CAS, bilişsel değerlendirme sistemi demektir. “KES” diye okunur ve söylenir. CAS, geliştiren ve Türkiye’de uyarlayan akademisyenler CAS’e “test” demekten kaçınmaktadır. Çünkü aslında CAS; 4 test ve bu testlerin üçer alt-testi ile toplam 12 alt testten oluşmaktadır.
CAS, 5-17 yaş grubu arasındaki çocuk ve ergenlerin bilişsel becerilerini ölçen yetenek testidir. Alt testlerin tamamından elde edilen puanlar bir araya geldiğinde çocuk ile ilgili bir “ZEKA” skorundan bahsetmek mümkündür. Yani CAS, insanların yaygın olarak bildikleri WİSC-4 ve WISC-R gibi bir zeka testidir. Diğer zeka testlerinden ayrıldığı ve ortak olduğu noktalar vardır. Ulusal ve global standartları ve normları oluşturulurken, güvenirlik ve geçerlik çalışmaları yapılırken WISC ve Woodcock Johnson Zeka testleri ile karşılaştırmalar yapılmıştır.
CAS oluşturulurken Das ve Neglieri’nin PASS teorisinden hareket edilmiştir. PASS teorisi Planning, Attention, Simultaneus, successive yani planlama, dikkat, eş zamanlılık ve ardıllık becerilerinin bilişsel becerilerin merkezinde yer almasından hareketle oluşturulmuştur.
CAS, zekanın modern tanımları üzerinden hareketle zekayı ölçerken işlenmiş bilgi ve becerileri değil ham bilişsel becerileri ölçer. Kültüre özgü unsurlar içermez. Bu bilişsel beceriler doğrudan “öğrenmeye ilişkin becerilerdir”. Bu sayede CAS ile okullarda farklı gelişen ve farklı geliştiği için bazen farklılaşan bazen de problem yaşayan çocukların problemlerinin bilişsel kaynakları ile ilgili doğrudan bilgi ve fikir verir.
CAS, ailelerden alınan anamnez bilgileri ile birlikte çocuğun etrafında bulunan yetişkinlerin çocukla ilgili düşünceleri alınarak yorumlandığında, parlak zeka, üstün zeka, normal zeka, sınır zeka, hafif düzeyde zihinsel engel, orta ve ağır düzeyde zihinsel engel, dikkat eksikliği, hiperaktivite bozukluluğu, öğrenme güçlüğü, disleksi, disgrafi, diskalkuli, uyaran eksikliğine bağlı öğrenme güçlüğü gibi çocukların farklı gelişimlerini ortaya koymak noktasında isabetli bir bataryadır. CAS eğitsel, nörolojik ve psikolojik tanıların konulması noktasında uzmanlara güçlü veriler sağlar.
CAS, çocukların öğrenmeye ilişkin bilişsel becerilerini ortaya koyarken güçlü yönlerini, zayıf yönlerini, geliştirilmeye muhtaç yönlerini, çocukların doğru tanılanmasını, çocuklarla ilgilenen eğitimci, sağlıkçı ve ailelerden oluşan yetişkinlere çocukla ilgili sağlıklı ve nesnel geri bildirim verebilmek adına kullanışlı bir bataryadır. Çocuğa CAS uygulandığında çocuğun gelişimi ile ilgili bilgi sahibi olmanın yanında çocuğun gelişimini takip edilmesi ve gerekli müdahalelerin yapılması, doğru müdahale programının yapılandırılması konusunda doğrudan destek olmaktadır.
CAS uygulandığında; (genel olarak) çocuğun planlama, dikkat, eş zamanlı düşünme, görsel ve işitsel hafıza, şekil kopyalama, dikkatte devamlılık, ardıllık,sıralama, sınıflama, işitsel algı, yönerge alma, sözel uzamsal algı, algısal dikkat, seçici dikkat, ifadesel dikkat, işlem hızı ve dürtü kontrolü, strateji kullanımı gibi becerileri hakkında bilgi vermektedir. Bu beceriler öğrenme ile ilişkili beceriler olduğu için bunların biri veya bir kısmında üstün veya zayıf olma durumu çocuğun becerilerinin asenkronize olmasına ve öğrenme ile ilgili problemlere neden olmaktadır.
Örneğin; işlem hızı yüksek, potansiyeli yüksek olan üstün potansiyelli çocuğun dikkat becerisi diğer becerilerine eşlik etmeyince istese yapar, dağınık, dikkatsiz, basit hatalar yapıyor gibi yorumlar yapılan çocuk olur.
CAS neden uygulanır?
Bütün psikometrik testler gibi CAS’de keyfi uygulanmaz. Çocuğun ailenin isteği ile çocuğun daha iyi tanınması ve bu bilgi neticesinde çocuğun eğitimine yön verilmesi amacıyla uygulanır. Çocuğun daha iyi tanınması çocuğun tanılanması veya etiketlenmesinden daha önemlidir. Yani amaç çocuğumda öğrenme güçlüğü mü var? Üstün zekalı mı acaba? gibi soruların cevabını almaktan öte cevabı aldıktan sonra bu bilgi ile ne yapılacağıdır. Burada çocuğun diğer gelişim özellikleri ile birlikte genel bir değerlendirme yapılarak çocuğun gideceği okuldan, katılacağı aktivitelere, yapılacak müdahaleye kadar çocuğun geleceği ile ilgili sağlıklı yönlendirmeler ve yapılandırılmış programlar gereklidir.
CAS Nerede, Nasıl, Kim Tarafından, Hangi Çocuklara Ne Sıklıkla Uygulanır?
CAS test yapmaya uygun bir ortamda sertifikalı uzman psikolog veya psikolojik danışmanlar tarafından 5-17 yaş arası çocuk ve ergenlere uygulanabilir. 6 ayda bir yeniden uygulanabilmektedir. Bu şekilde gelişim daha sık takip edilebilmektedir. Yapılan müdahalelerin ortalama 6 ay olduğu düşünüldüğünde hem çocuğun gelişimi hem de yapılan müdahalenin çocuğa etkisi CAS ile ölçülebilmektedir. (diğer yaygın testlerde testin yeniden yapılma süresi ortama 1 yıldır) CAS ortalama 60-75 dakika arasında sürmektedir.
CAS uygulama sertifikasını almak için Psikolojik Danışman veya Psikolog olmak ve sertifika programını başarıyla tamamlamak gerekmektedir. Bu sertifika İstanbul Üniversitesi akademisyenleri tarafından İstanbul Üniversitesi bünyesinde verilmektedir.

Uzm. Psk. Dan. Ömer CİMEM