ÇOCUKLARIN TEPKİLERİ
ÇOCUKLARIN ORTAK TEPKİLERİ
Korku:
Çocukların tam olarak neden korktukları yaşa göre değişir.
Şu tür sorular onları anlamamıza yardımcı olur:
Ben bugün işe gittiğimde sana ne olacağını düşünüyorsun?
Seninle çok vakit geçiremediği için annenin artık seni sevmediğini mi düşünüyorsun?
Okul öncesi çağdaki çocuklar daha çok birlikte yaşadıkları ebeveynin onları terk edip gitmesinden, yiyecek ya da yatacak yer bulamamaktan ve giden ebeveyn tarafından eskisi kadar sevilmemekten korkarlar. Bu korkular ağlama,ebeveynden başka kimse ile kalmayı reddetme ve ebeveyni gözünün önünden ayırmama şeklinde ortaya çıkar. Başka bir belirti de küçük yaşlarda yanlarından ayırmadıkları bir oyuncak yada bir nesneye tekrar düşkünlük göstermeleridir. Daha büyük yaşlardaki çocuklar da korku yaşarlar ancak onlarınki daha çok boşanmanın yaşamlarını nasıl etkileyeceği ile ilgilidir.
Üzüntü:
Çocukların gösterdiği en yaygın tepkidir. Bir ebeveynin çocuğun hayatındaki yerini hiç kimse dolduramaz ve istismar eden bir ebeveyn bile olsa çocuk ona özlem duyar.
“Benim de kendimi çok üzgün hissettiğim zamanlar oluyor. Bazen ailemizin eski günlerini gerçekten çok özlüyorum. Eminim sen de böyle hissediyorsundur.”
Öfke:
Çoğu çocuk, sık sık kavga ederek, anne-baba, öğretmen ya da kendileri ile ilgilenen diğer kişilere bağırıp çağırarak, kırıp dökerek öfkelerini açığa vurur.
Büyük çocuklar olayları daha iyi analiz edebildiklerinden öfkelerini genellikle boşanmadan sorumlu tuttukları ebeveyne yöneltirler.
“ben çok yaramazlık yaptım. Her zaman benim yüzümden tartışırlardı. Şimdi benim yüzümden ayrılıyorlar.”
“ben çok kötüyüm ve Tanrı beni cezalandırıyor.”
“Hayır senin yüzünden değil, evet annenle anlaşmalıklarımız oldu. Seninle ilgili konularda da tartıştığımızı biliyorsun. Ama senin yüzünden ayrılmıyoruz. Artık bir arada yaşayamayacağımıza karar verdik.”
“Babanla senin yüzünden boşandığımızı düşündüğün oluyor mu?”
“senden nefret ediyorum. Boşanmanızın nedeni sensin.”
“Suçun bende olduğunu düşündüğünü biliyorum. Büyüdüğün zaman beni anlayacaksın…”
“babamdan nefret ediyorum. Ailemizi mahvetti.”
“Tatlım, sana babanı kötülemek istemiyorum, ama o yeryüzündeki en bencil, en acımasız adamdır. Onun için kötü düşünmeni, boşanmamızın suçunu ona atmanı istemiyorum ama boşanmamızın tek nedeni onun davranışları.”
Yalnızlık:
Bir aileden bir üye eksilince büyük bir boşluk olur. Ailenin dokusu hiçbir zaman eskisi gibi olamayacaktır. Çocuklar giden ebeveynin yokluğunu ilişkileri iyi olmasa bile hissederler. Ayrıca anne önceden paylaşılan günlük işleri tek başına yapmak durumunda olduğu için çocuk daha fazla tek başına vakit geçirmek durumunda kalır. Bu durumda küçük çocuklar hayali arkadaşlar yaratarak kendilerini oyalayabilirler. Ama yaşça büyük olanlar anne babaları işten dönene kadar kendilerini idare etmek, korkuları ile başa çıkmak zorundadırlar.
Gerileme:
Birçok çocuk, anne babasının boşanmasına gelişimlerinde tamamladıkları bir aşamaya geri dönerek tepki gösterir. Örneğin; parmak emme, altını ıslatma, sevilen bir oyuncağa bağlanma, anne babaya vurma, onlara aşırı düşkünlük gösterme…gibi. Bu tür davranışlara karşı cezalandırma işe yaramayacağı gibi çocukların ebeveynlerinden beklediği son şeydir.
Uyku sorunları:
Birçok çocuk bu süreçte yatmayı reddetme, uykusuzluk, kabus görme gibi sorunlar yaşar. Çünkü uyku bilinmeyen bir karanlığa dalmaktır ve çocuklar onu terk edilmekle özdeşleştirirler. Uyku ile tepkiler genellikle ilk birkaç ay içerisinde yok olur.
Okul sorunları:
Çocukların yaygın tepkilerinden biri de saldırganlık ve okulda başarısızlıktır. Çocukların bu duyguları ile başa çıkmalarına yardımcı olunabildiği ölçüde onların okul hayatları ve arkadaşları ile ilişkileri sorunsuz sürecektir. Boşanmanın ardından çocuklarını yalnız hissetmemeleri için okula göndermeyen ebeveynlerin bu tutumu doğru değildir. Ebeveynler ve çocuk arasında bağımlılık yaratır.


Fiziksel Sorunlar:
Bazı çocuklar, stres altında mide, baş, göğüs ağrıları, kramplar gibi fiziksel sorunlar yaşarlar. Çocuklar bu şikayetleri en azından olayın başında dikkat çekmek için kullanmazlar. Bazen sorunlarına sadece bir ebeveynin çare bulmasını isterler. Bu da ilgisine muhtaç oldukları ebeveyndir. Çocuklar genellikle bu tür tepkileri duygularını rahatça ifade etme olanağı bulamadıkları zamanlarda verirler.
Yeme Problemleri:
Yemek yeme alışkanlıklarındaki değişimler bir ailenin dağılmasına gösterilen normal bir tepki olabilir. Az yemek ya da aşırı yemek, odasına yiyecek depolamak, bir ya da iki çeşit yemek yemek…gibi.
Barışma Arzusu:
Anne babanın boşanmasının ardından yıllar da geçmiş olsa, hatta onlar yeniden evlenmiş bile olsalar, birçok çocuk onları tekrar bir araya getirme hayali kurar. Bazen anne ve babalar çocuklarına yanlış sinyaller vererek onların boş yere umutlanmasına yol açarlar. Zaman içinde eski eşler çocukların iyiliği için uzlaşmaya karar verebilirler ve bu durum çocuklar tarafından onların barıştığı şeklinde yorumlanabilir (Benedek ve Brown, 1997).


ÇOCUKLAR DEĞİŞİK YAŞLARDAYKEN BOŞANMA
0-1 Yaş
Bu dönemde bebekler çatışma ve gerginlik olduğunu sezebilirler, ancak gerginliğin nedenini anlayamazlar. Ancak ebeveynin kendilerine karşı davranışlarındaki değişiklikleri kesinlikle hissederler.
Bu değişikliklere tepki olarak sinirli davranabilirler (özellikle çevrelerinde yabancılar olduğunda), yeme ve uyku düzenlerinde değişiklik, ishal ya da kabızlık gibi dışaatım problemleri, huzursuzluklar geliştirebilirler .Bazı uç durumlarda psikososyal ve zihinsel gelişmelerinde yavaşlamalar gözlenebilir.
Anne ve babaların normal yaşam düzenlerini sürdürmeleri ve çocukları karşısında sakin davranmaya çalışmaları son derecede önemlidir. Bebekler olabildiği kadar kucaklanıp kendisinin bırakılmadığı hissi verilebilirse daha kolay yatışabilmektedirler.
1-3 Yaş
Bu yaştaki çocuklar nedenini anlamasalar bile diğer ebeveynin artık aynı evde yaşamadığının farkındadırlar. Boşanmaya tepki olarak beraber yaşadıkları kişiye daha fazla yapışır, daha fazla ağlarlar. Her tür ayrılıktan korkmaya başlayabilirler.
Uyku sorunları ve tuvalet alışkanlıklarında değişiklikler oluşabilir. Bebek gibi davranmaya başlayabilirler (örneğin biberonla beslenmek isteyebilirler).
Bu durumda ebeveynin çocuğa güven sağlaması ve gündelik yaşam düzenini koruması son derece önemlidir. Çocukla başbaşa zaman geçirmek için fırsatlar yaratmalıdır. Bebekçe davranışların bir kısmına izin verilebilir. Bu tür davranışlar tamamen reddedilmemeli ve yasaklanmamalı, sadece belirli sınırlar içinde bu duyguyu yaşamalarına izin verilmelidir.
Çocuğun günlük aktivitelerinde bir miktar esneklik tanınarak günlük yaşam stresi en aza indirgenebilir. Evden ayrılan ebeveynle, aynı cinsiyetten olan aile büyükleriyle ya da aile dostlarıyla zaman geçirmesi için olanak yaratmak yararlı olabilir.
3-6 Yaş
Bu yaştaki çocuklar ayrılık ya da boşanmanın ne anlama geldiğini, neden boşanıldığını tam olarak anlayamasalar bile, anne ya da babalarının kızgın ve üzgün olduğunun, artık ayrı yaşadıklarının farkındadırlar. Bu nedenle yoğun bir üzüntü ve kayıp duygusu yaşayabilirler.
Bu dönemde çocuklar yaşadıklarına bir anlam verebilmek için fantazilere ve masallardaki büyülü olaylara sığınabilirler. Canavarlar, doğa üstü güçler gibi korkularının yanısıra diğer ebeveynin eve döneceği türünde fantezileri de vardır. Kabuslar görmeye başlayabilirler.
Doğadaki olayların merkezinin kendileri olduklarına inandıkları için ebeveynin gidişinden kendilerinin suçlu olduğunu düşünebilirler. Boşanma ya da ayrılık yüzünden kendilerini suçlayabilirler.
Ebeveyn bu yaştaki çocukları boşanma ya da ayrılık hakkında soru sormaya, endişelerini dile getirmeye teşvik etmelidirler. Çocuğun, kızgınlık da dahil bütün duygularını konuşarak, fiziksel ya da sanatsal aktivitelerle ifade etmesine olanak tanımalıdırlar.
Her iki ebeveyn de, çocuğu anladığı ve sevdiği güvencesini vermek için düzenli olarak ona zaman ayırmalıdırlar. Gerekirse boşanmadan çocuğun sorumlu olmadığı ona sık sık açıklanmalıdır
7-12 Yaş
Boşanma sürecinde kendilerini kandırılmış hissedebilirler. Ebeveynlerden birisine ya da her ikisine karşı büyük bir öfke duyabilirler.
Daha güçsüz ve zayıf olan ebeveyne karşı empati duyarlar, onun tarafını tutup onu korumaya çalışırlar. Kendilerinin ve ebeveynlerinin geleceğinden endişe ederler. Birlikte yaşamadıkları ebeveynin onu görmeye gelmeyeceği endişesini taşırlar.
Bu yaşta da yeme ve uyku bozuklukları, yaşama karşı ilgisizlik, konsantrasyon bozukluğu, ağlama, içe kapanma, umutsuzluk duygusu ve okul başarısında düşüş görülebilir.
Bu yaştaki çocuklar da boşanma hakkında konuşmaya teşvik edilmelidir. Depresyon, korku ya da sağlıksız davranışlar konusunda profesyonel yardım alınabilir.
Geçici bir süre için, ders başarısındaki düşüş anlayışla karşılanmalıdır. Öğretmenlerin, boşanma ve buna bağlı olarak yaşananlar konusunda bilgilendirilmesi yararlı olabilir. Öğretmenler çocuğu dışarıdan gözlemleyebilir, destek sağlayabilir ve yardım alması konusunda aileyi uyarabilirler
Ergenlik
Bu dönemde kızgınlık duygusu çok yoğundur ve bu duygu ebeveyne karşı fiziksel şiddet uygulamaya kadar varabilir.
Depresyon, içe kapanma, intihar düşünceleri ya da intiharı bir tehdit olarak kullanma sık görülür
Risk alma ve başkaldırmaya eğilimleri artabilir. Cinsel ilişkiye girme, sigara-alkol kullanma, okul devamsızlığı, bir şeyler çalma gibi davranım bozuklukları görülebilir.
Her bir ebeveynden avantaj sağlamaya yönelik davranışlar da sık gözlemlenir. Ergenlerle de duyguları konuşulmalı ve tartışılmalıdır. Bu duygularla başa çıkabilmeleri için olumlu yollar ve örnekler gösterilmelidir. Eğer ergenler anne babalarıyla konuşmakta güçlük çekiyorlarsa güvenebilecekleri bir büyükle konuşmaya teşvik edilmelidirler.
Yaşam düzeni mümkün olduğu ölçüde eskiden olduğu gibi korunmalı, ebeveyn çocuğun nerede, kiminle olduğunu, ne yaptığını düzenli takip etmelidir.
Ailedeki değişikliklere karşın çocuğun her iki ebeveyne de saygı duymaya devam etmesi, ev kurallarına uyması ve okul başarısını düşürmemesi gerektiği vurgulanmalıdır.
Ebeveyn, giden eşin yerine çocuğu koymamaya dikkat etmeli, kendisi için gerektiğinde yetişkin desteği aramalı ve diğer yetişkinlerle sosyal bir yaşam kurmalıdır (Wolf, 2002).