SOSYAL FOBİ (SOSYAL ANKSİYETE)
Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete) Nedir?
Psikolojik rahatsızlıkların ne olduğu ve onları nasıl kategorize edeceğimiz konusunda bize yardımcı olan bir tanı kitabı vardır. Bu kitabın ismi DSM (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) (Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı) ‘dir. Bir kişiye tanı konulurken bu kitapta yazan kriterlere göre tanı konulur. Şu anda bu kitabın en güncel hali DSM—5 tir. DSM—5 ten önceki kitaplarda sosyal fobi ifadesi yer almaktadır. DSM—5 te ise bu ifade yerini sosyal anksiyete bozukluğu almıştır. Bu şekilde bir tanımlamanın daha iyi ifade ettiği belirtilmiştir. İfade şeklinin değişmesinin yanı sıra içeriktede birkaç düzenleme olmuştur. DSM nin en güncel hali olan DSM—5 te sosyal anksiyete şu şekilde açıklanmıştır;
1. Kişi, başkalarınca değerlendirilebilecek olduğu bir ya da birden çok toplumsal durumda belirgin bir korku ya da anksiyete yaşar. Örnekler arasında toplumsal etkileşimler (örn. Karşılıklı konuşma, tanımadık insanlarla karşılaşma), gözlenme (örn. Yemek yerken ya da içerken) ve başkalarının önünde bir eylemi gerçekleştirme (örn, Bir konuşma yapma) vardır.
2. Kişi, olumsuz olarak değerlendirilebilecek bir şekilde davranmaktan ya da anksiyete duyduğuna ilişkin belirtiler göstermekten korkar (küçük düşeceği ya da utanç duyacağı bir biçimde; başkaları tarafından dışlanacağı ya da başkalarının kırılmasına yol açacak bir biçimde).
3. Söz konusu toplumsal durumlar, neredeyse her zaman, korku ya da anksiyete doğurur.
Sosyal Fobinin Çeşitleri
DSM de sosyal fobinin çeşitleri tam olarak tanımlanmamıştır. Birçok araştırmacı farklı şekillerde sınıflandırmıştır. Genel anlamda ayıracak olursak ;
1. Özgül Tip : Sadece özel bazı durumlarda (örneğin kitle önünde konuşma) anksiyete belirtileri yaşanır.
2. Yaygın Tip: Sosyal ortamların çoğunda yaygın sıkıntı ve bedensel yakınmalar yaşıyorsa yaygın tip sosyal fobiden bahsedilir. En sık görülen(%50-80) ve kişinin okul, iş, akademik, aile işlevselliğini en fazla bozan tipidir.
3. Performans Anksiyetesi: Sadece kişinin bir performans göstermesi gerektiği ortamlarda (örneğin; sınava girme, sahneye çıkma, toplu bir yemek yeme gibi) durumlarda anksiyete ortaya çıkar.
Belirtileri
Sosyal Fobide kaygı yaratan durumla karşılaşıldığında bedensel belirtiler ortaya çıkar. Bunlar yüz kızarması, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı, nefes kesilmesi, nefes darlığı, mide barsak sisteminde rahatsızlık, kas gerginliği, titreme gibi. Bu sırada aklından geçen düşünceler “güçsüzüm, yetersizim, çirkinim, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim, hata yapmamalıyım, mükemmel olmalıyım, kaygılı olduğumu belli etmemeliyim, rahat davranmalıyım, kusursuz görünmeliyim, herkesin beğenisini kazanmalıyım” şeklindedir. Bu düşünceler sonrasında oluşan kaçınma belirtileri ise korkulan ortama girmeme, korkulan ortamı terk etme, göz temasından kaçınma, ilgisiz şeyler düşünme şeklinde olabilir.
Liebowitz Sosyal Fobi Ölçeği’nde belirlenen sosyal durumlar şu şekildedir.
• Toplum içinde telefonla görüşme
• Küçük bir grup etkinliğinde yer alma
• Toplum içinde yemek yeme
• Toplum içinde bir şeyler içme
• Yetkili biri ile konuşma
• Dinleyiciler önünde konuşma, rol yapma
• Partiye/ eğlenceye gitme
• Başkaları tarafından izlenirken çalışma
• Başkaları tarafından izlenirken yazma
• Çok iyi tanımadığı biriyle telefonda görüşme
• Çok iyi tanımadığı biriyle yüz yüze konuşma
• Yabancılarla karşılaşma
• Genel tuvaletleri kullanma
• Birilerinin oturduğu odaya girme
• İlgi odağı olma
• Bir toplantıda hazırsızlık konuşma yapma
• Yetenek, yeti veya bilgi testine tabi tutulma
• İyi tanımadığı birine onaylanmadığını veya aynı düşüncede olmadığını ifade etme
• Çok iyi tanımadığı birinin gözlerinin içine bakma
• Önceden hazırlanmış bir raporu bir gruba sözel olarak sunma
• Romantik veya cinsel ilişki amacıyla birini tavlamaya çalışma
• Alınan bir malı parasını geri almak üzere iade etme
• Parti / davet verme
• Israrlı bir satıcıya karşı koyma

Nedenleri
Sosyal fobide kalıtsal geçişin rolü çok güçlü olmasa da vardır. Ailesinde sosyal fobisi olan kişilerin bu hastalığa yakalanma oranı daha yüksektir. En önemli etmenlerden biri beyinde bir takım kimyasal ve elektriksel bozukluklar olduğudur, özellikle serotonin adı verilen bu kimyasal maddenin sosyal fobililerin beynindeki oranının normal insanlara göre daha az olduğu veya iletimde aksaklıklar bulunduğu ileri sürülmüştür. Ayrıca sosyal fobi bazen belirli bir olaydan sonra gün yüzüne çıkmış ve örseleyici bir yaşantı ile koşullanarak yerleşmiş olabilir. Örneğin öğrenci sınıfta ders anlatırken bir hata yapmış ve arkadaşları ona gülmüştür. O da küçük düştüğünü, rezil olduğunu düşündüğü için utanç hissine kapılmış ve bedensel belirtiler göstermiştir. Bir dahaki sefere ders anlatmak için yine tahtaya çıktığında önceki deneyimi olumsuz beklentilere yol açacak, bulunduğu ortam duygularını tetikleyecek ve belirtiler ortaya çıkacaktır. Çocuk yetiştirme biçimi de hastalığın oluşmasında önemli etmendir. Genelde aşırı koruyucu, ya da red edici, duygusal sıcaklıktan yoksun, katı anne babalar olabilir. Bazen çocuktan yüksek beklentileri olduğunda bunlara ulaşılamayınca çocuk cezalandırılabilir, böylece başarısızlık korkusu gelişebilir.
Tedavisi
Sosyal fobide ilaç tedavisi ve psikoterapi ( konuşmaya dayalı ruhsal tedavi) uygulanır. Hastanın durumuna göre bazen tek başına psikoterapi, bazen ilaç tedavisi uygulansa da genelde her ikisinin beraber uygulanmasında başarı daha yüksektir.
Sosyal fobide en sık uygulanan terapi şekli Bilişsel ve Davranışçı Terapidir. Bilişsel terapide kaygı duyguları ve bu kaygıya karşı oluşan bedensel tepkileri tanıma, kaygı doğuran durumlardaki düşüncelerin ne olduğunu anlama, bunlara karşı başa çıkma stratejileri geliştirme gibi aşamalar vardır.