Dikkat Eksikliği , Dürtüsellik, Hiperaktivite

Dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu (DEHB), birçok çocuğu etkileyen ve genellikle yetişkinliğe kadar devam eden içerisinde davranış problemi ve psikolojik duygu durumlarını barındıran karmaşık bir durumdur.

DEHB'nin kesin nedeni net olmamakla birlikte araştırmalar devam etmektedir. DEHB’in oluşmasında etki eden faktörler arasında genetik, çevre veya merkezi sinir sistemi ile ilgili sorunlar yer aldığı belirtilmektedir.

Genetiğe ek olarak, araştırmacılar aşağıdaki olası nedenleri ve risk faktörleri üzerinde durmaktadırlar;

• Beyin hasarı
• Hamilelik sırasında veya genç yaşta çevreye (örneğin kurşun maddesine maruzluk , aşırı stres, depresyon) maruz kalma
• Hamilelikte alkol ve tütün kullanımı
• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlığı

Dikkat eksikliği , dikkati sürdürmede zorluk iken , hiperaktivite ve dürtüsellik davranış sorunları bir arada barındıran ve genellikle dikkat eksikliği ile karıştırılan durumlardan oluşmaktadır.

Erkek çocuklar kız çocuklarından 3 veya 4 kat daha fazla etkilenmektedir. Buna çoğunlukla dürtüsellik ve hiperaktivite eşlik eder. Çoğu çocuk okulöncesi dönemde semptomlar göstermeye başlamaktadırlar. Gereken tıbbi ve eğitsel önlemler alınmazsa bazı çocuklarda davranış problemlerine dönüşebilmektedir.

Bir çocuğun ilk 3 yaşında DEHB’li olup olmadığını tespit etmek için aşağıdaki kriterlere dikkatinizi çekmek isterim.

İlk 3 Yaş Belirtileri
1 Yaşındaki Belirtileri:
1. Çocuk aşırı aktifse.
2. Uyanıkken nadiren sakine.
3. Çok bağırırsa.
4. Çeşitli uyaranlara karşı artan bir hassasiyet varsa (dokunma, kokular, sesler, giysiler) gibi...
5. Azalmış iştah durumu varsa.
6. Çocuk az ve huzursuz uyursa.
7. Emekleme aşaması yoksa.
8. İsteklere heyecanlı veya tedirgin cevap verirse.
9. Her zaman taşınmasına ve okşanmasına izin vermezse.

2 Yaşındaki Belirtiler
1. Çocuk sürekli hareket halindeyse.
2. Alışılmadık derecede meraklıysa.
3. Alışılmadık, bazen hoş olmayan eylemler için her an hazırsa.
4. Bir kazaya neden olabilecek korkusuz ve cesurluğu varsa.

3 Yaşındaki Belirtiler
1. Çocuk sürekli hareket etmek için çabalıyorsa.
2. Saldırganlık gibi problem davranışları varsa.
3. Belirgin inatçılık kendini gösteriyorsa.
4. Beceriksizlik durumu varsa, özellikle eylemlerde.
5. Genellikle oyuncakları kırıyor ve kural tanımıyorsa.
6. dikkat dağınıklığı varsa.


DEHB'nin üç alt türü vardır ;
1. Dikkat Eksikliği
2. Dürtüsellik
3. Hiperaktivite Bozukluğu


1-Dikkat Eksikliği Belirtileri

1. Çocuk ayrıntılara dikkat etmez ve işte hata yapar.
2. İş ve oyun sırasında dikkati çekmekte güçlük çeker.
3. Ona söylenenleri dinlemez.
4. Talimat ve komutlara uymazlar veya uymada zorluk çekerler.
5. Bir oyun veya etkinlik organize edemez veya zorluk çekerler.
6. Uzun süre bir yere dikkatlerini veremezler.
7. Sık sık bir şeyler kaybederler ve unutkanlık durumları vardır.
8. Genellikle ve kolayca dikkatleri dağılır.


Dikkat Eksikliği Tanı Kriterleri

Yapılan araştırmalarda dikkat eksikliği tanısı için en az 6 işaretin gerekli olduğu tespit edilmiştir. Bunlar ;

1. Çocuk ayrıntılara dikkat edemez, bu yüzden herhangi bir görevi yerine getirirken hata yapınca.
2. Kendisine yöneltilen konuşmayı dikkatle dinleyemeyen kişi, genellikle başkalarının sözlerini ve sözlerini görmezden geldiği izlenimini edinince.
3. yapılan işi tamamlamıyor ve çalışma kurallarını öğrenmeyince ve bunlara uyamadıklarında.
4. kendi faaliyetlerini organize etme sürecinde büyük zorluklar yaşadıklarında.
5. Uzun süreli zihinsel stres gerektiren görevlerden kaçındıklarında.
6. Genellikle eşyalarını, okulda ve evde ihtiyaç duyduğu eşyaları kaybettiklerinde.
7. Yabancı uyaranlarla kolayca dikkati dağıldığında
8. Detaylara çok dikkat etmemek veya okul çalışmalarında dikkatsizce hatalar yapmak
9. Görevlere veya oyuna odaklanmakta güçlük çekmektedirler.
10. Doğrudan kendisiyle konuşulsa bile dinlemiyormuş gibi görünebilirler.
11. Talimatları takip etmekte zorluk çekebiliyorlarsa.
12. Dikkatiniz kolayca dağılır
13. Günlük işleri yapmayı unutmak gibi bazı günlük aktiviteleri yapmayı unuturlar.
14. Ayrıntıları gözden kaçırma ve okul çalışmalarında, işte veya diğer etkinlikler sırasında dikkatsizce hatalar yapabiliyorlar.
15. Konuşmalar, dersler veya uzun süreli okumalar dahil olmak üzere görevlerde veya oyunda dikkati sürdürmekte sorun yaşayabiliyorlar.
16. Doğrudan konuşulduğunda dinlemiyor gibi görünebiliyorlar.
17. Sırayla ne yapılacağı, malzemeleri ve eşyaları düzenli tutma, dağınık çalışma ve kötü zaman yönetimi gibi görevleri ve etkinlikleri organize etmede sorun yaşayabiliyorlar.
18. İlgisiz düşünceler veya uyaranlarla dikkatleri kolayca dağılabiliyor.


2-Dürtüsellik Belirtileri

Dürtüsellik, çocuğun düşünmeden hareket etmesi, sorulmadan cevap vermesi ile ifade edilir. Bu tür çocuklar eylemlerini düzenleyemezler. Genellikle konuşmayı yarıda keser veya itaatsizlik ederler, oyuna kontrolsüz müdahale ederler. Belirtileri ise ;
1. Çocuk soruları tereddüt etmeden, sonuna kadar dinlemeden cevaplarlar.
2. Durum ve ortam ne olursa olsun sırasını beklemekte güçlük çekerler.
3. Genellikle başkalarına müdahale eder, oyunlara müdahale ederler.
4. Birçok şeyde sabırsızlık gösterirler.
5. ince motor becerilerine zorlanabilirler. (ayakkabı bağcığı bağlama, makas kullanma, boyama, yazma, çizimler) gibi.
6. Kaba motor becerilerinde dengesizlik yaşayabilirler.( bisiklete binme, paten yapma) gibi.
7. görsel-mekansal koordinasyonda sorun yaşayabiliyorlar.


Dürtüsellik için tanı kriterleri:

1.Soruyu dinlemeden yanıtlar;
2.Onun sırasını bekleyememe durumları vardır.
3.Başkalarının konuşmalarına müdahale ederler.

3.Hiperaktivite Belirtileri

“Hiperaktivite” tanısını belirlemek için en az 5 belirti gerekmektedir.

Bu kadar net kriterlerin varlığına rağmen, teşhis genellikle ek teşhis ve çocuğun sahada izlenmesini gerektirir, çünkü diğer bozukluklar DEHB maskesi altında gizlenebilir. Diğer tanılarda olduğu gibi DEHB de de geçirgenlikler mevcuttur. Belirtiler ise ;

1. Çocuk kıpır kıpır, hareketsiz oturamaz. Her zaman sandalyede hareket ederek oturuyor ve parmaklarını vuruyor.
2. Her zaman bir içsel kaygı duygusu vardır. Yorgun görünse bile her zaman hareket ediyorsa
3. Genellikle bu bebekler bebeklik döneminde bile normal bebeklerden daha az uyurlar.
4. çocuk telaşlı, huzursuz, makul olmayan bir şekilde ellerini, ayaklarını hareket ettiriyorsa.
5. uzun süre hareketsiz oturamama, izinsiz zıplama, sınıfta dolaşma vb. Davranışlar sergiliyorlar.
6. Çocuğun fiziksel aktivitesinin kural olarak belirli bir amacı yoktur. Bazen güvenli olmaktan uzak olmasına rağmen, koşar, döner, tırmanır, bir yere tırmanmaya çalışır;
7. sessiz oyun oynayamaz, dinlenemez, sessizce ve sakince oturamaz, belirli bir şey yapamaz;

Hiperaktivite Tanı Kriterleri:

1. Çocuk kolları ve bacakları ile telaşlı hareketler yapar.
2. Genellikle yüksek yerlerden atlatmaktan korkmazlar.
3. Tehlikelerin farkında değillerdir.
4. Daima hareket halindeler.
5. Sessiz oyunlar oynayamaz;
6. Çok konuşur .

DEHB’li olan çocuklarda dikkat dağınıklığı, hiperaktivite bozukluğu veya dürtüsellik problemi geçirgenliği yüksektir. Bir çocuk aynı anda bir çok özelliği barındırabilmektedir.


Unutulmamalıdır ki her çocuk özeldir ve her çocuk kendine has özellikler barındırır. Bu yüzden hiç bir ebeveyn çocuğunu başka çocukla kıyaslamamalıdır. Sizin çocuğunuza olumlu yanıt veren bir eğitim veya tanı yöntemi bir başka çocuğa verimli olmayabiliyor.


Özel Eğitim Alan Öğretmeni
Veysi ÇEÇEN