ÇOCUĞUMA ÖLÜMÜ NASIL ANLATIRIM ?

Ölüm ve yaşam hayatımızın en temel gerçekleri olsalar da, ölüm gerçeği yetişkin olan bizlerin bile algılaması ve kabullenmesi zor bir durumdur. Yetişkinlerin bile böylesi zor kabullendiği bu durumu çocuklara anlatmak hiç de kolay değildir. Fakat unutulmaması gereken en temel gerçek, çocuğun ölüm kavramını ebeveyninin ona verdiği - söylediği ya da söylemediği- bilgilerle öğrendiği, nasıl tepki vermesi gerektiğini ise anne ve babasını izleyerek öğrendiğidir.

Çocuklar günlük yaşamlarında çeşitli düzeylerde ölümün farkındadırlar. Çevrelerindeki çeşitli hayvanların ölümü, televizyon programlarda ya da haberlerde ölüm kavramını duymaları, ölüm anını görmeleri, hatta oyunlarında ölümü işlemelerini bu farkındalığa örnek olarak verebiliriz. Günlük yaşamında karşılaştığı ölüm kavramı ile kafası karışmış, soruları olan çocuklarla ölüm hakkında konuşulmalı ve ihtiyaçları olan bilgiler verilmelidir. Bu durum yaşayacakları herhangi bir olası krize hazırlanmalarını ve yas sürecini daha sağlıklı atlatmalarına yardımcı olabilmektedir. Önemli olan; ölüm ile ilgili soruları olan çocuğun bu alandaki ilgisine saygı göstermek ve konuyu kapatıp, çocuğu geçiştirmemektir. Çocuğa vereceğiniz açık, dürüst, tereddütsüz ve rahatlatıcı bilgiler birçok şeyi kolaylaştıracaktır. Çocuklar düşünülenin aksine söylenen ya da söylenmeyen şeyleri hissetmektedir ve sizin konuşmaktan kaçındığınız konuları fark edeceklerdir. Onlarla konuşmadığınız ve sizin kaygılı olduğunuzu hissettikleri konuları kendi hayal güçleriyle onlar için korkuya neden olacak şekilde dolduracaklardır. Benzer şekilde çocuğun yaşı gereği anlayamayacağı ve ihtiyacı olmayan bilgiyi vermek, çocukta gece kabusları ya da alt ıslatma gibi sorunlara neden olabilmektedir. Çocuğa ölüm anlatılırken dikkat edilmesi gereken; çocuğun yaşı ve içerisinde bulunduğu bilişsel gelişim aşamasına uygun bilgiler verilmesidir.

0-2 yaş arası çocuklar; bu dönemde bilişsel açıdan işlem öncesi olarak tanımlanan çocuklar ölüm kavramını anlayamazlar. Onlar için sadece hep etrafta olan birileri artık yoktur. Bu yaş grubu ile ölümü konuşsanız da anlayamayacakları için bu konuşma sonraki gelişimsel dönemlere ertelenmelidir.

2-5 yaş arası çocuklar; ölümü, geri dönüşü olan, geçici ve kişiye özgü olarak yorumlarlar. Bu dönem çocukları gelişim aşamalarının getirisi olan ben-merkezci yapılarından dolayı ölen kişiyi kendi ihtiyaçlarının karşılanmadığında hissedebilirler.

En Sık Yapılan Hatalar Neler?

En sık yapılan hatalardan birisi çocuğa ölümün uzun bir uyku olarak ifade edilmesidir. Ölümü uyku ile eş değer gören çocuk, anne ve babası uyuduğunda onlarında öleceğinden korkabilir ya da kendisi uyumakta direnebilir. Ayrıca çocuğa ölümden sonraki hayatla ilgili yaşının taşıyabileceğinden fazla bilgi verilmesi de sorunlara yol açabilmektedir. Okulöncesi çocuğunda soyut düşünce gelişmediği için ölümden sonraki yaşamı anlayamaz. Bu nedenle ‘deden mezarda uyuyor ama zamanı gelince uyanacak’ gibi bir söylem çocuğun korku duymasına neden olmaktadır. Dedesinin dönmesinden korkan çocuk kapısı açık odada bulunduğunda tedirgin hissederek bunu semptomlaştırabilir. Bunun yanı sıra ‘uykusunda öldü, melek oldu, gözyüzüne uçtu’ gibi söylemlerde sorun yaşanmasına neden olabilmektedir. Örneğin babasının gözyüzüne uçtuğunu düşünen çocuk pencereden babasının yanına gitmek isteyebilir, uykusunda öldü söylemini duyan çocuk uyuyan herkesin öleceğine inanabilir.. Önemli olan okulöncesi çocuklarının olayları ve durumları somut şekilde algıladıklarını unutmamanız ve ölüm bilgisini bunu hatırlayarak paylaşmanız..

Ölümle ilgili neleri, ne kadar anlatmalıyım?

Okulöncesi çocuğuna ölümü anlatırken bunun doğal bir yaşam döngüsü olduğunu anlatabilirsiniz. Özellikle evinizde beslediğiniz ve kaybettiğiniz bir hayvanınız varsa bunu ölümle ilgili bilgileri paylaşmak için kullanabilirsiniz. Bunun yerine solmuş bir bitki üzerinden de ölümü anlatabilirsiniz. Hayvanların, bitkilerin ve insanların doğduklarından ve öldüklerinden kısaca bahsedebilirsiniz. Yalnız ölümün büyümeyle bağlantısı olduğunu belirtmemelisiniz (insanlar doğar büyür ve ölür şeklinde). Bu şekilde çocuklar eğer yemezlerse büyümeyeceklerini, büyümezlerse de ölmeyeceklerini düşünüp yemek problemleri yaşayabilirler. Unutmamanız gereken şey; çocuklarınızın sorularını cevapsız bırakmamanız ve gereğinden fazla bilgi vermemenizdir. Çocuklar ölümle ilgili düşündüğünüzden daha basit şeyleri öğrenmek isterler. Onlarla paylaşacağınız basit, kendinden emin ve küçük bilgiler yeterli olacaktır. Tekrar tekrar aynı soruları sormalarının nedeni daha fazla şey öğrenmek değil, öğrendiği bilginin doğruluğunu ve değişmezliğini teyit etme çabasıdır.

Uzm. Psk. Pınar HOCAOĞLU