İletişim hayatımızda yaşamsal bir eylemdir. Sosyal ihtiyaçlarımızı karşılamamıza ve daha iyi ilişkiler kurmamıza yardım etmesinin yanı sıra psikolojik açıdan daha sağlıklı bireyler olmamızı sağlar. Yaşantımızda oluşan yoğunluk, sözlü iletişimi nasıl kurduğumuz konusunu fark edemememize neden olabilir. Yaşamı anlamlı hale getiren ve bu anlamı başkalarıyla paylaştığımız insani bir süreç olduğunu düşünürsek, ilişkilerimizi nasıl kurduğumuzu gösteren temel bir kaynaktır. Mahrebian ve Ferris (1967) iletişim konusunda bu süreçte yüz ifadelerinin %55, ses tonunun %38 ve sözcüklerin %7 gibi oranlarda etkilerinin olduğunu ifade etmektedirler.
İletişim ile ilgili ele alacağım konu sözlü iletişim olacak. İçsel ve kişiler arası ilişkilerde iletişimin yerinin önemini hayatımızdan örneklerle temel anlamda değerlendireceğim. Psikoloji alanında iletişimin en önemli aşamalarında biri kişinin kendisiyle sağlıklı bir ilişki dinamiğinin olmasıdır. İnsanın kendi düşüncelerini, duygularını, beklentilerini ve gereksinimlerini fark edebilmesi, kendisiyle yüzleşebilmesi iletişimin temel adımlarıdır. İnsan yaşamını değerlendirdiğimizde, kişiler arası ilişkilerin hem üzüntülerde hem mutluluklarda yoğun bir yer kapladığını görüyoruz. İletişimin öğrenilen bir beceri olduğunu göz önünde bulundurursak, kurulduğu sırada sorun haline gelen engellerin ve hataların değiştirilmesi de mümkün olacaktır. Kişiler arası iletişim tiplerini öğrenerek en çok hangisini kullandığınızı anlamak kendi dilinizi keşfetmenizi sağlayabilir. Bu iletişim tiplerinin belli biçimler almasıyla gelişen olaylar ortaya çıktığına göre, bu biçimler nasıl oluşuyor?
İletişimi zorlaştıran bireysel tutum ve davranışların yaşam kalitesini düşürebilir ve sorunlar yaşanmasına neden olabilir. Gündelik yaşantımızda en sık rastlanan ve bizim kendimizi tanımamıza yardımcı olacak iletişim tiplerinin üzerinde durmak ve yaşanılan durumların nasıl şekil değiştirebileceğini değerlendirmek düşünülebilir.
‘Onu arayıp sana söylediğim şeyleri söylüyorsun.’
Karşımızdaki kişinin düşüncelerini, duygularını ve ihtiyaçlarının önemsiz olduğunu hissettirebileceğimiz bazı cümle kalıpları vardır. Bu durum karşımızdaki insanın öfkelenmesine neden olabileceği kadar kişinin kendini yetersiz hissetmesine de neden olabilir. Kişileri yönlendirmek ya da emir vermek o anda katkı sağlayacağımızı düşündürse bile etkilerinin nasıl olabileceğini değerlendirmekte fayda vardır.
‘Bir daha bu hatayı yaparsan beni yok bil.’
Karşımızdaki kişiyi uyardığımızda ya a gözdağı vermek istediğimiz durumlarda bunun nelere sebep olabileceğini düşündünüz mü? Mesajı vermek istediğiniz kişi kendine saygı duyulmadığını hissederken öfkelenmesine hızlı bir şekilde neden olabilir.
‘Kızmış olsa bile o senin kuzenin, ne olursa olsun bu şekilde tepki vermemen gerekir.’
Ahlaki değerler ile ilgili konuştuğumuz zamanlarda karşımızdaki insanların neler düşünebileceğini tahmin etmeye çalışın. Bu kişi değer yargılarına ve duygularına önem verilmediğini düşünebilir. Kendini savunmaya geçmesi olası durumlardan biridir. Kendi doğrularınız dışında diğer insanların doğrularına karşı esnek yaklaşabilmeniz ilişkiyi farklılaştırabilir.
‘Bunlara zaman ayıracağına, işlerine odaklanman lazım.’
Gündelik yaşantımızda çok sık bir şekilde kullanılabilen diğer bir iletişim tipi öğüt vermek, çözüm ve öneri sunmak olabilir. Bu mesaj, karşımızdaki kişinin kendi başına çözüm üretemediğini ve bir süre sonra sorunları çözebilmek için kendini bağımlı hissetmesine neden olabilir. Özellikle bu yaklaşım gençlerde kendine güvenilmediği ve anlaşılmadığı duygularına yöneltebilir.
‘Senin bu işi beceremeyeceğini hep söylerdim.’
Eleştirmek, suçlamak ve yargılamak karşımızdaki kişinin kimliğine bir saldırı şeklinde yorumlanabilir. Kişi kendini korumak için bir savunmaya geçerek duygularının önemsenmediğini düşünebilir. İletişim kurduğumuz kişilerin kendilerine olan güvenlerini etkilememeye özen göstermek ilişkinin daha sağlıklı olmasını sağlayabilir.
‘Sen harikasın. Bunu yapmanın bir yolunu bulacağına eminim.’
Deneyimlediğimiz zaman karşımızdaki kişiyi övebilmek kişilerarası ilişkiyi olumlu etkiler ancak gereksiz zamanlarda yapılan abartılı övgüler kızgınlık uyandırabilir. Abartılı olan övgüler her zaman beklenmeye başlandığında, övgü yokluğu oluştuğunda karşımızdaki kişi bunu eleştiri ya da olumsuz bir geri bildirim olarak değerlendirebilir.
‘Domates suratlı’
Benzetmelerin kullanılması ya da isim takmak bir alışkanlık haline gelerek samimiyet göstergesi olarak yaşantımızda yer alabilir. Buna maruz kalan kişiler için ne anlama geldiğini çoğu zaman gözümüzden kaçırabiliriz ancak kişinin kendiniz güvensiz hissetmesine ya da saygı duyulmadığını düşünmesine neden olabilir.
‘Kendine olan güven eksikliği nedeniyle bu durumlarla hep karşılaşacaksın.’
Karşımızdaki kişiye yardım etmek amaçlı davranışlarını yorumlama ya da analiz etme tutumları içine girilebilir. Bu mesajı verirken kişi kendini daha üstün ve daha bilgili hissettirebilir. Bu tutum kişiler arası ilişkide konuşma isteğinin azalması beklenen bir sonuç olabilir.
‘Neden böyle hissettiğini anlıyorum. Her iş görüşmesi öncesinde kaygı yaşanabilir. Ama inan boşu boşuna yıpratıyorsun kendini.’
Karşımızdaki kişi bize olumsuz duygularından bahsetmek isterken, bu duyguları yaşamasına fırsat vermemeyi ve anlaşılmamış hissetmesine yol açabilir. Avutucu geri bildirimler vermek bazen sandığımız kadar sağlıklı bir ilişki kurulamamasına neden olabilir.
Birbirimizi anlamamızı engelleyen en önemli faktör savunucu iletişim kurmaktır. Bu durum, iletişimdeki verimi azaltarak güven içinde hissedememeyi, paylaşım konusunda rahat olamamayı ve iletişim kazalarını beraberinde getirebilir. İlişki problemleri de iletişim nasıl bir iletişim kurduğumuzla bağlantılıdır. Hepimiz zaman zaman yukarıda bahsettiğim iletişim tiplerini kullanıyor olabiliriz ancak bunları kullanacağımızda karşımızdakinin gerçek yaşantısını, duygularını, düşüncelerini ve beklentilerini anlamadan kullanmamız gerekir.

Uzm.Psk. Gökçe Çelikkalkan