Okulların açılması ile pek çok anne babanın gündeminde çocuklarında dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu şüphesi de yer almaktadır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik (aklına geleni hemen yapma, sonucunu düşünmeden hareket etme) belirtilerinin kişinin yaşamının en az bir alanını olumsuz etkileyecek boyutta olması ile kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluktur. Bu belirtiler, bebeklikte, hatta anne karnında da var olmakla birlikte okul öncesi dönem ve ilkokul çağlarında belirgin hale gelmektedir. Bu çocuklar, yerinde duramayan, sebat etmekte zorlanan, eli ayağı kıpır kıpır, sık sık yerinden kalkan, düşünmeden hareket eden ve sonrasında üzülen, özür dileyen ama yine aynı davranışı gösteren, kurallara uymakta, zamanı kullanmakta ve sorumluluklarını yerine getirmekte zorlanan çocuklar olarak tanımlanan çocuklardır.


DEHB, okul çağındaki çocukların %3-7 si arasında görülmektedir. Belirtiler genellikle yedi yaşından önce başlar ve en az iki farklı ortamda gözlenir. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olarak üç temel problem şeklinde tanımlanmaktadır. Yüksek düzeyde genetik aktarım söz konusudur ve yaş ilerledikçe belirtilerde değişimler gözlenebilir. Yaygın olarak bilinenin aksine, DEHB’nin sebebi, hatalı anne baba tutumlarının neden olduğu bir durum, çocuğun ileri zekaya yahut zeka geriliğine sahip olması, sınırsızlık ya da tembellik değildir.


Beynimizde belirli bir konuya dikkatimizi verebilmeyi ve bu dikkati sürdürebilmeyi sağlayan iki farklı sistem vardır. Bu sistemlerden birisi bizim hedefimize iyi bir şekilde odaklanmamızı sağlayan sistem, yani odaklanma sistemidir. İkincisi ise, o sırada dikkatimizin başka bir yöne kaymasına engel olan göz ardı etme sistemidir. Bu sisteme fren sistemi de diyebiliriz. Dikkat eksikliği sorunu olmayan kişilerde bu iki sistem eş zamanlı olarak sağlıklı bir şekilde işler ve kişi o sırada içinden gelen başka bir şey yapma isteğine dur diyerek, işe dikkatini verebilir. Dikkat eksikliği olan bireylerde ise ilgilerini fazlaca çeken bir şeyler ile uğraşırken dikkatlerini uzun süre devam ettirebilirler. Çünkü odaklanma sistemi iyi çalışıyordur ve o sırada başka bir şey yapma isteği duymadıkları için de fren sistemin çalışmıyor olması sorun yaratmaz. Örneğin ekran başında uzun zamanlar geçirebiliyor olmak çocuğunuzda dikkat eksikliği olmadığı anlamına gelmeyebilir. Oyunlarda ve videolarda yarışma rekabet ve heyecan olması, hızlı değişim ve yoğun uyaran nedeniyle ekran başında uzun zaman kalmak, yoğun dikkat gerektiren bir iş değildir. Bu nedenle ciddi dikkat problemi olan bireyler bile uzun süre ekran başında kalabilirler. Ancak bu hızlı değişim ve harekete maruz kalan beyin, dikkati sürdürebilmek için aynı düzeyde hıza ve yoğunluğa ihtiyaç duyar ve kitap okumak ve ders dinlemek gibi aktivitelere odaklanmakta daha zorlanabilir.


İnsan beyninde yürütücü işlevlerden sorumlu olan beyin bölgesi (prefrontal korteks) gelişimi en son tamamlanan bölgedir. Bu bölgenin gelişimi 18 yaşında tamamlanır. Ehliyet almak, ceza sorumluluğu, kendi mali durumunu denetlemek, sözleşme imzalayabilmek gibi yönetim işlevleri gerektiren sorumlukların 18 yaşını tamamladıktan sonra bırakılması bu nedenle uygun bir uygulamadır. Ancak DEHB olan kişilerde yürütücü işlevlerin gelişiminin tamamlanması yaşıtlarından iki yaş geç olur. Bu nedenle DEHB olan bireylerin sorumluluk gerektiren önemli konularda yaşıtlarından yavaş ilerlediği her zaman göz önünde bulundurulmalıdır.


Sonuç olarak DEHB, çocuğun akademik başarısını olumsuz yönde etkilemekle birlikte duygusal, davranışsal ve sosyal alanlarda da önemli zorluklara neden olabilmekte kişinin yaşam kalitesi düşürebilmektedir. Tedavi edilmediği takdirde kendiliğinden geçme olasılığı düşüktür. Beraberinde getirebileceği özgüven sorunları, arkadaş ilişkilerinde güçlükler, okul içerisinde etiketlenme, depresyon gibi sorunlar ile yaşanan güçlüğü şiddeti artabilmektedir.




Referanslar:

Koray Karabekiroğlu, Çocuğuma nasıl davranmalıyım?

Özlem Sürücü, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Anne Baba Öğretmen El Kitabı