Otizmde Problemli Davranışla Yaşamak Kader Değil!
YAZI #4468 © Yazan Uzm.Özgü ERTUL
| Yayın Şubat 2018
Otizm, genellikle sosyal içerikli iletişim bozukluğu olarak tanımlanabilmektedir. Yaşanılan bir takım davranışsal belirtileri bulunur. Otizmli bireylerde, iletişim kurmanın temel davranışları sayılan göz kontağı, sıra alma, ortak ilgi oluşturabilme, yönerge takibi ile işbirliği geliştirebilme gibi davranışlar yeterli düzeyde değildir. Ayrıca; kendi kendini uyarma, stereotipik ve takıntılı davranışları ile sebepsiz öfke krizleri otizme eşlik etmektedir. Bu bahsettiğimiz davranış kalıpları otizmle yaşamayı zorlaştıran en önemli unsurlardır.
Otizmde yaşanılan davranış problemlerinde ilaç tedavisi ile davranış düzeltme terapisi birlikte uygulanmaktadır. Genellikle ailelerde, çocuklarında görülen problem davranışları ilaçla sakinleştirmenin işe yarayacağı düşüncesi hakimdir. Ancak, ilaç tedavisi tek başına yeterli olmamaktadır. Problemli davranışları, kontrol edebilme tekniklerinin eğitim ve ev ortamında da uygulanması gerekir. Otizmli çocuklara yönelik oluşturulan eğitim programlarında davranış değiştirme ve sağaltımına önem verilmelidir. Anless çok yönlü otizm programında ailelere danışmanlık ve rehberlik etmek önemlidir. Problemli davranışla yaşamak kader değildir, davranışların değiştirilmesi zaman alabilir. Önemli olan ailelerin kendi alışkanlıklarını değiştirmeye ve davranış değiştirme tekniklerini uygulamaya istekli ve kararlı olmalarıdır.
Otizmli bireylerin stereotipik ve takıntılı davranışlarının çeşitli sebepleri olabilir. Davranışların düzeltilmesinde en önemli konu: Problem davranışı yapma sebebinin bulunmasıdır. Çocuk bu davranışları haz aldığında ya da kaygılı zamanlarında yapabilir. Etrafındaki kişilerin ilgi göstermesi, sözel ve fiziksel olarak uyarılarını davranış üzerinde ikincil etkisi bulunmaktadır. Ne var ki, zamanla çocuk bu davranışları istemediği şeylerden kaçınmak ve çevresindeki kişileri uzaklaştırmak amaçlı da yapmaya başlar.Önceden sadece haz aldığı ya da kaygılı olduğu için çığlık atarken, sonraları bu davranışı geneller, anne baba ve çevresini kontrol etmek amacıyla kullanır. Örneğin:Çocuk çığlık atar yemekten istediği zaman kalkar...vs, böylelikle istemediği her durumdan kurtulur. Ebeveyn, çocuğuna davranışları ile şu mesajı vermiş olur: "Memnun olmadığında bağırır çığlık atarsan istediklerini bana yaptırabilirsin". Bu şekilde takıntılı davranışlar çocuğun iletişim dili haline gelir. Böylelikle istek ve ihtiyaçlarını problemli davranışlar ile ifade etmeyi öğrenir.
Kendi kendini uyarma ve takıntılı davranışlar kendiliğinden oluşur. Ancak; çocuğa bu şekilde iletişim kurmasını aile öğretir. Otizmli bireylerdeki problemli davranışların düzeltilebilmesi için davranışların sebebinin belirlenmesi gerekmektedir. Problemli davranışların oluşma sebebine göre, Anless çok yönlü otizm programında uygulanacak davranış düzeltme teknikleri de farklı olmaktadır.
Genel olarak, problemli davranışların ortaya çıkış sebeplerini iki bölümde ele alabiliriz:
1. İstenmeyen davranış ile kendini uyarma, haz alma ve sakinleşme var ise;
2. İstenmeyen davranış ile isteklerini eldebiliyor veya istemediği durumlardan kurtabiliyor ise;
Bu durumda uygulanacak bazı davranış programları şunlardır:
1. İstenmeyen davranış ile kendini uyarma, haz alma ve sakinleşme var ise; stereotipik ve takıntılı davranışlarının sonunda, davranışı pekiştiren herhangi bir ödül bulunmamaktadır. Çocuk, sadece haz aldığı için kendi kendini uyarmaktadır. Bu şekildeki davranışları, yetişkinlerin görmezden gelmesi veya cezalandırılması davranışı azaltmada etkili olmamaktadır.
Aşağıdaki öneriler davranışın düzeltilmesinde kullanılabilir;
• İstenmeyen davranışın sonunda çocuğun haz almasının engellenmesi için çevresel düzenlemeler yapılabilir.
• Çocuk problemli davranışı yapmaya başlandığında davranışa ilgi gösterilmez ve dikkati farklı bir şeye yönlendirilir.
• Çocuk problemli davranışı yapmadığı zamanlarda, mutlaka takdir edilip ödüllendirilmelidir.
2. İstenmeyen davranış ile isteklerini eldebiliyor veya istemediği durumlardan kurtulabiliyor ise;
Çocuğun davranışının gözlemlenerek istenmeyen davranışın sebepleri ve davranışı neden yaptığının belirlenmesi gerekmektedir. İstenmeyen davranışın neden yapıldığını belirlemek için kullanılan pek çok gözlem tekniği bulunmaktadır. Ancak ailelerin, pratik olarak uygulayabilmeleri için aşağıdaki sorulara verilen cevaplar da davranışın analizinin yapılmasına imkan verebilir.
Buna göre:
• Çocuğunuz nasıl davranıyor? Neler yapıyor?
• Ne zaman bu davranışı gösteriyor?
• Davranışı ne kadar sürüyor?
• Kimler varken davranışı yapıyor?
• Hangi ortamda (evde, okulda, çarşıda vb.) yapıyor?
• Çocuğunuzun bu davranışından sonra siz ne yapıyorsunuz?
• Çocuğunuz neden böyle davranıyor?
• Çocuğunuz bu davranışı ile ne kazanıyor?
Yukarıdaki sorulara göre davranışın neden yapıldığı ve davranışın sebepleri belirlenebilir. Davranış, genel olarak analiz edildikten sonra aşağıdaki önerileri davranışın düzeltilmesinde kullanılabilir.
• Çocuğunuzun uymasını istediğiniz ev kurallarını belirleyiniz.
• Kısa ve net cümleler ile kuralları açıklayınız.
• Kurallara uygun davrandığında çocuğunuzu ödüllendiriniz.
• Çocuğunuz istenmeyen davranışı sergilediğinde ilgi göstermeyiniz.
• İstenmeyen davranışı yapmayı arttırdığında görmezden gelmeye devam ediniz.
• Çocuğunuzun olumlu davranışlarını anında ödüllendiriniz.
• Tutarlı ve kararlı olunuz.
• Aile fertleri ile ortak bir davranış belirleyiniz.
• Çocuğunuzun boş vakitlerini değerlendireceği etkinlikler planlayınız.
• Doğru iletişim becerilerini kazandırınız.
Yukarıdaki önerilere rağmen davranışta azalma olmuyor ise bir uzmandan danışmanlık alınması gerekir. Bazı zamanlarda giriftleşmiş ve iç içe geçmiş davranış problemleri olabilir. Davranış problemlerinin sebepleri de farklı olabilir. Her ailenin ve her çocuğun dinamiği farklı olduğundan; davranış problemleri için reçete verilmesi imkansızdır.
Otizmde yaşanılan davranış problemlerinde ilaç tedavisi ile davranış düzeltme terapisi birlikte uygulanmaktadır. Genellikle ailelerde, çocuklarında görülen problem davranışları ilaçla sakinleştirmenin işe yarayacağı düşüncesi hakimdir. Ancak, ilaç tedavisi tek başına yeterli olmamaktadır. Problemli davranışları, kontrol edebilme tekniklerinin eğitim ve ev ortamında da uygulanması gerekir. Otizmli çocuklara yönelik oluşturulan eğitim programlarında davranış değiştirme ve sağaltımına önem verilmelidir. Anless çok yönlü otizm programında ailelere danışmanlık ve rehberlik etmek önemlidir. Problemli davranışla yaşamak kader değildir, davranışların değiştirilmesi zaman alabilir. Önemli olan ailelerin kendi alışkanlıklarını değiştirmeye ve davranış değiştirme tekniklerini uygulamaya istekli ve kararlı olmalarıdır.
Otizmli bireylerin stereotipik ve takıntılı davranışlarının çeşitli sebepleri olabilir. Davranışların düzeltilmesinde en önemli konu: Problem davranışı yapma sebebinin bulunmasıdır. Çocuk bu davranışları haz aldığında ya da kaygılı zamanlarında yapabilir. Etrafındaki kişilerin ilgi göstermesi, sözel ve fiziksel olarak uyarılarını davranış üzerinde ikincil etkisi bulunmaktadır. Ne var ki, zamanla çocuk bu davranışları istemediği şeylerden kaçınmak ve çevresindeki kişileri uzaklaştırmak amaçlı da yapmaya başlar.Önceden sadece haz aldığı ya da kaygılı olduğu için çığlık atarken, sonraları bu davranışı geneller, anne baba ve çevresini kontrol etmek amacıyla kullanır. Örneğin:Çocuk çığlık atar yemekten istediği zaman kalkar...vs, böylelikle istemediği her durumdan kurtulur. Ebeveyn, çocuğuna davranışları ile şu mesajı vermiş olur: "Memnun olmadığında bağırır çığlık atarsan istediklerini bana yaptırabilirsin". Bu şekilde takıntılı davranışlar çocuğun iletişim dili haline gelir. Böylelikle istek ve ihtiyaçlarını problemli davranışlar ile ifade etmeyi öğrenir.
Kendi kendini uyarma ve takıntılı davranışlar kendiliğinden oluşur. Ancak; çocuğa bu şekilde iletişim kurmasını aile öğretir. Otizmli bireylerdeki problemli davranışların düzeltilebilmesi için davranışların sebebinin belirlenmesi gerekmektedir. Problemli davranışların oluşma sebebine göre, Anless çok yönlü otizm programında uygulanacak davranış düzeltme teknikleri de farklı olmaktadır.
Genel olarak, problemli davranışların ortaya çıkış sebeplerini iki bölümde ele alabiliriz:
1. İstenmeyen davranış ile kendini uyarma, haz alma ve sakinleşme var ise;
2. İstenmeyen davranış ile isteklerini eldebiliyor veya istemediği durumlardan kurtabiliyor ise;
Bu durumda uygulanacak bazı davranış programları şunlardır:
1. İstenmeyen davranış ile kendini uyarma, haz alma ve sakinleşme var ise; stereotipik ve takıntılı davranışlarının sonunda, davranışı pekiştiren herhangi bir ödül bulunmamaktadır. Çocuk, sadece haz aldığı için kendi kendini uyarmaktadır. Bu şekildeki davranışları, yetişkinlerin görmezden gelmesi veya cezalandırılması davranışı azaltmada etkili olmamaktadır.
Aşağıdaki öneriler davranışın düzeltilmesinde kullanılabilir;
• İstenmeyen davranışın sonunda çocuğun haz almasının engellenmesi için çevresel düzenlemeler yapılabilir.
• Çocuk problemli davranışı yapmaya başlandığında davranışa ilgi gösterilmez ve dikkati farklı bir şeye yönlendirilir.
• Çocuk problemli davranışı yapmadığı zamanlarda, mutlaka takdir edilip ödüllendirilmelidir.
2. İstenmeyen davranış ile isteklerini eldebiliyor veya istemediği durumlardan kurtulabiliyor ise;
Çocuğun davranışının gözlemlenerek istenmeyen davranışın sebepleri ve davranışı neden yaptığının belirlenmesi gerekmektedir. İstenmeyen davranışın neden yapıldığını belirlemek için kullanılan pek çok gözlem tekniği bulunmaktadır. Ancak ailelerin, pratik olarak uygulayabilmeleri için aşağıdaki sorulara verilen cevaplar da davranışın analizinin yapılmasına imkan verebilir.
Buna göre:
• Çocuğunuz nasıl davranıyor? Neler yapıyor?
• Ne zaman bu davranışı gösteriyor?
• Davranışı ne kadar sürüyor?
• Kimler varken davranışı yapıyor?
• Hangi ortamda (evde, okulda, çarşıda vb.) yapıyor?
• Çocuğunuzun bu davranışından sonra siz ne yapıyorsunuz?
• Çocuğunuz neden böyle davranıyor?
• Çocuğunuz bu davranışı ile ne kazanıyor?
Yukarıdaki sorulara göre davranışın neden yapıldığı ve davranışın sebepleri belirlenebilir. Davranış, genel olarak analiz edildikten sonra aşağıdaki önerileri davranışın düzeltilmesinde kullanılabilir.
• Çocuğunuzun uymasını istediğiniz ev kurallarını belirleyiniz.
• Kısa ve net cümleler ile kuralları açıklayınız.
• Kurallara uygun davrandığında çocuğunuzu ödüllendiriniz.
• Çocuğunuz istenmeyen davranışı sergilediğinde ilgi göstermeyiniz.
• İstenmeyen davranışı yapmayı arttırdığında görmezden gelmeye devam ediniz.
• Çocuğunuzun olumlu davranışlarını anında ödüllendiriniz.
• Tutarlı ve kararlı olunuz.
• Aile fertleri ile ortak bir davranış belirleyiniz.
• Çocuğunuzun boş vakitlerini değerlendireceği etkinlikler planlayınız.
• Doğru iletişim becerilerini kazandırınız.
Yukarıdaki önerilere rağmen davranışta azalma olmuyor ise bir uzmandan danışmanlık alınması gerekir. Bazı zamanlarda giriftleşmiş ve iç içe geçmiş davranış problemleri olabilir. Davranış problemlerinin sebepleri de farklı olabilir. Her ailenin ve her çocuğun dinamiği farklı olduğundan; davranış problemleri için reçete verilmesi imkansızdır.
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
