ÖRDEK ÖLÜM VE LALE
Geçende tüyap kitap fuarında gezerken, gözüm hep yayıncılıktan almak istediğim ördek ölüm ve lale’ye ilişti. Satıcı bayan, o kitaba her bakan çok eleştirdi, çocuklara olumsuz duyguları çağrıştırdığı için dedi. Ben de olumsuz her şeyden korumaya çalıştığımız müddetçe çocuklarımız büyüyemeyecek galiba dedim, aldım, çıktım ve o an dedim, bir yazı vakti gelmiş; ölümle ilgili.
Ölüm, yetişkinlerin dahi konuşmak istemediği bir olgu. Hele hele çocuklarımız bu konularla alakalı soru getirirse ya da olay yaşarlarsa diye tabiri caizse ödümüz kopuyor. Nasıl anlatıcaz ölümü diye kafamız çok karışık.
Öncelikle böyle konularda en büyük yardımcımız doğa, tabiat tabi ki. Yumusak geçiştir doğa, büyük fırsattır. Sonbaharda yapacağınız gezide düşen, solan yapraklar ölümü anlatmada 1. Basamaktır. Çok kıymetlidir o solan, sararan yapraklar hayatın döngüsünü anlatmada. Burada örnekler o kadar çoğaltılabilir ki hayatın döngüsüyle alakalı. Güneşten, yapraklara, gece gündüzden, bitkilere.
Ve geliriz 2. Basamağa; hayvanlardan ve böceklerden yani yine doğadan örneklerle devam etmek. Kelebeklerin kısa süren yaşam döngüleri çok idealdir. Balıklar, arılar, karıncalar doğa tam bir örnek deposu. Belki de sevdiği ölen hayvanını toprağa gömerek, ona tören yaparak, yası deneyimlemek, yasla yüzleşebilmek.
Aslında çok uzağa da gitmemek gerek, her çocuğun evde mutlaka arabası, oyuncağı kırılır, buralarda da bazen, bu çalışmıyor artık derken de her şeyin bir sonu olabileceğini değinmek birazcık, ilerde daha büyük kayıplar yaşadığında daha kolay başa çıkmasını sağlayabilir.
Kabul edelim, çocuklarımızı bazı duygulardan koruyamıyoruz, aman üzülmesin, aman ağlamasın, aman hayatın zorluklarını görmesin diyerek maalesef onları koruyamıyoruz. Şöyle düşünün hep kaçtığımız bir konu yas ve ölüm, hiç değinilmeyen bir konu, hiç temas edilmeyen bir konuyla bir anda yüzleşen bir çocuk için hayat daha zorlayıcı olmaz mı? O yüzden ilk ölüm; bırakalım bir balık olsun, bir kuş, bir böcek, bir çiçek, bir yaprak olsun.
Açıklarken ne yapıcaz peki?
Kural çok basit; somut ve net. Çocuklar biliyoruz ki somut işlemler döneminde. En çok kullanılan yanlışlardan biri; artık gökyüzünde bizi izliyor, uzaklara gitti, toprakta uyuyor gibi kafa karıştıran açıklamalar.
Şöyle demek kafa karışıklığını gidermek için önemli; o artık yaşamıyor, onu artık göremeyeceğiz. Bedeni ömrünü doldurdu, o yüzden nefes alamaz, yemek yiyemez, yürüyemez gibi basit açıklamalar. Ölüm uykuyla açıklanamaz; o uykuda, toprakta uyuyor, toprakta dinleniyor, ya da gökyüzünde gibi.
Yaş gruplarına göre ölümü açıklama şekli değişse de temelde, gelişimsel olarak (cinsel eğitimde de) bu böyledir, çocuklar soru getirdiklerinde mutlaka onlara soruyu yansıtarak –sen neyi merak ettin diyerek onun ihtiyacı olanı verip, fazlasını vermemek önemlidir. Sadece bir şey merak etmiş olabilir mesala; ölümle ilgili; acaba o üşümüş olabilir mi? Sadece bunu merak etmiş olabilir. Sonrasında da eğer tatmin olduysa gider oyununa devam eder, biz de yetişkinler olarak, nasıl yani deriz ve şaşırırız, bu durum çocukların çok güçlü olduklarının bir kanıtıdır ve öğrendiklerini oyunla sindirecektir.
Peki; ailede yakın biri vefat etti, şimdi ne yapılacak?
Ailelerde genelde şöyle bir durum oluyor; saklamak, bu çok ağır bir konu zamanı gelince paylaşırız ve genelde de o zaman bir türlü gelmiyor, konuşulmuyor ve üstü kapatılıyor, çocuklar tabi ki her şeyin farkında, aileler bunun farkına varmak istemese de. Hatta çocuklar şöyle diyor içinden, benden saklanıyor ve böylece bu durum çocuğun ailesine karşı güvenini yitirmesine neden olabiliyor.
O yüzden güvendiği ve sevdiği kişinin yalın bir dille dürüst ve açık olarak açıklaması gerekiyor. Burada çocuklardan ilk gelen tepkilerden biri; peki bana ne olacak? tepkisidir. Aileler bu duruma çok şaşırır, ne kadar bencilce diye akıllarından geçebilir. Dolayısıyla ebeveyn şunu diyebilir burada; - artık o kişinin görevlerini şu kişi yapacak. Önemli olan şu mesajı vermek; sen üzüleceksin ben de üzüleceğim ama sen GÜVENDESİN, seninle ilgilenen başkaları olacak, ve sen yine GÜVENDESİN.
Aileler gözyaşlarını çocuklarından saklarlar, başka odaya kaçarlar, yası evde yok sayarlar. Çocukların aklından geçen ilk şeyse; annem ya da babam bile bu duygudan kaçıyorsa benim de kaçmam gerekli. Demek ki ben de baş edemem diye düşünüyorlar. Onun yerine ebeveyn, şu an ben de çok zorlanıyorum, ağlıyorum, üzülüyorum ve çok özledim ben de. Hadi gel seninle fotoğraflara bakalım, sevdiğimiz kişinin özelliklerini düşünelim, anıları hatırlayalım deyip beraber duygulara eşlik edebilmek biraz hem ebeveyne hem çocuğa iyi gelecektir.
Unutmayalım; Ölümle yüzleşebilme ölüm kavramıyla yüzleşmek, çocuğun da bizim de hepimizin gelişimsel görevi. Yas tutabilmek de çocuğu büyüten bir şey. Hayatın zorluklarıyla yüzleştikçe çocuklar güçleniyor.
Şimdi başlığımızda yazdığımız ÖRDEK, ÖLÜM VE LALE kitabına gelirsek eğer; çocuklara kendilerinin ve sevdiklerinin sonlu olabileceğini edebi dille anlatan bu güzel kitap çocukların yaşadığı kafa karışıklığına iyi gelse de , karşımızda ki çocuk profilinin iyi değerlendirilmesi kanaatindeyim, ölümle ilgili travmatik, fobik bir dönemde olan, kaygıları aşırı artmış bir çocuğa bu kitabı terapötik destek olmaksızın okunması çocuğu daha çok yaralayabilir. Onun haricinde hem yetişkinlerin hem dediğim hususa dikkat edilerek çocukların okumasını tavsiye ederim, çünkü; ölümü naif dille gerçekçi şekilde anlatan nadir kitaplardan.
Onun haricinde ; ÇINAR İLE SİNCAP, ELVEDA BAY MUFFİN, BEN’İN GEMİSİ, FATİ TEYZENİN YILDIZI, ANNEM HERYERDE, DEDEMİN ADASI, ÖNEMSİZ ŞEYLER, BU BAHÇE, ZUVATA kitapları da yasla çalışan çocuk kitapları, tavsiye olunur.
Yazan: Psikolojik Danışman Elif Esra ERDİL
@pskdanismaneliferdil