Davranış bozuklukları çocuğun içsel çatışmalarını davranışa aktarması sonucu ortaya çıkmaktadır. Davranış bozukluğu olarak adlandırılan davranışlar hırçınlık, sinirlilik, inatçılık, yalan, çalma ve küfür etme gibi eylemlerdir.
Her çocuğun gelişimi kendine özgüdür, bu nedenle her çocuk birbirinden farklıdır. Bu farklılıklar dikkat edilmesi gereken noktalardır ancak her farklılık davranış bozukluğu olarak değerlendirilemez. Davranış bozukluğu, bireyi, aileyi olumsuz yönde etkileyen, diğer insanların temel haklarının çiğnendiği, yaşa uygun toplumsal kuralların hiçe sayıldığı davranışlardan oluşan bir durumdur.
. Uyumsuz davranış gösteren çocuklarda genel olarak ve sık sık şu davranışlar gözlenir;
• Son derece sakin olabilirler.
• Zorbalık yaparlar.
• Sinirlidirler, huysuz ve rahatsızdırlar.
• Tırnak yeme, parmak emme gibi davranışlar gösterir.
• Okul devamsızlıkları ve evden kaçma vardır.
• Otoriteye direnirler.
• Devamlı gerilim içindedirler.
• Yalan söylerler.
• Çalma davranışı gösterirler.
• Enerjilerini belli bir alanda toplayamazlar.
• Utangaç, korkak, endişeli ve şüphecidirler.
• Motivasyonları sınırlıdır.
• Çocuk yanlış bir şey yaptığında kötü veya kendisini ceza karşısında duyduğu suçluluk dışında suçlu hissetmez, davranışların olumsuz sonuçları karşısında endişe duymaz, başkalarına zarar verdiklerinin bilincinde olmazlar.
• Başkalarının duygularını gözardı ederler, bu durumlar karşısında soğuk ve ilgisiz olarak görülebilirler, davranışlarının başkalarına zarar verdiğini bilseler biliyor ve görüyor olsalar bile yine kendilerine olan etkilerine odaklanırlar.
• Okuldaki performansları ile ilgili kaygı duymazlar, başarısızlık durumunda diğer insaları suçlama eğilimindedir
Çocuğun davranışlarının uyumsuz olduğunu söyleyebilmemiz için, saydığımız bu belirtilerin birkaç tanesini en az 6 ay süreyle göstermesi beklenir. Ancak yine de davranışın, davranış bozukluğu olarak değerlendirilmesi için bazı ölçütler vardır. Bu ölçütler:
Yaşa uygunluk: Her gelişim döneminin kendine özgü davranışları vardır. Bu nedenle çocuğun içinde bulunduğu gelişim döneminin özelliklerini iyi bilmek gerekir. Çocukta gelişimsel sürecine bağlı olarak ortaya çıkan değişiklikler hayatında zorluklar doğurabilir. Yeni şartlara uyum sağlayana kadar da çocuk geçici uyum sorunları yaşayabilir. Yani bir davranışa davranış bozukluğu diyebilmemiz için gelişim dönemine özgü davranışların dışında olmalıdır. Örneğin; 3-5 yaş çocuğu dikkat çekmek ister. Hayal dünyası çok geniş olduğu için inanılmaz öyküler anlatabilir. Henüz yalanla yalan olmayanı ayırt edemezler. Bu nedenle bu yaşlardaki çocukların anlattıkları yalan olarak kabul edilmezken, 11-14 yaşlarındaki çocuklarda görülen yalan normalden sapan bir davranış olarak kabul edilir.
Yoğunluk: Ortaya çıkan duygu ve davranışın şiddetinin normalinden fazla olması gerekir. Ve davranışın sürekliliği de ölçütlerden biridir. Davranışın uzun zamandan beri ısrarlı bir şekilde devam ettirilmesi gerekir. Ör; 5 yaş çocuğunda öfke ve huysuzluk doğalken, bu davranış başkasına fiziki zarar verme şekline dönüşürse, davranış bozukluğu kategorisine girer.
Süreklilik: Çocuğun belirli bir davranış türünü ısrarlı bir biçimde ve uzun zaman devam ettirmesidir.
Cinsel rol beklentileri: Erkeklerde kızlara oranla daha saldırgan olmaları beklenirken, davranışları ile erkeklere benzer saldırgan davranan kızların davranışları normalden sapan davranış kategorisine girer
En sık görülen davranış bozuklukları; hırçınlık, sinirlilik, saldırganlık, inatçılık, yalan söyleme, tırnak yeme, saç koparma, alt ıslatma ve dışkı kaçırma, yeme bozukluğu, karşı gelme, uyku bozukluğu, konuşma bozukluğu, çalma, küfürlü konuşma gibi davranışlardır.
Davranış bozukluğuna yol açan birçok neden vardır;
Çocuğa gerekli sevgi ve ilgi gösterilmediğinde ya da yeterli zaman ayrılmadığında dikkat çekmek için davranış bozukluklarına yönelir.
Erken yaşta yaşanan kötü deneyimlerle, davranış biçimleri ve bu deneyimler arasında her zaman bir bağ vardır. Çocuklar olayların kendisine reaksiyon göstermez, onlar için anlamlarına reaksiyon gösterir.
Özellikle dayak yiyen, sevgi verilmeyen çocuk ana-babasından intikam almak ister. Aşırı otoriter ve baskıcı tutum, katı disiplin ana-babaya karşı öfke ve nefret duygularının gelişmesine ve buna paralel olarak başkaldırıcı bir bireyin oluşmasına neden olur.
Çocuğun kendine güvensiz olması da davranış bozukluklarına neden olur. Anne-babanın aşırı koruyucu, hoşgörülü tutumu, gerektiğinden fazla özen gösterilmesi fazla kontrol anlamına gelir. Sonuçta çocuk diğer kimselere aşırı bağımlı, kendine güveni olmayan, duygusal olarak çabuk kırılan bir kişi olur. Bu durum çocuğun kendi kendisine yetmesine olanak vermez ve davranış bozukluklarına neden olur.
Bunların yanında davranış bozuklukları; Ebeveynlere karşı güç kazanma isteği, savunma, büyüme arzusu, yetişkinleri şaşırtma isteği, arkadaşları tarafından beğenilme ve onaylanma isteği, kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi, fizyolojik sorunlar, kalıtım, temel ihtiyaçlarının doyurulmaması gibi nedenlerden kaynaklanıyor olabilir. 0-6 yaş dönemi çocuklarda, olumsuz anne baba tutumları, ailede istismar öyküsü, annede depresyon öyküsü, sosyo-ekonomik düzeyin düşük olması gibi durumlar sık görülen nedenlerdendir.
Davranış bozukluğu olan çocuklarla nasıl olumlu ilişki kurulur?
Azarlamak, bağırmak, vurmak, susturmak, tutarsız davranmak çocuğa doğru olmayacaktır. Her ana-baba çocuklarına saygı göstermelidir. Her çocuk ayrı bir birey olarak ele alınıp, fikirleri sorulmalı ve fikirlerine saygı gösterilmelidir.
Çocukla ilgilenmek, zaman ayırmak gerekir. Birlikte geçirilecek zaman nicelik değil, nitelik olarak önemlidir. Birlikte çocuğun hoşlanacağı faaliyetler yapılabilir.
Çocuğun kendine güvenmesini istiyorsa önce anne-baba çocuğa güvenmelidir. Çocuğa yaşına uygun sorumluluk vererek başarma duygusu yaşatılmalı, anne baba çocuğa olumlu rol model olmalıdır Çocuğun olumlu noktalarını keşfedip ortaya çıkarmalı, çabasını övmeli ve yüreklendirmelidir. Cesaretlendirme çocuğun kendini değerli algılayabilmesi için çok önemlidir. Cesaretlendirme çocuğu olduğu gibi kabul edip, kendi olduğu için değer vermedir.
Çocuğun kendini güvenli hissedebilmesi için, en azından sevildiğini bilmesi ve sevmesi gerekir.
Çocuk istediğini elde edebilmek için bu davranışı sergiliyorsa, çocuğun istediği bu davranışın hemen arkasından yapılmamalıdır. Olumsuz davranışları göstermediğinde ilgilenilmeli ve ödüllendirilmelidir. Davranış anında “yapma, hayır” gibi müdahalelerde bulunarak, çocuğun ilgiyi olumsuz yönde almaması gerekir. Olumsuz davranışlar gösterildiğinde değil, bu davranışlar gösterilmediğinde ilgilenilmelidir aksi takdirde bu davranışların pekişmesine sebep olur. Olumsuz Davranışla ilgili olay sakinleştikten sonra konuşulmalıdır.
Diğer çocuklarla kıyaslanmamalıdır. Çocuğun yaşına uygun sorumluluklar verilmeli, Çocuğun yaşına uygun beklentiler oluşturulmalı, yetersizlik ve başarısızlığa zemin hazırlanmamalıdır.
Bu çocukların koşulsuz sevgiye ihtiyacı vardır. Yani koşullar her ne olursa olsun anne baba tarafından kabul edildiğini ve sevildiğini hissetmelidir.
Kaynakça
http://www.bilgenterapi.com/cocuklarda-davranis-bozukluklari-nedenleri-ve-mudahale-yontemi/
https://bekirhoca.com/egitim-makaleleri/cocuklarda-davranis-bozukluklari/
https://www.doktortakvimi.com/blog/cocuklarda-davranis-bozukluklari-nedenleri-ve-cozum-yollari