Hepimizin sahip olduğu küçük ya da büyük bazı takıntılar vardır. Duvarda yamuk duran resmi düzeltme isteği, uğurlu günler- eşyalar, ‘çubuklu forma ile maçı izlediğimde mutlaka o maçı kazanıyoruz gibi totemler, metroda mümkün oldukça tutunmadan seyahat etmek… Peki bu takıntılar yaşamınızın merkezinde mi, yoksa yaşamınızı değiştirmeyecek düzeyde mi? Eğer yaşamınızı büyük ölçüde etkiliyorsa obsesif kompulsif bozukluğun varlığı düşünülebilir.
O halde obsesif kompulsif bozukluğun ne olduğunu inceleyerek başlayalım. Obsesyon; istemsizce bilinç alanına giren, tekrar eden, kaygı yaratan ve genellikle kişinin saçma ve yanlış olduğunu bildiği düşüncelerdir. Kompulsiyon ise kişinin obsesyonun verdiği kaygıyı azaltmak için yaptığı tekrarlayıcı davranışlar veya oluşturmak zorunda hissettiği kurallardır. Kişinin mantıklı olmadığını bildiği bir düşünce kişinin bilincine tekrarlayıcı şekilde zorla girer. Kişi yanlış bir düşünce olduğunu bildiği için genellikle bu düşüncelere direnmeye çalışır. Direndikçe anksiyete düzeyinde ve obsesyonların şiddetinde artış görülür. Yaşanan bu yoğun endişe kişiyi oldukça rahatsız eder ve bu düşüncelere karşı tedbir almaya iter. Kişi kompulsiyonu gerçekleştirmezse başına bir felaketin geleceğini düşünerek kompulsiyonu gerçekleştirir. Böylelikle obsesyonların kompulsiyonları takip ettiği bir döngü oluşmuş olur. Bu döngü kişinin yaşamında merkez hale geldikçe ve zamanının çoğunu bu döngüde geçirdikçe normalden uzaklaşmaya başlar.


“Evimde her Pazar odamı temizleme ihtiyacı hissederdim ve buna 4-5 saat harcardım. Kitaplıktaki her kitabı kaldırır, tozunu alır ve geri yerine koyardım. Bir zamanlar bunu yapmayı çok severdim. Sonra, bunu artık yapmak istemedim ama durduramadım. Dolabımdaki elbiseler tam iki parmak boşlukla asılıydı… Dışarı çıkmadan önce yatak odamdaki duvara dokunmayı ritüel haline getirmiştim çünkü bunu doğru şekilde yapmazsam kötü bir şeyler olacakmış gibiydi. Bir çocuk gibi bununla ilgili sürekli kaygı duyuyordum ve bu bana ilk kez bir kaçık olabileceğimi düşündürdü” (Bayan M’nin kendi ifadeleriyle okb öyküsü)

En yaygın görülen obsesif kompulsif bozukluklara bakacak olursak, bunlardan biri olan kirlenme obsesyonunda kişi bedenine sürekli olarak kir, mikrop, gaita benzeri maddelerin bulaştığına inanır ve temizlik yaparak bu girici düşüncelerden kurtulmaya çalışır.
“36 yaşındaki ev hanımı, eşi eve geldiğinde kapı eşiğinde eşini tepeden tırnağa soyup, çıkan kıyafetleri derhal yıkanmak üzerine makineye atardı. Ardından eşi banyoda temizlendikten evde belirli alanları kullanabilirdi. Eve misafir gelmesi demek onun için tam bir felaketti. Misafirleri galoşla içeri alıp, yıkanabilir örtülerle kaplı misafir takımlarında oturturdu. Dokundukları ve bastıkları her yeri onlar gittikten sonra dezenfekte ederdi. ”
Şüphe obsesyonunda ise kişi ocağı açık unuttuğunu, kapıyı kilitlemeyi unuttuğunu, ütü gibi elektrikli aletlerin fişini çekmeyi unutmuş olabileceğine dair kuşku duyar.
Yasaklı düşünce ya da eylemler okb alt tipinde (Cinsel/saldırgan/dini) kişi kendini inanç ve görüşlerine tam karşıt bir biçimde ve çok yoğun sıkıntı yaratacak şekilde dini içerikli takıntılı düşünceleri düşünmekten alıkoyamaz. Örneğin kişi ibadete başlayacağı sırada Allah’ın varlığından şüphe duyduğuna dair düşüncelerin kişinin zihnine girmesi gibi.
Simetri obsesyonunda ise kişi yaşamının bütününde simetri ve düzen gereksinimi hisseder. Kişinin kıyafetlerini renklerine ve boylarına göre dolabına yerleştirmesini örnek verebiliriz.
Obsesif kompulsif bozukluk, toplumda her 100 kişiden 2-3 kişinin yakındığı bir rahatsızlıktır. Obsesif kompulsif bozukluğun neden oluştuğuna dair yapılan araştırmalarda birden çok faktörün etkili olduğuna dair araştırmalar mevcuttur. Kalıtım, kişilik özellikleri, kişinin düşünme biçimi, davranış örüntüleri bu faktörlerden bazılarıdır. Günümüzde bu faktörlerin okb’nin gelişimini nasıl etkilediklerine dair görüş birliği olmamakla birlikte bir arada rahatsızlığa yol açtığı düşünülmektedir. Okb’nin psikolojik nedenleriyle ilgili temel açıklama biçimi davranışçı ve bilişsel modele dayalıdır. Davranışçı model, çocukluk çağı yaşantılarının rol oynadığını savunur. Örneğin çocuğun odası dağıldığında veya bedeni kirlendiğinde annenin çocuğa kızması- temiz ve düzenli olduğunda ise takdir davranışları sergilemesiyle çocuğun daha çok temizlik yaparak daha çok sevileceği düşüncesi, çocuğun potansiyel kirlenebilecek her yeri temizlemeye güdüler. Temizledikçe gerilimi azalır ve böylece obsesyon- kompulsiyon döngüsü oluşmuş olur.
Obsesif kompulsif bozukluğun tedavisinde ilaç kullanımının yanı sıra bilişsel davranışçı müdahaleler de oldukça etkili olmaktadır. Kişinin yanlış inançları tespit edilir ve bu yanlış inançların yerine mantıklı düşünceler koyulmaya çalışılır. Maruz bırakma tekniği ise bir diğer tedavi şeklidir. Maruz bırakmada kişinin rahatsızlık duyduğu durumlar en az rahatsızlık veren seviyeden en fazla rahatsız veren seviyeye doğru sıralanır. En az rahatsızlık veren seviyeden başlayarak kişi sıkıntı verici durumlara baş başa bırakılır ve sıkıntıyı giderici davranışları yapmaktan kaçınması için cesaretlendirilir. Kompulsiyonlardan kaçındıkça ve kompulsiyonlar yapılmadığında kişi başına bir felaketin gelmediğini gördükçe obsesyon-kompulsiyon döngüsü kırılmış olur.

Yazıyı okuduğunuzda siz de kendi davranışlarınıza benzer davranışlar görmüş olabilirsiniz. Bir “bozukluk” tan bahsedebilmek için obsesyonların veya kompulsiyonların kişinin yaşamını etkileyecek kadar vakit alması gerektiğini unutmamak gerekir. Örneğin; “evin kapısını kilitlemeyi unuttum mu?” diye düşünerek kontrol etmeye gitmek normaldir fakat bu durum her gün yaşanıyorsa, her gün sokağın başından dönüp defalarca kontrol etme ihtiyacı duyuyorsanız ve günlük işlerinizin bu sebeplerden ötürü aksıyorsa bu durum bir rahatsızlığın işareti olabilir. Eğer sizde normal olmadığının farkında olduğunuz ve işlevinizi bozan ritüellere sahip olduğunuzu düşünüyorsanız profesyonel yardım almanız faydalı olacaktır.