması (Risdal, Singer, 2004) gibi değişkenler arasında da önemli ilişkilerin bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Evlilikte varolan ebeveynler arası uyumun, o ailede yetişecek çocuğun sağlıklı bir şekilde gelişmesi açısından da önemi büyüktür. Yakalanan çift uyumu çocuk yetiştirme tutumlarına da yansıyacak ve çocuk sağlıklı gelişmesinde kritik noktalardan biri olan tutarlı davranışların sergilendiği stabil bir ortam sağlanacaktır.
Günümüzde, bilimselleşmeye başlayan sağduyu pratiklerinde hangi tarz çocuk yetiştirme tutumunun iyi hangisinin kötü olduğuna dair çıkarımsamalar ülkemizde daha çok tartışma ve araştırma konusu haline gelmektedir. Modernleşen Türkiye' de demokratik çocuk yetiştirme tutumunun gün geçtikçe daha yüksek sesle olması gereken olarak lanse edildiğini söylemek gerekir. Şendil (2003)' e göre çoğu kez yanlış anlaşılan bir durum, demokratik tutumda herkezin istediğini yapabilmekte özgür olduğudur. Oysa ki, insanların bir grup halinde yaşamak zorunda olduğu her durumda, bu ilişkilerin düzenlenmesi için belirli kurallar olması gerekmektedir. Dolayısıyla demokratik tutumu benimseyen anne-babalar mantıklı açıklaması yapılan kurallara sahiptir ve çocuk bu kurallara uyduğu sürece özgürdür.
Sonuç olarak, çiftler arası uyum gerek çocuk yetiştirme tutumlarına yansıması gerekse evliliğin sağlığı ve devamı için kritik noktadır. Özellikle sosyal öğrenmenin model alma doğrultusunda ilerlediği pregenital dönemde çocuğun anne-babasının uyumu içinde yetişmesi, sağlıklı nesiller ve umutlu bir gelecek için atılmış sağlam temelleri oluşturacaktır.
Kaynakça:
Carter, R. E. & Carter, C. A. (1994). Marital adjustment and effects of ilness in married pairs with one or both spouses chronically ill. The American Journal of Family Therapy. 22 (4), 315-326.
Daly, K. J. (1995). Babalığı yeniden şekillendirmek (Reshaping fatherhood). W. Marsiglio (Der.), Babalık: Çağdaş teoriler, araştırmalar ve toplumsal politikalar (Fatherhood: Contemporary theory, research and social policy), içinde (s. 21- 21). Thousand Oaks, California: Sage.
Dehle, C. & Weiss, R. L. (2002). Associations between anxiety and marital adjustment. The Journal of Psychology.136 (3), 328-338.
Jouriles, E. N.& at. al. (1991). Marital adjustment, parental disagreements about child rearing and behavior problems in boys: ıncreasing the specificity of the marital assessment. Child Development. 62, 1424-1433.
Lamb, M. E. (1997). Babalar ve çocuk gelişimi (Fathers and child development). M. E. Lamb (Der.), Babanın Çocuk Gelişimindeki Rolü (The Role of the Father in Child Development) içinde (1-18). New York: John Wiley and Sons.
LeCompte ve Özer (1978), Üç Sosyo-ekonomik düzeyde, Ankara' lı annelerin çocuk yetiştirme tutumları: Bir ölçek uyarlaması, Psikoloji Dergisi
Lynn, D. B. (1974). Baba: Çocuk gelişimindeki rolü (The father: His role in child development). Monterey, California: Brooks/Cole.
McGovern, J. M. & Meyers, A. S. (2002). Relation - ships between sex - role attitudes, division of household tasks and marital adjustment. Contemporary Family Therapy. 24(4), 601-618.
Ming, V. M. W. (2002). Psychological predictors of marital adjustment in breast cancer patients. psychology. Health and Medicine. 7(1), 38-51.
Müller, A. T. & Zyl, D. V. (1991). Relationship beliefs, interpersonal perception and marital adjustment. Journal of Clinical Psychology. 47(1), 28-33.
Myers, R. (1992). Hayatta kalan on iki (The twelve who survive). Londra: Routledge.
Nemechek, S. & Olson, K. R. (1999). Five factor personality similarity and marital adjustment. Social Behavior and Personality. 27(3), 309-318.
Özkan (1995), "Effects of Spousal Abuse on the Psychological Well-Being of His Partner and Evalution of Martial Satisfaction and Adjusment", Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul
Parke, R. D. (1981). Babalar (Fathers). Harvard Üniversitesi Yayınları: Cambridge, Mass.
Parsons (1972), Talcott. “Age and Sex in the Social Structure of the United States.” P. K. MANNİNG ve M.TRUZZİ (Ed.), Youth and Sociology, New Jersey: Englewood Cliffs, Prentice-Hall, Inc.,136-147.
Peterson, B. D., Newton, C. R. & Rosen, K. H. (2003). Examining congruence between partners perceived infertility - related stress and its relationship to marital adjustment and depression in infertile couples. Family Couples. 42(1), 59-70.
Presser, H. B. (1988). Çift gelirli Amerikalı aileler arasında mesaili çalışma ve çocuk bakımı (Shift-work and child care among dual-earner American parents). Journal of Marriage and the Family, 50, 133-148.
Risdal, D. & Singer, H. S. G. (2004). Marital adjustment in parents of children with disabilities: a historical review and meta - analysis. Researh and Practice for Persons with Severe Disabilities. 29(2), 95 -103.
Sabatelli, R. M. (1988). Measurement ıssues in marital research:a review and critique of contemporary survey ınstruments. Journal of Marriage and the Family. 50, 891-915.
Sinha, S. P. & Mukerjee, N. (1989). Marital adjustment and personal space orientation. The Journal of Social Psychology. 130(5), 633-639.
Spanier, G. (1976). Measuring dyadic adjustment: new scales for assessing the quality of marriage and similar dyads. Journal of Marriage and the Family.38, 15-28.
Şendil, Gül (2003) Çocuk Ergen ve Anne-Baba: Çocuk Yetiştirme Tutumları, Çantay Kitapevi, İstanbul
Yavuz (1995), "The Dyadic Adjustment Scale: A Validation Study With a Turkish Sample", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul
Vahap TASKENT
Uzm. Klinik Psikolog
Bu araştırma, günümüz geleneksel kavramların değişip dönüşmeye başladığı post-modern dünyasında aile hayatı ve çocuk yetiştirme konusunda gün geçtikçe daha çok merak edilen ve dikkat çeken babalar üzerine odaklanmıştır. Babaların eşleriyle yaşadıkları uyum düzeyinin, aile hayatının önemli bir bölümünü oluşturan çocuk yetiştirme tutumu üzerindeki etkisi araştırmamızın temel inceleme konusunu oluşturmaktadır. Araştırmaya önceden belirlenmiş kriterlere uyan toplam 377 baba katılmıştır. Katılımcılara Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği uygulanmış ve cevaplar arasındaki korelasyona bakılmıştır. Sonuçlar babaların çift uyumlarıyla genellikle aşırı kontrollü ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkiye işaret etmektedir. Yorum ve tartışma kısmında araştırmanın sonuçları değerlendirilmiş, geçmiş araştırmalarla aralarında paralellikler aranmıştır.
Giriş:
Aile, toplumun nüvesidir ve çocukların içinde yetiştirildiği aile tipi onların yaşayacakları toplumsal ilişki türünü, niteliğini büyük ölçüde belirleyecektir. Bu ilişkiler de çocuğun kişilik gelişimi ve sosyal davranışlarını etkileyecektir.
Bu kritik ilk yıllarında çocuklar, en uygun şekilde gelişmelerine yardımcı olacak başka insanlara, diğer bir deyişle yetişkinlere ihtiyaç duyarlar (Myers, 1992). Çocukların araştırma ve keşif için olanaklar yaratılan, tutarlı ve tahmin edilebilir bir bakım ortamına gereksinimleri vardır. Bu gereksinim, çocuğun sağlıklı gelişmesi ve sosyalleşmesi için ailenin önemli işlevleri olduğunu vurgulamaktadır. Sosyalleşme öncelikle ailede başlar; çocuğun sağlıklı gelişmesi çocuğa sağlanan bakımın niteliği ve niceliğine bağlıdır. Ailenin öneminin altı çizildiğinde, sorumluluğun büyük çoğunluğunun annede olduğuna inanılır.
Geleneksel toplumlarda, aile içinde kadının ve erkeğin rolleri cinsiyet ayrımına dayanarak, Parsons’ın “cinsiyet rolü farklılaşması” temelinde kadının dışavurumsal rollerde, erkeğin ise araçsal rollerde uzmanlaştığı düşüncesini destekler nitelik göstermekte ve bu roller sosyalizasyon süreci içinde öğrenilmektedir. Buna göre erkeğin aile içindeki en önemli görevi, ailenin geçimini sağlamak; kadının ise, ev işlerini yapmak ve çocuklara bakmaktır. Buna bağlı olarak evle ile ilgili alınacak kararlarda, ev içi işler konusunda kadınlar; satın alma ve dışarı ile ilişkileri belirleyen konularda ise erkekler söz sahibidir.
Babalar psikoloji alanında yıllardır göz ardı edilmişlerdir. Sosyalleşme üstüne yapılmış çeşitli araştırmalar anne-çocuk etkileşiminin türlerine veya aile tiplerine odaklanmış, bunların çocuğun kişiliğine ve toplumsal davranışlarına olan etkilerine yoğunlaşmıştır. Baba-çocuk ilişkisini ve bu ilişkinin sonuçlarını inceleyen sistematik araştırma sayısı çok azdır (Lynn, 1974). Bunun başlıca nedeni, çocuğun gelişimini etkileme konusunda babalardan çok annelerin önemli olduğu düşüncesidir. Freud bebek ile anne arasındaki ilişkinin, onun ilerideki kişiliğini ve sosyal ilişkilerini şekillendirmede büyük önem taşıdığına inanırdı. Babaların ise çocukluğun sonraki döneminde önemli olduğu düşünülürdü. Bağlanmanın önemini vurgulayan Bowlby, bebeğin bağlanmasındaki ilk ve en önemli unsurun anne olduğunu öne sürmüştür.(Parke, 1981). Babalara ise sadece anneyi destekleyebilecekleri ikincil bir önem atfedilmişti.
Son yıllarda, gerek kişisel doyum amacıyla, gerek ekonomik nedenlerden dolayı, gerekse Batı feminist hareketinin ortaya çıkmasıyla ev dışında tam zamanlı çalışan kadınların sayısı artmıştır (Lynn, 1974). Bu durum, babaların rolünü ciddi boyutta değiştirmiştir (Presser, 1998). Üstelik annenin çocuk doğurmasıyla işe geri dönmesi arasındaki zaman kısalmıştır. Özellikle büyük kentlerdeki çekirdek ailelerin sayısı yükselmiştir. Geçmişe oranla çok daha fazla boşanmış baba çocuğunun velayetini talep etmektedir. Tüm bu değişimler, babaları erken bebeklik ve çocuk bakımıyla daha yakından ilgilenmeye teşvik etmiştir (Presser, 1998). Bu nedenle de son yıllarda yapılan araştırmalar babanın ilgisinin çocuğun gelişimine olan etkilerini bulmayı amaçlamaktadır.(Lynn, 1974; Parke, 1981).
Geçmişe bakıldığında babaların ahlak bekçisi, ailenin geçimini sağlayan kişi, cinsiyet rolü modeli ve yetiştiren/katılan kişi gibi çeşitli rollerinin kabul edildiği görülür. Zamanla her role atfedilen önem değişmiş, şimdilerde ise dikkatler babanın çocukların günlük bakım ve yetiştirilmesinde aktif rol oynamayı içeren yetiştiren-katılan kişi rolüne yoğunlaşmıştır (Daly, 1995; Lamb, 1997).
Evlilikte eşlerin mutluluk algılarının üst düzeyde olması ve hem evlilikten hem de birbirlerinden hoşnut olarak doyum sağlaması (Sinha, Mukerjee, 1989) evlilikte uyumu da beraberinde getirmektedir. Spanier (1976) evlilikte uyumu, eşlerin günlük yaşantıya ve yaşantı içinde değişen koşullara uyum sağlaması ve belirli bir süre içinde birbirlerine uygun olarak değişmesi şeklinde tanımlamaktadır. Sabatelli (1988) ise uyumlu evliliği eşlerin birbirleriyle iletişim kurabildiği,evliliğin önemli alanlarında fazla anlaşmazlık yaşanmadığı,anlaşmazlıkların her iki tarafı da hoşnut edecek şekilde çözümlendiği evlilik olarak tanımlamaktadır.
Eşlerin beraberliklerinde birbirleriyle olan uyumları ve birlikteliklerinden aldıkları tatmin, aile hayatı tutum ve niteliği üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu noktada babaların eşleriyle yaşadıkları uyum düzeyinin, aile hayatının önemli bir bölümünü oluşturan çocuk yetiştirme tutumu üzerindeki etkisi araştırmamızın temel inceleme konusunu oluşturmaktadır.
YÖNTEM
Örneklem:
Araştırmaya toplam 377 baba katılmıştır. Bu babaların seçimindeki dikkat edilen kriterler, en az orta okul mezunu olmaları, ekonemik düzeylerini en az orta düzeyde bildirmeleri, ilgili yaş gruplarından birine uygun çocuğa sahip olmaları, eşleriyle birlikte yaşıyor olmaları ve çalışmaya istekli olmalarıdır.
Belirlenen yaş grupları şu şekilde sıralanmaktadır:
1- 0 - 1,5 yaş
2- 1,5 - 3 yaş
3- 3 - 6 yaş
4- 6 - 12 yaş
5- 12 - 20 yaş
İlk olarak her bir yaş grubundan 38 kız ve 38 erkek çocuğa sahip toplam 76 baba seçilmiştir. Böylece 5 farklı çocuk yaş grubundan seçilen toplamda 380 babanın yarısı kız yarısı da erkek çocuk sahibidir. Daha sonra 3 geçersiz test tespit edildiğinden örneklem sayısı 377' ye düşmüştür (kız n=190, erkek n=187).
Araştırmaya katılan babaların eğitim durumları şu şekildedir: orta okul mezunu 53 baba (%14,1), lise mezunu 163 baba (%43,2), eğitimi üniversite ve üstü olan 160 baba (%42,4).
Babaların belirttikleri ekonomik düzeylere göre dağılımı ise şu şekilde olmuştur: orta ekonomik seviye 208 kişi (%55,2), iyi ekonomik seviye 150 kişi (%39,8) ve çok iyi ekonomik seviye 19 kişi (%5).
Ölçekler:
Araştırmada kullanılan ölçekler ve Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği' dir.
Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği, ebeveynlerin mevcut çocuk yetiştirme tutumlarını anne veya babadan alınabilecek cevaplar doğrultusunda değerlendirmektedir. PARİ, anne veya babaya sorulabilen dörtlü likert tipi ölçek seçeneğiyle cevaplanabilen (4=çok uygun buluyorum, 3=oldukça uygun buluyorum, 2=biraz uygun buluyorum, 1=hiç uygun bulmuyorum) toplam 60 maddeden oluşmaktadır. Madedeler yetiştirme tutumlarının farklı tiplerini (aşırı kontrol=16 madde, arkadaşlık=9 madde, ev kadınlığı reddi=13 madde, karı-koca geçimsizliği=6 madde, baskı-disiplin=16 madde) temsil edecek biçimde düzenlenmiştir. Aslı Schaefer ve Bell (1958) tarafından geliştirilmiş, kısaltılmış formu LeCompte ve Özer (1978) tarafından Türkçe' ye uyarlanmıştır.
Orjinal adı "Dyadic Adjusment Scale" olan "Çift Uyum Ölçeği", Spainer tarafından hazırlanmış; evli çiftler ve diğer ikili beraberliklerde, uyum düzeyini değerlendirmek için geliştirilmiştir. 32 maddeden oluşan ölçek, evet-hayır soruları ve likert tipi olarak düzenlenmiştir. Ölçeğin dört alt testi vardır. Bunlar eşler arası fikir birliği (13 madde), eşler arası tatmin (10 madde), eşler arası birliktelik (5 madde) ve duygulanım ifadesidir (4 madde). Tüm ölçekten alınan en düşük puan 0 ve en yüksek puan 151 dir. Toplam puandaki yükselme evlilikteki uyumu göstermektedir. 98' den düşük puanlar evlilik uyumsuzluğuna işaret etmektedir. Ölçeğin Türkçe' ye uyarlanması Özkan (1995), geçerlilik güvenilirlik çalışmaları Yavuz (1995) tarafından yapılmıştır.
İşlem:
Öncelikle her bir babayla konuşularak araştırma ile ilgili kısa bir bilgi verilmiş ve katılımları için onay alınmıştır. Aile Hayatı ve Çocuk Yetiştirme Tutum Ölçeği (PARİ) ve Çift Uyum Ölçeği babaların kendilerinin okuyup cevaplayabileceği türde sorulardan oluştuğu için babalara teslim edilmiş ve cevaplamaları istenmiştir. Önce bir kaç soru uygulamacı tarafından beraberce yapılarak envantere ve sorulara alışılması sağlanmıştır. Daha sonra veriler toplanıp analize alınmıştır.
Sonuçlar:
Alınan PARİ ve Çift Uyum Ölçeği puanlarına Pearson Korelasyon Analizi uygulanmıştır ve değişkenler arasında ne tür bir korelasyon olduğuna bakılmıştır.
Babaların eşleriyle yaşadıkları fikir birliği ile aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (r = .14, p <.05). Demek oluyor ki babaların eşleriyle fikir bazında uyuşmaları, çocuklarına karşı aşırı kontrollü bir tutum sergilemelerine neden oluyor. Sonuçtan hareketle, babaların eşleriyle yaşadıkları fikir çatışmaları ve uyumsuzlukları, çocuklarını daha serbest bırakmalarına, çocuklarının üzerlerindeki kontrollerini gevşetmelerine neden olabileceği düşünülebilir. Yani, eşle fikir çatışmasının yaşandığı bir ortamda düşünce çocuklardan çok çatışmaya odaklanıyor gibi görünmektedir. Aynı şekilde babaların eşleriyle yaşadıkları fikir birliği ile arkadaşça (demokratik) çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu da görülmektedir (r = .21, p <.001). Bu durum biraz kafa karıştırıcıdır çünkü aşırı kontrollü-müdahaleci tutumla, demokratik bir tavrın sergilendiği, eşitliğin tanındığı arkadaşlık tutumu birbirine zıt durumlar gibi görünmektedir. Araştırmanın sonuçlarında ise eşler arası fikirbirliğinin hem aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumuyla hemde arkadaşça çocuk yetiştirme tutumuyla birlikte görüldüğü aralarında korelasyon olduğu görünmektedir. Bu durum, araştırmaya katılan babaların kendilerini daha demokratik göstermeye çalışsada, geleneksel aşırı müdahaleci ve otoriter bakış açılarından vazgeçemedikleri şeklinde yorumlanabilir.
Babaların eşleriyle olan ilişkilerinden duydukları çift tatmini ile aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumları ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıla, r =.11, p <.05 ve r =.16, p<.05). Bu bulgulardan babaların evlilikten aldıkları tatmin doğrultusunda, ilgilerini aile yaşamlarının üzerine topladıkları sonucuna varılabilir.
Babaların eşleriylle aralarındaki çift birlikteliği ve duygulanım ifadesi ile arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıyla, r =.13, p <.05 ve r =.20, p<.001). Babaların eşleriyle olan ortak ilgi alanları, ortak hobileri, birlikte vakit geçirdikleri zamanların fazlalığı ve birbirlerine hissetikleri duyguları rahatça ifade edebilmeleri çocuk yetiştirme tutumlarına da sirayet etmekte, daha arkadaşça-demokratik bir tavırla çocuklarına yaklaşmaktadır.
Araştırmada elde edilen bulgulara göre babaların Çift Uyum Ölçeğinden aldıkları toplam puanla (ort.=109.4), aşırı kontrollü çocuk yetiştirme tutumu ve arkadaşça (demokratik) çocuk yetiştirme tutumları arasında pozitif bir korelasyon olduğu görülmektedir (sırasıyla, r =.11, p<.05 ve r =.26, p<.001).
Araştırmanın bulguları, babaların çift uyumlarıyla genellikle aşırı kontrollü ve arkadaşça çocuk yetiştirme tutumları arasındaki ilişkiye işaret etmektedir. Bir tek anlamlı olmasa da anlamlılığa yakın olarak çift tatmini ile karı-koca geçimsizliği arasında negatif bir korelasyona yaklaşılmıştır (r = -.10, p>.05). Bu da eşler arasındaki tatminin geçimsizliği engellediği gibi doğal bir sonuca işaret etmektedir.
Yorum ve Tartışma:
Bu araştırma, özellikle evlilik hayatını paylaşan kadın ve erkek arasındaki çift uyumunun önemini gözler önüne sermiştir. Uyumlu bir evliliğe bağlı olarak gelişen evlilik mutluluğu ve evlilik doyumu, insan yaşamında önemli bir rol oynamakta ve evli bireylerin psikolojik sağlığını yakından etkilemektedir. Evlilik uyumu bozulmaya başladığında bu tablo, eşler ve var ise çocuklar açısından bir yaşam krizine ya da travmaya dönüşmektedir. Bu durum mutlu ya da mutsuz evlilik olgusunu da ortaya çıkarmaktadır. Uyumlu bir evlilik ilişkisi eşlerin evlilikten sağladığı doyumu ve evlilik mutluluğunu etkilerken, diğer değişkenlerle birlikte gittikçe zorlaşan sosyo-ekonomik koşullar karşısında eşlerin psikolojik sağlığını da korumaktadır.
Yapılan bilimsel araştırmalar evlilikte uyum ile eşlerde gözlenen irrasyonel
düşünceler (Müller, Zyl, 1991); çocuk yetiştirmede ortaya çıkan fikir uyuşmazlıkları (Jouriles ve Ark. 1991); eşlerden birinde var olan herhangi bir kronik hastalık (Carter, Carter, 1994); eşlerin benzer kişilik özelliklerine sahip olması (Nemechek, Olson, 1999); eşlerin hastalıkları algılama tarzı ve hastalıklar karşısında gösterdikleri tepkiler (Ming, 2002); eşlerden birinde gözlenen yüksek kaygı (Dehle, Weiss, 2002); erkeğin geleneksel cinsiyet rollerinin dışına çıkması ev işlerine yardım etmesi (Mc Govern, Meyers, 2002); eşlerden birinde kısırlık ortaya çıkması (Peterson, Newton, Rosen, 2003) ve ailede engelli bir çocuğun bulunması (Risdal, Singer, 2004) gibi değişkenler arasında da önemli ilişkilerin bulunduğunu ortaya koymaktadır.
Evlilikte varolan ebeveynler arası uyumun, o ailede yetişecek çocuğun sağlıklı bir şekilde gelişmesi açısından da önemi büyüktür. Yakalanan çift uyumu çocuk yetiştirme tutumlarına da yansıyacak ve çocuk sağlıklı gelişmesinde kritik noktalardan biri olan tutarlı davranışların sergilendiği stabil bir ortam sağlanacaktır.
Günümüzde, bilimselleşmeye başlayan sağduyu pratiklerinde hangi tarz çocuk yetiştirme tutumunun iyi hangisinin kötü olduğuna dair çıkarımsamalar ülkemizde daha çok tartışma ve araştırma konusu haline gelmektedir. Modernleşen Türkiye' de demokratik çocuk yetiştirme tutumunun gün geçtikçe daha yüksek sesle olması gereken olarak lanse edildiğini söylemek gerekir. Şendil (2003)' e göre çoğu kez yanlış anlaşılan bir durum, demokratik tutumda herkezin istediğini yapabilmekte özgür olduğudur. Oysa ki, insanların bir grup halinde yaşamak zorunda olduğu her durumda, bu ilişkilerin düzenlenmesi için belirli kurallar olması gerekmektedir. Dolayısıyla demokratik tutumu benimseyen anne-babalar mantıklı açıklaması yapılan kurallara sahiptir ve çocuk bu kurallara uyduğu sürece özgürdür.
Sonuç olarak, çiftler arası uyum gerek çocuk yetiştirme tutumlarına yansıması gerekse evliliğin sağlığı ve devamı için kritik noktadır. Özellikle sosyal öğrenmenin model alma doğrultusunda ilerlediği pregenital dönemde çocuğun anne-babasının uyumu içinde yetişmesi, sağlıklı nesiller ve umutlu bir gelecek için atılmış sağlam temelleri oluşturacaktır.
Kaynakça:
Carter, R. E. & Carter, C. A. (1994). Marital adjustment and effects of ilness in married pairs with one or both spouses chronically ill. The American Journal of Family Therapy. 22 (4), 315-326.
Daly, K. J. (1995). Babalığı yeniden şekillendirmek (Reshaping fatherhood). W. Marsiglio (Der.), Babalık: Çağdaş teoriler, araştırmalar ve toplumsal politikalar (Fatherhood: Contemporary theory, research and social policy), içinde (s. 21- 21). Thousand Oaks, California: Sage.
Dehle, C. & Weiss, R. L. (2002). Associations between anxiety and marital adjustment. The Journal of Psychology.136 (3), 328-338.
Jouriles, E. N.& at. al. (1991). Marital adjustment, parental disagreements about child rearing and behavior problems in boys: ıncreasing the specificity of the marital assessment. Child Development. 62, 1424-1433.
Lamb, M. E. (1997). Babalar ve çocuk gelişimi (Fathers and child development). M. E. Lamb (Der.), Babanın Çocuk Gelişimindeki Rolü (The Role of the Father in Child Development) içinde (1-18). New York: John Wiley and Sons.
LeCompte ve Özer (1978), Üç Sosyo-ekonomik düzeyde, Ankara' lı annelerin çocuk yetiştirme tutumları: Bir ölçek uyarlaması, Psikoloji Dergisi
Lynn, D. B. (1974). Baba: Çocuk gelişimindeki rolü (The father: His role in child development). Monterey, California: Brooks/Cole.
McGovern, J. M. & Meyers, A. S. (2002). Relation - ships between sex - role attitudes, division of household tasks and marital adjustment. Contemporary Family Therapy. 24(4), 601-618.
Ming, V. M. W. (2002). Psychological predictors of marital adjustment in breast cancer patients. psychology. Health and Medicine. 7(1), 38-51.
Müller, A. T. & Zyl, D. V. (1991). Relationship beliefs, interpersonal perception and marital adjustment. Journal of Clinical Psychology. 47(1), 28-33.
Myers, R. (1992). Hayatta kalan on iki (The twelve who survive). Londra: Routledge.
Nemechek, S. & Olson, K. R. (1999). Five factor personality similarity and marital adjustment. Social Behavior and Personality. 27(3), 309-318.
Özkan (1995), "Effects of Spousal Abuse on the Psychological Well-Being of His Partner and Evalution of Martial Satisfaction and Adjusment", Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul
Parke, R. D. (1981). Babalar (Fathers). Harvard Üniversitesi Yayınları: Cambridge, Mass.
Parsons (1972), Talcott. “Age and Sex in the Social Structure of the United States.” P. K. MANNİNG ve M.TRUZZİ (Ed.), Youth and Sociology, New Jersey: Englewood Cliffs, Prentice-Hall, Inc.,136-147.
Peterson, B. D., Newton, C. R. & Rosen, K. H. (2003). Examining congruence between partners perceived infertility - related stress and its relationship to marital adjustment and depression in infertile couples. Family Couples. 42(1), 59-70.
Presser, H. B. (1988). Çift gelirli Amerikalı aileler arasında mesaili çalışma ve çocuk bakımı (Shift-work and child care among dual-earner American parents). Journal of Marriage and the Family, 50, 133-148.
Risdal, D. & Singer, H. S. G. (2004). Marital adjustment in parents of children with disabilities: a historical review and meta - analysis. Researh and Practice for Persons with Severe Disabilities. 29(2), 95 -103.
Sabatelli, R. M. (1988). Measurement ıssues in marital research:a review and critique of contemporary survey ınstruments. Journal of Marriage and the Family. 50, 891-915.
Sinha, S. P. & Mukerjee, N. (1989). Marital adjustment and personal space orientation. The Journal of Social Psychology. 130(5), 633-639.
Spanier, G. (1976). Measuring dyadic adjustment: new scales for assessing the quality of marriage and similar dyads. Journal of Marriage and the Family.38, 15-28.
Şendil, Gül (2003) Çocuk Ergen ve Anne-Baba: Çocuk Yetiştirme Tutumları, Çantay Kitapevi, İstanbul
Yavuz (1995), "The Dyadic Adjustment Scale: A Validation Study With a Turkish Sample", Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul
Vahap TASKENT
Uzm. Klinik Psikolog
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Babaların Çiftleriyle Olan Uyumlarının Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etkisinin İncelenmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Vahap TAŞKENT'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Vahap TAŞKENT'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
