Gündemimiz olan bazı videolar ve televizyon programları bana manipülasyon kavramını hatırlattı. Her ne kadar siyaset bilimi ile ilgili yetkin ve yeterli olmasam da siyasette gözlemlediğimiz bir şeyin psikolojik bir kavramla örtüştüğünü yordayabilecek kadar gözlerim görüyor. Tıpkı yer çekiminin ne olduğunu bilip elmanın yere düşmesinin yer çekimden olduğunu yordamak gibi.

Gelin beraber psikolojik manipülasyon kavramına bir göz atalım.

Manipülasyon, yetersiz, aldatıcı ve hatta taciz edici stratejiler yoluyla başkalarının algısını veya davranışlarını değiştirmeyi amaçlayan psikolojik ve sosyal bir etki türüdür. Bir kişinin diğerini etkisi altına alması, bilinçli olarak yönlendirmesi ve isteği dışında davranmaya zorlaması durumudur. Mutlaka olumsuz değildir, nadiren olumlu örnekleri de vardır (Sağlık sektöründe uzmanların hastasını sağlıklı olmaya ikna etmesi gibi). Zararlı psikolojik manipülasyonda, manipülatör diğerini duygusal baskı altına alıp, hareket alanını kısıtlar. Genellikle çalışma alanım (yetişkin ve aile) sebebiyle ikili ilişkilerde sıklıkla karşılaştığım, ilişkiyi zayıflatan ve çürüten bir örüntüdür. Samimiyetten uzak olma halidir. Nazikçe ve kurnazca karşıdaki kişiyi kandırma durumudur. Manipülatör bunu o kadar sinsi ve nazikçe yapar ki, eğer karşıdaki kişi-ler-nin farkındalığı düşükse onun rüzgârına kapılıp gidebilir. Manipülatör hatasını gizlemek için karşısındaki kişiyi suçlar, hakaret eder, kendisini över, kendisini şişirir. Kolayca yalan söyler, duygu sömürüsü yapar, kurban rolünü oynar, aşağılama ve provokasyon yapar, duygusal şiddet uygular, suçluluk duygusu yaratır ve zaman zaman karşısındaki kişinin de egosunu okşar. Karşısındakini anlamazlıktan, duymazlıktan gelir. Çünkü anladığını gösterirse yapması gereken şeyi yapmadığı için okları üzerine çekeceğini bilir. Niçin sorusuna izin vermez, bir olayın derinlemesine çözülmesine, değerlendirilmesine, analiz edilmesine izin vermez. Ayrıca manipülasyon uygulayan kişilerde narsist kişilik özellikleri ve antisosyal davranış bozukluğu görülme sıklığı yüksek bulunmuştur.

Böylelikle manipülasyona uğrayan kişi haklıyken haksız duruma düşebilir, belki kendini suçlar, belki sorusunu unutur, hakkını ve sınırlarını koruyamaz hale gelir. Yoğun bir stres yaşar, tartışmaktan kaçınır hale gelir, üzerinde bir baskı hisseder, güvenli bir ilişki yaşayamaz hale gelir. Destek, anlaşılma, özgürlük gibi derin ihtiyaçlarını gündeme getiremez ve zamanla ilişki içinde ya asimile (özünü yitirir) olur ya da ilişki sonlanır (İkili İlişkilerde Duygusal Manipülasyon-Narsist Bir Partner ile Yüzleşmek, İletişim Yay. kitabını okumanızı kesinlikle öneririm).

Görülen o ki bu manipülasyon örneği siyasette de oldukça görülmektedir. İktidarı, gücü, parayı, makamı elde tutmak için tüm araçların ve yolların mübahlaştırıldığı bir düşünme ve davranma biçimi olarak görülebilir. Karşındaki kişileri kandırarak kamuoyunun algısını yönetmek mübah olan birinci yoldur. Yalancı olmaktan ötedir. Dürüst olmayarak karşındakileri kandırmak, karşındakilerin aklıyla alay etmektir. Bazen karşındakilere farklı bir intiba bırakmak, bazen karşındakilerin suçlu veya hatalı hissetmesine sebep olabilecek şekilde sözel şiddet uygulamak, bazen işlediği suçu ya da hatayı ört bas edebilmek için konuyu başka bir “yere çekmek” (gündem değiştirmek) siyasette görülebilecek örneklerden olabilir. Herhangi bir durumu ayrıntılı değerlendirmekten kaçınmak, yüzeyen yanıtlar vermek, bütünden koparmak, akıldan ziyade duyguları ön plana çıkarmak, mitselleştirilmiş kavramları (özgürlük, kadın, eş cinsellik, din) hitabet sanatı ile süslendirerek bu kavramların arkasına sığınacak bir araç olarak kullanmak örneklerden sayılabilir (Mücahit Gültekin’in Algı Yönetimi ve Manipülasyon kitabını okuyabilirsiniz.). Barış naraları atıp savaşa girmek örnek olabilir.

Manipülasyona uğrayan kişilerin ya da kamuoylarının da ortak özelliklerinden bahsedilebilir; unutkan olmaları, duygusal olmaları ve tefekkür zaafının olmaları başlıcalarıdır.

Size de çok tanıdık gelmedi mi?

Birey ve toplum unuttuğunda kandırılmaya açık hale gelme olasılığı artar. Duygusallık ve tefekkür zaafı ise, aklın gücünü kullanmaktan yoksun olmaktır. Muhakeme etme, değerlendirme, analiz etme becerilerini kullan-a-mamaktır.

Manipülasyona maruz kalan kişilerin ortak özellikleri bizi sonucuna da götürmektedir. Samimi ilişkiler kurmak, daha önceki yazımda samimiyetin ne olduğundan ve ne olmadığından bahsetmiştim, nazikçe ve dürüstçe içimizdekini dışımıza yansıtmak, yaşadığımız olayları unutmamak, olayları değerlendirirken akıl süzgecinden geçirmek, eleştirel düşünce yapısını geliştirmek manipülatörlerin ağlarına yakalanmamızı engelleyebilir.

Manipülatörlerin değişimi ile ilgili boşa laf etmek istemiyorum. Dürüst olmak, samimi olmak, kimseyi kandırmamak ahlak işidir. Bu ahlaksızlığı yapmak için “Algı Yönetimi ve Manipülasyon” eğitimleri veya danışmanlığı alan kişileri, yani bunu bilerek seçen ve bunu yapmak için para ödeyen kişileri değişime sevk edebilecek şey, karşılarında akıllı, bilinçli, dik durabilen, onurlu ve ahlaklı bir kamuoyunu görmek yani verdikleri paranın işe yaramadığını anlamak olabilir. Yoksa ahlaklı olmaya bir kişiyi davet etmek, nasıl ahlaklı olunabilirimin yollarını göstermek herkesin bildiği bir şeydir.

Bizim toplumumuz için değişim, manipülasyona uğrayan kişilerin değişimi ile mümkün gözüküyor.

Psikolog

Meltem Şahiner