Fonolojik Bozukluk Nedir?

Fonolojik bozukluk, artikülasyon bozukluğu ile birlikte konuşma sesi bozuklukları arasında yer alır. Fonolojik beceriler, bir dildeki konuşma seslerinin edinimi, farkındalığı ve doğru kullanımını ifade eder. Bir dilde anlam değiştiren en küçük yapı fonem olarak adlandırılır. Örneğin, “fil” sözcüğü /f/, /i/, /l/ olmak üzere üç farklı fonemden oluşmuştur. Fonolojik bozuklukta bir dil sistemi içerisinde yer alan fonemlerin kullanımıyla ilgili hatalar yer almaktadır. Bu hatalardan en sık rastlananları şu şekildedir:

Artlaştırma: Ön seslerin artlaştırılması. “Top” yerine “kop” demek gibi.

Önleştirme: Art seslerin yerine ön seslerin üretilmesi. “Kapı” yerine “tapı” denmesi gibi.

Akıcıların yer değiştirmesi: /r, l, y/ seslerinin birbiri yerine kullanılması. “Resim” yerine “lesim” demek gibi.

Duraklaştırma: Sürtünmeli sesler yerine durak seslerin kullanılması. “Sil” yerine “til” demek gibi.

Ses atma: Sözcük içinde yer alan fonemlerden birini eksiltme: “Karpuz” yerine “kapuz” demek gibi.

Ünsüz Öbeği Daralması: Sözcükte yer alan ünsüz öbeğindeki seslerden birini atma. “Kalp” yerine “kap” demek gibi.

Hece düşmesi: Özellikle uzun heceli sözcüklerde bir hecenin eksiltirmesi. “Ayakkabı” yerine “akabı” demek gibi.

Benzeşim: Sözcük içerisindeki bir sesin yerine, kendinden önce ya da sonra gelen başka bir sesin üretilmesi. “Pamuk” yerine “kamuk” demek gibi.

Sürtünmelileştirme: Bir sözcükte sürtünmeli olmayan sesin yerine sürtünmeli bir sesin gelmesi. “Tel” yerine “sel” demek gibi.

Ünsüzlerin yer değiştirmesi: Bir sözcükte yer alan ünsüzler yer değiştirilir. “Kamyon” yerine “kaymon” demek gibi.

Fonolojik gelişim süreci içerisinde bu işlemlerin belli dönemlerde yapılması normaldir; ancak fonolojik bozukluğu olan çocuklarda bu işlemler daha uzun sürer ve konuşmalarının anlaşılırlığına ciddi düzeyde etki eder. Fonolojik edinim süreci, çocukların belli sesleri edinimlerini, ses zıtlıklarını, kelimelerin ses örüntülerini ve bunların bir dilde anlam ayırıcı özelliklerini ayırt etmelerini içerir. Fonolojik bozukluğu olan çocuklarda ise, bu süreç sekteye uğramıştır. Bozukluğun sebebi tam oplarak bilinmese de, ailede başka bireylerde de aynı sorunun varlığı risk faktörü oluşturmaktadır ve erkek çozuklarda kızlara oranla daha fazla görüldüğü bulgulanmıştır. Fonolojik bozukluğun ilerleyen dönemde başta okuma-yazma becerileri olmak üzere, akademik başarı üzerinde olumsuz etkisi bulunmaktadır.

Fonolojik Bozukluk Terapisi

Fonolojik bozukluk artikülasyon bozukluğu ile birlikte konuşmanın anlaşılırlığına etki eden ve çocuklarda en sık görülen konuşma bozuklukları içerisinde yer almaktadır. Bu nedenle ikisi birbirine karıştırılır. Ayırıcı tanı konması ve uygun bir terapi programına başlanması için mutlaka bir dil ve konuşma terapistine başvurulması gerekir. Değerlendirmede, çocuğun yaptığı fonolojik işlemler, ses repertuarı, işitsel ayırt etme becerileri gibi sorunun özellikleri değerlendirilir. Ardından, çocuğun gelişimsel düzeyi, uyarılabilirlik, anlaşılırlığa etki etkenleri göz önünde bulundurularak en uygun terapi yöntemi seçilir ve uygulanır.