KOENZİM Q10
Koenzim Q10 (KoQ10; Ubikinol-10 ve/veya Ubikinon-10) hücredeki enerji üretimi sırasında kilit enzimatik reaksiyonlarda koenzim olarak görev yapan, her hücrede bulunabilen, yağda çözünen, vitamin benzeri bir bileşiktir. Hücreler; büyümek ve sağlıklı kalabilmek için gerekli enerjiyi sağlamak, ayrıca serbest radikaller denilen zararlı kimyasallara karşı korunmak için KoQ10 kullanırlar.
Koenzim Q10 mitokondride solunum zincirinin elektron taşıyıcısı olarak görev alır. Koenzim Q10 elektron transfer zincirinde yükseltgenme-indirgenme tepkimelerinde görev yapan kompleks I, II ve III olarak isimlendirilen enzim sistemlerinin aktiviteleri için gerekli bir koenzimdir. Yapısındaki kinon grubu koenzim Q10’a elektron taşıyıcısı özelliğini kazandırır. Redoks özelliği ile elektronların taşınmasını sağlar. Bu sırada çok önemli biyolojik enerji olan ATP üretilir. Böylece, koenzim Q10 hücresel enerjinin üretilmesinde önemli bir rol oynar.
Pek çok çalışma ile koenzim Q10’un sağlık üzerine etkileri araştırılmış, özellikle kardiyovasküler ve nörodejeneratif hastalıkları önlediği veya tedaviye yardımcı olduğu saptandıktan sonra daha fazla gündeme gelmeye başlamıştır. Serbest radikallerin, hücrelerin metabolizmasını, büyüme ve çoğalmasını kontrol eden DNA’da oluşturduğu hasarların, bazı kanserlerle ilişkili olması nedeniyle, Koenzim Q10’nun kanser gelişimini engellemekte önemli bir rol oynadığı ileri sürülmüştür. Ayrıca Koenzim Q10 eksikliğinde, beyin, kalp, karaciğer, böbrekler, pankreas başta olmak üzere birçok organda gerek fonksiyonel gerekse organik bozukluklar ortaya çıkmakta bununla birlikte hücre yaşlanması hızlanmaktadır. Araştırmalarda, akciğer, meme, pankreas, kalın bağırsak, böbrek, prostat, lenfomalı hasta kanlarında sağlıklı insanlara göre, KoQ10 düzeylerinin düşük olduğunun tespit edilmesi, kanser tedavisine KoQ10’nun da katkıda bulunacağını düşündürmektedir.
Koenzim Q10 endojen ve eksojen olmak üzere iki kaynakta bulunur. Endojen olarak üretilen sistemde tirozinin aromatik halka ön maddesi olarak koenzim Q10 sentezine katılabilmesi için B6 vitamininin varlığına gerek duyulur. Eksojen koenzim Q10 ise diyetten sağlanır. KoQ10; kırmızı et, karaciğer, yumurta, somon ve ton gibi yağlı balıklarda, tahıllar, yeşil yapraklı sebze ve meyvelerle alınabilir. Koenzim Q10’un en zengin kaynağının et ürünleri ve özellikle de organ etleri olduğu bilinse de büyük moleküler kütlesi ve suda zayıf çözünürlüğü nedeniyle, koenzim Q10’un insan vücudunda biyoyararlılığı düşüktür. Bu yüzden koenzim Q10 besin takviyesi olarak, kapsül, tablet, sprey gibi değişik formlarda da kullanılabilir. Ayrıca ticari formlarının biyoyararlılığının arttırılması ve besinlerin koenzim Q10 ile zenginleştirilmesi gerekmektedir.
Gıdalardan alınan günlük koenzim Q10 miktarının 10 mg civarındadır. Kandaki normal seviye 1 μg/ml civarındadır. Bunu 2 μg/ml civarında çıkarmak için günde 100 mg koenzim Q10 alınması gerekmektedir. Genellikle günlük 100-300 miligram aralığında koenzim Q10 takviyesi önerilir. Diyet ile alınan koenzim Q10’un miktarı serum koenzim Q10’u arttırmak için yeterli değildir.
İnsan hücrelerindeki koenzim Q10 miktarı yaşa ve bazı hastalıklara bağlı olarak azalır. 40 yaş üstündeki bireylerde, şeker hastalarında, kalp yetmezliği yaşayanlarda, kanser hastalarında ve kolesterol ilacı kullananlarda koenzim Q10 daha düşük miktarda bulunmaktadır. Yapılan bilimsel çalışmalar sağlıklı yetişkinlerde yeterli koenzim Q10 üretildiğini ve ek takviye kullanımına gerek duyulmadığını göstermektedir. Ancak koenzim Q10 seviyesi düşük olan kişiler için koenzim Q10’un eksojen kaynaklarının araştırılması önemlidir.
Çocukların ve gebelerin takviye kullanması önerilmemektedir. Çünkü henüz bu konuyla ilgili yapılan çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca kan sulandırıcı ilaç kullananlarda ilacın etkinliğini azaltır, bu yüzden bu ilacı kullanan hastalar da koenzim Q10 takviyesi almamalıdır.
Koenzim Q10 kan düzeyini birçok faktör etkileyebilir;
• Yaş
• Beslenme şekli
• Çeşitli hastalıklar
• İlaçlar (statinler)

Koenzim Q10 Testi
Koenzim Q10 testi kişiden alınan kan örneğiyle yapılabilmektedir. Değerlendirme için kullanılan method alkol-hekzan ekstraksiyonuna dayanmaktadır. Bu yöntemle elde edilen örnek yüksek performanslı sıvı kromatografi (HPLC) cihazına enjekte edilir. UV veya elektrokimyasal dedektörle ölçülür.
Mitokondrial bozukluk düşünülen hastalarda, yüksek kolesterol düzeyini tedavi etmek için statin türevi ilaç kullanımında, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı gibi dejeneratif beyin hastalıklarının tedavi takibi esnasında koenzim Q10 testi yapılması önerilmektedir. Primer olarak koenzimQ10 eksikliği oldukça nadir bir hastalıktır. Ancak nöbet geçirme, gelişme geriliği, denge kaybı, kas güçsüzlüğü gibi nörolojik belirtilerle ortaya çıktığından bu bulguların görüldüğü hastalarda ölçülmesi uygun olur.
Koenzim Q10 eksikliğine neler sebep olur?
• Hücrelerde yaşlanma
• Beslenmede yetersizlik, vitamin B6 eksikliği
• Genetik yapıya bağlı olarak koenzim Q10 sentezinin ya da yararlanımının azalması
• Bir hastalık sonucu olarak dokularda fazladan koenzim Q10 talebinin oluşması
• Mitokondrilerde oluşan rahatsızlıklar
• Yaşa bağlı oksidatif stres, hücresel bozukluklar