Merhabalar, bu hafta çocukların sanatsal gelişiminden, çocukların resimlerinden bahsedeceğim. Resim yapmak, boyalar, yapılmış resimleri incelemek vs küçüklüğümden beri ilgi alanlarımdan olmuştur. Annem de resimle ilgiliydi ve resim yapmayı severdi, ben küçükken beraber resimler yapardık. Muhtemelen orada bana aşılamış bu sevgiyi. Bu yaşımda bile hala pastel boyalar, renkli kalemler, yağlı boyalar, tuvaller, kara kalemler beni heyecanlandırır. Arada kendi çapımda(teknik bilgim yok)müzik eşliğinde kara kalem veya yağlı boya çalışmaları yaparım ve bu duygusal anlamda rahatlamamı, sakinleşmemi sağlıyor. Bu nedenle resim sanatını önemsiyor ve çocuklarda resim gelişimiyle ilgili okuduklarımı sizlerle paylaşmak istiyorum.
Hepimiz doğumdan ölüme kadar bazı bireysel farklılıklar olmakla birlikte ortak gelişim aşamalarından geçiyoruz. Sizler de duymuşsunuzdur Freud’un psikoseksüel gelişim evrelerini, Ericson’ın psikosoyal gelişim evrelerini, Piaget’in bilişsel gelişim aşamalarını ve Kohlberg’in ahlaki gelişim evrelerini. Bunlar psikolojide en ünlü kuramcılar ve kuramları. Günümüzdeki pek çok psikolojik yaklaşımın temelini oluştururlar ve geçerlilikleri hala devam etmektedir. Bunların yanında çocukların ve ergenlerin sanatsal gelişimleri de araştırılmış ve bununla ilgili teoriler ortaya atılmıştır. Bu teorilere göre çocukların bilişsel, sosyal, motor gelişimleri gibi sanatsal gelişimlerinde de belirli evreleri takip ettikleri öne sürülmüştür. Bu yazımda bunlardan biri olan Lowenfeld’in sanatsal gelişim evrelerinden bahsedeceğim.
Lowenfeld 1903-1960 yılları arasında yaşamış, Avusturya’da dünyaya gelmiş,Pensilvanya Üniversitesi Sanat Eğitimi alanında profesör olarak görev yapmıştır. Lowenfeld’in çocukların sanatsal anlatımları ile ilgili olan çalışması Creative and Mental Growth’tur. Ona göre resimle yapılan anlatımlar algılama, dil, uzamsal oryantasyon, duyusal farkındalık gibi alanlardaki becerilerin göstergesidir. Lowenfeld’in sanatsal gelişim evreleri Piaget’in bilişsel gelişim aşamalarıyla örtüşmektedir, ancak bundan bahsedersem yazı çok uzayacak. Bu nedenle bu boyutu merak edenler ayrıca araştırabilirler. Şimdi gelelim sanatsal gelişim evrelerine:
I.Karalama Evresi(yaklaşık 18 ay-3yaş arası):Kağıda, kitaba, duvara vs ilk işaretlerin konulduğu dönemdir. Bu dönem görsel-motor koordinasyonu sağlama çabalarının olduğu dönemdir. İlk karalamalar kendiliğindendir, çok az denetim vardır ve birinden öğrenilmez. Yapılan bir araştırmada(Winner 1982) çocukların ilk karalamalarını yaparken el-kol hareketlerinden zevk almanın yanında ağıda işaret bırakmaktan da zevk aldıklarını göstermiştir. Araştırmada çocuklara iz bırakmayan kalem verildiğinde karalamayı bıraktıkları görülmüştür. Bu evrenin sonuna doğru denetim artmaya ve karalamaların çocuk için anlamı olmaya başlar.
II.Temel Biçimler(3-4 yaş): Bu dönemde çocuklar çizdikleri üzerine öykü anlatmak ve onları isimlendirmek isteyebilirler. Dil gelişimi artar, sembolik düşünce ortaya çıkmaya başlar. (Sembolik düşünce –mış gibi yaparak oynanan oyunlarda kendini gösterir, örneğin yazmayı saçıymış gibi başına takıp savurması-ben küçükken yapardım, o yüzden bu örneği vereyim:)
Karalamalara ek olarak bu dönemde daha karmaşık şekiller ortaya çıkmaya başlar. Mandalalar(dairesel şekiller, desenler) ve üçgen, daire, kare gibi şekiller. Bu denemeler ileriki dönemde çizilecek insan figürü gibi daha karmaşık şekillerin temelleridir aslında. Artı resimleriyle dünya arasında ilişki kurmaya başlamışlardır.
III.İnsan Şekilleri ve Şematikliğin Başlaması: Bu dönem çocukların bağlantıları anlama, sayıları öğrenme ve sınıflandırma yeteneklerinin ve animistik düşüncenin(çocukların cansız nesneleri canlıymış gibi düşünerek onlarla konuşmaları,oynamaları vs)ve benmerkezci düşüncenin ortaya çıkmaya başladığı döneme denk gelir. Artık koca kafalı insana benzeyen şekiller ortaya çıkmaya başlar:) Bu dönemde onlar için kurallar yoktur bir fil yeşil olabilir, deniz sarı olabilir. En sevdiğim dönem bu oldu benim, resimde de özgürlük!
IV.Görsel Şemaların Gelişimi: Somut işlemleri anlamaya başladıkları dönemdir. Miktar ve ağırlık kavramlarını anlamaya başlarlar, gruplandırma yapabilirler. Bu dönemde benmerkezcilik azalmaya başlar, düzen ve kurallar yerini almaya başlar. İnsan şekli daha gelişmiş olarak çizilmeye başlar, ayrıca ağaç, ev, hayvan ya da obje çizimleri de başlar. Yer ve gök çizgisi resimlerde yerini almaya başlar. Hani çocuklar bir masa çizerken sanki üstten bakıyormuşuz gibi çizerler ve dört ayağını da var olduğunu kanıtlamak ister gibi çizerler ya, işte ona ‘Üstüne katlanma’ deniyor arkadaşlar(Lowenfeld,1942;Lowenfeld&Brittain ,1982). Çok sevimli değil mi dört ayağını da çizmeleri? Dördü de sapasağlam kırık yok ha ona göre, ben çizeyim de:)
V.Gerçekçilik:Bu dönemde çocuklar başka insanların düşüncelerine,duygularına dikkat etmeye, gerçekçi öğeler olarak algıladıklarını çizmeye çalışmakla çok ilgili olurlar. Bu dönemde yapılan resimlerin daha az özgür ve daha tutucu olduğu düşünülmektedir. Gördüklerini aynen çizmeye çalışırlar. Bir önceki evrede bahsettiğim o dört ayağı gösterme çabası burada yok olmaya başlar. Artık önden bir masa görüntüsünde iki ayak önde, iki ayak geride daha küçük olacak şekilde çizmeye başlayabilirler.
VI.Ergenlik: Lowenfeld’e göre pek çok yetişkin bu evreye erişememektedir. Çünkü 10-11 yaşlar civarında başka alanlara ilgi duyulmaya başlanması ve teknik bilgi ve ilgi eksikliğiyle resim yapma terk edilmeye başlanır. Devam edenler ise perspektife ,renklere daha çok dikkat etme, soyut imgeler yaratma, ayrıntılar kullanmaya başlayacaklar ve daha etkileyici resimler ortaya çıkacaktır. O nedenle yeteneği ve ilgisi olduğu fark edilen çocuklar mutlaka cesaretlendirilmeli, desteklenmeli ve yönlendirilmelidirler.
Sanatsal gelişimin bu şekilde evrelere ayırarak Piaget’in bilişsel gelişim evreleriyle ilişkilendiren Lowenfeld’in kuramını okurken eğlenerek ve merak ederek okuduğumu fark ettim, dolayısıyla blogta sizlerle paylaşmak istedim. Bu konuyla ilgili daha ayrıntılı yazılar ve araştırmalar mevcut. Kendi çocuğunuzun ya da çevrenizdeki çocukların, öğretmen iseniz öğrencilerinizin bu aşamalarını gözlemlemek ve diğer gelişim alanlarıyla ilişkilendirerek onları tanımanız çok eğlenceli ve yararlı olmaz mı? Ben şahsen 6 aylık kızımın eline boya alıp bir şeyler karalayacağı o anı görmek için sabırsızlanıyorum.
Sanatın ve sporun her dalının önemli olduğunu, her yaşta insanı ama özellikle çocuklarımızı bu alanlara yönlendirerek onların sosyal, duygusal, motor, bilişsel, ahlak gibi pek çok alandaki gelişimine inanılmaz katkılar sağlayabileceğinizi unutmayın diyerek yazımı sonlandırıyorum. İyi haftalar:)