Mükemmelliyetçilik ve Baş Etme Yolları
Mükemmelliyetçilik ve Baş Etme Yolları
Çok önemli olmayan konularda bile verdikleri kararın en doğru olmasını gözeten, okul ödevlerinde küçük hataları kabul etmediği için bir türlü ödevlerini teslim edemeyen, eksiksiz bir proje için son teslim tarihini sürekli erteleyen ya da bir işi en başarılı olacak şekilde yapamayacağına inanarak hiç yapmayan okul arkadaşları, iş arkadaşları veya anne babalar ile karşılaşmışsınızdır. Bu tip insanlar sürekli gerginlik hissederler, en iyisi olana kadar çok çalışırlar, en ufak hatayı kabul etmez yaptıkları işlerin eksiksiz olması için uğraşırlar. Bu yüksek standartları bazen sadece kendileri için değil etrafındaki kişiler için de geçerlidir, onlardan da bu yönde davranmalarını talep ederler. Çünkü bu bireyler hep “ mükemmel”i ararlar.
Mükemmeliyetçilik kişinin kendisi ve başkaları için çok yüksek standartlar belirlemesi ve bunlara ulaşmaya çalışmasıdır. İki şekilde görülmektedir. Normal ya da diğer adıyla uyumlu mükemmeliyetçilikte, bireyler daha gerçekçi standartlar belirlemişlerdir, sorumluluk sahibi ve yaptıkları işte en iyi olmak isteyen kişilerdir. Nevrotik ya da uyumlu olmayan mükemmeliyetçilikte ise bireyler ulaşılamaz hedefler peşinde koşarlar ve hiçbir şeyden tatmin olmazlar. Başarısızlığa tahammülleri yoktur ve birinci gruptaki bireyler gibi başarısızlıkları ile ilgili problem çözme becerileri geliştiremezler. Sürekli hatalarını düşünürler, kendi yaptıkları eylemlerden hiçbir zaman emin olamazlar, sürekli bir baskı altında yaşarlar ve çoğunlukla endişelidirler. Sık sık kendilerini eleştirirler ve düşük benlik saygıları vardır. Uyumlu mükemmeliyetçi bireylerin esnek standartlarının aksine değişmez standartları vardır, çalışmalarından haz almazlar. Bu bireyler hata yapmak veya yapmamak üzerine odaklanmışlardır, kendilerini performansları üzerinden değerlendirirler. Bunların yanında işlerinin zamanında bitirilmesi konusunda sorun yaşarlar, ellerine aldıkları işi sürekli tekrar eder ve düzeltirler, karar verme durumlarında bir türlü seçim yapamazlar, düzen ve plana düşkündürler. Ya hep ya hiç tarzında düşünürler; yaptıkları işin sonucu mükemmel değilse kendilerini başarısız olarak görürler ve yetersizlik inançları aktive olur. Kendi belirledikleri yüksek standartlara ulaşamayacaklarını düşündüklerinde o işi yapmaktan kaçınırlar veya yapacakları işleri en iyisi olana kadar üzerinden geçmek için sürekli ertelerler. Bu standartları sadece kendileri için değil etrafındaki kişiler için de koyarlar. Başkalarını da performansları üzerinden değerlendirirler, onların da hataları ile aşırı derecede ilgilidirler.
Mükemmeliyetçiliğin gelişmesinde erken gelişim dönemleri oldukça önemlidir. Çocuğun bağlanma biçimi, anne baba modelleri, ebeveynlik sitleri, çevre, kültür, akranlar , öğretmenler hepsi birlikte etki etmektedir. Anne baba tutumları oldukça önemlidir. Bu ailelerde çocuğun ebeveynlerini katı olarak değerlendirmesi sıklıkla görülür. Aile ortamları genelde başarı üzerine odaklıdır. Çocuğun performansı katı bir şekilde eleştirilir ve bunun için yüksek standartlar belirlenmiştir. Çocuktan yüksek beklentiler vardır ve çocuk, üzerinde bir baskı hissetmektedir. Çocuk böyle bir ortamda kendisinin ancak mükemmel olduğunda anne ve babası tarafından kabul göreceğine inanır. Ebeveynlerinin isteklerini karşılayamazlarsa kendilerini çaresiz ve yetersiz hissederler. Bu beklentiler sadece ebeveynleri için değil içinde bulduğu sosyal ortamdan, arkadaşlarından, öğretmenlerinden de gelebilmektedir. Bunların yanında çocuklar sosyal öğrenme ile de mükemmeliyetçilik geliştirmektedir. Örneğin kendi anne babaları mükemmeliyetçi ise onları örnek alabilirler ve onlar da anne babaları gibi mükemmel olmak gerektiğine inanabilirler.
Mükemmeliyetçilik pek çok fiziksel ve psikolojik soruna neden olmaktadır. Sosyal ilişkilerinde düşük tatmin ve düşük öz güvenleri ile depresyona yatkın olabilirler ve somatizasyon ,obsesif kompulsif bozukluk, yeme bozuklukları, uyku bozuklukları gibi ruhsal rahatsızlık yaşayabilirler. Bunların yanında eşleri , iş arkadaşları veya çocukları ile iletişim çatışmaları deneyimleyebilmektedirler. Bu kişiler sürekli tetikte olduklarından fizyolojik olarak da etkilenmektedirler, sürekli stres altında hissetmektedirler ve bu yüzden kalp damar hastalıkları gibi psikofizyolojik hastalıklara daha çok yatkın oldukları söylenebilir.
Mükemmeliyetçiliğin üstesinden gelmek bu olumsuz sonuçları yüzünden oldukça kritiktir. Bunun üzerinden gelmek için şu adımlar izlenebilir :
1. İlk adım değişim ile ilgili motivasyonu arttırmaktır. Mükemmel olmak pek çok insanın ulaşmak istediği bir şey olduğu için bu tarzın zararlarını görmek zor olabilmektedir. Bunun için mükemmeliyetçiliğin bireye ve etrafındakilere getirdiği yarar ve zararlar bir deftere yazılarak not edilmelidir. Bu kar-zarar analizi ile değişim için motivasyon sağlanabilir.
2.Belirlenen standartlar ile ilgili deneyler yapılabilir. Örneğin bir etkinlikte yüzde 100 yerine özellikle yüzde 40 veya 50 hedeflenir, yani özellikle vasat olmaya çalışılır. Ve sonunda yapılan zevk değerlendirmesinde bu etkinlikten alınan keyif artar ve elde edilen başarı da giderek artar.
3. Yapılan işler mükemmel olmazsa keyif alınmayacağı varsayımını test etmek için günlük aktiviteler not edilip ; onun yanındaki bir sütunda o aktiviteyi ne kadar etkin yaptığı ve bitişiğindeki sütunda ne kadar tatmin olunduğu 100 üzerinden değerlendirilir. Tam etkin yapılmasa da keyif alınan aktiviteler olduğunu görmek kişinin bu varsayımının değişmesinde etkili olabilir.
4. Eksiksiz olan bir şey olmadığını görebilmek için çevredeki şeylerin daha iyi nasıl olabilecekleri konusunda fikir yürütülebilir. Bu şekilde en mükemmel olarak görülenlerin bile daha da geliştirilebilecek yönleri olduğu fark edilebilir.
5. Olaylara sonuç odaklı değil süreç odaklı bakılabilir. Yani bireyler hedeflerini sonuçta başarılı olmak ya da olmamaya bağlamak yerine, eline aldıkları işin niteliğine göre değişen o süreç içerisinde küçük hedefler belirleyebilirler. Bu küçük hedefler ile sonuçta elde edilecek başarı kişinin kontrolünde olan bir başarıdır, diğer tüm işin sonundaki sonuç odaklı hedefe ulaşmak ise kişinin kontrolü dışında olan pek çok etkenden etkilenebilir.
6. Mükemmeliyetçiliğin neden olduğu erteleme veya bir işi ağır yapmanın önüne geçmek için aktiviteleri planlarken önceden zaman sınırı koymak etkili olabilmektedir. O zaman sınırı içinde iş bitmese de yapmaya devam edilmemelidir.
7. Hata yapmaktan korkmak yerine hata yapmanın ve bunun sorumluluğunun alınmasının da bir erdem olduğu görüşü geliştirilmelidir. Hatalardan ne öğrenilebileceği üzerinde düşünülmelidir.
8. Yapılan ya hep ya hiç tarzındaki yorumlar not edilip,karşısına bunu destekleyen ve desteklemeyen kanıtlarda birlikte daha gerçekçi yorumlar yazılabilir.
9. Bir işte başarısız ya da yetersiz hissediliyor ise bunu örtbas etmeye çalışmak yerine, bununla ilgili hissedilen duygular ve korkular ifade edilmelidir.
10. Son olarak anne- babalar ve öğretmenler gibi çocuğun gelişiminde önemli olan bireylerin, mükemmeliyetçilik ile ilgili rol modeli olmamaları ve çocuklardan beklentileri ve performanslarına yönelik standartları ile ilgili konularda duyarlı olmaları sağlanmalıdır.
Çok önemli olmayan konularda bile verdikleri kararın en doğru olmasını gözeten, okul ödevlerinde küçük hataları kabul etmediği için bir türlü ödevlerini teslim edemeyen, eksiksiz bir proje için son teslim tarihini sürekli erteleyen ya da bir işi en başarılı olacak şekilde yapamayacağına inanarak hiç yapmayan okul arkadaşları, iş arkadaşları veya anne babalar ile karşılaşmışsınızdır. Bu tip insanlar sürekli gerginlik hissederler, en iyisi olana kadar çok çalışırlar, en ufak hatayı kabul etmez yaptıkları işlerin eksiksiz olması için uğraşırlar. Bu yüksek standartları bazen sadece kendileri için değil etrafındaki kişiler için de geçerlidir, onlardan da bu yönde davranmalarını talep ederler. Çünkü bu bireyler hep “ mükemmel”i ararlar.
Mükemmeliyetçilik kişinin kendisi ve başkaları için çok yüksek standartlar belirlemesi ve bunlara ulaşmaya çalışmasıdır. İki şekilde görülmektedir. Normal ya da diğer adıyla uyumlu mükemmeliyetçilikte, bireyler daha gerçekçi standartlar belirlemişlerdir, sorumluluk sahibi ve yaptıkları işte en iyi olmak isteyen kişilerdir. Nevrotik ya da uyumlu olmayan mükemmeliyetçilikte ise bireyler ulaşılamaz hedefler peşinde koşarlar ve hiçbir şeyden tatmin olmazlar. Başarısızlığa tahammülleri yoktur ve birinci gruptaki bireyler gibi başarısızlıkları ile ilgili problem çözme becerileri geliştiremezler. Sürekli hatalarını düşünürler, kendi yaptıkları eylemlerden hiçbir zaman emin olamazlar, sürekli bir baskı altında yaşarlar ve çoğunlukla endişelidirler. Sık sık kendilerini eleştirirler ve düşük benlik saygıları vardır. Uyumlu mükemmeliyetçi bireylerin esnek standartlarının aksine değişmez standartları vardır, çalışmalarından haz almazlar. Bu bireyler hata yapmak veya yapmamak üzerine odaklanmışlardır, kendilerini performansları üzerinden değerlendirirler. Bunların yanında işlerinin zamanında bitirilmesi konusunda sorun yaşarlar, ellerine aldıkları işi sürekli tekrar eder ve düzeltirler, karar verme durumlarında bir türlü seçim yapamazlar, düzen ve plana düşkündürler. Ya hep ya hiç tarzında düşünürler; yaptıkları işin sonucu mükemmel değilse kendilerini başarısız olarak görürler ve yetersizlik inançları aktive olur. Kendi belirledikleri yüksek standartlara ulaşamayacaklarını düşündüklerinde o işi yapmaktan kaçınırlar veya yapacakları işleri en iyisi olana kadar üzerinden geçmek için sürekli ertelerler. Bu standartları sadece kendileri için değil etrafındaki kişiler için de koyarlar. Başkalarını da performansları üzerinden değerlendirirler, onların da hataları ile aşırı derecede ilgilidirler.
Mükemmeliyetçiliğin gelişmesinde erken gelişim dönemleri oldukça önemlidir. Çocuğun bağlanma biçimi, anne baba modelleri, ebeveynlik sitleri, çevre, kültür, akranlar , öğretmenler hepsi birlikte etki etmektedir. Anne baba tutumları oldukça önemlidir. Bu ailelerde çocuğun ebeveynlerini katı olarak değerlendirmesi sıklıkla görülür. Aile ortamları genelde başarı üzerine odaklıdır. Çocuğun performansı katı bir şekilde eleştirilir ve bunun için yüksek standartlar belirlenmiştir. Çocuktan yüksek beklentiler vardır ve çocuk, üzerinde bir baskı hissetmektedir. Çocuk böyle bir ortamda kendisinin ancak mükemmel olduğunda anne ve babası tarafından kabul göreceğine inanır. Ebeveynlerinin isteklerini karşılayamazlarsa kendilerini çaresiz ve yetersiz hissederler. Bu beklentiler sadece ebeveynleri için değil içinde bulduğu sosyal ortamdan, arkadaşlarından, öğretmenlerinden de gelebilmektedir. Bunların yanında çocuklar sosyal öğrenme ile de mükemmeliyetçilik geliştirmektedir. Örneğin kendi anne babaları mükemmeliyetçi ise onları örnek alabilirler ve onlar da anne babaları gibi mükemmel olmak gerektiğine inanabilirler.
Mükemmeliyetçilik pek çok fiziksel ve psikolojik soruna neden olmaktadır. Sosyal ilişkilerinde düşük tatmin ve düşük öz güvenleri ile depresyona yatkın olabilirler ve somatizasyon ,obsesif kompulsif bozukluk, yeme bozuklukları, uyku bozuklukları gibi ruhsal rahatsızlık yaşayabilirler. Bunların yanında eşleri , iş arkadaşları veya çocukları ile iletişim çatışmaları deneyimleyebilmektedirler. Bu kişiler sürekli tetikte olduklarından fizyolojik olarak da etkilenmektedirler, sürekli stres altında hissetmektedirler ve bu yüzden kalp damar hastalıkları gibi psikofizyolojik hastalıklara daha çok yatkın oldukları söylenebilir.
Mükemmeliyetçiliğin üstesinden gelmek bu olumsuz sonuçları yüzünden oldukça kritiktir. Bunun üzerinden gelmek için şu adımlar izlenebilir :
1. İlk adım değişim ile ilgili motivasyonu arttırmaktır. Mükemmel olmak pek çok insanın ulaşmak istediği bir şey olduğu için bu tarzın zararlarını görmek zor olabilmektedir. Bunun için mükemmeliyetçiliğin bireye ve etrafındakilere getirdiği yarar ve zararlar bir deftere yazılarak not edilmelidir. Bu kar-zarar analizi ile değişim için motivasyon sağlanabilir.
2.Belirlenen standartlar ile ilgili deneyler yapılabilir. Örneğin bir etkinlikte yüzde 100 yerine özellikle yüzde 40 veya 50 hedeflenir, yani özellikle vasat olmaya çalışılır. Ve sonunda yapılan zevk değerlendirmesinde bu etkinlikten alınan keyif artar ve elde edilen başarı da giderek artar.
3. Yapılan işler mükemmel olmazsa keyif alınmayacağı varsayımını test etmek için günlük aktiviteler not edilip ; onun yanındaki bir sütunda o aktiviteyi ne kadar etkin yaptığı ve bitişiğindeki sütunda ne kadar tatmin olunduğu 100 üzerinden değerlendirilir. Tam etkin yapılmasa da keyif alınan aktiviteler olduğunu görmek kişinin bu varsayımının değişmesinde etkili olabilir.
4. Eksiksiz olan bir şey olmadığını görebilmek için çevredeki şeylerin daha iyi nasıl olabilecekleri konusunda fikir yürütülebilir. Bu şekilde en mükemmel olarak görülenlerin bile daha da geliştirilebilecek yönleri olduğu fark edilebilir.
5. Olaylara sonuç odaklı değil süreç odaklı bakılabilir. Yani bireyler hedeflerini sonuçta başarılı olmak ya da olmamaya bağlamak yerine, eline aldıkları işin niteliğine göre değişen o süreç içerisinde küçük hedefler belirleyebilirler. Bu küçük hedefler ile sonuçta elde edilecek başarı kişinin kontrolünde olan bir başarıdır, diğer tüm işin sonundaki sonuç odaklı hedefe ulaşmak ise kişinin kontrolü dışında olan pek çok etkenden etkilenebilir.
6. Mükemmeliyetçiliğin neden olduğu erteleme veya bir işi ağır yapmanın önüne geçmek için aktiviteleri planlarken önceden zaman sınırı koymak etkili olabilmektedir. O zaman sınırı içinde iş bitmese de yapmaya devam edilmemelidir.
7. Hata yapmaktan korkmak yerine hata yapmanın ve bunun sorumluluğunun alınmasının da bir erdem olduğu görüşü geliştirilmelidir. Hatalardan ne öğrenilebileceği üzerinde düşünülmelidir.
8. Yapılan ya hep ya hiç tarzındaki yorumlar not edilip,karşısına bunu destekleyen ve desteklemeyen kanıtlarda birlikte daha gerçekçi yorumlar yazılabilir.
9. Bir işte başarısız ya da yetersiz hissediliyor ise bunu örtbas etmeye çalışmak yerine, bununla ilgili hissedilen duygular ve korkular ifade edilmelidir.
10. Son olarak anne- babalar ve öğretmenler gibi çocuğun gelişiminde önemli olan bireylerin, mükemmeliyetçilik ile ilgili rol modeli olmamaları ve çocuklardan beklentileri ve performanslarına yönelik standartları ile ilgili konularda duyarlı olmaları sağlanmalıdır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Mükemmelliyetçilik ve Baş Etme Yolları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.İlkten ÇETİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.İlkten ÇETİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
11 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
