Bir kişiyi karakterize etmesi beklenen istek*lerin, hedeflerin, inançların, duyguların, tu*tumların, değer yargılarının ve davranışların hepsine rol deriz. Roller, belirli durumlar*da bireylerin kendilerinden beklenen davranışları tayin ve tespit ederler.

Doğduğumuz andan itibaren ilk öğrendiğimiz şey rollerimizdir. Önce evlat olmayı öğreniriz, bu bize öğretilir. Annemiz, “annesinin bir tanesi” babamız, “babasının kuzusu” diye başlar sözlerine. Genelde hitaplar; “annecim, efendim”, “teyzem”, “babacığım”….diye devam eder. İsmimizle hitap edilse bile biz evlat olduğumuzu öğrenmişizdir. Böylece her birimiz önce evlat olduğumuzu, sonra da teyzenin, dayının, amcanın ve/veya halanın yeğeni olduğumuzu. Anneanne, babaanne, dede ve büyükbabanın torunu olduğumuzu anlarız. Bu arada ailemizin arkadaşları, komşular ve diğerleri de vardır.
Düşünebiliyor musunuz, daha gözlerimizi dünyaya açar açmaz kocaman bir çevreye sahip oluyoruz.
Her göz bize bir başka bakıyor, bir farklı davranıyor.

Kendimizi ve diğerlerini ayırt etmeye başladıkça aramızdaki bağları ve yakınlık derecelerini keşfediyoruz.

Freud ve Thomas A. Harris gibi pek çok kurama imza atmış kuramcının da dediği gibi 0-5 yaş aralığında tüm geleceğimizi ipotek altına alan ilişki şekillerimizin temelini atarız.
Kendimizi daha ifade etmeye başlamadan önce ebeveynlerimizin davranışlarını, mimiklerini, ses tonlarını ve bize yaklaştıklarındaki ruh durumlarını kaydetmeye başlamışızdır bile. Bunlar ses ve görüntü kayıtları olarak muhafaza edilmektedir. Özellikle beş yaşına kadar bu kayıtlar an be an daha sonra kullanılmak ya da gözden geçirilmek üzere saklanacaktır. Konuşmaya başladıktan sonra da onların söyledikleri her “meli, malı” kayıt altına alınıyordur. Bunlar yapılması ve yapılmaması gereken davranışlar ile nerede kime nasıl davranmamız gerektiğinin tembihleridir. Yazın dışarı çıkarken açık ayakkabı giyilir, hava kapalıyken yanımıza şemsiye alırız, zor durumda olana yardım edilir…gibi. Bunlar bizim dış dünyaya güvenli bir şekilde hazırlanmamıza yardımcı olur. Ebeveynlerimiz tarafından denenmiş ve doğru olarak kabul edilmiş duygu, düşünce ve inançlar bütünüdür.

Gün be gün onların bize karşı davranışları ve bizim yaptıklarımız karşısındaki tepkileri onlarla aramızdaki ilişkileri, beklentileri ve bizim neler bekleyebileceğimizi öğretir.

Bu davranışı yaparsam annem kızar ama babamın hoşuna gider. Bunu dedemden istersem almaz ama anneannem kimseye duyurmadan alır. Misafirler varken istediğimi yapabilirim, herkes başkasının yanında bana kızmaz, sonra söylenseler de önemli değil. Hiç olmayacak bir şeyi alışveriş merkezinin ortasında kendimi yere atarak ve bağırarak elde edebilirim. Annem üç kere bir şey yapmamı ister ama dördüncüsünde kendisi dayanamaz nasıl olsa benim yerime yapar….

Rollerimiz bizim sınırlarımızı da gösterir. İlişkilerimizde nerede, kiminle, nasıl davranacağımızı beş yaşımıza kadar öğreniriz. Kişilerin bize koyduğu sınırlar, bizimle yakınlıkları, beklentileri, kaybedebileceğimiz ve kazanabileceğimiz şeyler çok küçükken bize öğretilenlerle oluşur.
Okul dönemi başladığında da yeni bir dünyanın kapıları aralanmıştır. Öğrenci, arkadaş, dost gibi yeni roller karşımıza çıkacaktır. Ergenlikte; sevgili, çalışma hayatında; çalışan, işveren, yönetici, lider, evlilikte; eş ve anne/baba rolleri ve ileri yaşlarda da dede/nine gibi daha pek çok rol farkına varmadan öğrenip üstlendiğimiz davranışlar haline gelir. Otomatik davranışlar zincirine her biri eklenerek tüm yaşamımızı kaplar.

Peki, bu kadar rol varken “BEN” nerede, nasıl başlar ve ne şekilde oluşur?
…