Sağlık Psikolojisinde Biopsikososyal model
Sağlık ve hastalığı zihin ile bedenin birlikte belirlediği görüşü, mantıksal olarak bu konuların belirli bir model çerçevesinde ele alınması gerektiği sonucunu doğurur. Biyopsikososyal model olarak adlandırılan bu modelin temel sayıltısına göre herhangi bir sağlık ya da hastalık durumu, biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkar.(Engell,1977,1980;schwartz 1982)


Biyopsikososyal modeli anlamanın belki de en iyi yolu, hala tıpta hakim olan biyomedikal model ile karşılaştırmaktır. Biyomedikal model ile karşılaştırmaktır. Biyomedikal model, tüm hastalıkların biokimyasal dengesizlikler ya da nörofizyolojik anormallikler gibi bedensel (somatik) süreçlere dayanarak açıklanabileceğini öne sürer; bu modele göre psikolojik ve sosyal süreçler, hastalık sürecinden hemen hemen tamamen bağımsızdır.


Biomedikal modelin bir kaç önemli doğurgusu vardır: ilk olarak indirgeyici bir modeldir. Hastalığı , düzensiz hücreler ve kimyasal dengesizlikler gibi alt-düzey süreçlerine indirger, daha genel sosyal ve psikolojik süreçlerin rolünü tanımaz. İkinci olarak biyomedikal model tek etkenlidir; Hastalığı biyolojik bir fonksiyon bozukluğu ile açıklar; çok sayıda etkenin hastalığı ortaya çıkarabileceğini düşünmez. Ayrıca , biyomedikal model, belirgin olarak zihin ile bedenin birbirinden farklı iki bağımsız varlık olduğunu öne süren zihin-beden ikililiği(düalizm) sayıltısına dayanır. En son olarak , biyomedikal model, açık bir biçimde sağlıklı halden çok hastalığı vurgular; yani sağlığı oluşturan koşullara değilde hastalığa yol açan sapmalara odaklaşır.
Biyopsikososyal modelin, klinikte hastalara yapılan uygulamalar açısından da bir kaç doğurgusu vardır. İlk olarak, tanı koyma sürecinde biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin birbiriyle etkileşimini dikkate almak gerekir. Bu nedenle, disiplinler arası bir ekip en iyi tanıyı koyacaktır. İkinci olarak, tedavide de her üç faktörün dikkate alınması ve dolayısıyla hedef terapinin kişiye özgü olması ve yine ekip yaklaşımının daha etkili olması söz konusudur. Biyopsikososyal model hasta-doktor ilişkisinin önemini vurgulamaktadır. Olumlu bir hasta doktor ilişkisi, hastanın, tedavinin etkililiğini arttıracak şekilde servisleri kullanmasını sağlayacak daha kısa sürede iyileşmesine yol açacaktır.
Biyopsikososyal model, doktorun hastayı etkili bir biçimde tedavi edebilmesi için hastalığına katkıda bulunan sosyal ve psikolojik faktörleri anlaması gerektiğini öngörür. Sağlıklı bir birey söz konusu olduğunda, biyopsikososyal model de, sağlık alışkanlıklarının sadece psikolojik ve sosyal bağlamlarında anlaşılabileceği öne sürülür. Biyopsikososyal model, hasta birey söz konusu olduğunda ise biyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin tümünün iyileşmeye katkıda bulunduğunu öngörür.


SAGLIK DAVRANIŞLARININ DEĞİŞTİRİLMESİ.


Hep varmış gibi kabullenilen bir durumdan ziyade aktif bir kazanım olan sağlık oluşturma sürecinin ele alınışı beraberinde sağlıklı kalmamızı sürdürmeyi ve başlıca hastalıklara yakalanmayı önlemede önemli olan sağlık alışkanlıklarından ve insanların belirli bir sağlık alışkanlığını uygulayıp uygulamamalarında rol oynayan etkenlerin önemini vurgulayarak devam ediyoruz.İnsanların, sağlığa zararlı davranışlardan vazgeçmeleri ve sağlığa yararlı alışkanlıklar geliştirmeleri nasıl gerçekleştirilebilir? İlk olarak, sağlık inançlarını değiştirerek sağlık davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan tutum değiştirme yaklaşımları ele alınacaktır. Gösterdiği gibi tutum değiştirme kampanyaları, davranış değiştirme isteği uyandırmada başarılı olmakta ancak, insanlara bunu nasıl gerçekleştireceklerini öğrenmede pek başarılı olmak mümkün olamamaktadır.


Buna göre davranış değişikliğinin gerçekten yaratılabilmesi için tedavi yönelimli bir vurguya gerek duyulmaktadır. Bu bağlamda, sağlık alışkanlığının değiştirilmesinde bilişsel-davranışsal özellikle kişinin sağlıkla ilgili özgül bilişlerinin davranış değiştirme sürecine kaynaştıran ve davranış değiştirme sürecine danışanın kendisinin de katılmasının önemini gösteren tedavi teknikleri üzerinde duracağız. Öz-denetim , kişisel yeterlik ya da kişisel yetkinlik duygularını uyandırdığı için davranış değiştirmede çok
önemlidir. Bu bağlamda, kendini gözleme ve kendini-kurgulama , uyarıcı kontrolü , örtük öz denetim, kendini pekiştirme ve bağlayıcı sözleşme gibi özgül teknikler üzerinde duracağız.
SAĞLIK İNANÇLARINI DEĞİŞTİREREK SAĞLIK DAVRANIŞLARINI DEĞİŞTİRME:
Sağlık davranışını değiştirmede en önemli adım bireyi, davranış değiştirmeyi istemeye güdülemektir.Örneğin, sigara tiryakisi, sigarayı bırakmanın gerçekten gerekli olduğuna ikna olmadıkça bırakmayacaktır.Aşırı kilolu olan biri, kilo vermeye güdülenmedikçe rejim yapmayacaktır. Bu nedenle , araştırmacılar nihai hedef olan davranış değiştirme amacına erişmek için sağlık inançlarını değiştirmeye yönelen
çeşitli çabalara girişmişlerdir.


Sağlık Psikolojisi Dersi Notları Doç.Dr.Deniz Şahin